Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Wizara ya Viwanda na Biashara kwa Mwaka wa Fedha 2024/2025

MHE. KAVEJURU E. FELIX: Mheshimiwa Mwenyekiti, nakushukuru kwa kunipa fursa hii niweze kutoa mchango wangu kwenye Bajeti ya Viwanda na Biashara.

Mheshimiwa Mwenyekiti, awali, namshukuru Mwenyezi Mungu Muumba wa Mbingu na Nchi kwa zawadi ya uhai. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwanza nichukue nafasi ya pekee kumpongeza Mheshimiwa Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania kwa kazi kubwa hasa hasa nikianza na hiyo ambayo ametoa shilingi bilioni 15.4 kwa ajili ya kuwapa wananchi wanaopisha mradi ule wa Liganga na Mchuchuma, hongera sana Mheshimiwa Rais. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pili, nampongeza Mheshimiwa Waziri wa Viwanda na Biashara na Naibu wako kwa Hotuba nzuri sana ambayo imeeleza mambo mengi sana, hongereni sana. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nawapongeza Katibu Mkuu na Watendaji Wakuu wa Wizara hii ya Viwanda na Biashara, maendeleo ni hatua, tunaiona hatua, hongereni sana. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nitachangia kwenye maeneo matatu; moja, ni eneo la biashara za mpakani, ni Mbunge ninayetoka Mkoa wa Kigoma, Mkoa wa Kigoma unapakana na nchi karibu tatu; tuna Burundi, Congo DRC na kusini, siyo mbali sana, unaiona Zambia iko pale.

Mheshimiwa Mwenyekiti, biashara zetu zinategemea usafirishaji, miaka 10 ya nyuma iliyopita, biashara iliyokuwa ikifanyika katika Mkoa wa Kigoma na Wakongo ilikuwa ni kubwa ukilinganisha na sasa. Kwa nini imepungua? Ni kwa sababu chombo kilichokuwa kinatuunganisha na kilichokuwa kikisaidia usafirishaji wa bidhaa na wafanyabiashara ni meli, hamna kabisa mpaka sasa hivi ni miaka nane katika Ziwa Tanganyika hatuna meli inayo-operate. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, sisi tuko karibu sana na biashara ili iweze kufanyika ni lazima kuwepo na maboresho ya miundombinu. Ujenzi wa barabara zetu nikianza na kilometa 51 ambayo inaanzia Malagarasi kwenda Uvinza, ambayo sasa inaenda kutuunganisha iweze kutusaidia na kuchochea biashara ya kwenda upande wa Congo kuja Kigoma na hatimaye twende Congo, bado haijakamilika. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, tunaomba ili tuweze kufanya biashara hiyo nzuri na Congo na tuweze kufaidika kama nchi, ni lazima miundombinu ya usafirishaji iboreshwe. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, la pili ni kuhusu mazao yetu, bado tunasafirisha nje ya nchi yakiwa ni malighafi. Nianze na zao la kahawa, wakulima kwa miaka mingi wakilalamika na hadi sasa wanalalamika, bei ya zao la kahawa bado ni ndogo. Mheshimiwa Waziri wa Viwanda na Biashara, Wizara yako ndiyo credo na taa ya kusaidia wakulima kutatua changamoto hii, tuna TANTRADE haijawajibika ipasavyo ili kuweza kutafuta masoko ya uhakika kwa zao hili la kahawa. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nina ushauri kwa Serikali kwamba kwa kuwa miaka yote tumekuwa tukisafirisha malighafi, ninashauri sasa Wizara yako ihangaike usiku na mchana kutafuta masoko ya uhakika na kuzishawishi zile nchi ambazo wananunua zao hili la kahawa, ambazo ni Ujerumani, Japani, China, Marekani na Afrika Kusini; mwalete wajenge viwanda kwenye maeneo ambapo kahawa inazalishwa ili tusafirishe kahawa ambayo tayari imeshaongezewa thamani. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, viwanda hivi vijengwe kwenye mikoa ile ambayo inazalisha kahawa. Kwa mfano, ukijenga kiwanda cha kahawa Kigoma, utachukua malighafi ya Mkoa wote wa Kigoma na Katavi. Ukijenga kiwanda cha kuchakata kahawa Moshi, utachukua kahawa yote inayozalishwa Tanga, Manyara, Kilimanjaro na Mara. Ukijenga kiwanda cha kuchakata kahawa katika Mkoa wa Mbeya, utachukua kahawa yote inayozalishwa Mkoa wa Songwe, Rukwa na Ruvuma. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, tukifanya hivyo, kwanza tutakuwa tumeongeza na tumetengeneza ajira nyingi ndani ya nchi na viwanda hivyo vitatumia umeme huu ambao sasa unaenda kuzalishwa kwenye Bwawa la Mwalimu Nyerere. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, sehemu ya tatu, ni kuhusu gap au upungufu wa mafuta ya kula, Kigoma tuna zao la chikichi na tuna zao la alizeti ambalo linalimwa nchi nzima, kwa nini hatuoni uchungu? Bado tunaagiza mafuta ya kula nje ya nchi. Tunatumia zaidi ya shilingi bilioni 400 ya fedha za kigeni ambazo tungeweza kutumia kununua mahitaji mengine kama madawa. Bado tunaenda kununua kitu ambacho tunaweza tukazalisha ndani ya nchi. Bado Serikali inahitaji iweke mkakati wa ndani wa kusaidia kuhakikisha uzalishaji wa chikichi na alizeti unaongezeka. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, mafuta haya ambayo yanazalishwa, yazalishwe ndani ya kutosheleza na hakuna haja ya kuendelea kununua kutoka nje ya nchi. Tujenge mazingira yaliyo mazuri kwa wawekezaji wa ndani na kwa SIDO ili iweze kuandaa mitambo midogo midogo ambayo inaweza ikachakata mazao haya. Tuwajengee uwezo Serikali ijenge uwezo kwa TEMDO, CAMARTEC, VETA ili hizi taasisi zote ziweze kusaidia katika ujenzi wa viwanda vidogo vidogo ambavyo vinaweza kusaidia kuchakata mazao ya kilimo. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, suala la nne ni mazingira ya uwekezaji. Bado mazingira ya uwekezaji katika nchi yetu siyo mazuri sana. Ukiongea na wawekezaji wa ndani na hata wa nje watakwambia barrier mojawapo ya uwekezaji katika viwanda, hususan ujenzi wake, ni kodi. Mtu ili awekeze kwenye viwanda kikwazo cha kwanza anachokutananacho ni utitiri wa kodi. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, unakuta kuna mamlaka nyingi ambazo zote zinamwendea mwekezaji mmoja kumlipisha kodi pamoja na kumtoza tozo mbalimbali. Ninashauri iundwe mamlaka moja ambayo tayari tunayo TRA, iwe ni dirisha moja, mwekezaji akifika, basi malipo yote yafanyike pale, yatengenezwe mazingira ambayo ni mazuri. Tukifanya hivyo, itawezesha wawekezaji wa ndani na wa nje kuja kuwekeza kwenye viwanda.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ili kuwepo na biashara nzuri na uwekezaji mzuri wa viwanda ni lazima tuhakikishe miundombinu yetu imeboreshwa. Barabara zetu kutoka vijijini sehemu ambako bidhaa mbalimbali, hususan za kilimo, zinazalishwa ziboreshwe na reli zitengenezwe. Tukifanya hivyo, tutakuwa tumewezesha usafirishaji wa bidhaa na huduma kutoka kwenye maeneo ambapo zinazalishwa kwenda kwenye masoko.

Mheshimiwa Mwenyekiti, lingine ni kuhusu mpango wa kuboresha mazingira mazuri ya biashara Tanzania. Serikali ilikuja na mpango wa blue print, ninashauri mpango huo wa Serikali uendelee kusimamia ili kuweza kuweka mazingira bora ya biashara.

Mheshimiwa Mwenyekiti, la mwisho, napendekeza yawepo Mabaraza ya Biashara ngazi ya Wilaya. Kwa sisi tuliopo kule mipakani, wafanyabiashara wadogo wadogo ambao wanafanya biashara na nchi tunazopakananazo kuna shida kubwa sana. Naomba Wenyeviti wa Mabaraza ya Biashara ambao mara nyingi ni Wakuu wa Wilaya wawezeshe kutengeneza mazingira mazuri ili zile biashara za mpakani ziende vizuri bila kuwa na tozo zisizokuwa na idadi. Tukifanya hivyo, basi uchumi wetu utaongezeka. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, la mwisho kabisa, ni Wizara hii, ili iweze kuleta mapinduzi ya viwanda inahitaji fedha nyingi. Hizi shilingi bilioni 110 ambazo tunaenda kuzipitisha hivi punde ni ndogo. Kwa hiyo, bado jitihada na uhitaji wa fedha nyingi unahitajika, ili tuweze kuleta mapinduzi ya viwanda. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naunga mkono hoja. Ahsante sana. (Makofi)