Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Wizara ya Maliasili na Utalii kwa Mwaka wa Fedha 2024/2025

MHE. PROF. PALAMAGAMBA J. A. M. KABUDI: Mheshimiwa Spika, nianze kwanza kwa kumshukuru Mwenyezi Mungu Rahimu kwa nafasi hii ya kuweza kuchangia na ninakushukuru wewe mwenyewe kwa kunipa nafasi hii.

Mheshimiwa Spika, ninaipongeza sana Wizara ya Maliasili na Utalii na hasa Mheshimiwa Waziri, Naibu Waziri, Katibu Mkuu, Naibu Katibu Mkuu na watumishi wote, kwa hotuba nzuri ya bajeti waliyoitoa. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, Wizara hii nii Wizara muhimu sana kwa sababu ndiyo inayosimamia rasilimali za nchi yetu ambazo zina thamani kubwa isiyomithilika na ndiyo sura ya nchi yetu, ndiyo hifadhi ya nchi yetu, ndiyo hazina ya nchi yetu. Kwa hiyo, ni Wizara muhimu sana na mimi ninaanza kabisa kwa kuunga mkono hoja na kuomba Wizara hii iongezewe fedha ili iweze kuyafanya mambo hayo kwa ukamilifu. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, ninaomba kuchangia mambo matatu; la kwanza ni kuhusu mazungumzo kuhusu madhila yanayotokana na ukoloni wa Wajerumani na kurejeshwa kwa malikale na mali za kitamaduni ambazo ziko Ujerumani. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, hapa ninaomba kuanza na tanbihi au indhari (caution). Mazungumzo ambayo yameanza ningetoa indhari kwamba inaonekana sasa wenzetu wa Ujerumani badala ya kujua kwamba sisi ni Taifa, wameanza wao moja kwa moja kwenda kwenye jamii hizo, moja kwa moja kwenda kwenye makabila hayo na kusahau kwamba sisi leo siyo mkusanyiko wa makabila ambayo...

SPIKA: Mheshimiwa Waziri, subiri kidogo.

Maafisa ambao hamjatangazwa bado, subiri mtangazwe halafu mtatoka. Watoke wale ambao wameshatangazwa, wale ambao bado kutanganzwa mtulie kidogo hapo mtatoka mkishatangazwa. (Makofi)

Mheshimiwa Profesa Kabudi.

MHE. PROF. PALAMAGAMBA J. A. M. KABUDI: Mheshimiwa Spika, hilo ni muhimu sana kwa sababu kuna kila dalili sasa kuonekana kwamba ni maeneo fulani tu ndiyo yaliyopata madhila ya ukoloni wa Kijerumani, wakati ni nchi nzima na maeneo yote yalipata madhila ya kikoloni. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, sina muda wa kusema kwa sababu leo nimekuja na kitabu ambacho ningependa watu wakisome waone kwamba Tanzania nzima ya leo iliathirika na ukoloni wa Kijerumani. (Makofi)
Mheshimiwa Spika, ninaomba jambo hili liratibiwe, lisimamiwe na liongozwe na Serikali yenyewe, kwa sababu yako mambo ya msingi Serikali ya Ujerumani lazima ikiri na iwajibike kwa mambo mabaya yaliyofanyika na isitake tena kuturudisha kwenye mikataba kama ya Mangungo ya kwenda kwenye familia moja moja na jamii moja moja. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, la pili ambalo ningependa kulizungumzia ni utajiri na utalii wa lugha, niliizungumzia kwenye bajeti ya Wizara ya Utamaduni, Sanaa na Michezo na ninaomba tena kulileta hapa.

Mheshimiwa Spika, tuna utajiri mkubwa wa lugha ambao tunaweza pia kuutumia kama utalii, Tanzania ndiyo nchi pekee katika Bara la Afrika na duniani kote ambayo makundi yote makuu ya lugha yapo hapa. Ninaomba makundi haya makuu ya lugha yaifanye Tanzania kupeleka maombi UNESCO ili Tanzania iorodheshwe katika urithi wa Kimataifa yenye makundi hayo ya lugha, yaani Wabantu, Wakushi, Wakhoisani na Waniloti. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, hawa Wakhoisani ndiyo hawa Wasandawe na Wahadzabe, lakini pia wale wanaozungumza Lugha ya Afro-Asiatic yaani Wairaqw na Wambulu. Hili ni jambo muhimu sana, ni kitu cha pekee na adhimu na tutumie nafasi hii, siyo tu kuzitangaza lugha hizi, makundi haya makuu manne ya lugha pamoja na Afro-Asiatic kuwa urithi wa Kimataifa, lakini tuwekeze katika kutunza lugha hizi za asili kwa sababu zinabeba maarifa, zinabeba hazina kubwa sana. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, ninawashukuru sana wale wote ambao wamefanya utafiti kuhusu lugha hizi na tukifanya hivyo haturejeshi ukabila, bali tunatunza utajiri wetu mkubwa na anuai kubwa tuliyonayo. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, jambo lingine ambalo ningependa kulichangia ni kuhusu umuhimu wa uhifadhi wa maeneo ya malikale na uendelezaji wa utalii wa kihstoria.

Mheshimiwa Spika, kwanza ninachukua nafasi hii kuipongeza sana Wizara kwa kupanua wigo wa utalii kutoka kwenye utalii wa wanyama tu, sasa kwenda kwenye utalii wa maeneo mbalimbali. Iwe ni utamaduni, iwe ni mila, iwe ni desturi, iwe ni vyakula. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, hapa nianze kwa ule utalii wa hifadhi; Hifadhi ya Kitulo tuipe kipaumbele ya juu sana kuitangaza kama Kitulo na ninaiomba Wizara tusipeleke wanyama katika hifadhi hiyo. Watu hawaji kuona tu pundamilia na swala, watu wanakuja kuona maua ya asili. Ile ndiyo hifadhi ya aina ya peke yake duniani. Sasa kwa sababu hifadhi ile imeanza kukabiliwa na matatizo ya ukame, tutafute njia ya kuwa na sprinklers za kumwagilia maji ili mwaka mzima yawepo na yale maua yaliyokauka yavunwe, yahifadhiwe na yauzwe nje kama maua pekee yanayotoka kwenye Bustani ya Mungu iliyoko Kitulo na tuepuke sana kudhani utalii ni wanyama tu. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, hapa ninachukua nafasi hii kukupongeza sana kwa jambo ambalo umelifanya ambalo limeongeza Utalii wa Ndani, haya matamasha ya ngoma za kienyeji. Sasa, sijui Tamasha hilo ni Tulia Traditional Dances au kama ni Dr. Tulia Traditional Dances na katika tamasha hili, marathoni imenishinda lakini tamasha hili kwa sababu ambazo wewe unazifahamu siwezi kulikosa, lakini hii iwe kwa nchi nzima. Tuwe na matamasha ya aina hiyo ya utamaduni wetu na iwe ni sehemu ya kuendeleza utalii. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, pamoja na hayo, Makumbusho ya Taifa na Idara ya Mali ya Kale iongezewe fedha ya kutosha ili kufanya utafiti na kuhakikisha maeneo haya yanahifadhiwa ili yawe sehemu ya urithi wa Taifa, sehemu ya urithi wa Kimataifa, lakini pia sehemu ya utalii.

Mheshimiwa Spika, ninachukua nafasi hii kuipongeza sana Wizara kwa kutoa fedha katika bajeti ya maendeleo ya kuanza kujenga Nyumba ya Makumbusho ya Marais na hii ingefuatiwa na Jumba la Makumbusho mengine hapa Dodoma, lakini kila mkoa sasa ufikirie kuwa na nyumba ya makumbusho ambayo itatunza maeneo na utamaduni na mila na desturi za aina ile. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, tumeona katika nchi za wenzetu, ukifika tu unakwenda kwenye makumbusho. Mji wa Addis Ababa peke yake Ethiopia, sitaki kuzungumzia Ulaya, Mji wa Addis Ababa una zaidi ya makumbusho 12 na ukifika pale utaona utamaduni wote wa Addis Ababa na sehemu ya mwisho ambayo watakupeleka kwenda kuiona ni Kanisa Kuu Utatu Mtakatifu, Addis Ababa ambako wamezikwa wafalme wote ikiwa ni pamoja na Haile Selassie. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, sisi pia maeneo hayo tungeyatambua, tungeyabainisha ili tuyahifadhi, ikiwa ni pamoja na Ikulu ya Chamwino, ikiwa ni pamoja na majengo mbalimbali hapa Dodoma, Boma la Dodoma lakini pia ikiwa ni pamoja na Jamatin hii ya Dodoma na Kanisa Kuu la Roho Mtakatifu la Waanglikana la Diocese of Central Tanganyika ambalo ni miongoni mwa majengo ya kale na limejengwa kwa mfano wa Hekalu la Jerusalem, lakini kikubwa lilijengwa wakati wa njaa kubwa ili watu hawa wamkumbuke Mungu yupo na wasife na njaa, waliweza kuvuka awamu hiyo na wakajenga kanisa hilo. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, maeneo yote hayo yahifadhiwe, lakini pia iwe ni pamoja na reli yote ya kati na stesheni zote ambazo zilijengwa na Wajerumani. Inaanza kuleta hofu tunapoanza kubadilisha mwonekano wa majengo haya ya reli ya zamani. Tuyatunze, tuitunze Meli ya MV Liemba na iwe ni sehemu ya rasilimali za watu kija kuziona. Ninachukua hatua hii kuipongeza sana Serikali kwa kuyatangaza Mapango ya Kipatimu kuwa ni mapango yaliyohifadhiwa na yaliyotumika wakati wa Vita ya Majimaji. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, ndiyo hilo ninalisema kwamba wengi tunadhani kwamba Vita ya Majimaji ilikuwa sehemu moja tu ya Tanzania lakini Vita ya Majimaji iliyoanzia kwa Wamatumbi ilisambaa kwenda Kilosa kwa Wavidunda, ilishuka kwenda kwa Wangoni, Songea. Kwa hiyo, ninaipongeza sana hatua hii ambayo imechukuliwa na ninaomba Wizara sasa pia iweke juhudi hiyo katika Mapango ya Magubike kule Kilosa, Mamboya kule Kilosa ili nayo yawe katika hifadhi hii ikiwa ni pamoja na Kituo cha Stesheni cha Kondoa ambacho leo hakitumiki na ndiyo ilikuwa mahali waliposhushwa watuma lakini baadaye Wajerumani walijenga stesheni ya reli pale. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, lingine ambalo ningepanda kulizungumza ...

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzjai)

SPIKA: Dakika moja malizia Mheshimiwa, kengele ya pili imeshagonga.

MHE. PROF. PALAMAGAMBA J. A. M. KABUDI: Mheshimiwa Spika, ni kuhusu kuhifadhi Misitu ya Itigi (Itigi Thickets). Hii ni misitu ambayo iko Tanzania na Zambia tu, tumeanza sasa kulima korosho, alizeti, lakini tuchukue hatua ya kuitunza Itigi thickets na kuhakiksha tunaziorodhesha katika urithi wa Kimataifa ili zitunzwe, lakini pia zitusaidie kupata asali. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, mwisho kabisa kwa jimbo langu tunaomba fedha ya malipo ya athari za tembo au ndovu, lakini pia, ujenzi wa Kiwanja cha Ndege cha Kilosa, ili kuhakikisha watalii wanaokwenda Mikumi wanaingia pale. Nilipoomba uwanja wa ndege watu wengine hawakuelewa kwamba, hiyo mbuga ipo huko.

Mheshimiwa Spika, nilianza kwa kuunga mkono hoja, ninaomba kuunga mkono hoja na mengine nitatafuta njia ya kuyachangia. Ndiyo maana nakushukuru sana na nilikuja na vitabu vyote, ili kuonesha mambo haya yote, ikiwa ni pamoja na hawa dinosaur na vitabu vipo hapa kuhusu mafuvu yote ya vichwa, vitabu vipo hapa, lakini muda hautoshi. Nakushukuru sana kwa kunipa nafasi hii na kunivumilia. Naunga mkono hoja. (Makofi)