Taarifa ya Hali ya Uchumi wa Taifa kwa Mwaka 2023 na Mpango wa Maendeleo wa Taifa kwa Mwaka wa Fedha 2024/2025 na Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Serikali kwa Mwaka wa Fedha 2024/2025

MHE. DAIMU I. MPAKATE: Mheshimiwa Mwenyekiti, nami nakushukuru kwa kunipatia nafasi jioni hii niweze kuchangia hoja iliyoko Mezani. Cha kwanza kabisa naunga mkono hoja kwa asilimia mia moja ili Waheshimiwa Mawaziri hawa wawili wakafanye kazi ya kuwaletea maendeleo wananchi wetu wa Tanzania pamoja na wa Jimbo la Tunduru Kusini. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwanza, namshukuru Mheshimiwa Rais wa Awamu ya Sita kwa namna ambavyo ameleta maendeleo katika Jimbo la Tunduru Kusini na Tunduru yetu kwa ujumla. Tunashukuru sana, wananchi wanaona na wanasubiri mwaka 2025 watakapopata kura nyinyi za ndiyo kwa ajili ya Rais wetu kwa ajili ya Awamu ya Sita. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nitapenda nichangie katika maeneo matatu. Eneo la kwanza kabisa litakuwa ni eneo la kilimo. Jimbo la Tunduru Kusini karibu 98% ni wakulima wa korosho, ufuta, na choroko. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nampongeza Mheshimiwa Waziri wa Kilimo kwa kauli yake aliyoitoa wakati wa bajeti ya kuifanya TMX iweze kufanya kazi kwa ajili ya kufanya masoko kwa ajili ya mazao yetu wakianza na ufuta. Sisi ambao tunajua changamoto za wakulima zilivyo, tulifurahi sana na bahati nzuri mfumo ulianza vizuri sana. Kwa upande wa Tunduru wameanza na ufuta, ukaenda vizuri mnada wa kwanza. Kwenye mnada wa pili, wa tatu mpaka mnada wa nne, sasa shughuli imeanza kuwa mbaya. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pamoja na taarifa ya Kamati ya Bajeti imesema changamoto mbalimbali inazokutana na sekta hii ya kilimo na hapa nitaenda moja kwa moja kwenye changamoto za mfumo wa kutumia TMX, ambao kwa sasa ndiyo tunautumia kwa ajili ya kufanya masoko ya mazao ya wakulima wetu ambapo umekwama na unaendelea kukwama kama Serikali haitachukua hatua za haraka kuhakikisha kwamba changamoto hizi zinatatuliwa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, jambo la kwanza, kwenye bajeti ya kilimo nilizungumza sana kuhusu suala la maghala. Mfumo wa Stakabadhi Ghalani wa kutumia TMX unahitaji maghala kwenye ngazi ya vijiji, wilaya na kwenye ngazi ya Taifa. Maghala haya ni kwa ajili ya kuhifadhia haya mazao. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, Mfumo wa Stakabadhi Ghalani unataka grading ya mazao kulingana na quality ya hilo zao linalotakiwa na kulingana na mteja anayepeleka mazao ghalani, mnunuzi anayenunua hapaswi kufika site, anatumia mtandao kununua na ku-bid.

Mheshimiwa Mwenyekiti, inatakiwa specification zilizopo kwenye bidding azikute kwenye ghala kama zilivyo. Kwa isivyo bahati sasa, kwa sababu ya tatizo la maghala, utakuta mazao ya wakulima yanachanganywa tu. Mnunuzi amenunua kutoka kwenye chama X lakini anavyoenda kuchukua anapewa mazao ya chama Y. Ile ni changamoto kubwa kwa TMX inapokwenda mbele kama hatutachukua tahadhari mapema kuhakikisha kwamba maghala makuu yanajengwa ili kuhakikisha kila mkulima anaweka mazao yake kulingana na chama chake. Jambo hili linaweza kukwama na likatuletea matatizo makubwa mbele ya safari, kushitakiana kati ya wanunuzi na vyama vyetu vya ushirika. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa hiyo, naomba hili jambo tusilifanyie mzaha, tutafute fedha za dharura ili mfumo huu uende vizuri na kuwasaidia wakulima. Ni lazima tuwe na maghala ya kuhifadhia korosho na mazao yote ili mfumo uende sawasawa. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, jambo lingine nimezungumzia changamoto nyingine ya TMX ambayo mpaka sasa bado tunakumbana nayo, ni suala la mfumo wenyewe wa TMX kutokufanya minada zaidi ya mmoja kwa wakati mmoja. Vyama viko vingi na mazao yako mengi, wanahitaji kufanya mnada kila siku lakini TMX wanachokifanya, wanaweka muda, wanapanga saa fulani mpaka saa fulani tutanadi kahawa. Saa fulani mpaka saa fulani tutanadi ufuta Tunduru, saa fulani mpaka saa fulani tutanadi ufuta Kibaha, jambo ambalo kidogo linaleta mkanganyiko. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kutokana na tabia za wafanyabiashara wetu, mnada mmoja unachukua zaidi ya masaa matatu hadi manne. Kwa hiyo, wanaahirisha minada mara kwa mara. Jambo hili linasababisha usumbufu kwa wakulima ambao wanaenda maeneo ya mnada na hata wafanyabiashara wanaotaka kushuhudia kinachoendelea kwenye ule mnada. Tuliangalie hili, Mfumo wa TMX uwe na uwezo wa kufanya mnada zaidi ya mmoja kwa wakati mmoja ili kuruhusu minada mingi ifanyike kwa wakati mmoja. Matokeo yake tunasababisha madhara ya kibiashara ambayo yanafanya wakulima wetu wakose tija kutokana na hii minada. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, changamoto nyingine iliyojitokeza kwa sasa hivi ambayo tunatakiwa tuifanyie kazi kwa haraka sana ni suala la upungufu wa wateja wanaoingia kwenye minada hii. Natoa mfano, mnada wa kwanza wa Tunduru ulikuwa na wateja watatu tu ambao walinunua kwa shilingi 3,629 bei ya jumla, ndiyo bei ya average, kulikuwa na tani 701.

Mheshimiwa Mwenyekiti, mnada wa pili ulikuwa na tani 1,064 wakaongezeka wakawa watano tu. Mnada wa tatu kulikuwa na tani 1,884 wakawa wateja sita tu na hapa ndiyo mtihani ulipoanza kujitokeza. Mnada wa leo tumepeleka sokoni tani 1,502 lakini wateja wameshuka na bei zinaendelea kushuka kutoka shilingi 3,629 ya mnada wa kwanza, leo tumeuza kwa shilingi 3,152. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, hii ni changamoto, ndani ya wiki tatu tumepunguza shilingi 477 kwa mkulima wetu lakini kwa kadiri ya mazao yanavyokuwa mengi ghalani, wanunuzi wanapungua na bei zinapungua. Tunaomba sana Serikali kupitia TMX...

MHE. HASSAN Z. KUNGU: Mheshimiwa Mwenyekiti, Taarifa.

MWENYEKITI: Mheshimiwa Mpakate, kuna Taarifa. Mheshimiwa Kungu, tafadhali Taarifa.

TAARIFA

MHE. HASSAN Z. KUNGU: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante, naomba nimpe Taarifa mzungumzaji kaka yangu Mheshimiwa Daimu Iddi Mpakate, kwamba mnada wa tatu Tunduru pamoja na kushuka bei kwa Mfumo huu wa TMX lakini mnada wa tatu tani 278 zilikosa mnunuzi maana yake zilibaki. Kwa hiyo, mfumo huu unakwenda kubakisha hata mazao ya wakulima badala ya kumaliza mazao yote, kuyanunua kama ilivyokuwa kwenye mfumo ule uliopita. Kwa hiyo, Serikali iangalie kwa umakini na ukiendelea namna hii, tunakwenda kuwagombanisha wakulima pamoja na Serikali. (Makofi)

MWENYEKITI: Ahsante. Mheshimiwa Mpakate, unaipokea Taarifa ya Mheshimiwa Kungu?

MHE. DAIMU I. MPAKATE: Mheshimiwa Mwenyekiti, naipokea kwa mikono miwili. Ndiyo nilikuwa naelekea huko. Ni moja ya changamoto ambayo imeanza kujitokeza kwenye minada hii inayotumia TMX. Hata wenzetu wa Pwani juzi wamebakisha zaidi ya tani 1,000 kwenye mfumo huu. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, sasa inatakiwa Serikali ichukue hatua mara moja, kuhakikisha kwamba wanaona sababu zinazosababisha nini kinachofanya; moja, wanunuzi waendelee kupungua; pili, kwa nini bei ziendelee kupungua? Tatu, ni kwa nini mazao yabakie ghalani? Hii ni changamoto kubwa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, pamoja na changamoto hizi tunazoziona, wakiona tatizo limekuwa kubwa, wasione dhambi kurudi tulikotoka kwa sababu lengo la mkulima ni kutaka kupata fedha. Sasa tunapopeleka korosho na mazao yetu ghalani halafu wanunuzi hawapo na bei inashuka, matokeo yake ni kwamba mkulima anachelewa kupata malipo yake ya haki ambayo alitakiwa kuyapata. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwenye jambo hili lazima tufanye juu chini utafiti ufanyike kwa haraka sana kabla hatujafika hata msimu wa korosho. Maana yake tabia hii imeanza kwenye mazao madogo, ikifika kwenye korosho huko Waheshimiwa Wabunge wa Kusini tunakuwa na shida sana. Kama jambo hili halitatafutiwa muafaka na kufanyiwa utafiti kupata majibu, hili jambo litaharibu mfumo mzima wa ununuzi wa korosho na mazao mengine kutumia Mfumo wa Stakabadhi Ghalani. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba jambo la pili niongelee kuhusu suala la barabara. Kila nikisimama hapa kwenye Bajeti Kuu hata Wizara ya Ujenzi, nilizungumzia sana suala la ujenzi wa reli yetu ya Kusini kutoka Mtwara mpaka Mbamba Bay. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, wewe unafahamu Mkoa wa Ruvuma tumepata neema kubwa sana ya kuwa na makaa ya mawe. Magari yanayopita kwenye barabara ya kutoka Songea kwenda Njombe, Songea kwenda Mtwara, Songea kwenda Dar es Salaam, neema hii imekuwa balaa kwetu kwa sababu barabara zile sasa zina hali mbaya. Tunahitaji fedha nyingi kila wakati kufanya marekebisho.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kila mtu wa Kusini akisimama hapa anaongelea Barabara ya Mtwara – Lindi mpaka Dar es Salaam na ushahidi upo kwamba sasa hivi iko hoi bin taabani. Barabara ya kutoka Songea – Tunduru mpaka Mtwara, kutokana na malori yale makubwa iko hoi bin taabani; mashimo ni mengi na haina zaidi ya miaka kumi tangu imekamilika. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, Barabara ya Songea mpaka Njombe, hali ni mbaya zaidi, barabara hii wakati imekamilika mwaka 1984 mimi nilikuwa kidato cha tatu. Kwa kweli tunaomba Serikali kwenye suala la kujenga reli ya Kusini waipe kipaumbele kuokoa barabara hizi za Kusini ili ziweze kupona. Pia, naomba sana Barabara ya Mtwara – Pachani – Nalasi mpaka Tunduru, barabara hii ni ahadi ya Mheshimiwa Rais wetu akiwa Makamu wa Rais 2015, akiwa mgombea 2020. Tunaomba tumpe heshima yake barabara ile itengenezwe kwa kiwango cha lami. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pamoja na matengenezo hayo, tuna bahati katika Kata ya Mbesa, tuna machimbo, pale kuna mwekezaji wa copper anataka kuwekeza zaidi ya dola 15,000 kwa kutumia barabara ile. Copper ni kama makaa ya mawe na chuma, huwezi kubeba mfukoni, utabeba na malori makubwa. Kwa hiyo, ujenzi wa reli hii utaokoa Tunduru kwa maana ya copper, utaokoa Songea na utaokoa mpaka barabara ya kutoka Songea kwenda Njombe. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa kweli kama reli hii itaweka kipaumbele, namwomba sana Mheshimiwa Waziri wa Uwekezaji aone umuhimu wa kujenga reli hii pamoja na kufufua ule Mradi wa Liganga na Mchuchuma. Nyimbo hizi tumezichoka kila mwaka kusema, Liganga na Mchuchuma, Liganga na Mchuchuma, tunatafuta fedha za kigeni, lakini tunatumia fedha nyingi kutafuta chuma kutoka nje wakati chuma kimekaa hapo Liganga, ni cha kutosha ambacho kingeweza kutusaidia sisi kufanya mambo yetu kwa maana ya... (Makofi)

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MWENYEKITI: Mheshimiwa ahsante, hitimisha tafadhali.

MHE. DAIMU I. MPAKATE: Mheshimiwa Mwenyekiti, nakushuru sana. Nina maana ya kwamba hiki chuma kingechimbwa tusingekuwa na matumizi ya dola kwenda kufuata chuma nje. Tungeweza kuwekeza hapa ndani. Nondo, square pipe na biashara zote za chuma zingeweza kufanywa kutokana na chuma chetu ambacho kipo kimelala hakina matumizi. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba sana Serikali aangalie suala la Liganga na Mchuchuma na kupewa kipaumbele aweze kufanyia kazi. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana, naunga mkono hoja. (Makofi)