Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Wizara ya Kilimo kwa Mwaka wa Fedha 2024/2025

MHE. PROF. PATRICK A. NDAKIDEMI: Mheshimiwa Spika, kwanza kabisa nimpongeze sana Waziri wa Kilimo, Mheshimiwa Hussein Bashe na Naibu wake Mheshimiwa David Silinde na wataalam wa Wizara na taasisi zote zinazosimamiwa na Wizara kwa kazi nzuri wanazofanya.

Mheshimiwa Spika, mchango wangu utajikita kwenye zao la kahawa. Hapa duniani kahawa ni moja kati ya vinywaji maarufu vinavyopendwa na vinavyotumika. Baada ya maji ya kunywa, kahawa ni kinywaji cha pili kinachotumika zaidi duniani. Kahawa inapendwa kuliko vinywaji vingine kama chai na kakao, kutokana na uwepo wa caffeine kubwa.

Mheshimiwa Spika, wanasayansi wanasema kwamba unywaji wa kahawa mara kwa mara una faida nyingi kiafya kama vile kuzuia uwezekano wa kupata kisukari type 2, alzheimer's disease, msongo wa mawazo, ugonjwa wa moyo, kurefusha maisha, kupunguza maumivu mwilini na kuongeza hamu ya kula - fiber intake. Kutokana na umaarufu huu, kahawa ya kijani ni bidhaa ya pili kibiashara duniani baada ya mafuta ya petroli na dizeli.

Mheshimiwa Spika, inakadiriwa kwamba wanywaji wa kahawa duniani hutumia wastani wa vikombe bilioni 2.6 kila siku. Huko Amerika na Australia kikombe cha kahawa kinauzwa dola 3.72 na dola 3.50 (shilingi 9,300 – 8,750). Aidha, kilo moja ya kahawa iliyokaangwa inaweza kuzalisha vikombe 120 - 140 Amerika 1,116,000 - 1,302,000) na Australia (1,050,000 - 1,225,000).

Mheshimiwa Spika, takwimu kutoka Bodi ya Kahawa Tanzania zimeonesha kwamba kwa Mwaka wa Fedha 2022/2023 bei ya kilo moja ya Arabica ilikuwa shilingi 3,000 na bei ya kilo moja ya Robusta iliuzwa shilingi 2,000. Bei hii haijafika hata bei ya nusu kikombe cha kahawa iliyoelezwa hapo juu.

Mheshimiwa Spika, ukilinganisha bei hii na na kazi ngumu za kuzalisha zao la kahawa, pesa anayopata mkulima ni ndogo sana na kilimo cha kahawa hakimlipi mkulima wa kahawa ya Arabica. Kwa ujumla uzalishaji wa kahawa ni mgumu.

Mheshimiwa Spika, kazi muhimu na zenye gharama kwenye kahawa ni pamoja na kukata matawi, kupalilia, kuweka mbolea, kupiga dawa, kuvuna, kupukuchua, kuchagua na kuondoa kahawa mbovu, kuikausha na kuisafirisha kuipeleka sokoni.

Mheshimiwa Spika, pamoja na ugumu wa kuzalisha kahawa, bei wanayopewa wakulima wetu huwa ni ndogo sana. Kwenye mnyonyoro wa masoko mkulima huuza kwenye vyama vya ushirika, bodi ya kahawa na baadaye hupelekwa nje na kwenye mfumo huu mkulima hupata bei ndogo.

Mheshimiwa Spika, takwimu kutoka Bodi ya Kahawa zinaonesha kwamba tani 81,498 za kahawa ziliuzwa nje ya nchi kwa msimu wa 2022/2023 na kutupatia dola milioni 231 (shilingi bilioni 440.4) na kuweka rekodi ya mauzo toka tupate Uhuru, jambo hili ni jema. Ili nchi ifikie lengo la kuzalisha kahawa nyingi kama ilivyo kwenye mipango ya kitaifa na mkulima kupata bei nzuri kwa kahawa wanayozalisha, naishauri Serikali ifanye haya yafuatayo:-

(i) Kwa kuwa kahawa inahitaji maji mengi muda wa msimu wote, ni vyema miundombinu ya umwagiliaji katika mashamba ya wakulima wadogo ikarekebishwe (mifereji ya asili). Serikali itenge fedha za kutosha kuboresha mifereji ya asili kwenye maeneo yanayozalisha kahawa, kwani maji ni hitaji kubwa kwenye uzalishaji wa kahawa.

(ii) Serikali iendelee kutoa miche bora ya kahawa kwa njia ya ruzuku kwa wakulima. Miche 20,000,000 haitoshelezi mahitaji ya wakulima.

(iii) Serikali ihamasishe wawekezaji watakaofanya usindikaji wa bidhaa za kahawa hapa nchini. Serikali ishawishi makampuni makubwa ya kusindika kahawa wafungue viwanda hapa nchini. Ni vyema makampuni kama Nestle, Starbucks Corporation, Matthew Algie & Company Limited, Kraft Foods Inc., Tata Consumer Products Limited, Strauss Group Limited, Jacobs Douwe Egberts na Tchibo Coffee International Limited yakashawishiwa kuwekeza hapa nchini.

(iv) Serikali iimarishe uwezo wa makampuni ya ndani kuongeza thamani kwenye zao la kahawa kwa kuikaanga na kusindika kahawa hapa nchini. Tuwe na viwanda vingi kama kile cha instant coffee cha Bukoba.

(v) Pembejeo muhimu za kahawa kama vile mbolea na dawa za wadudu na magonjwa zitolewe kama ilivyo kwenye zao la korosho.

(vi) Serikali isaidie wakulima wa kahawa kupata soko la uhakika watakakouza kahawa yao kwa bei nzuri na ya kuridhisha. Ni vyema vyama vya ushirika vikapatiwa taarifa za uhakika za soko na vikaruhusiwa kushiriki kwenye kutafuta bei nzuri ya kahawa popote soko lilipo duniani.

(vii) Serikali isaidie wakulima kuzalisha kahawa yenye ubora ili kukidhi viwango vya soko la kimataifa.

(viii) Serikali isaidie kuwapatia wakulima wa kahawa hapa Tanzania huduma muhimu za ugani.

Mheshimiwa Spika, baada ya maelezo yangu hapo juu, naunga mkono hoja.