Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Wizara ya Viwanda na Biashara kwa Mwaka wa Fedha 2024/2025

MHE. DKT. PIUS S. CHAYA: Mheshimiwa Naibu Spika, nami natangulia kuunga mkono hoja lakini namshukuru sana Mheshimiwa Rais kwa kazi kubwa ambayo anaifanya katika nchi yetu ya Tanzania, nimshukuru sana Mheshimiwa Waziri pamoja na Naibu Waziri na timu yote ya Wizara.

Mheshimiwa Naibu Spika, ninayo maeneo mawili leo ningependa kuchangia. Eneo la kwanza ni kuhusu fursa za viwanda Manyoni; eneo la pili nitachangia muundo wa TBS na TFDA ambayo ilikuwepo hapo awali na nitapenda kuishauri Serikali. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, kwanza, nampongeza sana Mheshimiwa Waziri. Bahati nzuri Mheshimiwa Waziri na Naibu Waziri tumeongelea sana suala la fursa mbalimbali zilizopo Manyoni hususan chumvi. Vilevile tuna fursa ya korosho kule Manyoni. Nawaomba hawa Mawaziri watusaidie tupate viwanda kule Manyoni.

Mheshimiwa Naibu Spika, tayari tulishafanya utafiti wa deposit za chumvi kule Manyoni katika Kata ya Majiri kwa vijiji vya Kinangali, Mpandagani na Mahaka. Kwa hiyo, naomba Mheshimiwa Waziri, wale wawekezaji ambao wanakuja Tanzania wajue kule Manyoni vilevile tuna fursa ya chumvi. (Makofi)
Mheshimiwa Naibu Spika, Manyoni tunawekeza sana kwenye korosho. Tuna zaidi ya ekari 20,000 za korosho na tayari tulishaingia kwenye phase ya kuvuna korosho. Tunaiomba Serikali ivutie wawekezaji wa kuweka viwanda vya ku-process korosho ili basi tuweze kusafirisha korosho zilizobanguliwa. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, suala la pili ambalo ningeweza kuchangia leo ni kuhusu TBS. Mwaka 2019 Serikali iliamua kuiongezea majukumu TBS (Tanzania Bureau of Standards) ikapewa jukumu la kusimamia vyakula na vipodozi (food and cosmetics) kwa kubadilisha sheria ya 2003 na kuja na sheria nyingine ya 2019.

Mheshimiwa Naibu Spika, nadhani nia ya Serikali haikuwa mbaya, lakini nina wasiwasi kama tulijiridhisha vizuri kabla hatujafanya yale mabadiliko ya kuhamisha food and cosmetics kutoka TFDA kupeleka TBS. Kwa nini ninasema hivyo? Ukifanya analysis za kidunia duniani kote, kwa mfano ukaangalia global practice suala la food, drug na cosmetics lipo administered (linasimamiwa) na taasisi moja.

Mheshimiwa Naibu Spika, nitawatolea mifano; Zanzibar, wana Zanzibar Food and Drug Administration Agency, ukienda UK wana UK FDA, ukienda Australia wana Australia FDA, ukienda Marekani tena a strong FDA, ambayo nadhani wengi wetu sisi tunaiangalia wana US FDA, ukienda China ambao sisi ni soko letu kubwa wana China FDA, lakini ukienda Kenya majirani zetu wana Kenya FDA. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, sasa swali langu la msingi lilikuja, kwa nini tulitaka kujitenga na dunia tukaichomoa food and cosmetics tukaipeleka TBS? Inawezekana motive ilikuwa nzuri, lakini nadhani motive ya kwanza ambayo tunahitaji kuiangalia ni public health and safety (Suala la usalama wa chakula na afya ya watumiaji). (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, hili ndilo eneo ambalo kimsingi nadhani tulitaka kuliangalia. Kwa hiyo, ndiyo maana nimetangulia kusema inawezekana hatukufanya utafiti wa kina wakati tunataka kuhamisha masuala ya chakula na masuala ya cosmetics kuyapeleka TBS. Kwa nini nasema hilo? Kwanza, tayari tumeenda kuificha kule ingawa of course TBS wanafanya vizuri sana kwenye maeneo mengi. Kimsingi suala la food and cosmetics ni kama tumelificha TBS.

Mheshimiwa Naibu Spika, jambo la pili, kwa nini tunajitenga na dunia? Kama US wana framework ya FDA, China wana framework ya FDA, Australia wana framework ya FDA; kwa nini tunataka kujitenga na dunia? Ni suala ambalo kimsingi tunahitaji kuliangalia. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, lingine kama nilivyotangulia kusema suala la food and cosmetics naliona kama lipo neglected, kwa sababu ni suala ambalo kimsingi kitaifa linahitaji usalama zaidi. Kwa hiyo, ni eneo ambalo ambalo tunahitaji kuliangalia. Sasa ushauri wangu ni nini? Kama nilivyotangulia kusema inawezekana nia ya Serikali wakati inahamisha food and cosmetics kupeleka TBS, haikuwa na lengo baya, lakini tunahitaji kujiridhisha zaidi.

Mheshimiwa Naibu Spika, ninashauri iundwe Kamati Maalum ikafanye mapitio ione, is it fair globally speaking kuiacha food and cosmetics ibaki TBS au tuirudishe irudie ile ya TFDA? That is one of my points.

MHE. NEEMA K. LUGANGIRA: Mheshimiwa Naibu Spika, taarifa.

NAIBU SPIKA: Taarifa.

TAARIFA

MHE. NEEMA K. LUGANGIRA: Mheshimiwa Naibu Spika, napenda kumpa taarifa mzungumzaji kwamba, Mheshimiwa Waziri wa Afya, Mheshimiwa Ummy Mwalimu, alishatuambia jambo hili limefanyiwa kazi na limefika hatua za mwisho. Kwa hiyo, jambo la kuunda Kamati tutakuwa tunarudi nyuma. Ningependa kumpa hiyo taarifa. (Makofi)

NAIBU SPIKA: Mheshimiwa Dkt. Chaya.
MHE. DKT. PIUS S. CHAYA: Mheshimiwa Naibu Spika, nashukuru kwa hiyo taarifa. Nisisitize kama hilo jambo limefika mwisho, basi tunaomba sasa tupate mrejesho. Tuone ni jinsi gani sasa sisi kama nchi tunaenda kusimamia suala la food and cosmetics, hatutaki kujitenga na dunia. Nchi nyingine wanafuata framework ya FDA, sisi tunataka kuwa nani tuje na mfumo wetu? (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, WHO wanafuata FDA, sisi tunataka kuwa nani? Kwa hiyo, mimi ushauri wangu na hili siyo la Waziri wa Viwanda na Biashara, kwa sababu kwanza yeye alilikuta ni suala la kitaifa. Tunahitaji kuhakikisha kwamba, tunafanana na wenzetu. We are a globe. Tunafanya kazi na watu wengi; China our partners, US our partners na UK ni partner wetu. Tunaenda kutengeneza framework ambazo siyo compatible na nchi nyingine, itatusumbua kibiashara. Kwa hiyo, huo ni ushauri wangu. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, lingine ni kuhusu TBS. Tumetembelea TBS tumeona wanafanya kazi kubwa sana na wana wataalamu wa kutosha, lakini vilevile kuna upungufu wa baadhi ya wataalamu. TBS tunashauri waanzishe Ofisi za Kikanda, kwa sababu wanasimamia suala la standards ambalo ni kitu cha muhimu sana kwenye masuala ya biashara na viwanda. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, ningeshauri tuimarishe TBS tuwape fedha wafungue Ofisi za Kikanda ili waweze kusimamia vizuri suala la biashara na suala la viwanda.

Mheshimiwa Naibu Spika, baada ya kusema hayo naunga tena mkono hoja. Nakushukuru sana. (Makofi)