Mapendekezo ya Mpango wa Maendeleo wa Taifa unaokusudiwa kutekelezwa na Serikali kwa Mwaka wa Fedha 2025/2026 na Mapendekezo ya Mwongozo wa Maandalizi ya Mpango na Bajeti ya Serikali kwa Mwaka wa Fedha 2025/2026.

MHE. SHAMSI VUAI NAHODHA: Mheshimiwa Mwenyekiti, nakushukuru kwa kunipa heshima hii ya kutoa mchango wangu. Katika mchango wangu nitazungumzia hoja nne kuhusu Mapendekezo ya Mpango wa Maendeleo ya Taifa. Mwaka 1966 Waziri Mkuu wa Zamani wa Singapore Lee Kuan Yew alitembelea Ghana na alipokutana na mwenyeji wake alitambulishwa kwa msomi wa Shahada ya Uzamivu katika somo la fasihi.

Mheshimiwa Mwenyekiti, jambo hili lilimsikitisha sana, lakini hakusema neno mbele ya mwenyeji wake. Aliporudi Singapore alifanya Mkutano na Waandishi wa Habari akasema maneno haya, kama angepata nafasi za kuzishauri nchi za kiafrika, basi angeshauri nchi za kiafrika ziwekeze kikamilifu katika Sekta ya Kilimo, kwa sababu kilimo ndiyo sekta yenye uwezo wa kuondoa umasikini katika Bara la Afrika.

Mheshimiwa Mwenyekiti, maneno hayo hayo Mwalimu Nyerere Baba wa Taifa aliyarudia tena mwaka 1985 wakati akihutubia Mkutano wa Halmashauri Kuu ya Chama cha Mapinduzi, alisema maneno hayo hayo kama Tanzania inataka kujenga Taifa linalojitegemea, basi tuwekeze katika Sekta ya Kilimo.

Mheshimiwa Mwenyekiti, hoja yangu ya kwanza kilimo kitaendelea kuwa na mchango mkubwa sana katika maendeleo ya Taifa hili kwa miaka mingi ijayo na Sekta hii ina ajiri zaidi ya 70% ya Watanzania. Kwa hiyo, kama tunataka tupunguze umaskini miongoni mwa Watanzania, basi tuwekeze katika Sekta ya Kilimo.

Mheshimiwa Mwenyekiti, sasa nieleze tu namna Wizara ya Kilimo inavyotekeleza Miradi yake ya Kilimo ya Maendeleo. Wizara hii inatekeleza Miradi miwili ya kilimo, Mradi wa Jenga Kesho Iliyo Bora na Ujenzi wa Mabwawa 18 ya Kilimo cha Umwagiliaji Maji. Nimezitafuta takwimu ili nione kwa jinsi gani Mradi wa Jenga Kesho Iliyo Bora unavyoweza kutusaidia katika kukuza kilimo, kwa bahati mbaya mimi ni Mjumbe wa Kamati ya Bajeti taarifa hizo sikuzipata.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kuhusu Ujenzi wa Mabwawa 18 mpaka sasa katika kipindi cha miaka mitatu Wizara imetekeleza mabwawa matatu yamekamilika na mengine 15 yako katika hatua mbalimbali za ujenzi. Kwa kutumia busara ya kawaida, Wizara ilitakiwa ijenge mabwawa manne kila mwaka badala ya kujenga mabwawa yote kwa wakati mmoja kama wanavyofanya. Kama wangefanya hivyo, leo ninavyozungumza wangekuwa wamejenga mabwawa 12 na mabwawa sita yaliyobaki yangemalizwa mwaka kesho, kwa bahati mbaya hawakufanya hivyo. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, hoja yangu ya pili licha ya Wizara hii kupatiwa wastani wa shilingi trilioni moja kila mwaka kwa ajili ya Maendeleo ya Kilimo, tija katika Uzalishaji wa mazao ya kilimo bado uko chini sana, nitatoa takwimu kuonyesha wenzetu nchi jirani wanavyofanya vizuri kwenye Sekta hii kuliko sisi. Nchi moja ya jirani ina eneo la kumwagilia maji lenye hekta 650,000 wanauza mazao ya kilimo nje ya nchi yenye thamani ya dola bilioni 3.2.
Mheshimiwa Mwenyekiti, sisi Tanzania tuna eneo la kumwagilia maji lenye ukubwa wa hekta 827,000, tunauza nje mazao yenye thamani ya dola bilioni 2.3, utaona kwa jinsi gani tulivyokua tuko nyuma. Nilitegemea fedha hizi za bajeti zingetumika katika kuwapa wakulima mbegu zilizobora, huduma bora za ugani, utafiti wenye matokeo sahihi kwa wakulima lakini nalo hili naona halikufanyika kwa usahihi. (MakofI)

Mheshimiwa Mwenyekiti, hoja yangu ya tatu ni kwamba, njia muafaka ya kuongeza tija katika uzalishaji iwe katika Sekta ya Kilimo au Sekta ya Viwanda ni kuwekeza kwenye elimu bora inayosisitiza juu ya ufundi, ujuzi na ugunduzi. Kwa bahati mbaya elimu yetu bado haikidhi kiwango hicho cha ubora na mara nyingi tunafundisha masomo ya jumla jumla badala ya masomo yanayosisitiza ujuzi, weledi na umahiri. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, tunatumia wastani wa shilingi bilioni 500 kila mwaka kwa ajili ya Mikopo ya Elimu ya Juu, lakini kama nilivyosema, fedha hizo mchango wake ni mdogo sana katika kukuza uchumi na sababu yake ni hiyo niliyoeleza hapo juu. Tatizo letu ni nini? Tatizo letu tunafundisha masomo ya jumla jumla ambayo hayana uhusiano wa moja kwa moja katika kupunguza umasikini. Ningetarajia tungefundisha masomo kama usimamizi wa mipango, usimamizi wa maendeleo, usimamizi wa rasilimali watu, usimamizi wa viwanda, usimamizi wa sekta ya afya, na mambo ambayo yana uhusiano moja kwa moja na kupunguza umaskini. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, vilevile ningetarajia tungefundisha masomo ya ukalimani, ufundishaji wa Kiswahili kama lugha ya kigeni ili tusafirishe watalamu nchi za ughaibuni. Kwa upande wa teknolojia ningetarajia tungewafundisha vijana masuala ya sayansi ya data (data analytic) akili bandia (artificial intelligence), cyber na blockchain. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, hoja yangu ya nne ni kwamba, baadhi ya matumizi ya Serikali kwa maoni yangu, badala ya kusaidia kuongeza tija, yanaibebesha Serikali mzigo mkubwa sana. Nitatoa mfano. Mfano wa kwanza, Wizara ya Kilimo, Wizara ya Mifugo, Wizara ya Maliasili, na Wizara ya Maji wananunua mitambo inayofanana na wote wanafanya kazi ya kuchimba mabwawa pamoja na kutengeneza barabara. Baada ya muda mfupi tu vifaa vinaanza kutelekezwa porini kwa sababu gharama za mafuta zimeongezeka sana na gharama za matengenezo zimekua kubwa sana. Badala vifaa hivyo kuwekwa katika sehemu moja na kila anayehitaji akakodi. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, hoja yangu ya tano, Chuo Kikuu cha Dodoma kina shule nzima ya teknolojia ya habari. Wakati huo huo Wizara ya Habari na Teknolojia ya Habari inajenga Chuo cha Umahiri wa TEHAMA. Kwangu mimi haya ni matumizi mabaya sana ya fedha. Tatizo letu kama Taifa siyo majengo, tatizo letu ni walimu walio bora, vifaa vilivyo bora, na mazingira bora. Sasa fedha ambazo zinatumika kujenga Chuo kipya zingepelekwa Dodoma ili kutengeneza Chuo cha Umahiri katika hii Jumuiya ya Afrika Mashariki ili vijana wetu wapate mafunzo mazuri. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, hoja ya sita, mfumo wetu wa Vyuo Vikuu ni utaratibu wa kwamba Chuo Kikuu kimoja kinafundisha kila somo na kwa maana hiyo hatusisitizi umahiri na weledi. Kwa maoni yangu, haya ni matumizi mabaya sana ya rasilimali katika Taifa. Ingekuwa vizuri kama Taifa tugawe Vyuo Vikuu kulingana na uchaguzi wa weledi na ubobezi wa masomo. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa mfano nashauri Chuo Kikuu cha Dodoma kingefundisha masuala ya sayansi, teknolojia na uvumbuzi; Chuo Kikuu cha Dar es Salaam kikafundisha masomo ya sayansi ya jamii, Muhimbili kikaendelea kama kilivyo na SUA kikaendelea kama kilivyo. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ushauri mwingine ni kwamba, Wizara ya Elimu ina dhamira ya kufundisha masomo ya ufundi na amali katika shule zote za sekondari sambamba na kuwa na Vyuo vya Technical Tanzania nzima, nia ni nzuri, dhamira ni nzuri lakini uwezo haupo wa kutekeleza jambo hilo kubwa. Kwa maoni yangu, badala ya shule zote za sekondari kufundisha masomo haya, ningependekeza tukawekeza kwenye Ujenzi wa Vyuo vya Kisasa vya Ufundi katika kila Kanda. Kwa mfano, Kanda ya Kusini, Kaskazini, Mashariki, Magharibi, Kanda ya Kati, Kusini Juu pamoja na Kanda ya Ziwa na Vyuo hivi vipewe walimu walio mahairi katika ufundishaji na vifaa vya kutosha. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, wazo langu lingine, masomo yatakayofundishwa katika Vyuo hivyo, yawe ni masomo yanayoendana na shughuli kuu za uchumi wa Tanzania kama kilimo, ufugaji, madini, gesi asilia, ujenzi wa miundombinu na kadhalika. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, la mwisho ni kwamba, nchi yetu kama nilivyosema awali ni nchi ya kilimo. Sasa nchi ambayo inategemea sana Sekta ya Kilimo kuleta maendeleo, ingefanya uamuzi wa kimapinduzi wa kuzalisha mbolea yake ya ndani badala ya kuagiza nje. Bahati nzuri tunayo gesi asilia, tunayo samadi, tungechanganya pamoja samadi na gesi asilia tungeweza kutengeneza mbolea badala ya kutumia zaidi ya shilingi bilioni 300 kuagiza mbolea kutoka nje. Jambo hili halifurahishi hata kidogo na wala siyo heshima kwa Taifa huru kama Tanzania. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, baada ya kusema hayo, naunga mkono hoja. (Makofi)