Taarifa ya Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Miundombinu kuhusu Shughuli za Kamati kwa Mwaka 2023

MHE. MOSHI S. KAKOSO – MWENYEKITI WA KAMATI YA KUDUMU YA BUNGE YA MIUNDOMBINU: Mheshimiwa Naibu Spika, awali ya yote, nawashukuru sana wachangiaji wote ambapo wamebahatika kuchangia hoja ya Kamati ya Bunge ya Miundombinu. Tumepata wachangiaji 16 wakiwemo na Waheshimiwa Mawaziri na Naibu Waziri, ambao wametoa hoja na ufafanuzi wa jinsi gani utekelezaji watakavyoufanya na ulivyotekelezwa.

Mheshimiwa Naibu Spika, Kamati inazingatia yale ambayo Serikali ilikuja ikayaleta mbele ya Kamati na wakati huohuo, ushauri ambao umetolewa na Waheshimiwa Wabunge. Mheshimiwa Anne Kilango amezungumzia suala la Miradi ya Maendeleo iliyoletwa na Serikali ya barabara na Miradi ya Maendeleo ya upanuzi wa bandari.

Mheshimiwa Naibu Spika, hoja hii imechangiwa na Waheshimiwa Wabunge wengi ambao wamezungumzia juu ya tatizo la barabara. Kwenye eneo la barabara, TANROADS imezidiwa, uhalisia jisi ulivyo, ili barabara za kwetu ziweze kuimarika na ziweze kufanya kazi, TANROADS inahitaji ipatiwe na Serikali bajeti isiyopungua shilingi trilioni tatu kwa ajili ya kujenga Miundombinu na kuimarisha barabara ambazo zilishatangazwa kwa ajili ya kuendeleza miradi. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, Waheshimiwa Wabunge wengi ambao walikuwa na hamu kubwa ya kuangalia barabara zao zilizoahidiwa mbele ya Bunge Tukufu, asilimia kubwa hawajapata barabara zinazojengwa na Serikali. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, niiombe Serikali kuhakikisha kile ambacho kilipitishwa na Bunge kinafanyiwa kazi; lakini tuna tatizo la Mfuko wa Barabara ambao hauna fedha za kukidhi mahitaji. Mfuko wa Barabara uwezo wake kwa sasa unakusanya shilingi bilioni 850, kati ya hizo fedha, zinazoenda moja kwa moja kwenye miradi ya matengenezo ya barabara ni shilingi bilioni 600 ndio zinazoenda kwenye upande wa TANROADS.

Mheshimiwa Naibu Spika, mahitaji halisi ya barabara zilizoharibika hapa nchini, zinahitaji matengenezo ya shilingi trilioni mbili. Kwa hiyo, kwa ujumla, Wizara ya Ujenzi ili tuweze kwenda vizuri, tuna uhitaji wa shilingi trilioni tano kwa ajili ya matengenezo ya miradi ya barabara mipya na iliyoanzishwa na Serikali na shilingi trilioni mbili ni kwa ajili ya matengenezo ya barabara ambazo zimeharibika. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, barabara nyingi nchini zilishapitwa na wakati na mfano wametolea Waheshimiwa Wabunge, barabara ya kutoka Dodoma – Iringa, ile barabara ilishakwisha, barabara ya kutoka Morogoro – Dodoma, barabara hii nayo ilishapitwa na wakati, muda wake umeskwisha, hali kadhalika, Barabara ya kutoka Chalinze – Kilimanjaro, Kilimanjaro – Arusha, hizi zote zilishakwisha muda wake. Tunayo barabara ya kutoka eneo la Makambako – Songea, tuna barabara ya kutoka Dar es Salaam – Mtwara, hizi barabara zote zinahitaji matengenezo makubwa sana. Eneo hili, tunaishauri Serikali, kwenye Mpango wa Bajeti waje na Bajeti ambayo itahimili matengenezo ya barabara hapa nchini. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, eneo lingine ambalo Waheshimiwa Wabunge wamelizungumzia kwa kina, ni suala la kushindwa kuwalipa wakandarasi kwa muda. Eneo hili, Serikali inapata hasara kubwa sana kwa sababu tunaweka Wakandarasi, wanashindwa kuwalipa kwa wakati na badala yake sasa kunaingia riba ambazo zinakuja kuwalipa Wakandarasi ambazo zinafanya gharama ya barabara kuwa kubwa sana.

Mheshimiwa Naibu Spika, tunaomba Serikali kupitia Wizara, izingatie na waangalie hili kwamba ni suala muhimu sana ili tunapokuja kwenye mwaka wa fedha, tuje na bajeti ambayo itahimili kuweza kukamilisha hii miradi iliyotajwa.

Mheshimiwa Naibu Spika, eneo lingine ni fidia za barabara, kwenye Wizara ya Ujenzi nchi nzima Serikali imeweka alama za barabarani ambazo wananchi wanahitaji wapishe miradi. Bahati mbaya sana wapo watu ambao wamewekewa alama za kupisha miradi hiyo zaidi ya miaka kumi wana matumaini ya kuendelea kupata fidia. Kama walivyosema Waheshimiwa Wabunge kwa ripoti za Wizara, zaidi ya shilingi trilioni saba zinahitaji kulipa fidia kwa wananchi.

Mheshimiwa Naibu Spika, ushauri wa Kamati, tunaishairu Serikali maeneo ambayo wanayaona hawana uwezo wa kuweza kuwalipa fidia na miradi ile haitaweza kwenda kwa wakati, wawaruhusu wananchi waendeleze maeneo yao kuliko ilivyo sasa. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, ombi kwa Wizara ya Ujenzi, tunaiomba izingatie mfumo wa Waheshimiwa Wabunge ambao wanaishauri Serikali. Ili tuweze kwenda vizuri wizara ijipange vizuri kwa ajili ya bajeti ijayo angalau ifikie hizo trilioni tano. Trilioni mbili kwa ajili ya matengenezo ya barabara na trilioni tatu kwa ajili ya miradi ya maendeleo.

Mheshimiwa Naibu Spika, eneo lingine ambalo tunaipongeza Serikali kwa jitihada ni kwenye Taasisi ya TBA; TBA wameanza sasa kukusanya madeni yao, madeni ambayo asilimia kubwa wapangaji wamekuwa wakiishi kama nyumba za kwao binafsi ambazo haziitaji kulipa kodi. Walipoanza jitihada za kuwadai wananchi, zimekuwa na tija kidogo. kwa bahati mbaya taasisi za Serikali, watumishi wa Serikali ambao wanakaa kwenye nyumba za TBA bado hawajalipa hizo kodi.

Mheshimiwa Naibu Spika, tunaomba ule mfano uliotolewa kwa sababu na Waheshimiwa Wabunge wametolewa kwenye hizo nyumba tunaomba na taasisi zile za Serikali wafanye kama walivyofanya kwa Waheshimiwa Wabunge. Hili litasaidia TBA iweze kukaa vizuri na ninampongeza Mheshimiwa Waziri kwa jitihada ambazo amezifanya. Tunaomba nguvu uliyoitumia kutoka kuwatoa Waheshimiwa Wabunge na wengineo kawaondoeni na watumishi wa Serikali ambao hawajalipa. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, kuhusu sekta ya uchukuzi; tunaipongeza Serikali, tunajua jitihada zipo kubwa sana zimefanywa na Serikali kwenye miradi ya maendeleo. Waheshimiwa Wabunge wamezungumzia sana suala la kuiwezesha TPA ili iweze kuwa na nguvu.

Mheshimiwa Naibu Spika, duniani kote wharfage wanalipwa mamlaka husika ya bandari. Sisi tunakusanya hela zote tunazipeleka Serikali Kuu, na wakati huo huo tunapoanza kujenga miradi ya maendeleo tunaenda kuomba. TPA ina uwezo wa kutengeneza fedha nyingi sana endapo kutakuwa na utashi. Tunaomba na kuishauri Serikali Mheshimiwa Waziri anapokuja mwakani kwenye bajeti yake, awaachie TPA waweze kujenga gati kwa kujitegemea wao. Wana nafasi, tumewasikiliza tumewaelewa na tumefananisha na nchi zingine ambavyo wanafanya. TPA wana nafasi ya kuweza kujenga gati kuanzia ile gati sifuri wakawa na gati tano ambazo wanaweza wakajenga kwa nguvu za kutumia nafasi yao.

Mheshimiwa Naibu Spika, tumeishauri Serikali angalau mapato ya wharfage watoe kila mwezi waachie shilingi bilioni 35 ambazo zitawafanya waweze kujenga na watumie taasisi za fedha wajenge wao wenyewe; na zile fedha zitakuja kuleta return kubwa sana kwa Serikali kwa sababu gati moja ina nafasi ya kuweza kuzaisha bilioni 600. Kwa hiyo mkiwa na gati takriban tano zimejengwa Serikali itapata fedha nyingi sana kama mapato ya kodi pamoja na mapato ya ushuru wa gati yenyewe; kwa sababu tutakuwa tayari tumetengeneza mifumo sahihi. Naomba Serikali waliangalie hili kwa sababu ukitaka kumkamua ngombe aweze kuzalisha vizuri ni lazima umpe malisho ya kutosha. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, kwenye eneo la sekta ya uchukuzi, kuhusu Mradi wa SGR. Tunaipongeza Serikali, imejenga miradi mikubwa wa SGR kutoka Dar es Salaam – Morogoro – Dodoma – Tabora – Isaka – Mwanza. Leo hii tena tumeanza mradi mkubwa wa kutoka Tabora – Kigoma na lile tawi la kutoka Msongati kwenda eneo la nchi ya Burundi. Tunaishukuru na kuipongeza Serikali kwa kuanzisha miradi hii. Tunaiomba Wizara iweke usimamizi mkubwa wa miradi imechukua muda mrefu sana kukamilika. Mradi unapochelewa kuchukua muda wa kukamilika tuliokubaliana nao kati ya Serikali na wajenzi inaifanya Serikali kutumia gharama kubwa za ujenzi.

Mheshimiwa Naibu Spika, naomba sana hili mlifanyie kazi na Serikali kupitia Wizara husika iwasimamie wakandarasi na wapunguze tatizo lililopo, hasa kwenye kampuni inayojenga reli kutoka Dar es Salaam – Morogoro – Dodoma – Tabora wahakikishe haki za watanzania wanaofanya kazi walipwe na kusiwe na malalamiko ya mara kwa mara. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, kuhusu miradi ya uwanja wa ndege. Viwanja vya ndege vinasimamiwa na Mamlaka ya Viwanja vya Ndege kupitia Serikali. Tunaomba miradi hii iweze kusimamiwa ipasavyo na wakandarasi wale ambao wanadai waweze kulipwa haki na stahiki zao kwa wakati.

Mheshimiwa Naibu Spika, tuna Kampuni ya Meli (MSCL). Kampuni hii imejenga meli, meli zile ambazo zinajengwa na Serikali; na tunaipongeza Serikali kwa jitihada ambazo zinafanywa za mara kwa mara za kuinusuru kampuni ambayo ilikuwa ilishakufa kabisa lakini Serikali tumeona nguvu yake iliyofanya; sasa tunaomba muwasimamie ile miradi ambayo imepitishwa na Serikali tuhakikishe inafanyiwa kazi ili kampuni ile iweze kusimama. Muda wote inategemea kupata ruzuku kutoka Serikalini. Tunaomba Serikali itoe fedha ya kutosha, wakamilishe ili ile kampuni iweze kusimama na ijitegemee yenyewe.

Mheshimiwa Naibu Spika, upande wa Ziwa Tanganyika tuna miradi ya maendeleo ya ujenzi wa meli mpya, ya ukarabati wa meli ya MV Liemba na MV Mwongozo. Tunaomba jitihada za Serikali zifanyike haraka kuhakikisha lile ziwa nalo linapata uhalali wa kutumika vizuri kama maziwa mengine yalivyopewa miradi.

Mheshimiwa Naibu Spika, kwenye Wizara ya Habari, Mawasiliano na Teknolojia ya Habari, tunao Mradi wa Mkongo wa Taifa. Mkongo wa Taifa kwa sasa ni eneo ambalo Serikali wanaweza wakapata fedha za kiuchumi. Bahati mbaya sana, bado kuna maeneo ambayo hayajawekewa uzito mkubwa sana. Kamati imeshauri mradi wa kuunganisha Mkongo wa Taifa na nchi ya DRC Congo uharakishwe kwa sababu eneo hilo tukilishika tutakuwa tumetengezeza fedha ambazo Serikali itanufaika kama ambavyo sasa hivi Serikali wanapata fedha kupitia nchi ya Rwanda; wanalipwa kwa ajili ya uwekezaji wa Mkongo wa Taifa.

Mheshimiwa Naibu Spika, eneo lingine ni suala la miradi ya minara ambayo Waheshimiwa Wabunge wengi walifurahia sana kupata minara 758. Mpaka sasa minara iliyokamilika ni minara 15 tu. Kasi ya uendelezaji wa ujenzi wa minara ni ndogo. Tunaishauri Serikali ikasimamie kuhakikisha minara yote ambayo iliwekewa mpango mkakati kwa mwaka wa fedha unaoisha sasa iweze kukamilika, na tunapokuja kwenye bajeti ijayo Serikali iwe na majibu ya msingi ya kutueleza nini kimefanyika.

Mheshimiwa Naibu Spika, kuhusu TCRA tunaishauri TCRA kuhakikisha wawe wabunifu ili waweze kukabiliana na changamoto ambazo zipo kwenye teknolojia ya mitandao, kwani kila siku kuna mabadiliko na watu wanafanya ufundi wa kila siku kuhakikisha nchi wanaiweka katika mazingira ambayo ni tofauti. Tunawapongeza, wamefanya jitihada sana kupitia Serikali. Maeneo ambayo wengi wametetereka kwa ku-attack mitandao kwa Tanzania tumekuwa salama hasa kwenye mifumo ile ya kifedha. Tunaomba jitihada zile ziendelee kufanyika.

Mheshimiwa Naibu Spika, lakini bado kuna tatizo kati ya Serikali na TCRA na watu wanaomiliki mitandao wahakikishe yale ambayo ni maudhui ya Kitanzania yaweze kuwepo, na mfumo ule wa kupeleka vitu ambavyo vinaleta uchochezi na taharuki kwa nchi. Hivyo viweze kutolewa ili kuhakikisha nchi inakuwa salama.

Mheshimiwa Naibu Spika, niwapongeze Mawaziri kwa majibu ambayo wameyatoa tunaomba wakaongeze kasi kuhakikisha miradi ile ambayo Watanzania wanaitegemea iweze kufanya kazi na Watanzania wote waweze kunufaika. Kuhusiana na miradi ya barabara, naleta msisitizo mkubwa sana kwamba huko ndiko kwenye siasa ya nchi yetu. Tunajua kwamba nchi inapita katika kipindi kigumu barabara zimekuwa mbovu kwa sababu ya hali ya hewa. Hata hivyo, kama Serikali mkisimama vizuri mkashirikiana na Waheshimiwa Wabunge na mkachukua mawazo ya Waheshimiwa Wabunge mnaweza kufika kabisa kwenye mazingira ambayo ni sahihi.

Mheshimiwa Naibu Spika, mwisho ninawashukuru sana Wabunge wote ambao wametoa mchango wao. Ninaamini mchango wenu utakuwa ni kumbukumbu sahihi na utakaotoa dira kwa Serikali kuweza kuyafanyia kazi mawazo ya Waheshimiwa Wabunge.

Mheshimiwa Naibu Spika, naomba kutoa hoja.

MHE. INNOCENT E. KALOGERIS: Mheshimiwa Naibu Spika, naafiki.