Taarifa ya Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Hesabu za Serikali kuhusu Taarifa ya Mdhibiti na Mkaguzi Mkuu wa Hesabu za Serikali kwa Hesabu Zilizokaguliwa za Serikali Kuu na Mashirika ya Umma kwa Mwaka wa Fedha ulioishia Tarehe 30 Juni, 2023; Taarifa ya Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Hesabu za Serikali za Mitaa kuhusu Taarifa ya Mdhibiti na Mkaguzi Mkuu wa Hesabu za Serikali kwa Hesabu zilizokaguliwa za Mamlaka za Serikali za Mitaa kwa Mwaka wa Fedha ulioishia Tarehe 30 Juni, 2023; na Taarifa ya Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Uwekezaji wa Mitaji ya Umma kuhusu Uwekezaji wa Mitaji ya Umma kwa Mwaka wa Fedha 2022/2023

MHE. FRANCIS K. NDULANE: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana kwa kunipa nafasi ya kuchangia jioni ya leo kwenye taarifa zetu za Kamati ya PIC, PAC na LAAC. Kwa ujumla niwashukuru Wenyeviti wetu wa Kamati zote tatu kwa kuweza kusoma taarifa zetu kwa umahiri mkubwa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, mimi nikiwa mjumbe wa Kamati ya PIC, Kamati ya Uwekezaji wa Mitaji ya Umma, najikita moja kwa moja kwenye taarifa iliyotolewa na Mwenyekiti wetu Mheshimiwa Augustine Vuma wa Kamati ya PIC kwenye maeneo mawili. Eneo la kwanza ni kwenye ukurasa wa 29 hadi 31 wa taarifa yetu ambayo imezungumzia kuhusu gharama za kuunganisha umeme katika maeneo ya vijiji-miji.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kabla sijajenga hoja kwenye hilo eneo, nitangulie kusema ninaishukuru Serikali yetu ya Awamu ya Sita kwa kutekeleza kwa ufanisi kwenye Miradi yetu ya REA. Hivi juzi tu tuliambatana na Mkurugenzi Mkuu wa REA kwenda katika Kijiji cha Zinga-Kibaoni ambapo tuliweza kuzindua umeme. Sasa utekelezaji wa miradi ya umeme awamu ya tatu, mzunguko wa pili imefikia 99% ya utekelezaji katika jimbo la Kilwa Kaskazini. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa hiyo, naishukuru Serikali, namshukuru Mheshimiwa Naibu Waziri Mkuu, Naibu Waziri wa Wizara ya Nishati kwa kazi nzuri inayoendelea. Wananchi wangu walipata bonus kubwa sana ya kugawiwa majiko ya gesi 231 katika mpango wa Serikali unaoongozwa na Mheshimiwa Dkt. Samia Samia Hassan, Rais wetu wa kupambana na nishati isiyokuwa salama. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, sasa ninapozungumza, hata jana tayari Kijiji cha Ngarambilihenga umeme umewaka na kesho tunatarajia vijiji viwili vya mwisho umeme utawashwa; Kijiji cha Liyomanga na Nambondo katika Kata ya Mingumbi na Kata ya Namayuni. Naipongeza Serikali yetu ya Awamu ya Sita inayoongozwa na Mheshimiwa Dkt. Samia kwa nguvu zote. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, hii changamoto imekuwa kubwa na mara kadhaa tuliifahamisha Serikali. Nakumbuka katika Bunge la mwaka juzi la Bajeti, Mheshimiwa Waziri wa Nishati wa wakati ule, Mheshimiwa Januari Makamba wakati anahitimisha hotuba yake ya bajeti aliipokea hoja hii ya gharama kubwa za uunganishaji wa umeme katika vijiji-miji. Mwaka huu Mheshimiwa Naibu Waziri Mkuu ambaye pia ni Waziri wa Nishati Mheshimiwa Dkt. Doto Mashaka Biteko naye alipokea na akaahidi kwamba itafanyiwa kazi.

Mheshimiwa Mwenyekiti, wakati fulani katika Bunge lililopita la mwezi Agosti na Septemba, Mheshimiwa Naibu Waziri wa Wizara hii Dada yangu Mheshimiwa Judith Kapinga naye aliipokea akaahidi kwamba itatekelezwa. Mheshimiwa Mwenyekiti ameeleza vizuri katika taarifa ya Kamati yetu. Hili jambo bado linaendelea kusumbua wananchi wetu, na kwa kuwa wananchi wetu wanaishi katika vijiji-miji ambavyo either viko katika majiji yetu, either katika manispaa zetu, either katika halmashauri zetu za miji, au halmashauri zetu za wilaya ambavyo bado ni vijiji vimekuwa registered kama vijiji vina hali ya ukijiji. Kwa hiyo, vipato vya wananchi wetu vimekuwa vidogo, lakini bado wanalazimika kulipishwa shilingi 320,000.

Mheshimiwa Mwenyekiti, Kwa hiyo, ufanisi wa miradi hii ya REA, tija imekuwa ndogo sana kwa sababu wananchi hawana kipato cha kuweza kutosheleza kulipa gharama hizo. Kwa hiyo, naungana na Kamati yangu ya PIC kuiomba Serikali iweze kuboresha eneo hili. Kwa mfano Kilwa tu, pale Somanga Kaskazini na Somanga Kusini katika Kata ya Somanga ni vijiji ambavyo vipo katika Halmashauri ya Wilaya ya Kilwa, haviko hata ndani ya Mamlaka ya Miji Midogo, ni vijiji kabisa. Ukienda Hoteli Tatu the same wanalazimishwa walipe shilingi 320,000. Kwa hiyo ni watu wachache ambao wamechangamkia hii fursa ambayo kama wangeweza kuunganishiwa mapema wangeweza kupata manufaa makubwa kimaendeleo ya kiuchumi na kijamii. Kwa hiyo, niombe Serikali yetu ya Awamu ya Sita iliangalie kwa haraka hilo jambo.

Mheshimiwa Mwenyekiti, katika Kamati tumesema tumeipa Serikali time frame ya miezi sita, lakini kwa sababu tayari Serikali iliahidi kulishughulikia jambo hili tangu mwaka juzi mwaka jana na mwaka huu ninaona pengine inaweza ikalishughulikia jambo hili mapema zaidi. Kwa hiyo, kama itaweza hata ndani ya miezi mitatu hili jambo walishughulikie likamilike ili tunapokwenda kwenye mambo ya uchaguzi na mambo mengine mambo yawe yamekaa sawasawa. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ningependa pia kuzungumzia suala la Bodi ya Mkonge na ufanisi wake, Bodi yetu ya TSB Tanzania Sisal Board. Kwanza niishukuru Serikali na kuipongeza kwa juhudi kubwa ambazo imefanya ya kufufua zao hili. Nakumbuka Mheshimiwa Waziri Mkuu amefanya kazi kubwa sana kuanzia Mwaka wa Fedha 2019/2020 ya kufufua zao hili.

Mheshimiwa Mwenyekiti, historia ya zao hili inaonesha mwaka 1964 Tanzania iliongoza duniani kwa kuzalisha zao la mkonge. Tulizalisha tani 230,000. Kwa hiyo, ndiyo tulikuwa wa kwanza duniani katika ranking za uzalishaji na zao la mkonge lilichangia 65% kutuingizia fedha za kigeni. Kwa hiyo, ndiyo zao pekee ambalo lilikuwa limeingiza fedha nyingi kuliko mazao mengine yoyote. Kwa hiyo, kwa umuhimu huu, naiomba Serikali iongeze juhudi za kuwekeza mtaji mkubwa, kuwekeza fedha nyingi katika zao hili ili taasisi hii au Bodi hii ya zao la mkonge Tanzania iweze kujiimarisha na kuweza kuzalisha ili turudi kule tulikotoka kwa sababu viwango vya uzalishaji hapa katikati vilishuka sana vikawa chini ya tani 50,000. Sasa hivi imepanda baada ya juhudi ambazo Serikali imefanywa, sasa hivi tunazalisha wastani wa tani 80,000 ingawa malengo kwa mujibu wa Ilani ya Uchaguzi ya CCM ni tani 120,000.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa hiyo, ili tufikie huko na turudi enzi zile za miaka ya 1960, tunahitaji kuiwezesha kifedha hii Bodi ya Mkonge Tanzania. Ninao ushauri au mapendekezo katika eneo hilo kwa sababu hili zao linahitajika sana na lina soko sana katika Nchi za China, Morocco, Saudi Arabia, Misri na nchi zaidi ya 26 hapa duniani. Kwa hiyo, naomba Serikali iongeze mtaji, iongeze fedha kwa Bodi ya Mkonge Tanzania ili hii Bodi iweze kutafuta mitambo, iweze kulima, iweze kununua mitambo ya corona na hatimaye kuzalisha zaidi na zaidi.

Mheshimiwa Mwenyekiti, Bodi pia, waweze kufikia hata yale maeneo ambayo yalikuwa na uzalishaji mkubwa. Kwa mfano, vijiji vinavyozunguka Mkoa wa Lindi wote, kuanzia Kilwa mpaka Lindi Vijijini, kule Kitumbikwela, mpaka kule Kikwetu, Somanga na vijiji vyote vya Mkoa wa Lindi vinalima sana mkonge lakini kutokana na mtaji kuwa mdogo, Bodi imeshindwa kuvifikia vijiji hivyo na hatimaye imeshindwa kuhamasisha na tumejikuta bado tuna mark time lile ongezeko la uzalishaji limekuwa dogo. Kwa hiyo naomba Serikali iangalie. Vilevile, iwaongezee fedha kwa ajili ya kuanzisha ile block farming ambao ndiyo utaratibu wa kisasa ambao unatumika maeneo mengi duniani na ambao sisi Tanzania tumeanza kuutumia katika mazao mbalimbali ili kuboresha uchumi wetu kupitia mazao hayo.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nina uhakika kwa kuboresha zao la mkonge, kwa kuipatia mahitaji hii bodi, kwa kuipatia mtaji basi tutasonga mbele na tutarudi katika enzi mpya za mafanikio na kuweza kukuza uchumi wetu kwa kasi kubwa na hatimaye kufikia malengo ambayo tumejiwekea katika Serikali yetu na hatimaye kupata maendeleo katika nyanja zote kiuchumi pamoja na kijamii.

Mheshimiwa Mwenyekiti, baada ya kusema hayo, naunga mkono hoja na ahsante sana. (Makofi)