Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Wizara ya Uchukuzi kwa Mwaka wa Fedha 2024/2025

MHE. PROF. PALAMAGAMBA J. A. M. KABUDI: Mheshimiwa Spika, nianze kwa kumshukuru Mwenyezi Mungu Rahim wa ruzuku ya uhai, lakini na afya ambayo imetuwezesha kukutana leo kujadili bajeti hii ya Wizara ya Uchukuzi. Nami nichukue nafasi hii kumshukuru sana Mheshimiwa Rais, Dkt. Samia Suluhu Hassan kwa uwekezaji mkubwa ambao umefanyika katika mashirika mbalimbali yaliyo chini ya Wizara hii, lakini leo nitajikita zaidi katika suala la reli. Nimpongeze sana Mheshimiwa Profesa Makame Mnyaa Mbarawa, Mheshimiwa Naibu Waziri, Katibu Mkuu Profesa Godius Kiharara na Naibu Katibu Mkuu Dkt. Ally Possi na wafanyakazi wote kwa bajeti nzuri ambayo wametuletea.

Mheshimiwa Spika, uwekezaji katika reli ni uwekezaji muhimu sana na uwekezaji ambao utadumu kwa muda mrefu, tukitilia maanani kwamba reli hii tunayoitumia sasa ilijengwa na Wajerumani takribani miaka zaidi ya 120 iliyopita na mpaka leo inafanya kazi. Kwa hiyo tunawekeza kwa kizazi cha leo, lakini tunawekeza kwa miaka 100 mingine ijayo ambayo naamini wengi wetu katika chumba hiki tutakuwa ni sehemu ya makerubi na maserafi tukimwimbia Mungu bila mwisho. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, nipongeze sana uwekezaji katika SGR ambao utatuunganisha na Burundi, DRC, Rwanda na Uganda, lakini pia kufufua reli hii ya MGR ambayo ni muhimu na sasa kuanza kukarabati reli ya TAZARA. Kwenye reli ya TAZARA ni muhimu sana tuikarabati ili tuweze kuiunganisha na reli ya Benguela inayotoka Zambia Kapiri Mposhi kwenda Lobito.

Mheshimiwa Spika, huu ni wakati wa kuanza kujiandaa kuunganisha Bahari ya Atlantic na Bahari ya Hindi kupitia Bandari ya Dar es Salaam na Bandari ya Lobito. Ningependa tuwe na mkakati wa kuifanya Bandari ya Lobito isiwe bandari shindani bali iwe bandari ya kusaidiana na Dar es Salaam ya kutoa mizigo Latin America na Caribbean kuja Afrika kwenda Asia na kwenda China, kwa sababu yapo madini kule Latin America, yapo madini kama vile brockite yanakwenda China leo. Kwa hiyo kuwe na mkakati wa kuigeuza Lobito kuwa bandari rafiki na si bandari shindani. Tuanze kuwekeza katika TAZARA na tayari wenzetu wanafufua reli ya Benguela inayokwenda Lobito.

Mheshimiwa Spika, reli ni kitu muhimu sana na niipongeze sana Serikali kwa kuwekeza katika kufufua reli ya MGR, yaani hii reli ambayo tunaitumia sasa iliyojengwa na Wajerumani. Ningemwomba Mheshimiwa Waziri aje na maelezo ya kutosha kwamba kuna mikakati gani iliyopo ya kufufua yale mabwawa matano ambayo Wajerumani waliyajenga kati ya Kilosa na Gulwe ili kuilinda reli ya kati; Bwawa la Kidete, Bwawa la Kimagai, Bwawa la Msagali, Bwawa la Kibibo na Bwawa la Ikowa. Najua Bwawa la Msagali limeanza kujengwa na Tume ya Taifa ya Umwagiliaji, lakini tumeambiwa Bwawa la Kidete na mabwawa mengine Wizara ya Uchukuzi, kwa maana ya Shirika la Reli, Wizara ya Kilimo na Wizara ya Maji watashirikiana.

Mheshimiwa Spika, naomba tuanze haraka na Bwawa la Kidete kwa sababu Bwawa la Kidete si tu kwamba linatunza reli lakini ndilo linalozuia mafuriko katika Mji wa Kilosa; na liendane na ujenzi wa kingo za Mto Mkondoa eneo la Magomeni na eneo la Kisaki katika Mji wa Kilosa. Hii itatusaidia pia katika kilimo na uvuvi. Pale Kidete lile bwawa zamani lilikuwa lina samaki wengi sana ambao walilisha Miji ya Kilosa, Kimamba na Morogoro. Wakati huo tukiwa wadogo palikuwa na treni ambayo sijui kwa nini ilipewa jina hilo, ilikuwa inatoka Dodoma mpaka Morogoro iliitwa Malaya. Kazi yake moja ilikuwa ni kubeba mizigo hiyo ya samaki kutoka Kidete.

Mheshimiwa Spika, suala lingine ambalo ningependa kulizungumzia ni la reli kati ya Kilosa na Kidatu. Fedha zimetengwa kwa ajili ya kukarabati na kufufua reli ya Kilosa na Kidatu. Hapa nina maombi mawili. Ombi la kwanza tufikirie hiki kipande cha Kilosa – Kidatu na chenyewe kiwe cha cape gauge ili treni ikitoka Kilosa isilazimike kubadili mzigo Kidatu na badala yake iende moja kwa moja mpaka Mlimba na Mlimba iweze kwenda mpaka Kapili Mposhi na Kapiri Mposhi mpaka Durban na Durban mpaka Walvis Bay. Kwa hiyo ningependekeza tuone uwezekano wa kipande hicho kijengwe kwa cape gauge badala ya meter gauge. Tujenge pia barabara ya lami kati ya Stesheni ya sasa ya Kilosa ya SGR pale Kondoa na Stesheni ya Kilosa ya MGR ili iwe rahisi kwa mizigo na watu kutoka kwenye stesheni ya SGR Kondoa na kuja kwenye stesheni ya MGR pale eneo la Uhindini.

Mheshimiwa Spika, kingine ambacho ningependa tufikirie sasa ni kwamba, reli itakayojengwa kwenda Mchuchuma isiishie Mchuchuma, iongezwe kutoka Mchuchuma kwenda Kidatu kwenda Kilosa; ndivyo hivyo Wajerumani walivyokuwa wamepanga kuijenga reli hiyo walipotaka kuliendeleza eneo la Ruhuhu Valley kuwa ni eneo la ujenzi wa viwanda. Wajerumani walikuwa wameamua eneo la Ruhuhu kuja Kidatu kuja Kilosa lifanane na Ruhr Valley ya kule Ujerumani ambayo ina Miji ya Dortmund, Essen, Dusseldorf, Bornholm na Kolon; wajenge viwanda. Kwa hiyo reli iongezwe iende mpaka Kidatu na Kilosa ili mzigo mkubwa huo wa madini ya chuma, makaa ya mawe, vanadium, titanium, aluminium na rare earth iweke kutoka huko na kwenda Kahama kwenye refinery ya Tembo ili tuweze kuyeyusha na kupata metal. Kwa hiyo ningeomba hilo nalo lifikiriwe.

Mheshimiwa Spika, kuhusu hilo hilo suala la hapo, Wajerumani walikuwa wamepanga bandari yao kubwa iwe Bandari ya Kilwa. Tuanze kufikiria kuifanya Bandari ya Kilwa kuwa trans-shipment port kama iliyo Salalah kule Oman. Tuanze kufikiria kujenga reli kutoka Kilwa iungane na Kidatu, iungane na Kilosa kutoka Kilwa iende Mbamba Bay; na wenyewe Wajerumani Mbamba Bay waliita Sphinx Hafen ili bandari hizo zifane.

Mheshimiwa Spika, katika suala hilo hilo la reli, ningependekeza pia tujenge reli kutoka Dumila – Dakawa kuja kuunganisha na stesheni ya Mkata ili kuunganisha viwanda vya sukari vya Kilombero, Kilosa na Mtibwa. Tuigeuze reli hii; kama ilivyosemwa; iweze kubeba mizigo ya ndani.

Mheshimiwa Spika, kwa sababu muda hautoshi, naiomba Wizara, Mheshimiwa Waziri na Katibu Mkuu Profesa Kahyarara waje Kilosa tuone jinsi ya kufanya Kilosa kuwa ni mojawapo ya maeneo ya kuzalisha vitunguu na kuzalisha mbogamboga wanazoziona barabarani Dumila ili sasa treni iweze kuchukua mizigo hiyo ya nyanya, vitunguu na mbogamboga kwa ajili ya matumizi ya ndani, lakini pia kwa ajili ya matumizi ya nje.

Mheshimiwa Spika, nije kwenye suala la Air Tanzania na Mwalimu Julius Kambarage Nyerere. Sote tunafahamu Shirika la Ndege la Afrika Mashariki lilivunjika tarehe 5 Februari, 1977 katika hali iliyokuwa ngumu sana na tukafanikiwa pilot mmoja kurusha ndege moja tu ambayo ndiyo ilikuja na baada ya hapo tukawa hatuna ndege. Hata hivyo, Mwalimu Julius Kambarage Nyerere tarehe 31 Machi, 1977 akisaidiwa na Waziri wake aliyemwamini sana Mheshimiwa Amir Habib Jamal walianzisha Shirika la Air Tanzania Corporation., likawa na ndege mbili za boeing 737 Kilimanjaro na Serengeti, likawa na ndege nne za Fokker Friendship na ndege mbili za twin water.

Mheshimiwa Spika, shirika letu la ndege limepita katika vipindi mbalimbali, lakini sasa limefufuka tena na limeanza kukua. Tayari muamana, kwa maana ya reliability ya huduma za reli zimeongezeka, na hii imeweza kujenga itibari (trust) ya Shirika la Ndege.

Mheshimiwa Spika, mwaka huu ni mwaka wa 60 tangu Jamhuri ya Muungano wa Tanzania iundwe, mwaka huu ni mwaka wa 25 tangu Baba wa Taifa Mwalimu Julius Kambarage Nyerere alipofariki dunia ingawa amegoma kufa. Napendekeza kwa Serikali kwamba ndege yetu kubwa ya Dreamliner ambayo haijaja tuipe jina la Julius Nyerere kazi iendelee kwa kuuenzi Muungano wa miaka 60, lakini pia kumpa heshima Baba wa Taifa ambaye miaka 25 iliyopita Mwenyezi Mungu alimchukua, lakini yu hai.

Mheshimiwa Spika, kwa kufanya hivyo hatutakuwa wa kwanza. Shirika la Ndege la Afrika ya Kusini ndege yao kubwa kuliko zote ya Air Bus A340–600 mwaka 2003 Mandela alipofikisha miaka 85 waliipa jina la Nelson Mandela. Kwa hiyo ndege hii ipewe jina la Julius Nyerere kazi iendelee miaka 60 ya Muungano ili kumuenzi Baba wa Taifa. Kwa namna hiyo tutakuwa tumeungana na wenzetu ambao pia wamempa Baba wa Taifa heshima kubwa, mojawapo ikiwa ni Nchi ya Guinea.

Mheshimiwa Spika, Nchi ya Guinea imekipa chuo kikuu katika mji wa Kankan Guinea jina la Julius Nyerere University; na sisi tuna vyuo viwili vya Julius Nyerere, tuna chuo cha Julius Nyerere Guinea lakini sasa tuwe na ndege ambayo itaruka katika anga ikibeba jina la mtu huyu ambaye miaka 60 aliunda Taifa ambalo leo ni Taifa na si mkusanyiko wa makabila na leo ni nchi yenye heshima, nchi inayojivunia na imeweza kumtoa Mheshimiwa Rais wa kwanza Mwanamke katika nchi hii. Katika utawala huu na uongozi wa Mheshimiwa Rais, Dkt. Samia Suluhu Hassan ndege hiyo tuipe jina la Julius Nyerere Kazi iendelee.

Mheshimiwa Spika, baada ya kusema hayo, naomba niunge mkono hoja, lakini niombe kiwanja cha ndege katika mji wa Kilosa. Naunga mkono hoja. (Makofi)