Taarifa ya Kamati Maalum iliyoundwa Kuchunguza Mgogoro wa Ardhi kati ya Mwekezaji kwenye Shamba la Malonje na Vijiji Vinavyolizunguka Shamba hilo Kikiwemo Kijiji cha Sikaungu katika Jimbo la Kwela

MHE. DKT. HAMISI A. KIGWANGALLA: Mheshimiwa Spika, ahsante kwa fursa ya kuchangia asubuhi ya leo. Awali ya yote narejesha shukurani zangu za dhati kwa Mwenyezi Mungu, Mwingi wa Rehema, aliyetujalia uhai, na aliyetuwezesha kukutana hapa siku ya leo tukiwa wazima wa afya.

Mheshimiwa Spika, pili, nakupa shukurani Mheshimiwa Spika, kwa kunipa fursa ya kuwa Mjumbe wa Kamati hii na kazi yetu haikuwa rahisi sana, lakini kwa uhakika, kwa namna ulivyokuwa umeweka mchanganyiko mzuri kwenye Kamati, haikutushinda. Tumeifanya kazi hiyo kwa weledi wa hali ya juu, na kwa uaminifu na uzalendo uliopitiliza. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, naunga mkono mapendekezo yote yaliyowasilishwa na Mwenyekiti wa Kamati yetu na ninaomba niwashawishi Waheshimiwa Wabunge wenzangu waunge mkono mapendekezo hayo kama yalivyo ama wayaboreshe zaidi, kama watakavyoona inafaa.

Mheshimiwa Spika, napenda kutoa mchango wangu ili kutia msisitizo tu kwamba pendekezo la kwanza ambalo tumelitoa mbele ya Bunge lako Tukufu linazingatia maslahi ya kila mdau kwenye eneo husika. Sababu ya kupendekeza hivyo ni ukweli na uhalisia wa kwamba kumekuwa na gaps ambazo zimetufikisha kwenye mgogoro huu kutoka kila upande. Kuna matobo upande wa Serikali ambayo ndiyo mengi zaidi, lakini pia kuna matobo upande wa wananchi, lakini pia kuna matobo upande wa mwekezaji.

Mheshimiwa Spika, sasa bila kurudi kwenye drawing board na kuanza upya mchakato wa namna ya kukidhi maslahi ya kila mdau katika eneo lile hatuwezi kutatua mgogoro huo. Ndiyo maana Kamati baada ya kutafakari kwa kina, lakini pia baada ya kuangalia taarifa mbalimbali kufika uwandani tuliona tuisaidie Serikali kwa kuipa ushauri kwamba ianzie kwanza kwa kufuta umiliki wa shamba hilo kwa kila mwenye umiliki katika eneo hilo.

Mheshimiwa Spika, mwekezaji anamiliki eneo lake lifutwe, baadhi ya watu waliopewa blocks wanamiliki hati zao zifutwe, Gereza la Mollo linamiliki hati yake ifutwe, vijiji vimepimwa juu ya ardhi ya kawaida (general land) navyo hizo hati zifutwe ili sasa upimaji ufanyike upya bila makosa kwa kuzingatia mahitaji, uwezo wa uwekezaji, shughuli wanazofanya watu na pia kwa kuzingatia maslahi ya watu wote waliopo katika eneo hilo. Kwa kufanya hivyo, tutakuwa tumetenda haki, lakini pia tutakuwa tumetatua mgogoro kwa kiasi kikubwa sana. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, katika upungufu mkubwa uliopo pale kwa upande wa Serikali, kwa mfano, shamba limekuwa likiongezeka ukubwa kutoka mwaka hadi mwaka kutokea enzi za aliyekuwa mwanzishaji wa hilo shamba alikuwa anaitwa Bwana George Damm, Mzungu huyu Mlowezi mwaka 1930. Akaja mke wake akaongeza ukubwa mwaka 1955, wakaja NACO ambao ni Shirika la Serikali mwaka 1967 wakaongeza ukubwa, wakaja tena NARCO wakaongeza ukubwa mwaka 1973. Shamba limekuwa likikua kwa kiasi kikubwa sana mpaka likafikia ekari 47 na ushee.

Mheshimiwa Spika, katika hatua zote hizo za kuongeza ukubwa wa shamba na kubadilisha ardhi ya vijiji vya asili kutoka kubwa ardhi ya vijiji kwenda kuwa general land hakukuwahi kuwa na ushirikishwaji wa wananchi, hakukuwahi kufuatwa taratibu za kubadilisha ardhi ya kijiji kwenda kuwa ardhi ya kawaida (general land). Sasa kama taratibu hazikuwahi kufuatwa toka awali uhalali hauwezi kupatikana leo. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, hapa hata ukitazama wanafalsafa mbalimbali wanaozungumzia kuhusu haki za binadamu wanasema hata siku moja matokeo hayawezi kuwa halali kama mchakato wa kuyatengeneza hayo matokeo hakuwa halali. Hapa napenda kumnukuu Tom Taylor ambaye ni mbobezi wa Falsafa ya Sheria anazungumzia kuhusu msingi wa uwepo wa haki. Kwa hiyo, Kamati kwa kutafakari kwa kina, tulifikia kushauri kwamba kwa kuwa mchakato wa kulianzisha shamba lenyewe pale awali na hii inatokana na hadidu rejea ya kwanza uliyotupa hakukuwa halali, basi matokeo yote yanayokuja huku mwisho hayawezi kupata uhalali. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, hivyo, ndiyo maana tukapendekeza pale kwenye maazimio kwamba basi turudi kule mwanzo tutengeneze kwanza uhalali wa shamba lenyewe. Baada ya kutengeneza uhalali, sasa basi watu wote kwa kuzingatia mambo yaliyotokea, uwekezaji walioweka na uendelezaji walioufanya wapatiwe vipande vipande katika shamba husika. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, baadaye vilikuja vikapimwa Vijiji vya Sikaungu, Msanda Muungano na vingine vinavyozunguka pale na vikapewa hati vimekuja kupewa hati juu ya ardhi ya general (ardhi ya shamba) shamba tayari lina hati ambayo ni general land ama ardhi ya kawaida. Vijiji vikaja vikapimwa juu vikawa super reimposed juu ya general land ambayo haikubaliki kisheria na hivyo mgogoro tena wa kisheria unatokea.

Mheshimiwa Spika, ndiyo maana wananchi wa Sikaungu hata walipogawia eka zile 1,000 walikataa. Wakasema hizi eka 1,000 zipo kwenye ardhi ya kijiji chetu kwa sababu wana hati. Sasa mtu ana hati ya kijiji, kijiji kimesajiliwa, kijiji kimepimwa na hilo shamba limo katika ardhi yake ya kijiji. Yeye anasema ni eneo lake kwa nini agawiwe tena wakati ni eneo lake. Kwa hiyo, huwezi kutatua mgogoro katika mazingira hayo. Ni lazima ufute hati inayosajili kijiji, hati inayotoa mipaka ya Kijiji, na pia ufute hati inayoweka mipaka ya shamba. Ukishafanya hivyo sasa ndio utapima useme kijiji kitaishia hapa na shamba litaanzia hapa, ukifanya hivyo sasa utatua mgogoro.

Mheshimiwa Spika, kwa hali ilivyo leo hii wananchi wanaamini eneo ni la kwao lipo ndani ya kijiji na kweli wana hati na wana usajili wa kijiji chao halali kabisa. Mbali na hivyo wananchi hawa wana haki nyingine ya msingi ya kiasili (customary rights) za kumiliki hilo eneo kwa sababu ni nyumbani kwao ni mahali pa asili yao.

Mheshimiwa Spika, siku zote tunafanya makosa makubwa sana katika nchi hii kuamini kwamba tunaweza tukaenda sehemu tu, tukapima ardhi, tukaanzisha hifadhi ama tukapima ardhi tukaanzisha shamba kwa maendeleo sawa. Sawa kabisa hakuna anayekataa, lakini hatupati haki ya kuchukua ardhi ya asili ya wananchi. Hatupati hiyo haki. Tutaipata hiyo haki kama tutafuata taratibu na taratibu zimewekwa na sheria na sheria inataka kwanza Mheshimiwa Rais, apewe atoe ridhaa yake kwamba tunabadilisha ardhi ya kijiji kuwa ardhi ya general kwa shughuli za maendeleo…(Makofi)

SPIKA: Malizia Mheshimiwa dakika 10 zimeshaisha.

MHE. DKT. HAMISI A. KIGWANGALLA: Mheshimiwa Spika, sawa namalizia.

Mheshimiwa Spika, pili, tunapata uwezekano wa kufanya hivyo baada ya hiyo ridhaa ya Mheshimiwa Rais, kutolewa, itolewe notice ya siku 90, wananchi wakubali ardhi yao kuchukuliwa ama isichukuliwe. Wananchi nao wakitoa ridhaa, sasa ndiyo unabadilisha ardhi. Sasa hili shamba toka enzi za George Damm mpaka miaka hii mchakato wa namna hiyo hakuwahi kufanyika. Hivyo, hakukuwahi kuwa na ridhaa ya mamlaka zinazopaswa. (Makofi)

SPIKA: Haya. Ahsante sana.

MHE. DKT. HAMISI A. KIGWANGALLA: Mheshimiwa Spika, ahsante, naunga mkono hoja. (Makofi)