Hali ya Uchumi wa Taifa kwa Mwaka 2021 na Mpango wa Maendeleo wa Taifa kwa Mwaka wa Fedha 2022/2023 na Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Serikali kwa Mwaka wa Fedha 2022/2023

MHE. ABDALLAH D. CHIKOTA: Mheshimiwa Naibu Spika, nakushukuru kwa kunipa nafasi ya kuchangia hoja iliyopo Mezani kwetu ambayo ni Bajeti Kuu ya Serikali.

Mheshimiwa Naibu Spika, na mimi nianze kwa kumpongeza Rais wetu kwa kazi nzuri ambayo anaifanya, na kwa maelekezo ambayo ameyatoa wakati wa uandaaji wa bajeti hii na kuja na bajeti ambayo inajibu hoja za wananchi wetu. Nampongeza sana.

Mheshimiwa Naibu Spika, kipekee nimpongeze kaka yangu, Mheshimiwa Dkt. Mwigulu Nchemba, kwa kazi nzuri anayoifanya; pamoja na kaka yangu, Mheshimiwa Hamad Hassan Chande, kwa kazi nzuri ambayo anaifanya; pamoja na Katibu Mkuu na Mlipaji Mkuu wa Serikali na watendaji wa Wizara ya Fedha na Mipango kwa kazi nzuri ambayo wanaendelea kuifanya.

Mheshimiwa Naibu Spika, nitaanza mchango wangu katika sekta ya korosho. Na nianze kwa kuipongeza Serikali kwa mambo matatu ambayo yamefanyika hivi karibuni; kwanza, usambazaji wa pembejeo bure kwa wakulima wa korosho. Kwa hilo naipongeza Serikali yangu. La pili, kwa kuondoa ushuru wa forodha kwa vifungashio; hii itarahisisha, kwanza kwa wabanguaji na katika ufungashaji wa korosho, kwa hiyo mwaka huu hatutakuwa na changamoto ya vifungashio.

Mheshimiwa Naibu Spika, pamoja na hayo, nipongeze kitu kikubwa ambacho kimefanyika; suala la kurejesha asilimia 50 ya export levy kwenda kwenye korosho tena. Mtakumbuka mwaka 2017/2018 hiki kitu kiliondolewa na sasa hivi kimerejeshwa, hongereni sana.

Mheshimiwa Naibu Spika, sasa mimi kwenye export levy nina mambo ya kushauri. Kwanza, hiyo export levy hapo awali ilikuwa asilimia 65, ilikuwa inachukuliwa na mfuko kuendeleza zao la korosho na 35 inachukuliwa na Mfuko Mkuu wa Serikali. Sasa hivi imekuwa 50 kwa 50, asilimia 50 inakwenda kwenye Mfuko wa Kuendeleza Kilimo (ADF) na asilimia 50 inakwenda kwenye Mfuko Mkuu wa Serikali. Naomba nishauri kwamba fedha hizi ziende Bodi ya Korosho zikaendeleze korosho.

Mheshimiwa Naibu Spika, korosho inahitaji gharama kubwa; unahitajika utafiti, zinahitajika pembejeo, kunahitajika maafisa ugani, kunahitajika maelekezo kwa wakulima, tuna mpango wa mtu wa block farming kwenye korosho. Kwa hiyo fedha hizi zisibaki kapu kuu, fedha hizi zibaki Bodi ya Korosho ili zikaendeleze zao la korosho. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, na kama kuna mahitaji ya kiasi cha fedha hizi kupelekwa ADF, basi turudi kwenye formula ya awali, twende 65 ili 15 iende ADF, 50 iende Bodi ya Korosho. Huo ndiyo ushauri wangu na kwa Serikali yangu sikivu naona hili litafanyiwa kazi kwa manufaa ya kuendeleza zao letu la korosho. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, Ilani yetu ya Chama Cha Mapinduzi inasema itakapofika mwaka 2025 uzalishaji wa korosho uwe tumezalisha kwa tani 700,000. Mwaka huu tuna tani 240,000, kwa hiyo tuna kazi kubwa ya kufanya. Tukiwekeza fedha nyingi kwenye korosho, basi malengo haya yatafanikiwa.

Mheshimiwa Naibu Spika, la pili kuhusu korosho ni suala la viwanda 12, vile vya ubanguaji wa korosho. Naishauri Serikali kuchukua maamuzi magumu. Wale wanunuzi wa vile viwanda hawana mpango wa kuvifufua tena, vile viwanda walipewa kwa bei ya chini sana, si zaidi ya milioni 55, na wao wanavigeuza kuwa maghala sasa hivi. Kwa sababu wameshapata faida nyingi, sasa ni muda mwafaka wa kufanya maamuzi magumu ili viwanda vile virejeshwe Serikalimi zipewe taasisi zetu; wanaweza kupewa Bodi ya Korosho, Halmashauri au vyama vikuu vya ushirika, tuna TANECU na MAMCU Mtwara, wanaweza kuviendesha hivi viwanda ili ubanguaji wa korosho uweze kufanyika.

Mheshimiwa Naibu Spika, wenzetu Msumbuji wanatuzidi sasa hivi kwenye ubanguaji, sisi bado kiwango chetu cha ubanguaji ni kidogo sana; na korosho iliyobanguliwa thamani yake ni kubwa sana kwenye Soko la Dunia. Kwa hiyo naomba tufanye maamuzi magumu, viwanda hivi virejeshwe. Na wale wanunuzi hawana mpango wa kuviendeleza, wanafanya ma-godauni, na hawana mpango wa kubangua korosho.

Mheshimiwa Naibu Spika, mchango wangu mwingine ni kuhusu nafasi ya kitengo cha wakaguzi wa ndani. Kwenye hotuba ya Waziri amesema vizuri kwamba tunataka kurejesha udhibiti wa fedha za umma na nidhamu ya fedha za Umma. Na amesema atafanya maboresho makubwa sana kwenye nafasi ya Internal Auditor General, na anasema atampa vote maalum, na amesema atamuongezea watumishi na vitendeakazi; hili ni suala la kupongeza sana. Kwa sababu tukiimarisha ukaguzi wa ndani tutafanya udhibiti wa fedha katika taasisi zetu.

Mheshimiwa Naibu Spika, lakini hapa ninashauri mambo yafuatayo: -

Mheshimiwa Naibu Spika, kwanza, siyo suala tu la kuongeza rasilimali fedha, tupate wakaguzi wa ndani waadilifu. Tusipofanya hivyo, ripoti ya ukaguzi inakuwa ni biashara. Mkaguzi anakwenda kukagua pale, hoja kwake ni biashara. Anamwonesha Mkuu wa Idara au Mkuu wa Kitengo kwamba kuna hoja hii kwako, unatoa ngapi ili tuifute? Kwa hiyo, lazima tuwe na wakaguzi wa ndani ambao wana maadili ya kutosha, uzalendo na weledi wa kutosha.
Mheshimiwa Naibu Spika, siyo hivyo tu, Mheshimiwa Waziri amesema kwamba taarifa za ukaguzi wa ndani ziwe shared na viongozi wa juu ili kutoa udhibiti. Kwa mfano, umesema taarifa za halmashauri apewe Mheshimiwa Mkuu wa Wilaya. Hapo nashauri zisiishie kwa Mkuu wa Wilaya, kwa sababu Mkuu wa Wilaya anashiriki kwenye mabaraza ya Madiwani na kila baada ya miezi mitatu, taarifa ya internal auditor inapelekwa pale. Naomba taarifa hizi zipelekwe kwenye RS, kule Mkuu wa Mkoa na RAS watapanga mechanism ya ufuatiliaji. Vilevile zile za RS ziende kwa Katibu Mkuu TAMISEMI, zisiishie kwa RC. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, hoja yangu ya tatu ni kuhusu matumizi ya bandari zetu. Tunafanya vizuri sana kwenye Bandari ya Dar es Salaam, lakini Bandari ya Tanga na Mtwara bado hatujafanya ipasavyo. Hatujafanya ipasavyo kwa sababu tumefanya uwekezaji mkubwa sana kwenye Bandari ya Tanga na Bandari ya Mtwara, lakini return yake bado ni ndogo.

Mheshimiwa Naibu Spika, nampongeza Balozi wa Tanzania nchini Malawi, ndugu yangu Polepole ameanza vizuri. Wakati anawasilisha hati zake, amesisitiza nchi ya Msumbiji kutumia Bandari ya Mtwara na ushoroba wa Mtwara, na hii ndiyo dhana ya Mtwara Development Corridor. Kwa hiyo, naomba mabalozi wengine wa Southern Sudan wahakikishe kwamba bandari yetu ya Tanga inatumika ipasavyo. Congo DRC, Zambia watumie bandari ya Mtwara. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, nimalizie sasa kwa kuishukuru Serikali yangu kwa shughuli ambazo zimefanyika wiki mbili zilizopita. Kwanza, kuna kusaini mkataba wa makubaliano ya awali ya LNG. Hiki ni kitu ambacho kilikuwa kimelala kwa muda mrefu. Namshukuru na ninampongeza Mheshimiwa Rais kwa kufufua mazungumzo haya na sasa yanaenda vizuri. Ushauri wangu kwa Serikali ni kwamba, muda ni huu sasa wa kuwaelekeza wananchi wa Mikoa ya Mtwara na Lindi kutumia fursa kwa uwekezaji huu mkubwa wa zaidi ya Shilingi trilioni 70 ili mradi utakapoanza, basi nao wasiwe watu wa kushangaa, nao washiriki katika fursa hii. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, kipekee nampongeza Mheshimiwa Rais, alitoa maelekezo maalum siku ya kusaini ule mkataba. Alisema kwanza lazima kuwe na uwekezaji maalum au kuwe na maboresho maalum maeneo ya mradi kwa maana ya Mtwara na Lindi kwa maana ya upatikanaji wa huduma za jamii. Maelekezo ambayo tumepewa pale ni kwamba kwa ajira zisizo rasmi na rasmi kutakuwa na wafanyakazi zaidi 10,000 kwenye project hii ya LNG. Haitakiwi Lindi iwe kama ilivyo sasa hivi, haitakiwi Mtwara iwe kama ilivyo sasa hivi. Kuwe na upatikanaji wa maji ya kutosha, umeme wa uhakika na matibabu ya uhakika ili hata wageni watakapofika, basi waweze kupata huduma hiyo. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, vilevile tulikuwa na utiaji saini wa miji 28 ikiwepo na mradi wetu mkongwe wa Makonde. Naomba sasa hao watekelezaji wa mradi waje katika mradi ili ujenzi mradi uanze kujengwa katika maeneo yetu ili kuhakikisha upatikanaji wa maji katika Halmashauri ya Newala, Mtwara na Nanyamba.

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MHE. ABDALLAH D. CHIKOTA: Mheshimiwa Naibu Spika, nakushukuru na naunga mkono hoja. (Makofi)