Mapendekezo ya Mpango wa Maendeleo wa Taifa unaokusudiwa kutekelezwa na Serikali kwa Mwaka wa Fedha 2025/2026 na Mapendekezo ya Mwongozo wa Maandalizi ya Mpango na Bajeti ya Serikali kwa Mwaka wa Fedha 2025/2026.

MHE. FRANCIS K. NDULANE: Mheshimiwa Mwenyekiti, ninakushukuru kwa kunipa nafasi hii muhimu ya kujadili Mapendekezo ya Mpango wa Maendeleo wa Taifa wa mwaka 2025/2026 na Mapendekezo ya Mwongozo ya Maandalizi ya Mpango wa Bajeti ya Serikali kwa Mwaka 2025/2026.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwanza, nitangulie kuishukuru Serikali na kuipongeza kwa kutuletea mpango mzuri na mapendekezo mazuri kupitia kwa Mheshimiwa Profesa Kitila Mkumbo, Waziri wa Nchi, Mipango na Uwekezaji. Huyu ni rafiki yangu na schoolmate wangu wa high school (Pugu High School). Pia, taarifa nzuri imesomwa na mapendekezo kutoka kwa rafiki yangu Mheshimiwa Dkt. Mwigulu Lameck Nchemba Madelu, Waziri wa Fedha. Kwa hiyo, tunapongeza kwa hatua hii ambayo Serikali imetuongoza. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, leo ningependa nichangie katika maeneo matatu. Eneo la kwanza ni katika sekta ya utalii; eneo la pili ni miundombinu ya barabara za vijijini; na eneo la tatu nitakwenda kwenye michezo kwa sababu mimi ni mwanamichezo.

Mheshimiwa Mwenyekiti, tumepiga hatua kubwa sana katika sekta ya utalii kutokana na filamu ambayo iliongozwa na Mheshimiwa Rais wetu, Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan; na katika miaka ya karibuni tumeshuhudia watalii wakiongezeka na hivyo fedha za kigeni nyingi zikapatikana hadi kufikia 25% ya fedha zote ambazo zimekusanywa katika mwaka 2022/2023 kutokana na sekta hii ya utalii. Watalii wameongezeka hadi kufikia 3,784,254 kwa mwaka 2023/2024. Sasa, kwa mujibu wa mapendekezo yaliyotolewa tuna lengo la kufikisha watalii 5,000,000 ifikapo Mwaka wa Fedha 2025/2026. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, tukumbuke kwamba tumekuwa na changamoto nyingi katika sekta hii. Ndiyo maana inatufanya sasa pamoja na kwamba sisi Taifa letu kuwa ni la pili kwa kuwa na vivutio vingi vya utalii bado hatupo hata kwenye 10 bora katika kuingiza fedha nyingi za utalii hapa duniani.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa hiyo, nipende kwanza niainishe changamoto ambazo zinakabili sekta hii, ambazo ni ubovu na ukosefu wa miundombinu ya kuweza kuvifikia vivutio hivi, hasa kwenye hifadhi zetu pamoja na mapori yetu ya akiba. Pia, kuna bajeti ndogo ya kutangaza vivutio hivi ndani na nje ya nchi yetu; vilevile kuna changamoto katika ubunifu wa vyanzo vipya hata vile ambavyo vinaonekana kabisa bado hatujaweza kuviingiza katika mtiririko wetu kuvifanya viweze kujulikana, lakini pia viweze kutumika katika kutuingizia fedha za kutosha.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kuna changamoto ya huduma ya utafiti. Mara nyingi tumekuwa tukitegemea watafiti kutoka nje ya nchi pale wanapoguswa na mambo mbalimbali na wakati mwingine taasisi ambazo zinahusika na shughuli za utafiti kama Tanzania Board of Tourism ambayo hata hivyo imekuwa ikipewa mtaji mdogo sana kwa ajili ya kufanya kazi hii na wakati mwingine hata wataalam wamekuwa wakikosekana. Mfano, halisi ni kule katika ule mji uliozama wa Rhapta ambao ulishamiri kuanzia Karne ya Saba kabla Kristo mpaka Karne ya Nane baada ya Kristo.

Mheshimiwa Mwenyekiti, baada ya kufuatilia nimegundua kwamba kuna Profesa mmoja anafanya kazi kule ya kuendesha utafiti, lakini anadhaminiwa na taasisi mbalimbali za nje. Sisi kama Watanzania hatuwekezi vya kutosha; lakini hata wataalam anaowatumia walio wengi wanatoka nje ya nchi. Ile kazi, kwa sababu ule mji ulizama na ulitafutwa kwa miaka mingi watu wa Ulaya waliandika maandiko mengi kuutafuta ule mji. Unakuta wale diving archeologists wengi wanatoka nje ya nchi, lakini sisi hatuna hata mmoja.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa hiyo, ninaiomba Serikali iliangalie katika mpango huu itenge bajeti kwa ajili ya utafiti, lakini pia kwa ajili ya kuwaendeleza wataalam hasa katika zile fani ambazo hatuna watalaam, lakini ambazo ni za muhimu ambazo zitatuletea hawa watalii. Kama watu wameandika maandiko mengi kuanzia karne iliyopita hadi karne hii kule Ulaya ni wazi kabisa kugundulika kwa Rhapta kuanzia miaka hii ya 2000 ni kwamba kutaleta watalii wengi, kama ambavyo watu walikuwa na hamu ya kujua hii Rhapta ilipotelea wapi. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nipende kusema kwamba kuna kumbukizi za kihistoria na kiutamaduni zilizopo Kilwa Kisiwani. Kwa hakika Tanzania tumejaliwa kwa kiasi kikubwa sana kuwa na kumbukizi za utamaduni na kihistoria (historical and cultural tourism), lakini nazo bado hazijaendelezwa kwa kiasi cha kutosha.

Mheshimiwa Mwenyekiti, tunaishukuru Serikali yetu kwa kuziona kumbukizi zilizopo Kilwa Kisiwani, vilevile imeziona kumbukizi kama zile zilizopo katika Milima ya Umatumbi, Kumbukizi za Majimaji ambazo zimepata GN mwezi Machi mwaka huu, pia mapango kupitia GN namba 163 na 166, likiwemo pango refu kuliko yote. Serikali imewekeza kiasi cha kutosha na inajenga jumba la makumbusho kule na pia inakwenda kutengeneza ngazi za kushukia kwenye lile pango kubwa kuliko yote katika ukanda wetu huu wa Afrika Mashariki.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nikirudi kwenye Dola ya Kilwa katika Karne ya 11 hadi 15 ambayo ilishuhudia maendeleo makubwa na hata kuwavutia watalii tangu Karne ya 13. Mtalii wa kwanza maarufu kuja Kilwa Kisiwani alikuwa ni Ibn Battuta katika mwaka 1331 na alishuhudia mambo mengi ya kistaarabu yakiwa yamefanyika katika Dola ya Kilwa. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kulikuwa na fedha zinatengenezwa Kilwa, ambayo ndiyo sehemu ya kwanza kutengenezwa fedha za sarafu ambazo tunaziona leo. Pia, kulikuwa na msikiti mkubwa, wanaita Msikiti Mkuu wa Karne ya 11. Ule msikiti ilikuwa watu kutoka Rwanda, Burundi na Kongo wasiokuwa na uwezo wa kwenda Macca na Madina walikuwa wanakuja kuhiji pale. Tunazishukuru Serikali ya ufaransa kwa kushirikiana na Serikali ya Tanzania waliweza kuufukua kwa sababu ulikuwa unaelekea kuzama.

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia kule Kilwa pembezoni ya ule Msikiti wa Ijumaa au Msikiti Mkuu kuna sehemu ambayo Baba wa Taifa Hayati Mwalimu Julius Kambarage Nyerere alikwenda kupata baraka kule wakati anapigania uhuru mwaka 1958; na alifikia kwenye nyumba inayojulikana kama nyumba ya buluu (blue house). Ile nyumba ipo hadi leo. Alikuwepo mzee mmoja ambaye alishikilia karabai usiku ule wakati wale wazee wakiwa wanampa baraka yule mzee akiwa ameongozana na mzee wetu mwingine shujaa Mzee Kawawa, mama Bibi Titi Mohamed pamoja na Mzee Oscar Kambona na wengine kama akina Lau Nagwanda Sijaona. Ile nyumba imetelekezwa mpaka leo, haijapewa uzito unaostahili Kilwa Kisiwani. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kuna nyumba pia ambayo katika kumbukizi nilimsikia Shekhe Mkuu wa BAKWATA na Mufti wa Tanzania Shekhe Abubakar Zubeir Ally Mbwana katika mazungumzo yake wakati fulani akielezea historia ya Uislamu katika ukanda wa Afrika Mashariki.

Mheshimiwa Mwenyekiti, aliitaja Kilwa kama ndiyo sehemu ya kwanza ambayo watu wake ama Waislam wake wa kwanza kwenda kuhiji Madina. Walikwenda kundi la kwanza katika Karne ya Sita na walimkuta Mtume Muhammad (Swallallahu Alayh Wasallam) akiwa hai. Wale Waislamu wa Kilwa walipoona kwamba Waislamu wenzao hawakurudi, kundi la pili ilikwenda tena katika Karne ya Sita na lilikuta Mtume Muhammad akiwa amekwishafariki wiki mbili zilizotanguliwa. Hii ni simulizi ya kweli ambayo Shekhe Mkuu wa BAKWATA aliye hai leo alisimulia. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, wakati huo huo tunaona kwamba wale Waislamu walipotoka kule walirudi na Quran ya kwanza Afrika Mashariki; kuna nyumba pale ipo ambayo Quran ya kwanza ilifikia, ni pale, siyo sehemu nyingine.

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia kuna sehemu inaitwa Nguruni, sehemu ambayo tunashukia ukitoka huku upande wa Bara ya Kilwa Masoko kuna sehemu ambayo kuna gati ya kushukia. Pale ndiyo fedha ya Kilwa ilikuwa inatengenezwa, lakini hakuna kumbukumbu zozote katika maeneo hayo muhimu. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, niombe Serikali iangalie na ikiwezekana iwekeze katika museum inayohusika na utamaduni wa watu wa Kilwa ambao unaenda sambamba na utamaduni wa dini ya kiislam. Haya mambo ya kuwa na museum hizi ambazo zinaendana na utamaduni wa kidini zipo. Ukienda Ethiopia unazikuta, ukienda Ephesus unazikuta, ukienda Makka na Madina unazikuta, ukienda Jerusalemu unazikuta, ukienda Thessaloniki unazikuta na ukienda Galathia unazikuta. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa hiyo zinaingiza fedha nyingi kwa wale wenzetu. Kwa hiyo hata sisi tukiwekeza katika eneo hili, basi fedha nyingi itaingia kupitia utalii wa kihistoria na kiutamaduni. Suala la pili ni kuhusiana na suala la michezo. Mheshimiwa Waziri…

MWENYEKITI: Ahsante Mheshimiwa muda wako umekwisha tafadhali.

MHE. FRANCIS K. NDULANE: Mheshimiwa Mwenyekiti, dakika mbili.

MWENYEKITI: Naomba hitimisha tuna changamoto ya muda.

MHE. FRANCIS K. NDULANE: Mheshimiwa Mwenyekiti, Mheshimiwa Waziri katika hotuba yake ya bajeti alihitimisha kwa kusema kwamba atafanya jitihada za kuweka VAR katika mashindano ya ligi yetu kuu hapa nchini Tanzania. Tumeshuhudia mambo mengi ya hovyo yakifanywa na waamuzi wetu katika ligi kuu ya Tanzania bara. Mfano mzuri ni mechi ya tarehe 19 mwezi uliopita ulishuhudia mwenyewe Mheshimiwa Waziri, lakini tunamshukuru Waziri…

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MWENYEKITI: Mheshimiwa muda umekwisha tafadhali.

MHE. FRANSIC K. NDULANE: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana na naunga mkono hoja. (Makofi)