Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Wizara ya Elimu, Sayansi na Teknolojia kwa Mwaka wa Fedha 2024/2025

MHE. ENG. STELLA M. MANYANYA: Mheshimiwa Spika, Nami naungana na wenzangu kwanza kumshukuru sana Mwenyezi Mungu. Pili, nampongeza Mheshimiwa Waziri, Naibu Waziri, Katibu Mkuu pamoja na Naibu Katibu Mkuu, na kwa ujumla wake, viongozi wote wa taasisi ambazo zipo chini ya Wizara hii. Kwa kweli wanajitahidi sana na tunazidi kuwatia moyo. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, Wizara hii imepata wachangiaji wengi ambao wanaonekana kuifahamu vizuri Wizara hii na shughuli zake, wanatoa hoja ambazo kimsingi ndizo zinazoendelea katika maisha yetu ya kawaida.

Mheshimiwa Spika, leo napenda kutoa mchango wangu katika maeneo hayo ya kawaida kwa sababu pengine ndiyo nitaeleweka kiurahisi zaidi. Suala la umuhimu wa kuimarisha elimu msingi, hilo kwa kweli halina ubishi, kwa sababu Wizara hii ndiyo inayosimamia udhibiti wa ubora wa elimu, hilo lazima tuendelee kulisisitiza.

Mheshimiwa Spika, kama ambavyo tuliona jinsi mitaala yetu inaonekana kuwa haiko sawa, tukafanya jitihada ya kukaa pamoja na kushauriana nini kifanyike, vivyo hivyo, ningetamani sasa suala la wanafunzi au watoto wanaotoka kule vijijini, kwenye Majimbo hasa ya vijijini ambayo hayana wafanyakazi au watumishi wa kutosha, hususan walimu kwa kweli lifikie mahali lipate jibu.

Mheshimiwa Spika, sioni kwa nini Wizara iwe na furaha ya kuendelea kutoa mtihani mmoja kwa wanafunzi wote wakati wengine hawana walimu. Mimi naona hiyo siyo kuwatendea haki na hapo mwishoni na pengine tutashika shilingi, watufahamishe ni namna gani wanawasaidia hawa wanafunzi, hasa ambao hawako vijijini, kwa sababu wanakosa hiyo elimu iliyo sahihi na bora.

Mheshimiwa Spika, pia inavyokuja kwenye kupata nafasi za kuendelea juu wanazikosa; na inapokuja kwenye fursa za ajira watazikosa. Kwa hiyo unakuta kuna maeneo ambayo yataendelea kuwa maskini na duni, wakati tumeshasema kwamba elimu ndiyo msingi wetu wa maendeleo. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, zaidi ya hapo, napenda kuona katika haya mabadiliko tunayoendanayo ni kuona sasa hizi shule za amali zinatusaidia katika kulitoa Taifa hili kuondokana na ukosefu wa ajira. Sasa nataka nijue, tumeshasema kwamba tutajenga shule za kutosha zaidi ya 100 kwenye maeneo, tumejipanga vipi? Kwa sababu naogopa. Mwaka 2016/2017 nilitembelea Shule ya Ufundi Mtwara, nikakuta ile shule karakana zake zinatumika kwa ajili ya mfanyabiashara mmoja wa ufundi na magari yake, pale hakuna mwanafunzi anayechukua hiyo fani.

Mheshimiwa Spika, nikaenda Ifunda, nikakuta mambo ni hivyo hivyo. Nilipoenda Bwiru nikakuta mfanyabiashara kapewa karakana ile, anaitumia kwa mambo yake. Sijui wapo wanafunzi 0wawili watatu wanaenda kujifunza wanavyotaka. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, pia imeenda mpaka Chuo cha Ualimu kilikuwa pale Mkwawa ambacho kilikuwa kinafundisha masuala ya ufundi, nikakuta kinafundisha mambo tofauti. Sasa hofu yangu ni kutokujidanganya kwamba tunaanzisha hizo shule nyingi ambazo zitahitaji vifaa vingi vya ufundi, halafu tusiviweke na tuseme kwamba tayari tumeshaanza, kwa sababu kwenye ufundi haya mafunzo ya amali hayana uwongo, lazima tu ufanye lile ambalo linafanana na kumwezesha huyu mwanafunzi kufahamu inavyotakiwa. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, kwa hiyo, naomba kwamba, pamoja na jitihada hizi ambazo tayari zimeshafanyika na tunazoendelea kuzifanya, basi tusiwe waoga katika kufanya maamuzi ya kuzisadia hizo shule au hivyo vyuo vya ufundi.

Mheshimiwa Spika, kwa mfano pia mwaka 2023 tulikuwa tumeona kwamba wale wanafunzi wanaochukua diploma za kawaida kwenye vyuo vya ufundi, wasaidiwe nao kupata mikopo. Wanafunzi hao ndio tunaotegemea watakuja wengi sasa kutoka kwenye hizo shule za amali ambazo tutazianzisha, lakini waliopata mikopo ni wachache mno.

Mheshimiwa Spika, kwa mfano, DIT wanafunzi kama 116, kule Mbeya MUST wanafunzi 114, na vyuo vingine, hiyo idadi ni ndogo sana. Kwa misingi hiyo inakuwa kama vile maamuzi yetu tunaenda nayo kwa uwoga fulani hivi. Naomba tuliangalie eneo hili ili tuwawezeshe wanafunzi wengi zaidi kuhitimu wakiwa wamepata hizi fursa za kiufundi vizuri na waweze kwenda kulisaidia Taifa letu. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, vilevile nashukuru sana Mheshimiwa Mhandisi mwenzangu ameyazungumza vizuri tu kuhusiana na masuala haya ya kusaidia practical. Ukishakuwa kwenye maeneo ya ufundi, lakini maabara zake haziwezeshwi (siku hizi tunasema kuna teaching factory, ziweze kumsaidia huyu mwanafunzi kulingana na mazingira yale ambayo ameshasema hapa, tupate suluhisho la tatizo fulani), itakuwa haisaidii.

Mheshimiwa Spika, mimi naona kwamba, vyuo vyetu vimekuwa vikijitahidi sana kubuni mambo mazuri ya kuweza kusaidia nchi yetu, lakini inapokuja kwenye kuviwezesha, mara nyingi utoaji wa fedha umekuwa ni mdogo. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, sasa inawezekana fedha zetu ni kidogo, basi niombe taasisi zetu na vyuo vyetu vikuu ambavyo vinafanya tafiti mbalimbali, siyo tu katika kugawana hivi vilivyopo, tuongeze jitihada katika kubuni vyanzo vya mapato ili sasa tunaposema tunaenda kwenye haya maeneo ya kuimarisha na kuboresha, basi fedha isiwe ni tatizo tena; kwa sababu tutazungumza lakini fedha hatutapeleka.

Mheshimiwa Spika, kwa kweli, nashauri sana, vyuo hivi viweze kusaidiwa, vipewe fedha za kutosha, vijengewe maabara za kutosha, vijengewe viwanda vya kujifunzia vya kutosha, ili sasa mwanafunzi anapotoka hapo awe amekomaa na aweze kwenda kuonesha kwa vitendo kazi zake. Hata mwajiri atakuwa na furaha kumwajiri, kwa sababu anamwona kabisa huyu sio kwamba nachukua mzigo, bali anakuja kunipa faida. Mwajiri yeyote yule anampenda mtu anayemsaidia kumpa faida. Hampendi mtu wa kumlea kama mtoto. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, kwa misingi hiyo, nasema hivi kwa sababu nimefuatilia, kwa mfano Chuo cha Mwanza cha Ufundi (DIT), wale waliamua kuona kwamba eneo la Mwanza kuna faida ya wanyama wengi, kwa mfano ng’ombe wako wengi, basi tuanzishe mitaala yetu na kazi zetu zitakazoendana na kutoa jibu au suluhisho la matengenezo ya ngozi mpaka viatu. Kweli wale wanafunzi wanafanya kazi nzuri sana na mlezi wao ni Mkuu wa Mkoa wa Mwanza. Hiyo sasa iendelee katika maeneo mbalimbali.

Mhshimiwa Spika, kila chuo kinyang’anyane, kiseme kwamba mimi naenda mkoa fulani kulingana na ile kazi ambayo wao wanaifundisha pale kwao. Hatutaki tena kuendelea kuona tunatafuta fedha kupeleka kwenye vyuo. Vyuo vyenyeye haviturudishii fadhila, ni lazima vipeleke fedhili ya moja kwa moja, ukiacha ile ya ujumla kwamba tumesomesha wanafunzi kadhaa, lakini sasa iwe hata mwananchi wa kawaida anaona matokeo.

Mheshimiwa Spika, nilikuwa kwenye kile chuo kule Chondiem, kile chuo kinatoa suluhisho kubwa sana katika masuala ya uhandisi, ni kikubwa mno. Ikitokea kuna jambo lolote lile, mfano sijui watu wanataka kupeleka cable, kwa mfano hizi marine cables kuvusha labda kupeleka sehemu fulani, utakuta kile Chuo ndiyo kinaenda kufanya tafiti, kinatoa suluhisho za aina mbalimbali. Kwa hiyo, hata sisi hapa Tanzania inawezekana. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, tunazo workshops zetu nyingine nzuri tu, kwa mfano pale Chuo Kikuu cha Dar es Salaam, hivi tunawatambua vipi? Tunawasaidia vipi ili kuweza kusaidia jamii zetu inavyowezekana? (Makofi)

(hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MHE. ENG. STELLA M. MANYANYA: Mheshimiwa Spika, basi ninashukuru lakini naona kwamba, kama ambavyo tuliujadili mtaala huu, basi hata namna ya kuutekeleza tutengeneze utaratibu maalum wa kushauriana ili twende vizuri pamoja. (Makofi)

SPIKA: Ahsante sana.

MHE. ENG. STELLA M. MANYANYA: Mheshimiwa Spika, ahsante sana. (Makofi)