Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Wizara ya Ardhi, Nyumba na Maendeleo ya Makazi kwa Mwaka wa Fedha 2024/2025

MHE. SIMAI HASSAN SADIKI: Mheshimiwa Spika, ahsante sana kwa kunipa nafasi ya kuwa mchangiaji. Kwanza, nitumie fursa hii kumshukuru sana Mheshimiwa Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania kwa kazi kubwa anazozifanya. Pili, nitumie fursa hii kumshukuru sana Mheshimiwa Waziri wa Ardhi pamoja na Wizara yake kwa jinsi wanavyofanya kazi. Hakika Watanzania wanaziona na wataziheshimu. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, nianze kwa kusema kwamba, ieleweke ya kwamba ardhi siyo utajiri. Ardhi na rasilimali ardhi ni msingi mkuu wa uhai wa Taifa pamoja na wananchi wake. Pia, sisi kama wanandamu, msingi mkuu wa uhai wetu ni uhai. Tunayo haki ya kuishi na tunayo haki ya kumiliki mali ikiwemo ardhi. Hata hivyo, haki hii ya kumiliki ardhi na haki hii ya ardhi imekabiliwa na changamoto nyingi mno. Kwa sababu ya muda nitazungumza kwa uchache sana mambo matatu. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, jambo la kwanza linaloikabili ardhi yetu ni changamoto ya ongezeko la idadi ya watu. Mara baada ya kupata uhuru, ukiunganisha idadi ya watu wa Tanzania Bara na Tanzania Visiwani hatukufikia hata milioni 10. Hata hivyo, baada ya miaka 60 ya uhuru idadi hiyo imekuwa ni zaidi ya mara tano au sita zaidi kwani tumekuwa si chini ya milioni 60. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, hii inaleta picha kwamba, mahitaji ya ardhi kwa shughuli za kiuchumi kwa maendeleo ya watu yameongezeka. Hata hivyo, licha ya ongezeko kubwa la watu ardhi tuliyokuwa nayo ni ileile bado haijakua. Kwa hiyo, inaonesha wazi kwamba kasi ya ongezeko la watu iko mbele zaidi ya kasi ya upangaji wa miji tuliyokuwa nayo. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, jambo la pili linalofanana na hili kwanza ni upanukaji wa miji kiholela. Hata yale maeneo ambayo yalikuwa yakitumika kwa ajili ya shughuli za kilimo sasa hivi yamekuwa miji. Yale maeneo ambayo yalikuwa yanatumika kwa shughuli za ufugaji sasa hivi yamekuwa miji. Upanukaji huu wa miji kiholela usiozingatia mipango bora ya matumizi ya ardhi unaweza ukaleta shida kitu ambacho unaweza ukazidisha thamani ardhi na ikawasababishia shida kwa wanyonge. Upanukaji wa miji uliopo sasa hivi hauendani sambamba kabisa na upangaji wa miji yetu. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, jambo la tatu ni hili jambo la kiulimwengu la athari ya mabadiliko ya tabianchi. Huwezi ukazungumzia maendeleo ya nchi, huwezi ukazungumzia athari au changamoto zinazoikabili ardhi bila kuzungumzia athari ya mabadiliko ya tabianchi zinazoikabili Tanzania. Hii ni kwa sababu yale maeneo mengi ya fukwe, kando za mito na milima sasa hivi yameliwa. Maeneo ya kilimo kumetokea ukame, wananchi wafugaji wamehama maeneo yao wamehamia maeneo mengine na baadaye migogoro imetokea. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, sasa suluhisho la changamoto zote hizi tatu nilizozisema ni kuwa na Sera na Sheria bora. Niipongeze sana Serikali kwa kuanza mchakato mpya wa mapitio ya Sera ya Taifa ya Ardhi pamoja na Sheria zake. Hata hivyo, katika hili ni vizuri tukajifunza utaratibu uliokuwepo kwa waliotunga Sera na Sheria kwa wakati ule wa utawala wa Marehemu Mzee Mwinyi. (Makofi)
Mheshimiwa Spika, Sera ya Taifa ya Ardhi ya mwaka 1995, mchakato wake ulikuwa ni tofauti sana na huu ambao tunauendesha sasa hivi. Yaani haukuwa mchakato wa kawaida kawaida hivi. Mchakato ule ulitoka hadharani ukawashirikisha wananchi. Mheshimiwa Rais alitengeneza Tume Maalum ya kushughulikia ardhi ambayo ilikuwa chini ya usimamizi wake yeye. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, Tume ile ilitembea Tanzania nzima ikahoji watu, watu wakasikilizwa, wakashirikishwa na wakatoa maoni yao. Baadaye sasa maoni yale ndiyo yaliyotumika baada ya kuchakatwa yakatengeneza hizi Sera na Sheria ambazo tunazitumia sasa hivi. Hata hivyo, hofu yangu na wasiwasi wangu niliokuwa nao kwa huu mchakato unaoendelea sasa hivi ni juu ya ushirikishwaji wa wananchi mwamko bado ni mdogo mno. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, inawezekana hata wananchi hawajui nini kinachoendelea. Tukiendelea kunyamaza kimya bila kuwashirikisha wananchi inaweza kuja hoja tukatoka na sera na sheria ambazo zimetungwa katika meza. Sera ambazo zina uwezo wa kuwapa watu maneno ya kusema kwamba Serikali imetunga Sera dhidi ya wananchi au imetunga sheria dhidi ya wananchi. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, tukumbuke kwamba Serikali ni taasisi na umma ndiyo nchi. Ardhi ni mali ya umma na siyo mali ya Serikali. Kwa hiyo, Serikali lazima iwahusishe wananchi katika masuala yote yanayohusu ardhi. Ni lazima Serikali iende chini kwa wananchi kuhusiana na huu mchakato. Wananchi wao ndiyo watakaosema kwa mujibu wa changamoto zilizopo sasa hivi, vipi viwe vipaumbele vya Sera yetu ya Taifa, vipi viwe vipaumbele vya sheria zetu tunazotarajia kutunga. Hata hivyo, tumeanza huu mchakato ingawa mchakato wa mwaka 1995 ulikuwa na kasoro zake lakini kitu cha msingi na kujivunia ni ule ushirikishwaji wa wananchi. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, sasa hivi tumeanza mchakato, lakini lile vuguvugu ni dogo mno ukilinganisha na miaka ile. Jambo hili la utungaji wa Sera na Sheria za Ardhi ni jambo zito na linahitaji mijadala ya Kitaifa. Kama tulivyokuwa na Tume ya Haki Jinai, basi umefikia wakati kwa sasa hivi ingekuwa ni kitu cha busara na hekima tukawa na Tume ya Haki Ardhi kutokana na unyeti wa jambo lenyewe. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, niendeleze kwa kusema kwamba, migogoro inayoendelea kuibuka ni mingi. Wakati wa wasilisho la Kamati walielezea changamoto ambazo zinaendelea kutokea hususan katika masuala ya ulipaji wa fidia ilihali utaratibu wa Sheria za ulipaji wa Fidia za Ardhi na mambo mengine upo wazi. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, utaratibu unatutaka wazi kwamba, unapokwenda kuchukua ardhi ya mtu kwa matumizi ya umma kama ni Serikali, lipa fidia. Hata hivyo, kabla ya kulipa fidia lazima utafanya tathmini ambayo tathmini hiyo ndiyo itakayokwenda kukuongoza wewe katika utaratibu wa kulipa fidia. Ikifika miezi sita, kama umeshindwa kulipa fidia maana yake kutakuwa na ongezeko au riba. Hata hivyo, leo Serikali tumekuwa tunafika hata miaka 10 bila kulipa fidia na ardhi hizo tayari tunakuwa tumezichukua. Maana yake nini? Tuna uwezo wa kusababisha umaskini kwa wananchi wetu. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, Sheria iko wazi, itakapofika zaidi ya miaka miwili maana yake ile tathmini iliyofanyika mwanzo inakufa na uende ukafanye upya kwa sababu ardhi ni mali ambayo haijawahi kushuka bei. Utajiri wa mwanzo na thamani ya mwanzo ya mwanadamu inatokana na ardhi. Taifa lolote lile mipaka yake inalindwa kutokana na ardhi.

Mheshimiwa Spika, baada ya kusema hayo, naunga mkono hoja na ahsante sana. (Makofi)