Taarifa ya Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Hesabu za Serikali kuhusu Taarifa ya Mdhibiti na Mkaguzi Mkuu wa Hesabu za Serikali kwa Hesabu Zilizokaguliwa za Serikali Kuu na Mashirika ya Umma kwa Mwaka wa Fedha ulioishia Tarehe 30 Juni, 2023; Taarifa ya Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Hesabu za Serikali za Mitaa kuhusu Taarifa ya Mdhibiti na Mkaguzi Mkuu wa Hesabu za Serikali kwa Hesabu zilizokaguliwa za Mamlaka za Serikali za Mitaa kwa Mwaka wa Fedha ulioishia Tarehe 30 Juni, 2023; na Taarifa ya Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Uwekezaji wa Mitaji ya Umma kuhusu Uwekezaji wa Mitaji ya Umma kwa Mwaka wa Fedha 2022/2023

MHE. MICHAEL C. MWAKAMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, nakushukuru. Kwanza kabisa mimi ni Mjumbe wa Kamati ya LAAC. Ninampongeza Mheshimiwa Mwenyekiti wetu kwa namna alivyowasilisha mawazo yetu kwa sababu taarifa aliyoiwasilisha ni taarifa iliyotufanya tukeshe muda mwingine mpaka saa sita usiku. (Makofi)
Mheshimiwa Mwenyekiti, namshukuru Mheshimiwa Mwenyekiti wetu kwa kutupongeza Wajumbe wako wakati unachangia kwa ile kazi ulivyoiona ngumu na ninaamini baada ya kutoa pongezi kwetu basi kutakuwa na namna ya kuitazama Kamati kwa kazi kubwa inayofanya. (Makofi/Kicheko)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naipongeza pia Serikali kwa namna ambavyo inatekeleza majukumu yake na pongezi zangu nitaenda nazo sawasawa na namna ambavyo tumeipitia taarifa yetu, wakati huohuo nitatoa ushauri na maoni mengine kwenye michango ambayo wenzangu wametoa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, tulipokuwa tunapitia taarifa na namna Mheshimiwa Mwenyekiti alivyoiwasilisha na amelieleza Bunge kwamba CAG amefanya ukaguzi kwenye Halmashauri 184, lakini kwenye Halmashauri 184, halmashauri 181 zimepata hati zinazoridhisha na Halmashauri tatu zimepata hati zenye shaka lakini hakuna hati mbaya ambayo imepatikana kwa hesabu hizi ambazo zimekaguliwa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, naipongeza Serikali kwa sababu ukiangalia taarifa iliyopita ya 2022/2023, tulikuwa na hati zisizoridhisha 170. Kwa hiyo, utaona Halmashauri zimeongezeka. Pia, tulikuwa na hati zenye shaka 13, sasa ziko tatu, utaona ni namna gani hatua zimechukuliwa. Kwa hiyo, naipongeza Serikali kwa namna ambavyo mmeweza kusimamia kutoka taarifa ile mpaka taarifa hii. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, yapo mambo ya kujiuliza, pamoja na kwamba zipo taarifa za kuongezeka kubadilika kwa hati, tulichokigundua kama Wajumbe wa Kamati, hati ni jambo moja na hali halisi ya utekelezaji wa masuala yake ni jambo lingine. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwenye taarifa yetu ya Kamati, imeonesha mapato yasiyokusanywa yenye thamani ya bilioni 61.15. Sasa ukiitazama taarifa unapozungumzia mapato yasiyokusanywa, katika hali ya kawaida hizi ni fedha ambazo zingekusanywa zingesaidia Serikali kutatua changamoto mbalimbali za wananchi wake. Kwa hiyo, rai yangu ni kuiomba Serikali ijaribu kutupia macho kwenye maeneo ambayo CAG ameyabainisha kwamba kuna vyanzo vya mapato havijabadilika. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, hii ndiyo kazi ambayo ninaamini Serikali iliamua kuwa na CAG kufanya kazi zake na ndiyo maana CAG akaonekana ni jicho la Bunge ili atuoneshe kitu gani kimepungua katika maeneo gani. Ingekuwa ni taarifa za kisomi kwa maana ya watu wanafanya wanazuoni, basi tungesema CAG anatufanyia research ya kutuonesha changamoto zilipo ili kutatua changamoto zilizopo. Kwa hiyo, naomba Serikali iitumie taarifa ya CAG, siyo kwa kutafuta kuhukumu tu, ni kwa kutafuta kutatua changamoto za kuyaongeza mapato ya Taifa hili. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, sote kama Waheshimiwa Wabunge tunajua, kwenye Majimbo yetu miradi mbalimbali ya maendeleo imetekelezwa na wananchi wanajua utekelezaji wa miradi ile umesimamiwa vizuri na Serikali ya Mheshimiwa Rais wetu Mama Samia Suluhu Hassan, asingeweza kufikia malengo ya kukusanya basi asingekuwa na uwezo wa kutekeleza miradi mbalimbali ambayo leo inatusaidia wananchi kwenye maeneo yetu. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa hiyo, kwenye eneo hili la makusanyo na kwenye makusanyo ambayo hayajakusanywa, ukitazama unakuta ni kwenye vyanzo ambavyo vinakusanyika. Unakwenda kwenye Halmashauri wanashindwa kukusanya fremu zao zilizopo stendi na kwenye masoko. Wamepangisha wenyewe, watu wamewapa kwa mikataba halafu unaambiwa wanashindwa kukusanya. Sasa unajiuliza, hivi Mkurugenzi na timu yake kwenye halmashauri hiyo, kama wanashindwa kukusanya kitu ambacho kinaonekana kwa macho kwamba asubuhi ukiamka unamkuta mfanyabiashara uliyempangisha yuko pale, unashindwa kukusanya mapato yake, utaweza kazi gani sasa?

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa hiyo, naomba Serikali hasa TAMISEMI, iwasimamie vizuri Wakurugenzi wafanye makusanyo haya ili yaweze kusaidia kurekebisha hesabu zetu na kuweza kupata vyanzo vya mapato. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, unakuta wanashindwa kukusanya leseni za biashara, yaani mtu ameamua kufanya biashara, Mtanzania ameamua kufanya biashara, ameweka duka lake pale anafanya biashara na Serikali wanajua, kumpitia kukusanya tu inashindwa, matokeo yake tuna bilioni 61.15 hazijakusanywa. Kiasi ambacho pesa hizi zingekusanywa Waheshimiwa Wabunge na wananchi zingetusaidia kwenye miradi, tunajua kila kinachokusanywa na halmashauri kinatoa 10% ambayo inakwenda kwenye mikopo ya wanawake, vijana na watu wenye ulemavu. Kwa hiyo, ni imani yetu kwamba hii mikopo ambayo tunaitegemea wengi isiyo na riba, maana yake mapato haya yangekusanywa na kule kingeongezeka kitu, maana yake wakopaji wangekuwa wengi na uchumi wa wananchi hao ungeongezeka. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninaishauri sana Serikali hasa TAMISEMI, itupie jicho iitizame taarifa ya CAG kwenye hili eneo la makusanyo yasiyokusanywa yenye thamani ya shilingi bilioni 61 yakusanywe na yaweze kwenda kutumika kwenye maeneo husika. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, wenzangu wamezungumza juu ya madeni, tuna madeni kwenye halmashauri yanayotokana na posho za kisheria, uhamisho, kukaimu nafasi za kimadaraka na madeni ya wazabuni na vyanzo vingine vinavyosababisha madeni, tuna madeni takribani bilioni 87.32 haya yanaitwa madeni, uanzishwaji wa madeni haya, mengine yanazuilika na tunaposema madeni maana yake sasa Serikali inalazimika kwenda kutafuta hela za kulipa madeni ambayo mengine yangezuilika.

Mheshimiwa Mwenyekiti, wewe umeitisha kikao cha halmashauri, huna pesa ya chakula unamkopa mzabuni, unashindwa kumlipa, unakaa miaka mitatu halafu unakuja kumlipa pesa ile ile ambayo wewe uliikopa baada ya miaka mitatu, lakini yeye benki kule alikoenda kuchukua mpaka akakuhudumia, analipa na riba. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa hiyo, nafikiri Serikali katika kulisaidia Taifa hili na hasa kuwasaidia Watanzania ambao ni wahangaikaji wanaotafuta uchumi kwa ajili ya kuendesha maisha yao, hebu tutazame namna ya kuhakikisha madeni haya yanalipwa. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninaamini kabisa Serikali ingetoa mwongozo kwa Wakurugenzi, anayesababisha deni kuna kitu kitamkuta sidhani kama madeni haya yangezalishwa, lakini yapo madeni ambayo Wakurugenzi wanayazalisha wakiamini kwamba kwani kesho si nitahama! Sasa akihama anamwachia mwenzie, inakuwa taabu kweli kweli. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, tumekutana na madeni mengine ni vichekesho, wanakiri vifaa wanapokea, wanasema kabisa kweli ulileta stationary au wanasema kabisa kwamba, ni kweli ulituhudumia chakula kwenye Baraza la Madiwani lakini wanasema, tunashindwa kukulipa kwa sababu nyaraka hazijakamilika. Sasa nyaraka hizo za nani, wewe uliyetoa order hukumbuki uliagiza kitu gani? Kwa nini usilipe kulingana na ulichokiagiza? (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninaishauri Serikali, kwa kuwasaidia Watanzania hawa, hebu tutoe maelekezo mazuri kwa Wakurugenzi, ikifika sehemu Wakurugenzi wanaozalisha madeni yasiyo ya lazima, basi kuwe na hatua zinazochukuliwa kwao. Ikiwa hivyo ninaamini kabisa yapo madeni ya Watanzania wenzetu ambao wanatoa huduma kwenye halmashauri zetu yasingeweza kutengenezwa. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, vilevile, kuna makato ya kisheria ambayo yanakatwa na yanatakiwa yapelekwe kwenye taasisi. Tuna Wakurugenzi kwa maana ya Halmashauri, wanadaiwa na Mifuko ya Hifadhi ya Jamii na Mifuko ya Fidia kwa Wafanyakazi, sasa unajiuliza, hela ya mtumishi umekata na alipaswa aipate kwenye mshahara wake, umeichukua, nini kinakufanya usiipeleke kunako stahili? (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, sasa swali hili linajibika kwa majibu rahisi sana, ni kwa sababu yule anayesimamia jukumu hili, halisimamii kwa moyo wa upendo, anajisahau kama yeye ni mtumishi kwamba makato yale yanatakiwa baada ya mtu kustaafu yamrejee. Sasa watumishi wengi wanateseka, amestaafu amemaliza muda wake wa kazi anashindwa kupata mafao yake, mifuko inamwambia, mwajiri wako hakuleta pesa! Hili ni jambo la hatari na kwa kufanya hivyo inazua maswali mengi sana.

Mheshimiwa Mwenyekiti, Wajumbe wa Kamati tulipokuwa tunapitia taarifa hii tunapata tabu sana. Unakuta kwa mfano, PSSSF wao wanadai deni la bilioni nne, lakini kwa sababu madeni haya yanakaa muda mrefu yanakwenda yanazalisha riba mpaka bilioni 32! Sasa unajiuliza, yaani ni kama kuna mazungumzo kwamba, hebu tukae muda mrefu ili tukilipa labda tugawane, maana hata hatuelewi inakuwaje! Inawezekanaje wewe ushindwe kulipa deni dogo halafu uje kubaki uwe na deni kubwa, utalilipa lini? (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa hiyo ninafikiri madeni ya namna hii, kwa sababu Mifuko hii ni ya Serikali, inasimamiwa kwa maslahi makubwa ya watumishi; mimi ningeishauri Serikali irudi ikae na Mifuko hii ili wapate naona bora ya kuondoa haya kwa sababu imekuwa mizigo kwa halmashauri.
Mheshimiwa Mwenyekiti, halmashauri nyingi zinashindwa kutekeleza kwa sababu wanapiga hesabu anachodaiwa ni kidogo, lakini riba aliyowekewa ni kubwa. Sasa labda turudi tukae na taasisi hizi, tuzungumze nazo, tufike sehemu ikiwezekana ziondolewe hizi riba ili yalipwe haya madeni ya kawaida. Tuziondoe hoja za CAG kwa sababu hoja za CAG sasa zinashindwa kufungwa kwa sababu kila mwaka CAG anapoleta taarifa ile hoja ipo, kwamba inaonekana halmashauri fulani haijapeleka fedha.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ukijiuliza ni kwa nini haijapeleka, kwa sababu kuna riba kubwa, hivyo ameshindwa. Sasa kwa sababu ile ni taasisi yetu kwa nini tusikae chini yazungumzwe ili tuziondoe hizi hoja? Kwa sababu kila tunapokagua hizi halmashauri unakuta kwamba hoja zilizopita za miaka kadhaa ya nyuma unakuta hoja 18 hazijapatiwa majibu, ukizitazama hakika hazitajibika, kwa sababu hawatakuwa na uwezo wa kuyatekeleza hayo waliyoagizwa hao wakurugenzi.

Mheshimiwa Mwenyekiti, hawana uwezo kwa sababu gani, aliyezalisha taizo hilo amekwishahamishwa takribani halmashauri tatu hadi nne, kwa hiyo huyu aliyekuwepo leo hana nafasi ya kuona kama hili jambo lina msingi wa kulishughulikia. Kwa hiyo, ningeiomba sana Serikali yangu, Serikali ambayo ninaamini kabisa inatekeleza kazi kwa upendo wa wananchi wake ikae chini kutafuta namna ya kushughulikia mambo haya ili hizi hoja za CAG ziweze kufutwa. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, lingine, wenzangu wamezungumza hapa; halmashauri au nchi hii inaongozwa kwa mujibu wa sheria na hakuna kiongozi aliyepata bahati au Mtanzania aliyepata bahati kupewa mamlaka kwenye nchi hii asiyejua taratibu za kutumia sheria na miongozo mbalimbali. Sasa, sisi wanakamati tunakutana na maswali mengi. Unaposikia Mkurugenzi wa halmashauri fulani ametumia mapato yasiyostahili; ameambiwa kabisa kwamba endapo utasimamia miradi ambayo unaitekeleza kwa vyanzo vya mapato tumia asilimia tano, kwa mfano, ya mapato hayo kama sehemu ya usimamizi wa miradi, lakini anatumia 40%.

Mheshimiwa Mwenyekiti, anakuja kwenye Kamati anawaambia naomba radhi. Sasa Kamati unaiomba radhi wewe hukuwa unajua kama ukifanya hivi ni kinyume na utaratibu? Niiombe TAMISEMI, makosa kama haya, kama Wakurugenzi hawa, Maafisa Masuhuli hawa kama hawatakuwa na kitu watakachokiogopa kwamba wakifanya hivyo watakuwa wamefanya kinyume na utaratibu kila siku, kila mwaka wataendelea kufanya makosa haya wakiamini wakija kwenye Kamati wataomba radhi.

Mheshimiwa Mwenyekiti, tunalisema hili kwa sababu bahati nzuri kwenye zile Kamati hatukai Waheshimiwa Wabunge peke yetu kwa maana ya sisi kama wawakilishi tu wa wananchi...

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MWENYEKITI: Mheshimiwa, hitimisha tafadhali.

MHE. MICHAEL C. MWAKAMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, nikushukuru kwa kunipa nafasi, lakini nisisitize na niiombe Serikali Taarifa yetu ya Kamati namna ambavyo Mheshimiwa Mwenyekiti wetu amewasilisha ingekuwa vyema sana kama baada ya kuwasilishwa mkaifanyia kazi kwa uhakika kwa sababu tumetoa maoni ya kutosha.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninaunga mkono hoja na ninashukuru. (Makofi)