Taarifa ya Hali ya Uchumi wa Taifa kwa Mwaka 2023 na Mpango wa Maendeleo wa Taifa kwa Mwaka wa Fedha 2024/2025 na Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Serikali kwa Mwaka wa Fedha 2024/2025

MHE. PROF. PALAMAGAMBA J. A. M. KABUDI: Mheshimiwa Mwenyekiti, nianze kwanza kumshukuru Mwenyezi Mungu Rahim kwa ruzuku ya uhai na afya ambayo imetuwezesha kukutana tena leo asubuhi hii. Pia nichukue nafasi hii kumshukuru sana Mheshimiwa Rais Dkt. Samia Suluhu Hassan, kwa kazi kubwa anayoifanya ya kuiendeleza nchi yetu, ambayo bajeti hii itakuwa na msukumo mkubwa zaidi katika kuleta maendeleo hayo.

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia nichukue nafasi hii kumpongeza Waziri wa Fedha, Naibu Waziri wa Fedha, Katibu Mkuu na Naibu Makatibu Wakuu wote wa Wizara ya Fedha, Waziri wa Nchi Ofisi ya Rais, Mipango na Uwekezaji, Katibu Mkuu na Katibu Mtendaji wa Tume ya Mipango Bwana Lawrence Mafuru.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ningependa nijikite katika mambo ambayo, zaidi yatagusa upande wa mipango. Nakubaliana na wale wote waliozungumza kwamba mipango ndio moyo na nguzo ya Taifa letu. Nakubaliana kabisa na nukuu ya Mheshimiwa Waziri Professor Kitila Mkumbo kutoka kwa Mheshimiwa Hayati Benjamin Mkapa kuhusu umuhimu wa mipango. (Makofi)
Mheshimiwa Mwenyekiti, pia hata Baba wa Taifa Mwalimu Julius Kambarage Nyerere, miongongi mwa mambo ambayo aliyasema mara kwa mara, alisema; “kupanga ni kuchagua.” Kwa hiyo, tunachokipanga tuchague kile ambacho kitasukuma maendeleo ya nchi yetu na watu wake ikiwa ni pamoja na maslahi yao pia matilaba (aspirations) zao. Hawa Watanzania wana-aspire nini na wana matilaba gani? (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, katika upande huo ningependa nizungumzie suala moja muhimu ambalo Taifa hili hatuna budi kuliwekea umuhimu mkubwa na kuwekeza fedha nyingi tunavyoweza, kwa sababu sasa tunawekeza fedha kidogo katika eneo hilo, nalo ni eneo la Research and Development (Utafiti na Maendeleo). (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, Serikali huko nyuma kuona umuhimu wa utafiti na maendeleo, ilianzisha Shirika la TIRDO ili liwe ndio Shirika la kuchochea research and development (utafiti na maendeleo) kwa upande wa viwanda. Ikaanzisha kiwanda cha CAMARTEC kule Arusha iwe ndio chombo cha utafiti na utengenezaji wa bidhaa kwa ajili ya kuboresha kilimo chetu. Pia ilianzisha taasisi mbalimbali za utafiti; TAWIRI kwa ajili ya wanyamapori, TAFIRI kwa ajili ya uvuvi, TAFORI kwa ajili ya misitu, NIMR kwa ajili ya madawa. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, eneo hili la utafiti ni lazima sasa tuliwekee kipaumbele. Tusipofanya hivyo tutakuwa hatucheleweshi maendeleo ya sasa tu, lakini tutakuwa tunadumaza na kufubaza maendeleo ya miaka ijayo. Taifa hili halina budi sasa kuanza kuwekeza kwa maendeleo makubwa ya miaka 50 au 60 ijayo na kufanya hivyo, moja, ni kuimarisha vituo hivi vya utafiti. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kuiboresha TIRDO ifanye research katika industrial research organization na haya yote tulijifunza kutoka India. National Planning Commission tulijifunza kutoka India, TIRDO tulijifunza kutoka India, NEMC tulijifunza kutoka India na COSTECH tulijifunza kutoka India. Tufanye tathmini, tujue hayo mafunzo tuliyoyatoa huko huku kumekuwa na upungufu gani ili tuyaimarishe na tujiimarishe katika research. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia tuimarishe research katika vyuo vyetu. Chuo Kikuu cha Dar es Salaam kilikuwa na taasisi nzuri sana ambayo nashangaa na mimi ni mmoja wao, kwa nini baadaye tuliibadili? Ilikuwa inaitwa Institute of Production Innovation (Taasisi ya Ubunifu katika Uzalishaji) baadaye tukaibadili na Profesa Schoeman kutoka Ujerumani akahamia Namibia. Leo Namibia ndio wenye Institute of Production Innovation bora zaidi katika Bara la Afrika, wakati wazo lilitoka kwetu. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa hiyo sasa vyuo vikuu vyetu viimarishwe katika eneo hili la RnD, ili viweze kushiriki katika kufanya utafiti utakaotufaa katika miaka ijayo. Pia sasa tuwekeze katika maeneo mengine ya utafiti na eneo moja ambalo napendekeza tuweke katika utafiti ni Space Science na Space Economy (Uchumi wa Anga na Sayansi ya Anga). (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa hili sizungumzii jambo la kubuni. Tayari pale Chuo cha St. Joseph University of Tanzania wanayo St. Joseph University of Tanzania Satellite Development Team, ambayo inaongozwa na Dkt. Amani Bura, kijana Mtanzania ambaye amesoma India na China na sasa wametengeneza satellite ambayo ina uwezo wa kukusanya data na taarifa kuhusu mazao na mabadiliko ya tabianchi. Sasa hivi wanahangaika kupata shirika litakaloweza kurusha hiyo satellite yao kwenda angani. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, wamekuwa wakizungumza na Shirika la India na Urusi. Nadhani jambo hili sasa Serikali ingelichukua liwe lake, ili kuhakikisha satellite hiyo inarushwa ambayo imetengenezwa na Watanzania chini ya Mtanzania Dkt. Amani Bura, kijana ambaye ni mbunifu na amekwenda katika jambo hilo. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia niishukuru COSTECH ambayo ilitoa shilingi milioni 40 kwa mradi huo. Sasa miradi ya aina hiyo iwe mingi na huu wa St. Joseph University of Tanzania wa satellite uimarishwe na hawa vijana wapewe moyo na ikiwezekana watambuliwe kwamba, wamefanya jambo ambalo watu tulidhani ni suala la ndoto. Wakati Profesa Henry Mgombelo na Dkt. Mnenei wakizungumzia mambo haya miaka ya 1980, tulidhani ni ndoto lakini leo Dkt. Amani Bura na wenzake wameliwezesha. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, vilevile twende mbali zaidi tuongee na China, India na Urusi waje wajenge launching pad hapa ya kurusha rockets za kupeleka satellite angani. Sisi Tanzania tuna maeneo ambayo wanaweza kujenga launching pad ya rocket za kupeleka satellite. Inaweza kuwa Mafia, Kilwa na mahali popote pale. Jambo hili tulifanye haraka. Sisi shida yetu wakati mwingine tunakwenda goigoi.

Mheshimiwa Mwenyekiti, tuongee na India, China na Urusi, ili Tanzania katika Bara la Afrika sisi ndio tuwe na mitambo ya kurusha rockets za kupeleka satellite angani na ukichukua sisi tupo karibu na Ukanda wa Ikweta na tuna anga ambalo ni angavu kwa muda mrefu na hali ya hewa ambayo haina matatizo ya mara kwa mara. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pamoja na hayo jambo lingine ambalo ningependa kulichangia. Ukurasa wa 45 wa Ilani ya Chama cha Mapinduzi inazungumzia kuanzisha kilimo cha mimea dawa kitakachotoa malighafi kwa ajili ya kiwanda cha kuzalisha dawa zitokanazo na mimeadawa. Ukurasa wa 139 unazungumzia kuanzisha kituo kikubwa cha utafiti na uchunguzi wa mimeadawa na kuanzisha kiwanda cha kimkakati cha kuzalisha dawa zitokanazo na mimea yetu. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa wiki mbili nilikuwa nimealikwa nchini China na Chama cha Kikomunisti cha China kwa ziara ya wiki mbili ya wataalamu kutoka katika think tanks, wataalamu 27 kutoka nchi 23; katika hizo tatu ni za Afrika. Wachina walinipa heshima mimi kuwa ndio kiongozi wa wabobezi hao wote kutoka duniani katika ziara hiyo. Tumetembelea maeneo mbalimbali tumeona wanavyopanga China miaka 50 ijayo ambavyo maisha ya watu yatakuwa bora. Moja ya mambo ambayo wamewekeza ni utengenezaji wa dawa kutokana na mimeadawa. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, maadam Ilani ya Chama Cha Mapinduzi imeeleza hilo, mimi ningeihimiza Serikali sasa; nililisema hili katika Bunge hili na narudia tena twende India na sasa twende China kile kiwanda kina zaidi ya umri wa miaka 300 kikitengeneza dawa mbalimbali za mimeadawa. Hili limo kwenye Ilani ya Chama Cha Mapinduzi, tusisite kwenda kule. Wenzetu China wamekwishafika katika eneo la Mwezi ambalo dunia hatuioni toka Mungu aumbe, lakini bado hawajadharau mimeadawa yao, bado hawajadharau maarifa yao. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa hiyo, ningependekeza kabisa Serikali, Wizara ya Fedha na Wizara ya Mipango tulichukue hili jambo kwa uzito mkubwa (ukurasa wa 45 na 139 wa Ilani ya Chama cha Mapinduzi) ili tuweze kulitekeleza na kuliendeleza. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nirudi sasa hapa nchini. (Makofi)

MWENYEKITI: Mheshimiwa Profesa jielekeze kuhitimisha, dakika 10 zimekwisha. Ninakuongezea dakika tano.

MHE. PROF. PALAMAGAMBA J. A. M. KABUDI: Mheshimiwa Mwenyekiti, sasa ninahitimisha kwa kusema kwamba, Serikali ichague mikoa ambayo itakuwa engine ya kusukuma uchumi wa nchi hii. Hivyo ndivyo wamefanya Wachina kwa Jimbo la Jiangsu na Fujian. Sisi hapa Tanzania Mkoa ambao unaweza kuwa ndio Mkoa wa kusukuma uchumi wa nchi hii ni Mkoa wa Morogoro. Jambo hilo walilitambua Wajerumani, Waingereza na Baba wa Taifa Mwalimu Julius Kambarage Nyerere. Tuwekeze katika Mkoa wa Morogoro katika nishati ya maji mabwawa yote matatu, Kihansi, Kidatu na Mwalimu Nyerere yapo Morogoro. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia Morogoro ina kila aina ya ambayo inaweza kusukuma uchumi wa nchi hii. Pia katika Mkoa wa Morogoro wilaya ya kuwekeza zaidi ni Wilaya ya Kilosa, kwa sababu ndio Wilaya unganishi ya reli tatu; Reli ya SGR, TAZARA na Kati. Pia, ukichukua ile triangle ya Kimamba – Kilosa – Ilonga ndipo kwenye utafiti mkubwa wa kilimo. Tukiwekeza katika Wilaya ya Kilosa kujenga reli mpya kutoka Dumila kwenda Mkata Station na kuigeuza Mkata Station kuwa ndio kituo kikubwa cha machinjio ya ng’ombe ili nyama hiyo iingie katika Reli ya SGR kuja Dodoma kwenye Kiwanja cha Msalato kwenda Dar es Salaam kiwanja cha ndege, kwenda nje. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, tukiwekeza na kuchagua mikoa michache miwili au mitatu na kuifanya kuwa ndio engine locomotives za kusukuma uchumi wa nchi yetu hii, ninaamini tutapiga hatua kubwa. Mimi nina imani kubwa kabisa na Wizara ya Mipango na Tume ya Mipango na nipo tayari kukaa nao tuangalie jinsi ya kuja na mpangomkakati wa kimaendeleo wa Wilaya ya Kilosa, Jimbo la Kilosa na Mkoa wa Morogoro, ili Mkoa wa Morogoro iwe ndio Jiangsu na Fujian ya Tanzania, ili iweze kupiga hatua kubwa. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, baada ya hayo naunga mkono hoja bajeti hii ipite, ili kazi ya maendeleo chini ya Uongozi wa Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan iendelee.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nakushukuru sana, naunga mkono hoja. (Makofi)