MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante. Kwanza nianze kumshukuru sana Mwenyezi Mungu ambaye ametupa uzima na zawadi ya kuwa na Mheshimiwa Rais Dkt. John Pombe Magufuli, Rais ambaye amefanya mengi na ambaye tunategemea ataendelea kuyafanya mengi kwa kipindi cha miaka mitano iliyobaki. Pia nishukuru sana viongozi wenzake Makamu wa Rais, Waziri Mkuu, Mawaziri na Naibu Mawaziri kwa kazi nzuri wanayoifanya kwa Taifa letu. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, shukrani za pekee ziende kwa watumishi wa umma Tanzania nzima. Hawa ndiyo wanaotekeleza mipango ambayo sisi tunaipanga hapa na kama ambavyo wamemsikia Mheshimiwa Waziri Mkuu kwamba wasiwe na wasiwasi Serikali yao inawapenda na kama alivyosema Mheshimiwa Rais yeye haongezi vibaba vibaba ataongeza mzigo wa kutosha, kwa hiyo, waendelee kushirikiana nasi.

Mheshimiwa Mwenyekiti, baada ya kusema hayo, lipo jambo nimeliona hapa. Wakati najiandaa kuchangia hapa, nimesoma kwanza Mpango uliopita yale mapendekezo yaliyoletwa humu Bungeni, nikasoma Hansard za Wabunge walivyochangia na nikapitia kwenye changamoto ambazo zimesababisha Mpango ule usitekelezwe kwa asilimia 100, nikajifunza kitu ambacho naomba sasa wakati Waziri anakuja kuhitimisha atuambie hapa ni kwa asilimia ngapi hii michango ya Wabunge hapa inaenda kufanya mabadiliko kwenye rasimu hii tunayoijadili na kuleta Mpango ulio kamili? Tusipopata asilimia ya namna ambavyo michango yetu inaingizwa kwenye Mpango huu na mabadiliko yakatokea tutakuwa tunazungumza hapa halafu hayafanyiwi kazi. Kwa hiyo, niombe sana wakati anakuja kuhitimisha atuambie michango yetu imeingizwa kwenye Mpango huu kwa asilimia ngapi. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, niseme jambo lingine, wote hapa tunasema, hata dada zangu kule wanakiri kwamba Mheshimiwa Rais anafanya kazi nzuri mno ya kutukuka lakini swali langu, hii kazi nzuri inayofanywa na Mheshimiwa Rais itakuwa sustainable, itaendelea kuishi? Hii miradi mikubwa inayoanzishwa na Serikali itaendelea hata kama yeye hayupo? (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nachokishauri sasa tuweke mifumo ambayo itasaidia hizi shughuli nzuri zinazofanywa ziendelee kuishi. Hapa kuna wanasheria na Mwanasheria wa Serikali atusaidie, huko kwenye nchi zilizoendelea wana vitu vyao kama interest za Taifa lao, hivi hapa Tanzania hatuwezi kuwa na mambo yetu ambayo ni interest ya Tanzania na yakae kwenye Mpango wa muda mrefu hata kama ni miaka 50 kwa kuanzia baadaye twende miaka 100 ili tuwe na Mipango ya muda mfupi ya mwaka mmoja kama tunavyojadili sasa hivi lakini tuwe na Mipango ya miaka mitano?

Mheshimiwa Mwenyekiti, nayasema haya kwa sababu tunafahamu namna siasa zetu zinavyoenda. Mara nyingi unakuta viongozi wanacheza beat kulingana na mpigaji anavyopiga ngoma. Sasa tunataka tutengeneze ngoma ya Watanzania ambayo tunaweza kuipiga kwa kipindi cha miaka 50 tuone hayo mambo ambayo yamewekwa yawe ni msingi na yaendelee. Namna ya kuyafanya yawe endelevu ni sisi Wabunge kuweka sheria za kubana lakini pia kuwa na taasisi ambazo ni strong zinazoweza kufanya maamuzi na kuyasimamia.

Mheshimiwa Mwenyekiti, tukifanya hivyo tutakuwa tumemfaidi Mheshimiwa Rais tuliyenaye sisi wa kizazi hiki na kizazi kijacho. Tukiacha haya, iko hatari kwamba akiondoka Mheshimiwa Rais na haya yataondoka, atakuja mwingine tutacheza ngoma nyingine.

Mheshimiwa Mwenyekiti, niombe pia hebu tutazame mfumo wa elimu ya Tanzania, je, unatupa output nzuri kwa watu wetu? Wapo Wabunge wamechangia hapa na utaona kuna kitu ambacho tunakifanya. Sisi tuna-base kwenye kuangalia mazingira zaidi lakini ubora wa elimu bado hatujauweka vizuri. Je, mtaala tulionao una-reflect National objectives maana yake ni kwamba hii Mipango ya Taifa tunayoipanga tukienda kwenye mitaala yetu tunaikuta? Tunataka Serikali ya viwanda, je, mifumo ya elimu inatupeleka huko kuandaa watu waje wafanye kazi kwenye viwanda hivi?

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa hiyo, niombe pia wakati tunapanga Mipango hii tutazame pia suala la mitaala yetu. Kwa sababu moja ya changamoto iliyosababisha Mpango ule usitekelezwe kwa asilimia 100 ni kwamba nchi hii hatuna wataalam wa kuandika maandiko. Hii siyo sawa, watoto wanamaliza vyuo kila siku tunawezaje kuweka challenge kama hii, kwa hiyo, kuna shida.

Mheshimiwa Mwenyekiti, lakini lingine hapa tunaangalia michango yetu na hili siyo zuri sana ninavyolitazama mimi. Nitoe mfano mtoto wangu aliniuliza swali juzi hapa, akaniuliza baba hebu niambie, mle Bungeni kuna Mbunge anaitwa Musukuma na Mbunge mwingine wa Kahama, wanachangia vizuri kweli lakini wao wanasema darasa la saba. Zaidi ya hivyo, tunaambiwa wamefanikiwa kwenye maisha, hivi kuna sababu ya kusoma?

Mheshimiwa Mwenyekiti, hili swali ingekuwa ni wewe, ungemjibuje mtoto akikuuliza kitu cha namna hiyo? Iko sababu ya kupita kwenye mfumo wa elimu ili tuweze kuwa na wataalam ambao wana output nzuri. Hata hii tunayosema kuwa sisi tuna sera nzuri, sera nzuri ni ile ambayo ina strong tools of implementation ambazo zinaleta output nzuri. Kwa hiyo na hili pia tunapoangalia tulitazame. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, eneo lingine ambalo nimetaka kuchangia ni kwenye kilimo.

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MWENYEKITI: Muda hauko upande wako Mheshimiwa.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, kwenye kilimo…

MWENYEKITI: Dakika tano tayari zimeisha.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, ndiyo nilikuwa naanza? (Kicheko)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba niseme kwa dakika moja tu tafadhali sana, kwa kuwa Jimbo la Hai lilifanya kazi kubwa sana, naomba niongezee.

MWENYEKITI: Haya, dakika moja.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba niseme kwenye eneo la kilimo. Pale Hai tukiamua kuna vyanzo vya maji vya kutosha, kuna ardhi nzuri tuko tayari kufanya kazi. Tukipewa vyanzo hivi vya maji tutalima na tutachangia kwenye Pato la Taifa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, lakini kwenye Vyama vya Ushirika, kaka yangu Mheshimiwa Nape tumezungumza sana, iko shida. Kule Hai hatuna ardhi ya kutosha lakini tuko tayari kufanya kazi lakini Vyama vya Ushirika vimekumbatia mashamba yetu, wanachokifanya mle ndani hatujui, ukiwaambia ni wataalam wa kufanya lobbying za kutosha. Tafadhali sana ile team niliyoomba iende kule Hai, Mheshimiwa Waziri Mkuu uko hapa, iko shida, uko utajiri mkubwa kule Hai kama tukiamua kufanya kazi. Ahsante sana. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, kwanza nimshukuru sana Mungu ambaye ametupa afya na uzima. Pia kwa niaba ya wananchi wa Jimbo la Hai, naomba niishukuru sana Serikali kwa namna ambavyo wanatujali, sasa hivi tunaona raha ya kuchagua Chama cha Mapinduzi. Raha hiyo tunaiona kwa sababu tayari tumekwisha kutengewa fedha kwa ajili ya mradi wa maji pale Kikafu, naishukuru sana Serikali.

Pia tumefanyiwa ukarabati wa shule zetu mbili; Lyamungo na Machame Girls. Vilevile tumeonja angalau lami japo kwa mita chache lakini ndiyo zimeingia kwa sababu tulichagua Chama cha Mapinduzi. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, lakini kubwa sana hili ambalo tumelipata tumetengewa shilingi bilioni 1.6 kwa sababu ya kufufua Kiwanda cha Machine Tools. Hii ndiyo raha ya kuchagua Chama cha Mapinduzi, nawashukuru sana. Si hivyo tu, kwenye Wizara hii ambayo naenda kuchangia muda si mrefu tumepelekewa shilingi milioni 280 kwa ajili ya ukarabati wa Shule za Narumu, mabaara lakini na ujenzi wa nyumba za walimu. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, naomba sasa nijielekeze kwenye kuchangia hoja iliyopo mezani. Nianze kwa kuunga mkono hoja kwa sababu nina imani kabisa na Mheshimiwa Waziri dada yangu Ummy pamoja na wasaidizi wake wanafanya kazi nzuri sana. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, mimi si mahiri sana wa kusifia lakini ninazo sababu za kumsifia Mheshimiwa Waziri huyu kwa kazi nzuri anayoifanya. Majuzi wakati wa Pasaka nilitembelea Kituo cha Afya pale Kisiki, aliona kwenye taarifa ya habari yeye mwenyewe akanitafuta na akaniambia kituo hiki tunaenda kukitengeneza kiwe cha kisasa ndiyo maana namsifia. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, ukienda kwa Naibu Waziri Silinde majuzi tukiwa humu Bungeni alitoka akaenda kufanya ziara kule Hai. Ndiyo maana nasema hakika tuna timu nzuri ambayo inatusaidia hapo TAMISEMI. Mheshimiwa Naibu Waziri Dkt. Festo naye leo asubuhi ameniambia tukimaliza Bunge hili tunaenda naye Hai. Kwa hiyo, ninayo sababu ya kupongeza timu hii nzuri. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa upande wa elimu, pamoja na mazuri hayo machache ambayo tumefanyiwa kwa kipindi cha miaka 15 tuliyakosa sasa tumeyaanza kuyapata, naomba niseme kwenye elimu bado tunashida. Shule zetu za msingi pale Jimbo la Hai zimejengwa kuanzia mwaka 1950 na kurudi nyuma na sasa hivi zimechakaa sana, tuna shule 106 ni chakavu mno.

Mheshimiwa Naibu Spika, Pasaka nilitembelea Shule ya Mafeto ukienda pale Mheshimiwa Waziri ni aibu na wewe nilikutumia clip ile uone shule ile imechakaa kabisa si rafiki. Shule zote hizi 106 zimechakaa kweli kweli. Niombe Serikali ielekeze nguvu hapo ili pamoja na nguvu za wananchi na mimi mwenyewe tunazozitumia kwa ajili ya kuboresha miundombinu hii lakini Serikali itusaidie kupeleka fedha pale.

Mheshimiwa Naibu Spika, hii ni pamoja na shule za sekondari. Tunayo Shule yetu ya Lemila pale na yenyewe imechakaa. Shule hii kimkakati kwa sababu inazungukwa na Kata nne tunaomba sana Serikali itutazame tuwe na shule ya kidato cha tano na kidato cha sita kwa sababu shule ile mazingira ni rafiki lakini tunalo eneo la kutosha; tuna hekta ishirini kwa ajili ya ujenzi wa kidato cha sita pale. Naomba pia nikumbushe pamoja na shule hizo nilizozitaja tuna Shule ya Uduru imechakaa san ana Shule ya Mkwasangile imechakaa sana. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, lakini tuna eneo lingine ambalo niombe Serikali ilitazame sana. Pale Jimbo la Hai tulikuwa na shule tano, hizi shule tano zinaitwa shule za msingi za ufundi. Shule hizi zilikuwa zimejengwa mahsusi kwa ajili ya kuandaa vijana wetu kupata ufundi wa aina mbalimbali. Shule ya pale Mshara inaitwa Shule ya Msingi ya Ufundi Mshara, mle ndani kuna vifaa kwa ajili ya kufundisha watoto wetu kushona cherehani, kufuma lakini pia mafundi seremala. Ile shule imesimama, vifaa vipo mle ndani, watoto walianza kusoma lakini tangu mwaka 2019 walisitishiwa kufanya mitihani, hili linahusisha Wizara ya Elimu lakini pia TAMISEMI. Shule ya Mshara, Mkwasangira, Sare, Mroma lakini pia tuna shule moja ilijengwa kwa kusudio hilo na mradi wa TASAF na yenyewe imelala naomba ziangaliwe.

Mheshimiwa Naibu Spika, shule hizi zitatusaidia kuwaibua vijana wetu kwenye eneo la ufundi lakini wakati huo huo Wizara ya Elimu ijiandae kufungua shule hizo ili watoto hawa waweze kufanya mitihani ya ufundi lakini pia waweze kupewa vyeti. Hii itaendana sambamba na fedha nyingi ambazo Serikali imepeleka kufufua Kiwanda cha Machine Tools, tutapata watoto wa kwenda kufanya kazi kwenye kiwanda hiki. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, eneo lingine nililotaka kuchangia, nafahamu tumetengewa fedha kwa ajili ya kujenga Kituo cha Afya pale Lundugai. Niombe sana Wilaya ya Hai tunayo changamoto kubwa, tuna mahitaji ya vituo vya afya 12. Bahati nzuri tumeshatenga maeneo, haya maeneo naihakikishia Serikali yapo, hayana mgogoro na sisi tupo tayari kuchangia pale ambapo itakuwa tayari na wao kutuletea fedha.

Mheshimiwa Naibu Spika, kubwa niombe sana pamoja na kwamba Mheshimiwa Waziri ameshanikubalia hiki Kituo cha Kisiki hatuna gari la wagonjwa, watumishi hawatoshi lakini pia hatuna jengo la mama na mtoto. Hii ni sambamba na Hospitali yetu ya Wilaya na yenyewe gari la wagonjwa hakuna, hakuna Jengo la Maabara wala Jengo la Mama na Mtoto.

Mheshimiwa Naibu Spika, nizungumze kidogo kuhusu TARURA, wenzangu wamesema sana lakini kwa Jimbo la Hai kwa kweli mtutazame kwa jicho la huruma. Pale tuna mtandao wa kilometa 600 na mita 200 lakini bajeti ambayo tumewekewa makadirio ni shilingi bilioni 1.7 haiwezi kutusaidia. Wenzangu wameshashauri namna ya kufanya, niombe kwa mahsusi wake mtusaidie. Tuna barabara inayotesa wananchi kutoka pale Kwa Sadala - Uswaa, Kivuko cha Mkalama – Kikavu Chini lakini Boma Ng’ombe - TPC na barabara zingine ambazo nimekwisha kuzisema.

Mheshimiwa Naibu Spika, lakini lingine kwa haraka haraka, niombe sana Serikali tuna soko la kimkakati pale Kwa Sadala. Soko hili sipumui, simu yangu inajaa picha kwa sababu ya soko hili. Kila siku wananchi wanapiga picha wananiambia limechakaa halifai lakini tunalo eneo ambalo tumeshatenga kwa ajili ya soko hili. Ikumbukwe Wilaya hii kwa asilimia 78 tunategemea kilimo, wananchi wako tayari kulima soko lile liwe la kimataifa ili tuweze kukaribisha wawekezaji waje wanunue lakini pamoja na kuwa na viwanda vidogo vidogo vya kuongeza thamani.

Mheshimiwa Naibu Spika, tumejenga Kituo cha Afya Longoi na Naibu Waziri amekitembelea. Sasa tunaomba vifaa tiba na watumishi ili tuweze kufungua kituo kile.

Mheshimiwa Naibu Spika, naomba sasa nizungumze jambo ambalo wenzangu wamesema pia. Haya yote tunayoyapanga na hizi bajeti tunazozipitisha wanaoenda kusimamia ni watumishi wa umma. Naomba sana Serikali ione haja ya kuongeza mishahara ya watumishi. Pia watumishi wale ambao wamepandishwa vyeo na wana barua zao mishahara yao irekebishwe. Changamoto kubwa tunayoiona hapa wakati mwingine tunalaumu sana Maafisa Utumishi lakini tujue sisi Wabunge hapa ndiyo tunaopitisha bajeti. Pale Wizarani naomba TAMISEMI mtashirikiana na Utumishi kuona namna ya kuongeza ma-approver wengi ili kazi inapofanyika huku kwenye level ya Halmashauri watumishi hawa mishahara yao iweze kuruhusiwa mapema na kuondoa kuwa na malimbikizo mengi ya mishahara.

Mheshimiwa Naibu Spika, nisisitize barabara moja muhimu sana. Tuna barabara ya kutoka pale Mferejini – Narumu - Makoa ni kilometa 13 tu. Hii barabara inatupasua kichwa. Barabara hii iliitwa ya ng’ombe nimekuwa nikiisema sana na ni ahadi ya Rais, niombe sana mnifungue kwa barabara hii.

Mheshimiwa Naibu Spika, eneo lingine kwa kuhitimisha, nimeona kwenye hotuba imeleeza kuwa na maeneo ya uwekezaji. Jimbo la Hai tunayo maeneo ya uwekezaji lakini changamoto yapo kwenye Vyama vya Ushirika 17. Jambo hili nimekuwa nikisema sana na hapa nasema mapema kabisa kwa Wizara ya Kilimo tutakapofika kwenye Wizara ya Kilimo ile shilingi nitaitazama mno namna ya kuifanya. Juzi hapa tumekuwa na Mheshimiwa Dkt. Ndumbaro, Waziri wa Utalii na Maliasili tumetembelea kule amejionea mwenyewe namna ambavyo kuna mikataba ya hovyo kwenye ushirika.

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

NAIBU SPIKA: Ahsante sana, kengele imegonga Mheshimiwa.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, naomba tena kuunga mkono hoja. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana kwa kunipa nafasi nami niweze kuchangia kwenye hotuba hii nzuri na kihistoria. Nianze kwa kumpongeza sana Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, Mama yetu Mheshimiwa Samia Suluhu Hassan, kwa namna ambavyo ameanza vizuri; kwanza kuendeleza miradi mikubwa ile ambayo awamu iliyotangulia ilikuwa imeanza nayo. Nampongeza sana. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nawapongeza pia Mheshimiwa Waziri na Watendaji wote wa kwa bajeti nzuri waliyotuletea, iliyochukua mawazo ya Waheshimiwa Wabunge. Niliwahi kusimama hapa nikauliza, ni kwa asilimia ngapi michango ya Wabunge inachukuliwa kufanya matengenezo kwenye mipango ya Serikali? Sasa naomba nipongeze sana kwamba wamechukua kwa asilimia kubwa mawazo yetu. Kwa msingi huo, nianze kwa kuunga mkono hoja kwa asilimia mia moja. Siyo tu kwamba naunga mkono hoja, ni wa sababu nimeona kwenye bajeti hii Jimbo letu la Hai tumetengewa fedha.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwenye sekta ya viwanda tumetengewa shilingi bilioni 1.6 kwa ajili ya kufufua kiwanda cha Machine Tools. Siyo hivyo tu, tumepelekewa fedha kwenye elimu na barabara. Wananchi wa Jimbo la Hai wameniambia niunge mkono hoja kwa asilimia mia moja. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, baada ya kuunga mkono, narudia tena kumpongeza Mheshimiwa Rais. Niseme, akina mama popote mlipo Tanzania, huu ni wakati wenu wa kuiga mfano mzuri na kila mmoja ambaye anafanya shughuli yake afanye kwa ujasiri kwamba akina mama wanaweza. Siyo kwa sababu mimi ni kinara wa kutetea haki za akina mama na watoto, siyo hivyo tu ni kwa sababu ya kazi nzuri wanayoifanya. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba niseme jambo, kwa msingi huo huo tu, tunaye baba yetu ambaye ndiye anamshauri Mheshimiwa Rais, Samia Suluhu Hassan kufanya haya. Naye nampongeza sana. Kwa heshima hiyo, namwomba Waziri; sasa hivi tunajua kwenye mikopo ile ya Halmashauri asilimia zile 10, akina mama wanapata, walemavu wanapata na vijana. Kwa msingi huo huo kwa sababu kuna baba anayemshauri vizuri mama, hebu akina baba na wenyewe waingizwe kwenye kundi hilo wapate mikopo. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba sasa nishauri kuhusu bajeti hii. tumeambiwa hapa tunapanga kuongeza pato la Taifa mpaka kufikia kwenye asilimia sita na ushee. Mimi naona hii ni ndogo kwa sababu kama tutafuata maelekezo ya Mheshimiwa Rais kuwekeza kwenye kilimo, tunaweza kuvuka lengo hili. Hakuna namna yoyote tunaweza kuepuka kuinua uchumi wetu tukaacha kilimo nyuma, haiwezekani. Tunaambiwa asilimia 25 ya pato la Taifa linatokana na kilimo, lakini ukienda kuangalia ni wangapi wanashughulika na biashara hii? Utakuta ni eneo dogo sana. Naomba tuamue kwa dhati bajeti hii, fedha ambazo zimetengwa kwenye eneo la kilimo zije kwa asilimia 100 zote. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kuna jambo zuri tumeliona hapa. Wananchi wa Hai wamekuwa wakinipigia simu, vipi kuhusu tozo iliyowekwa kwenye umwagiliaji? Ile asilimia tano? Niseme, naiunga mkono Serikali tozo hii iwepo kwa sababu imehamishwa kule kwenye ushirika, imeletwa kwenye umwagiliaji. Kazi yake ni nini? Ni kuhakikisha wanajenga miundombinu, lakini fedha hii asilimia tano itafanya matengenezo. Jambo ambalo sasa hivi Serikali inajenga ile mifereji na zile skimu, lakini fedha za matengenezo haipo. Kwa hiyo, hii tozo iliyowekwa hapa itaenda kufanya kazi hiyo. Naomba ibaki hivyo hivyo.

Mheshimiwa Mwenyekiti, bahati nzuri nimezungumza vizuri na Naibu Waziri, Mheshimiwa Bashe akanihakikishia ile Mamlaka ya Umwagiliaji inaenda kuanzishwa, itafanya kazi hii. Kwa hiyo, naomba sana kwenye eneo la kilimo tuwekeze nguvu ya kutosha. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, wakulima wetu wengi wapo huko kwenye majimbo yetu. Hawa tukiwawezesha kwa hatua ya kwanza; kwanza kufanya utafiti. Tuweke fedha nyingi kwenye utafiti, naona zimewekwa, zije kama zilivyo. Wakipewa fursa ya kufanya utafiti, tukahakikisha tunayo mbegu yetu, tuna watalaam wa kutosha kwenye kilimo, tuna maji ya kutosha, eneo linalobaki ni kuhakikisha tuna viwanda vya kuongeza thamani ya mazao. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, hakuna namna tunaweza kuinua uchumi huu kama hatuongezi uzalishaji. Hili linawezekana. Mheshimiwa Mama Samia Suluhu leo akisimama akitamka kwamba jamani Waheshimiwa Wakuu wa Wilaya, Waheshimiwa Wakuu wa Mikoa mlioko huo, kila Mkuu wa Wilaya kwenye wilaya yake tunampa malengo ya kukusanya, kwamba kila msimu tunataka tani 300,000 za mahindi, hizi lazima zipatikane; za maharagwe kadhaa, baada ya kufanya utafiti, kila mmoja tunampa lengo lake. Watatuletea hizi tani. Wale ambao tunaona wanasuasua, basi zile kadi ambazo Mheshimiwa Waziri ulishauri, itumike moja. Wakipigwa wawili, watatu speed itaongezeka kuhakikisha wananchi wanafanya kazi ya kulima kuongeza uzalishaji. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, Kilimo hiki kitatusaidia mno. Pale Jimbo la Hai Mheshimiwa Waziri, mimi nakuhakikishia, nyie tuleteeni fedha. Fedha yenu itarudi. Tuleteeni fedha za kujenga skimu za kutosha zile tano za kimkakati, tuleteeni viwanda vya kuongeza thamani ya mazao sisi tulime, tuuze. Siyo tu kwa kuuza, kwa sababu pale Jimbo la Hai tumeweka mkakati, tuna soko hili naomba sana, sijaliona kwenye bajeti lakini uone namna ya kutafuta fedha popote lile soko la kwa Sadala lijengwe. Lile soko letu lina tofauti kidogo na masoko mengine.

Mheshimiwa Mwenyekiti, lile soko tume-design litauza yale mazao ya wananchi lakini kutakuwa na viwanda vidogo vidogo vya kuongeza thamani ya mazao haya. Kama ni nyanya, inaondoka pale ikiwa imepakiwa vizuri kwenda nje ya Nchi. Kwa hiyo, hapa tutatengeneza fedha. Lile soko ni la kwako kabisa, ni la kimkakati, ukilitumia vizuri litatusaidia sana. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nataka nizungumze kuhusu kazi nzuri ambayo Serikali imefanya kwenye maslahi ya watumishi. Bajeti hii tunayoijadili hapa wanaokwenda kutekeleza ni watumishi. Nawashukuruni sana kwa kupokea mawazo yetu. Waheshimiwa Madiwani mmewajali, Maafisa Tarafa; na nakumbuka mimi ni Afisa Tarafa Mstaafu, kwa hiyo, nililisema kwenye Kamati na mmeliweka hapa. Endeleeni kuboresha maslahi ya watumishi kwa sababu hawa ndio ambao wanatufanyia kazi nzuri. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, eneo lingine hapo kwa watumishi, kuna jambo ambalo halijakaa vizuri kuhusu promotion. Fedha zimeshatengwa hapa, mara nyingi sana humu ndani tunasimama tunasema shida ipo kwa Maafisa Utumishi. Naomba leo tuweke kumbukumbu sawa. Maafisa Utumishi wakimaliza kazi yao, kuna watu wanaitwa Approver wako pale Utumishi. Hawa lazima tutenge fedha za kutosha ili wawepo wa kutosha na speed ya kupandisha watu madaraja iongezeke na watumishi wetu waweze kufanya kazi kwa bidii na kwa speed ambayo inategemewa. Tukifanya hivyo, itatusaidia sana. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nimeona mikakati ambayo mmeweka ya kuongeza mapato ni nzuri sana. Awamu iliyopita kwenye tathmini tumeweza kukusanya kwa asilimia 86 mpaka kufikia Aprili, lakini mikakati tuliyoweka hasa pale bandarini, mmefanya jambo zuri sana la kutumia mifumo kukusanya. Ninaomba kuweka tahadhari kubwa ya kuangalia, hii mifumo tuhakikishe inafanya kazi masaa 24. Kwa sababu kosa linalotupata hapa ni kwamba wakati ambapo mifumo hii inasimama, ndiyo wakati tunapopigwa. Kwa hiyo, kama tumeamua kutumia hii mifumo, basi tuhakikishe mifumo hii inakuwa kamili kweli kweli. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, sito tu pale bandarini, huku kwenye mahospitali yetu kuna makusanyo kwa kutumia mfumo wa GoT-HOMIS, ndiyo hali ipo hivyo hivyo, pale mfumo unapo-shake, tunaposema tunataka kwenda paperless, hawajajiandaa. Umeme unazimika, ndiyo fursa inatumika kutupiga. Kwa hiyo, naomba sana watu mitandao na mifumo wahakikishe tunakuwa na mifumo ambayo imesimama vizuri. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba niongezee hapa jambo. Niliwahi kusema humu ndani, hivi kuna shida gani kama tukiamua kuwa na mipango yetu ambayo itapangwa kwa kipindi cha miaka 50 na miaka 100? Nimejaribu kufanya tafiti, nimezungumza na maprofesa wa uchumi wananiambia jambo hili linawezekana. Ifike mahali Mheshimiwa Waziri, alika Maprofesa, alika wataalam wa uchumi, alika nchi nyingine duniani ambazo zimeweza kuwa na mipango hii. Hii itatusaidia sana kuwa na mipango ambayo itatekelezwa kwa kipindi cha muda mrefu lakini kuondoa utashi wa Kiongozi kufanya yale anayoyapenda yeye. Hii mipango itatusaidia kusukuma. Tunakuwa na mambo haya, tunasema hizi ni interest za Tanzania, ziwekwe hapa, tutatekeleza kwa kipindi cha miaka 50. Aje mweusi, aje mweupe atatekeleza, atalazimika kwa misingi ya sheria kuweza kutekeleza hili. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba kuunga mkono hoja. Hongereni sana kwa bajeti nzuri inayogusa maisha ya wananchi. (Makofi)

MHE. SAASHISA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, kwanza nakushukuru sana kwa kunipa nafasi hii. Pia kabla ya kusema chochote, nitoe pole sana kwako wewe, kwa Mama Samia Suluhu kwa kuondokewa na Hayati Dkt. John Pombe Magufuli, familia ya Hayati Dkt. John Pombe Magufuli na Watanzania wote.

Mheshimiwa Naibu Spika, kwanza nianze kwa kumshukuru Mwenyezi Mungu ambaye ndiye aliyetuletea mwenyewe Mheshimiwa Hayati Dkt. John Pombe Magufuli. Hii kwangu naitafsiri kama ni zawadi kutoka kwa Mwenyezi Mungu kuja kwa Watanzania. Leo nasimama hapa kushukuru na kurudisha sifa na utukufu kwa Mwenyezi Mungu kwa zawadi hii ambayo alitupa ya Mheshimiwa Hayati Dkt. John Pombe Magufuli. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, mtoa hoja ameeleza mambo makubwa ambayo yamefanywa na Hayati Dkt. John Pombe Magufuli, lakini Watanzania kwa hakika wanajua mambo haya makubwa yaliyofanywa na Mheshimiwa Hayati Dkt. John Pombe Magufuli. Ukiangalia kipindi cha maombolezo, ukianzia safari ya kuaga pale Dar es Salaam, hii ni dhahiri kwamba Watanzania wanajua haya mambo makubwa ambayo Hayati Dkt. Magufuli aliyafanya.

Mheshimiwa Naibu Spika, wananchi hawakujali ukubwa wa uzito wa uzio ulipo pale Uwanja wa Ndege. Wakatafsiri, ndege ni zetu wenyewe, Rais ni wetu wenyewe na sasa tunaingia wenyewe kwenye uwanja wetu. Waliingia kuonyesha mapenzi yao kwa Rais wao mpendwa wanayempenda. Vile vile kila mahali msafara ulipopita, wananchi walijitokeza kwa wingi. Hii ni ishara kubwa kwamba wananchi walimwelewa, walimpenda na hili ni zao la Watanzania kwa hakika. Naomba nishauri, haya mambo makubwa yaliyofanya tuyaweke kwenye kumbukumbu, niishauri Serikali ikiona inafaa itenge siku maalum iitwe Magufuli Day kwa ajili ya kumuenzi. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, siyo hivyo tu, Serikali ione namna ya kufanya hapa Dodoma, jiji ambalo mwenzangu aliyepita ameshaeleza namna ambavyo alipambana kuhakikisha linakuwa Makao Makuu ya Nchi; kijengwe kituo maalum kwa ajili ya kutunza kumbukumbu zake. Hii itakuwa ni sehemu kubwa ya kuendelea kuenzi hayo mambo mazuri aliyoyafanya. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa kuwa tayari alikuwa ameshaelekeza namna Wizara ya Elimu itakavyotengeneza mtaala wa kutengeneza historia yetu, basi kwenye mtaala wetu tuweke pamoja na viongozi wengine historia yake ili Watanzania waweze kuisoma vizuri.

Mheshimiwa Naibu Spika, nataka niseme, tunalo jambo la kujivunia kwa haya mambo makubwa ambayo wenzangu wameeleza. Leo tunazungumza uwepo wa reli, treni ya umeme; haya ni mapinduzi makubwa ya kihistoria ambayo yamefanyika wakiwa pamoja na Mheshimiwa Mama Samia Suluhu.

Mheshimiwa Naibu Spika, naenda moja kwa moja kwenye Azimio la pili. Haya mambo tunayoyataja leo, haya mambo tunayoyaona leo na kuyafurahia, barabara za chini na za juu zimejengwa, Vituo vya Afya vimejengwa, Mahakama wamejengewa ofisi nzuri. Kama wamejengewa Ofisi nzuri, watoto wanasoma kupitia Mfumo wa Elimu Bure, yamefanyika sambamba kwa kushirikiana na aliyekuwa Makamu wa Rais wakati huo ambaye leo ni Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, Mheshimiwa Mama Samia Suluhu Hassan.

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa hiyo, sina mashaka hata kidogo kwamba miradi ile yote ambayo ilikuwa imepangwa itaendelea vizuri kabisa bila wasiwasi wowote. Tumeona katika kipindi cha muda mfupi, ndani ya siku tano, cha uongozi baada ya yeye kuapishwa kama Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, amefanya mambo makubwa ndani ya siku hizo tano. Kule Bandarini tumeona kilichotokea, hii ni ishara kwamba kiatu kilipotoka kimeingia kiatu kingine chenye size ile ile kwa speed nyingine kubwa. Kwa hiyo, tunayo matazamio makubwa sana. Hili lililotokea leo, nadhani wale ambao wanafuatilia kwenye mitandao, hapa kuna watu wamepigwa chenga ya mwili. (Kicheko/ Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, walichokuwa wanadhani kwamba sasa tunafika mahali tunaenda kuyumba kama nchi, wamepigwa chenga ya mwili mzima. Leo tumeletewa tena Mtumishi mwingine wa Mungu, mtu ambaye ni mzalendo, amechukua nafasi ya Makamu wa Rais. Nasi hapa bila tashwishi tumempitisha kwa asilimia mia. Nawapongeza sana ndugu zangu upande ule kule kwa namna ambavyo tumeungana kwenye jambo hili. Huu ndiyo msingi wa kuanzia leo, tuendelee kuungana kwenye mambo ambayo ni ya Kitaifa ili hata wale wengine walioko huko, ambao wamebaki na kazi ya kujifungia ndani, kazi yao ni WhatsApp, Twitter, kukashifu, kutukana nchi yetu, wajifunze kuanzia leo kwamba sisi ni Watanzania, tunaenda kusimama kuhakikisha Rais wetu anaenda kutekeleza yale yaliyopo kwenye Ilani ya Chama cha Mapinduzi na vile vile yale yote ambayo waliandika katika hotuba.

Mheshimiwa Naibu Spika, tutakumbuka hapa, Mheshimiwa Hayati Dkt. Magufuli alituletea hotuba hapa Bungeni inayoonyesha mwelekeo wa Serikali. Hotuba ile kwa hakika waliandaa pamoja na Mheshimiwa Rais, Mama Samia Suluhu. Kwa hiyo, haya yote yanaenda kutekelezwa kwa speed ile ile. Kwa hiyo, niwatumie salamu pia wale waliodhani kwamba tunaenda kukwama, Mungu ameshusha tena baraka nyingine na leo tumeshuhudia hapa namna ambavyo tunaenda kukimbia kwa speed. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, naunga mkono na nawaomba sana Watanzania, tumwombee sana Mheshimiwa Rais wetu ili ayafanye yale ambayo ni matarajio yetu. Nasi kama Wabunge tusimame imara kuisaidia Serikali na kumshauri ili yale matarajio ya Watanzania yapate kutokea.

Mheshimiwa Naibu Spika, baada ya kusema hayo, nakushukuru sana na naunga mkono hoja zote. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana kwa kunipa nafasi hii. Awali ya yote nimshukuru sana Mwenyezi Mungu ambaye ametupa afya na uzima.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nimshukuru na kumpongeza sana Mheshimiwa Rais, Mama Samia Suluhu Hassan, ambaye kwa hakika anafanya kazi kubwa sana ndani ya nchi yetu. Mheshimiwa Rais wetu anakidhi matarajio ya Watanzania, Watanzania ambao wana matarajio makubwa sana, lakini wanatuombea sana.

Mheshimiwa Mwenyekiti, niwashukuru wale waliotengeneza Wimbo wa Taifa, kila siku asubuhi watoto wetu wakijipanga mstari pale wanasema wabariki viongozi wote, maana yake na sisi tunaombewa. Sasa utaratibu wa kubarikiwa maana yake na wewe ufanye mambo mema, usipofanya mambo mema maana yake ni kinyume chake.

Mheshimiwa Mwenyekiti, sasa Mheshimiwa Rais anafanya mambo mema kwa hakika na wale ambao ni wasomaji wa Biblia ukienda kwenye Mathayo 25 kuanzia mstari ule wa 40 utaona kuna jamaa pale waliambiwa: “…nilikuja kwako nikiwa na kiu hukunipa maji, nilikuja kwako nikiwa na njaa hukunipa chakula…”

Mheshimiwa Mwenyekiti, sasa Mama Samia kwa kweli haya yote sisi watu wa Hai tunasema anastahili baraka maana kama ni maji ametuletea mradi wa bilioni 3.5, lakini kama kwenye upande wa chakula ametupa, tumepata fedha za skimu, tumepata fedha za maji. Kwa kweli, anafanya kazi kubwa sana, nimpongeze sana. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia nimpongeze Makamu wa Rais na Waziri Mkuu. Hapa kwa Waziri Mkuu niseme jambo; nilikuwa nahangaika sana masuala ya ushirika hapa, lakini kupitia yeye na Wizara ya Kilimo na Naibu Waziri leo nasema Ushirika wa Hai umeanza kufufuka. Ile mikataba ya hovyo iliyokuwepo tulienda na Naibu Waziri tukazungumza, mengine tukayavunja tukaweka utaratibu mzuri kwa vile vyama 20 ambavyo tumeanza navyo bado vingine 20. Sasa haya ni mafanikio mazuri ya kazi nzuri anayofanya Mheshimiwa Rais wetu.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kabla sijajielekeza kwenye mchango wa leo, naomba nitumie nafasi hii pia kuwashukuru watumishi wote wa Serikali wanaomsaidia Mheshimiwa Rais kuanzia ngazi ya juu mpaka ya chini. Hawa watu wakati mwingine tunawasahau, wanatusaidia sana.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa upekee, watumishi wa afya ambao wametuvusha kwenye kipindi kigumu sana cha corona. Wametuhudumia vizuri, hawakuogopa, hawakurudi nyuma, naomba niwapongeze leo na ikae kwenye kumbukumbu kwamba, tunawashukuru sana kwa kazi nzuri waliyoifanya. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwenye mchango wangu niipongeza pia, Kamati yetu. Kamati hii imefanya kazi kubwa sana na kama Mheshimiwa Waziri atachukua maoni haya tunaenda kutoboa, tunaenda kuinua kilimo chetu na tunaenda kubadilisha nchi yetu.

Mheshimiwa Mwenyekiti, niboreshe eneo moja tu na niwaombe kama wanaweza kwenda kufanya review ili iingie kwenye kumbukumbu, fedha zile walizosema ziongezwe milioni 450 hazitoshi. Kama kweli tunataka kubadilisha uchumi wa nchi hii kwa sababu, formular ya uchumi ni rahisi sana, hapa ili uchumi ukue tunatakiwa kuongeza uzalishaji, productivity. Sasa tunaongeza uzalishaji wapi, lazima twende kwenye kilimo, hatuna ujanja mwingine. Sasa hii milioni 400 waliyopendekeza, nasema iende kwenye trilioni moja, ikishindikana bilioni 800. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nikuombe na bahati nzuri leo umekuwa ukiweka chumvi vizuri sana kwenye michango yetu. Naomba na hili tuisimamie, isipungue bilioni 800 ili kweli haya yote tunayoongea yaweze kutekelezeka fedha hii iongezwe. Kwa hiyo, niombe ile Kamati itafute namna nzuri ya kusahihisha au wewe Mwenyekiti wetu utuongoze fedha hiyo iongezwe ili ikafanye kazi.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kazi zenyewe tunazozisema, kama tunataka kilimo, lazima hatua ya kwanza tuupime udongo wetu. Kwa sababu, wananchi wanalima, lakini wanalima kienyeji wanapata shida; tujue kuna calcium kiasi gani, kuna potassium, sijui vitu gani, udongo wetu tupime. Tukitoka hapo tuwe na maji ya hakika.

Mheshimiwa Mwenyekiti, tunamshukuru Mama Samia Suluhu ametuambia tunaletewa magari yale. Magari haya yawekwe kwenye mfumo mzuri, tuna skimu za kutosha ambazo zikijengwa tunaweza kupata maji, kwa hiyo, fedha hizi tunazoziomba zielekezwe kwenye maji. Tukitoka hapo tuhamie kwenye hatua nyingine ya kuwa na mbegu sahihi, za kwetu. Hawa Maprofesa wanaosemwa ni kweli wamejaa pale Wizara ya Kilimo wa kutosha na wameandika mavitabu kibao, ukienda pale kilimo utakuta lundo la mavitabu. Tunataka yale mavitabu yatoke Wizarani yaje huku tuyaone, watusaidie, wafanye utafiti. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba ifike mahali suala la mbegu liwe ni suala la kiusalama wa nchi yetu. Kwa nini nasema hivyo? Ni kwa sababu mbegu hizi wanazonunua wananchi hatuna uhakika nazo. Sawa zinafanyiwa utafiti, ile movement ya mbegu kwenda kumfikia mlaji wa mwisho hatuna ulinzi nazo. Mtu anaweza kutengeneza mbegu fake hapa, hebu fikiria mtu analima shamba eka 10, lakini anaenda kupanda mbegu fake, kwa nini mbegu fake? Sawa imefanyiwa utafiti, kule mlaji wa mwisho nani anayejua?

Mheshimiwa Mwenyekiti, ningetamani mbegu hizi zipite kwenye mkondo wa Kamati zetu za Usalama, zilinde mbegu yetu ifike kule kwa mlaji ikiwa ile mbegu iliyokusudiwa. Ukishakuwa na mbegu sahihi tunaendelea maeneo mengine ya kuongeza ubora wa mazao yetu. Nilitembelea nchi jirani hizi za kwetu hapa, nikakuta mazao yetu, hizi mbogamboga zinakwenda nchi Jirani, zinaongezewa thamani ya mazao na wanauza kwa fedha nyingi, sisi kwetu tunauza kabla ya kuongeza thamani ya mazao.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ndio maana sisi pale Hai tume-design soko letu tofauti kidogo. Kwenye soko letu tukasema hapana, sisi tunataka kuwe na viwanda vidogo kama mtu analeta bidhaa yake sokoni, akinunua kwa bei ya jumla kuwe na viwanda vya kufanya sorting, kuwe na viwanda vya kufungasha, ili bidhaa ikitoka hapa iende sokoni kwenye soko la kimataifa ikiwa imekamilika, maana yake imefungashwa vizuri. Ndio maana tunaiomba sana Serikali itusaidie fedha za kusaidia soko la Kwa Sadala ambalo litakuwa ni soko la mfano. Sisi hatujaweka sijui maeneo ya saluni, sijui maeneo ya ukumbi, tumesema hapana tunataka soko letu limsaidie mkulima na huu ndio uwekezaji mzuri ambao nauzungumza hapa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, wenzangu wamezungumza kuhusu habari ya mbolea. Hili ifike mahali tuamue, tulisimamie kabisa kama ni kutafuta wawekezaji, kama ni Serikali kuingilia ndani. Hizi fedha ninazoziomba bilioni 800 au trilioni moja zifanye kazi ya kuwa na kiwanda hiki. Wameshafanya study ukiwauliza watakwambia, ukienda vizuri unauliza enhee, hivi kwani kutengeneza kiwanda cha mbolea ni shilingi ngapi? Wanazo analysis vizuri, wameandika kwenye vitabu, lakini sasa nani afanye?

Mheshimiwa Mwenyekiti, ifike mahali tukishindwa kupata mwekezaji Serikali ifanye kwa maslahi mapana ya kuinua uchumi wetu. Hii asilimia tunayoambiwa asilimia 65 kwamba, hawa ndio wamepata ajira. Kama asilimia 65 ndio wamepata ajira, pengo linatokea wapi kwenye pato la Taifa tunabaki na asilimia 26? Maana yake kuna watu wanatoroka hapa. Wanatoroka kwa nini, hatuwawezeshi. Tuwawezeshe warudi ili uwiano uliopo kwenye ajira uwe ndio uwiano ulioko kwenye pato la Taifa, hapo tutakuwa tumeinua uchumi wetu.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nizungumze hapa wakati wa bajeti iliyopita, wakati tunajadili Mpango uliopita tuliambiwa kutakuwa na Bodi ya Uwagiliaji. Niombe Waziri atakaporudi hapa atuambie mchakato wa kuanzisha hii Bodi ya Umwagiliaji ambayo naamini itaenda kuhakikisha wakulima wetu wana vyanzo vya kutosha vya maji, Bodi hii itaanza lini?

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa sababu, wenzangu wamechangia sana kwenye kilimo, niombe ifike mahali utuongoze, umesema Bunge hili linaenda kuwa la kuimarisha kilimo, kweli tukafikie hapo na tusimame imara kabisa kwa sababu huu ndio ufunguo wa kuinua uchumi wetu.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nihame kidogo niombe.

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MWENYEKITI: Muda hauko upande wako. (Kicheko)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, basi, naomba kuunga mkono hoja. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, ahsante sana kwa kunipa nafasi ili niweze kuchangia kwenye taarifa hizi za Kamati ambazo zimewasilishwa mbele ya Bunge lako Tukufu. Kabla sijachangia, nimshukuru sana Mheshimiwa Rais, Mheshimiwa Samia Suluhu Hassan kwa kazi kubwa anayoifanya katika nchi yetu. Sisi wananchi wa Jimbo la Hai kwa kweli tuna msemo wetu, ‘Mama ametuletea miradi kedekede na tunamshukuru sana’. Kila eneo limeguswa na tuna miradi mingi inatekelezwa ndani ya Jimbo la Hai, jambo ambao halijawahi kutokea. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, pia niwapongeze wasaidizi wake wote, nikianza na Makamu wa Rais, Mheshimiwa Waziri Mkuu, Mawaziri wote na Wakuu wa Mikoa wakiongozwa na Mkuu wa Mkoa wa Kilimanjaro, Wakuu wa Wilaya wakiongozwa na Mkuu wa Wilaya ya Hai, Wakurugezi na Watendaji wote, Wenyeviti wa Halmsahauri na Madiwani mpaka Mwenyekiti wa Kitongoji, kwa kweli wote tunashirikiana kuijenga nchi yetu. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, pamoja na mambo makubwa anayoyafanya Mheshimiwa Rais, nimesoma taarifa hizi, lakini natokea Kamati ya Utawala na Serikali za Mitaa, hiki kinachoendelea kuhusu Matumizi ya Fedha za Serikali, kimenistua, na kikanifanya nijiulize sana. Dhamira ya hawa wasaidizi wa Mheshimiwa Rais ni ipi, ikiwa Mheshimiwa Rais anahangaika huko kutafuta fedha, anazileta hapa hiki kinachoendelea huku ni kitu gani, leo tumeona namna amehangaika ameleta hela za UVIKO. Watu wameenda kujificha, yale mapato ya ndani ambayo yalipaswa kutekeleza miradi hayafanyi kazi iliyokusudiwa, maana yake wanajifika kwenye UVIKO na vitu vinavyofanana na hivyo.

Mheshimiwa Spika, ukisoma taarifa hii ya Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Hesabu za Serikali za Mitaa, ukurasa wa sita, utaona mambo yalivyo magumu sasa hivi. Kwanza wamesema ununuzi wa bidhaa za thamani ya shilingi bilioni 7.9 ulifanyika bila idhini ya Bodi, kwamba taasisi zinajiendesha zinavyotaka, mamlaka imeteua Mwenyekiti wa Bodi pale ambaye ni Mteule wa Rais, lakini wao wanaenda kufanya matumizi bila kushirikisha bodi. Hii ni hatari kama tutaiacha.

Mheshimwa Spika, wameenda mbali zaidi, hapa kuna bilioni 3.84, hizi ni ununuzi wa bidhaa ambazo zimenunuliwa bila kuwa kwenye mpango. Hapa halmashauri 24 zimehusika. Ukisogea tena kuna bilioni 5.34 katika halmashauri 39, wamefanya manunuzi bila ushindanishi wa bei. Hizi zote ninazotaja ni fedha, lakini ukienda kuna bilioni 1.2 zimetumika bila kuwa na hati ya kuagiza vifaa (LPO) kwenye halmashauri 14. Wamesogea mbali, ununuzi wa thamani ya bilioni mbili bila kushindanisha wazabuni.

Mheshimiwa Spika, hii ni hatari kama tutaacha jambo hili. Niliombe sasa Bunge lako Tukufu, kwa kweli tuone namna ya kuchukua hatua, kama hatutachukua hatua hii ni hatari, tutakuwa hatumsaidii Mheshimiwa Rais. Hawa wote ambao wamehusika wawajibishwe kwa mujibu wa sheria, ili iwe fundisho. Naomba kabisa Bunge lako hili Tukufu, safari hii tusiache kuchukua hatua kwa hawa watu. Tutoe maelekezo thabiti ya kuhakikisha Serikali inafanya kazi yake ya kuwawajibisha hawa ambao wamehusika na vitu hivyo.

Mheshimiwa Spika, pia, mambo yanayofanana na hayo hayo yapo ukurasa wa 11 kuhusu asilimia 10 ambayo inatengwa kutokana na mapato ya halmashauri. Kimsingi fedha hizi kanuni zinaeleza wazi, sheria inatamka wazi kwamba ukishakusanya mapato yasiyolindwa, asilimia kumi nenda kakopeshe kwa akina mama, vijana na watu wenye ulemavu. Kanuni inasema kakopeshe 4:4:2 ambaye hatumii formular hii, huyu ana jambo baya na sisi, hamtakii Mheshimiwa Rais mema. Sisi kwenye Kamati yetu ya USEMI, tumesema sana na hizi halmashauri, lakini hawatekelezi kwa sababu wana jambo lao na jambo lao ni hili, halmashauri 154 zimeshindwa kukusanya bilioni 47.01 ambazo zilipaswa kurejeshwa kwenye vikundi.

Mheshimiwa Spika, fedha hizi ni nyingi, sisi tumepiga hesabu kwenye Kamati yetu tumebaini karibu bilioni 65 kila mwaka zinatengwa kwenda kukopeshwa. Hizi fedha ni mtaji wa kuanzisha benki kabisa, lakini fedha hizi haziendi kama ambavyo kanuni inataka na hazikopeshwi kwa kuzingatia utaratibu. Sasa naomba, kwa sababu Kamati yako ya USEMI tumekuwa wabobezi sana kwenye eneo hili. Tupe fursa twende ndani tupate muda wa kutosha, tukuletee taarifa sahihi kwenye asilimia hii 10 tu; kwa sababu hizi ni fedha nyingi ambazo kusudio la Serikali ni fedha hizi zikasaidie kule chini: pamoja na kwamba tumeshashauri hapa, sheria hiyo iletwe, ifanyiwe marekebisho ili kundi la wanaume nao wanufaike. Sasa kama kundi hili linapokwenda kunufaika kama hatuna mechanism ya kusimamia na tunaletewa na CAG taarifa hii, hii sio sawa, hatumsaidii Mheshimiwa Rais kwa namna hii.

Mheshimiwa Spika, wameenda mbali, wamesema bilioni 1.2 zimetolewa kwenye akaunti ya Amana bila kuzingatia utaratibu. Wamesogea mbele zaidi wamesema, halmashauri 17 zimetoa mikopo, bilioni 3.26 bila uwiano unaotakiwa kwa maana ya 4:4:2. Wanafanya hivi sio kwa bahati mbaya, siyo kweli. Kuna taarifa tulikuwa tunaletewa unaambiwa halmashauri nzima hakuna walemavu, siyo kweli, halmashauri nzima hakuna watu wenye sifa, siyo kweli. Nia ikiwa njema kukiwa na utayari wa kumsaidia Mheshimiwa Rais, hivi vitu vipo na wenye mahitaji ni wengi mno, hatuwezi kusema kwamba kuna fedha zinaweza kurudi kwamba hazikutumika.

Mheshimiwa Spika, sasa nishauri kwenye eneo hili, nafahamu Mheshimiwa Waziri wa TAMISEMi amekuja vizuri na ameanza vizuri na wamezindua mfumo ambao utatusaidia kwenda ku-control, wameshauzindua mfumo wa kieletroniki ambao utajumuisha Tanzania nzima. Wale waombaji wataingia kwa NIDA zao, maombi yao na vikundi, kwa kweli umeonyesha vizuri. Hata hivyo, bado nasema kwa kuwa fedha hizi ni nyingi na hao wanaoandaa mfumo huu tuliwashauri kwenye Kamati washirikiane na e-government, ili ku-control, namna ya kudhibiti. Bado tunahitaji kutafuta proper mechanism, bilioni 65 sio ndogo, lakini lazima tutafute mechanism ya hizi fedha ambazo zimeachwa hazijakusanywa ziweze kurejea.

Mheshimiwa Spika, kwa hiyo nirejee kukuomba tena Kamati ya USEMI na LAAC ziungane pamoja ziende kwenye mambo haya ya msingi, zikatazame hizi asilimia kumi, zikatazame kuna kitu kinaitwa bakaa kwenye taarifa za halmashauri. Wanafanya mambo yao, mwishoni unakuta bakaa milioni 35, halmashauri ndogo kabisa, halafu hizi zinaenda kutumika, wakati mwingine hata Waheshimiwa Madiwani hawashiriki. Ndio maana Bunge lililopitwa Madiwani hawa tuwatazame, tuwape nguvu, tuwawezeshe ili waweze kuzisimamia vizuri halmashauri zetu. Bila kufanya hivyo hivi vitu vinapita, unakuta bakaa milioni 60, hii inaitwa bakaa, Madiwani walishamaliza kazi yao, hao wanaenda kupanga mapato na matumizi kadiri wanavyotaka.

Mheshimiwa Spika, kwa kweli naomba nihamie kwenye eneo lingine ambalo lilizungumza hapo jana kuhusiana na eneo la uwekezaji, tumepitisha mabadiliko ya sheria, lakini bado kuna changamoto. Kwa halmashauri zenye mapato machache ambayo ni wanufaika na mpango wa uwekezaji. Wale wawekezaji kupitia mfumo wa EPZ, wanakuja kwenye halmashauri zetu, wanalipa centrally kwa Serikali Kuu, zile halmashauri kule chini hazinufaiki. Kwa mfano, Jimbo la Hai, asilimia 78 sisi tunategemea kilimo na ufugaji, anakuja mwekezaji kupitia mashamba ya ushirika, anachukua anaweka mashamba ya kupanda maua kama mwekezaji kupita mfumo wa EPZ, pale Halmashauri ya Hai hachangii chochote.

Mheshimiwa Spika, kwa hiyo, unakuta maeneo yetu, ukienda kule kuna wawekezaji wengi wana mashamba huku na huku, lakini halmashauri haipati kitu. Naomba turejee, watakapoenda kuandika kanuni, waseme kwamba na sisi halmashauri zilIzopo kule, hawa watu wawajibike kwetu. Hata zile bodi zilizoundwa pale zimeweka level ya Kitaifa kwenye level ya ngazi ya halmashauri hakuna kitu. Hakuna mwakilishi wetu, sasa sisi ambao tunapokea ile miradi mtu anaweka shamba la maua pale, sisi ndiyo tunampa maji, sisi ndiyo tunamsaidia kila kitu lakini halipi kodi. Niombe sana hili litazamwe kwa jicho la huruma, kwa sababu halmashauri nyingi ambazo zinahusika na maeneo ya uwekezaji zinaenda kuwa maskini.

Mheshimiwa Spika, naomba niende moja kwa moja nizungumze jambo ambalo lilizungumzwa jana hapa kuhusiana na KADCO. Uwanja wa Ndege wa Kilimanjaro ni mali ya Serikali, mwanzoni kulikuwa na wabia mbalimbali pamoja na KADCO, lakini Serikali ilinunua hisa zile na kwa mkopo wa CRDB na ikalipa. Kwa hiyo, picha iliyopo ili tusichanganye wananchi wa Jimbo la Hai ambao kule kuna suala linaendelea chini ya Mkuu wa Mkoa wa Kilimanjaro, wakadhani uwanja wa ndege sio mali ya Serikali, naomba tuweke sawa hapa. Ule uwanja ni mali ya Serikali, eneo lile ni mali ya Serikali, mradi unaoendelea pale ni mali ya Serikali.

Mheshimiwa Spika, sasa kama kuna changamoto ya yule anayeendesha pale kwa maana ya msimamizi na anaye-run ile activity, KADCO, tuone namna ya kuutunza vizuri ili tusiwachanganye wananchi wakaona kwamba ule uwanja sio mali ya Serikali. Ni vizuri hilo likawekwa sawa, uwanja ule ni mali ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, na kama nakosea utanielekeza namna gani ya kufanya, lakini taarifa sahihi ni hizo ili tusiwachanganye wananchi kwa sababu kuna suala la fidia linaendela.

Mheshimiwa Spika, baada ya kusema hayo, naomba nisisitize tu, hiki kitu kinachoitwa bakaa, Waziri atakapokuja kusimama hapa, atutolee mwongozo kwamba, huu utaratibu wa kubakisha hela kwa makusudi fulani, maana yake ni nini na atoe maagizo sahihi kwenye jamobo hili.

Mheshimiwa Spika, lingine, kumekuwa na ubadilishwaji wa matumizi wa fedha za Serikali kwenye hizi halmashauri zetu, wanakuja hapa, wanaleta bajeti, tunaipitisha hapa, nendeni mkajenge madarasa kadhaa. Tunawapitishia kwa asilimia 100, wanaenda wanakusanya. Hili tena niseme hapa, upo ujanja sasa hivi, kila halmashauri utaambiwa imekusanya zaidi ya asilimia 100. Ukija kwenye utekelezaji wa miradi hawatekelezi, hawapeleki fedha na hizi asilimia 100 zinawekwa kimkakati, halmashauri ina uwezo wa kukusanya bilioni tatu, watakuambia tunakusanya bilioni mbili ili wafikie malengo haraka na wasifiwe, lakini hata wale walioshindwa hawapeleki fedha.

Mheshimiwa Spika, TAMISEMI iende ku-review mifumo ya kupeleka makadirio ya makusanyo kwenye halmashauri zetu. Kuwe na vipimo ambavyo ni bayana vya kupeleka haya, vinginevyo tutaumiza halmashauri nyingine ambazo zinafanya kazi na hili la bakaa. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, la mwisho kubadilisha miradi pasipo kufuata utaratibu, wanafanya reallocations ya funds. Kwa mfano, sasa hivi tulikuwa tunaangalia fedha zilizokuwa zimepelekwa za UVIKO na fedha nyingine ambazo zimepelekwa kwa ajili ya kujenga zile shule za kidato cha tano na sita. TAMISEMI imepeleka fedha, kila halmashauri inasema hazitoshi, kwanza kabla hawajenga na ukiwauliza hebu tuambieni, ukiwauliza TAMISEMI hii BOQ mliopeleleka huku ndugu zetu mlikuwa mnakadiria ifanye kitu gani na sasa mnasema fedha hazitoshi, tuleteeni basi BOQ ya kusema hapa sisi tunaongeza bilioni mbili au milioni 200. Kwa mfano, Halmashauri ya Bahi, wao wamesema milioni 58, wengine 150, wengine 200, fact za ki-engineer zipo wapi na ukienda kuangalia hizo unakuta ramani inasema jambo lingine, yaani ramani inasema ina milango nane, ukienda kwenye BOQ kumi na mbili.

Mheshimiwa Spika, kwa hiyo nasema, pamoja na kwamba tulishauri kwenye Kamati nasema hapa ili Mheshimiwa Waziri akaweke mikasi mikubwa ya kuwabana hawa watu, wafanye kazi kwenye uhalisia, warudi kwenye neno lao, wanasema ni wataalam wafanye kazi kitaalam ili tuweze kumsaidia Mheshimiwa Rais.

Mheshimiwa Spika, kwa kuhitimisha, niombe, sote tunaijenga nchi yetu, kila mmoja aliyepo hapa, tusiposhirikiana na kupenda nchi hii na kumsaidia Mheshimiwa Rais kwa dhati, hakuna mtu mwingine atatoka nje ya Tanzania kuja kufanya kazi hii, huu wajibu ni wakwetu. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, ahsante sana. Naomba kuunga hoja zote mkono na mchango wangu ndiyo huu. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, kwanza nakushukuru kwa kunipa nafasi hii na ninashukuru sasa umetaja vizuri jina langu ni jepesi tu Saashisha Elinikyo Mafuwe.

Mheshimiwa Spika, kwa kuwa ndiyo nimepata nafasi ya kuchangia na kupata fursa ya kuweza kusema neno la shukrani kwa ajili ya wananchi wa Hai walionipa heshima kubwa sana ya kunichagua kuwa Mbunge wa Hai. Pia wametupa heshima kubwa sana kumchagua Dkt. John Pombe Magufuli, Rais wetu kwa kura nyingi za kutosha 92%, lakini wametuchagulia madiwani wa kutosha sana. Nawashukuru sana wananchi wa Hai. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, kwanza nianze kwa kuunga mkono hotuba ya Mheshimiwa Rais aliyotoa kwenye Bunge lako Tukufu. Hotuba hii ya Mheshimiwa Rais inatoa mwanga na mwelekeo wa Serikali kwa kipindi cha miaka mitano. Ukisoma kitabu hiki kinajibu matarajio ya wananchi wa Jimbo la Hai na wananchi wa Tanzania. Hii ni ishara kwamba Mheshimiwa Rais ni zawadi ya Watanzania, mambo anayoyafanya kwa nchi yetu ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania ni mambo ambayo katika historia ya nchi hii hayatasahaulika. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, tunayo sababu ya kumshukuru sana Mwenyezi Mungu aliyetuletea zawadi ya Dkt. John Pombe Magufuli. Miradi mikubwa inayotekelezwa na Ilani ya Chama cha Mapinduzi iliyopita na hii ambayo tunaandaliwa tena ya miaka mingine mitano inaonyesha kwa kweli Mwenyezi Mungu ametupa zawadi ya Rais mwema. Nichukue nafasi hii kuendelea kumwombea Mungu ampe afya njema ili haya yote yaliyoandikwa na yaliyosomwa kwenye hotuba yake yaweze kutekelezwa. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, moja ya jambo ambalo limenigusa sana ni habari ya kilimo. Kwenye hotuba ya Mheshimiwa Rais amesema sasa tutaenda kupandisha thamani ya mazao kwenye kilimo ambacho tunafanya. Kwetu kule Hai 78% tunategemea shughuli za kilimo. Nashukuru sana hotuba hii miongoni mwa mazao ya kimkakati yaliyotajwa, zao la kahawa limetajwa kama zao la taifa la mkakati.

Mheshimiwa Spika, sasa niseme kidogo, kule kwetu Hai zao la kahawa limepunguza tija kidogo kwa sababu ya utitiri wa vyama vingi vilivyopo kabla ya zao hili kufika sokoni. Pia zao hili limepunguza uzalishaji kwa sababu ya kukosekana kwa maji ya kumwagilia.

Mheshimiwa Spika, naomba nitumie nafasi hii kuunga mkono hoja hii na kuiomba Serikali ihakikishe tunapata maji ya kumwagilia ili tuweze kufufua zao hili la kahawa. Ikumbukwe kwamba mbegu za kahawa au chanzo na utafiti wa kahawa unafanyika ndani ya Jimbo la Hai. Taasisi ya Uchunguzi wa Zao la Kahawa (TaCRI) iko ndani ya Jimbo la Hai. Nashangaa utaona maeneo mengine zao hili linapandwa lakini pale Hai limefifia. Niombe sana Serikali yangu sikivu, tumeomba na nimepeleka ombi maalum la kupatiwa mito ya umwagiliaji mitano inayopatikana ndani ya Jimbo la Hai. Tukipata mifereji hii mitano itatusaidia sana kufufua zao hili la kahawa.

Mheshimiwa Spika, lakini siyo hilo tu, Jimbo la Hai Mungu ametujalia tunavyo vyanzo vikubwa sana vya maji lakini tatizo ni namna ya kuvifikisha kwa wananchi. Tunayo ardhi nzuri ya kilimo lakini tatizo ni namna gani tuitumie.

Mheshimiwa Spika, nilianza kwa kuomba wenzetu wa TARI Mlingano wafanye utafiti wa udongo, kazi ambayo imekwisha kukamilika. Kwa hiyo, kazi iliyobaki ni kuiomba Serikali iweze kutuletea maji kwa ajili ya kumwagilia maeneo haya mazuri.

Mheshimiwa Spika, niseme kilimo cha mazao ya mbogamboga katika Jimbo la Hai ni biashara ambayo Serikali tukiwekeza tutakusanya kodi nyingi sana, tunaweza tukafanana na wanaochimba madini. Sasa hivi ukiangalia mazao mengi yanaenda nchi nyingine sisi Hai tunazalisha lakini wanapeleka nchi nyingine kwa ajili ya kwenda kuongezewa thamani na thamani yanayoongezewa ni kufanyiwa packing tu. Kwa hiyo, naiomba Serikali sasa kule Hai tumekubaliana kuwa na ari mpya ya kilimo na viwanda, tupatiwe msaada wa packing, baada ya wananchi kulima tuweze kuyaongezea thamani kwa kufanya packing. Bahati nzuri tunao uwanja wa ndege tutaweza kusafirisha nje ya nchi ambapo kuna mahitaji makubwa ya chakula cha ziada kinachozalishwa katika Jimbo la Hai.

Mheshimiwa Spika, hotuba hii imezungumza pia habari ya kuendelea kujenga miradi ya maji. Nashukuru sana Serikali ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, namshukuru Mheshimiwa Rais, Makamu wa Rais, Waziri Mkuu kwa kutuletea Naibu Waziri wa Maji pale Hai. Tulikuwa na tatizo kubwa sana la maji; moja katika Jimbo letu la Hai huduma ya maji inasimamiwa na Bodi za Maji kulikuwa na shida kubwa sana. Nashukuru Naibu Spika alifika pale dada yangu akafanya kazi kubwa na nzuri ya kurekebisha matatizo yaliyokuwepo kule. Kwenye bodi hizi kulikuwa na shida amezinyoosha vizuri mno.

Mheshimiwa Spika, lakini pia nasimama hapa kushukuru kwamba tulikuwa na mradi wetu wa Kikafu ambao ulishathaminiwa siku nyingi wa shilingi bilioni 3.6. Nimepewa taarifa tayari Serikali ya Dkt. John Pombe Magufuli imetupelekea shilingi milioni 500 kwa ajili ya mradi huo, nashukuru sana. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, lakini kule Lundugai tumepata shilingi milioni 200, hii ndiyo raha ya kuchagua CCM. Nataka niwaambie wananchi wa Hai walifanya maamuzi sahihi kabisa ya kuchagua Chama cha Mapinduzi. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, lakini kule Romu tumepata shilingi milioni 200. Naomba sana Serikali mradi huu wa Kikafu Chini utatusaidia kuondoa tatizo la maji. Pale Hai tunashida kubwa ya maji ya kunywa ukanda huu wa tambarare. Boma Ng’ombe, Mnadani, Weruweru, KIA hawana maji. Naomba sana Serikali fedha hizi shilingi bilioni 3.6 zikija kwa wingi zitatusaidia kuondoa tatizo hili.

Mheshimiwa Spika, lakini pia nashukuru sana Serikali kulikuwa na mradi wa visima 18 vilikuwa vinapeleka maji Arusha imesema sasa kwa kuheshimu Sera ya Maji ni vizuri pia Hai baadhi ya maji yakabaki pale. Nashukuru sana kwenye eneo hilo.

Mheshimiwa Spika, kama alivyosema mchangiaji mwenzangu mama Anna Kilango Malecela, kwa kweli tunatakiwa kuongezea TARURA fedha ili waweze kufanya kazi. Miundombinu imeelezwa kwenye hotuba ya Mheshimiwa Rais lakini bado tunayo changamoto na mimi kule kwenye Jimbo la Hai hali si njema kwa habari ya barabara. Bado hatujafikia kiwango cha kukidhi matarajio ya wananchi.

Mheshimiwa Spika, hapa niombe Mheshimiwa Waziri anayehusika, tunayo barabara moja ambayo inalalamikiwa sana sana na wakati Mheshimiwa Rais ananiombea kura pale aliwaambia nileteeni Saashisha hii barabara nitaitengeneza, ni kilometa 13. Barabara hii iliitwa barabara ya ng’ombe, jambo hili linawachukiza sana wananchi kwamba ile barabara tuliambiwa ni ya ng’ombe. Sasa hii barabara ni ya watu, tunaomba barabara ile iweze kuwekwa lami, ni kilometa 13 tu kuanzia mferejini kupita TaCRI, Lyamungo kwenda kutokea Makoa.

Mheshimiwa Spika, lakini tunayo barabara nyingine ambayo hata ninyi mkishuka kwenye ndege pale KIA mkiwa mnaenda Moshi ni rahisi, inakuwa ni barabara mchepuko inaweza kutumika kilometa 25 tu inaanzia Boma ya Ng’ombe kwenda TPC. Ziko barabara nyingi ambazo kwa kweli kama TARURA itaongezewa uwezo wataweza kufanya kazi hii. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, lakini pia tumepeleka maombi maalum ya kupandisha hadhi barabara tano zilizoko ndani ya Jimbo la Hai kutoka TARURA kwenda TANROADS. Nashukuru sana kikao cha RCC kilipitisha barabara hii. Naiomba Serikali iongeze spidi kwenye mchakato huo ili barabara hizi ziweze kuhudumiwa chini ya TANROADS.

Mheshimiwa Spika, eneo lingine ambalo limezungumziwa kwenye hotuba ya Mheshimiwa Rais ni kuhusu umwagiliaji. Naomba sana, kwa kuwa nimeeleza hapo awali Jimbo la Hai linaweza kutumika kukusanya kodi nyingi kwenye mazao haya miradi hii ya umwagiliaji iweze kufanyiwa kazi vizuri. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, lakini iko changamoto, niombe sana Mheshimiwa Waziri wa Maji na TAMISEMI tunayo miradi iliyoko kwenye kata yetu ya Weruweru na pale Kikafu Chini, ni Jumapili tu nimetoka kwenda kutembelea miradi hii, iko shida. Serikali imeleta fedha pale shilingi milioni 91 lakini ule mradi umetulia, hakuna kinachoendelea. Tayari Serikali imeshaweka fedha ziko shilingi milioni 700 kwenye Kata yetu ya Weruweru kule Mijengweni, Serikali imeweka mashine zimefungiwa kule, naomba sana Serikali itoe pesa ili miradi hii iweze kukamilika wananchi waweze kunufaika. Hii ni miradi ya muda mrefu, Kikafu Chini ni miaka nane lakini huu mwingine wa Mijengweni ni miaka 15 mashine zimefungiwa kule na bado zina uwezo wa kufanya kazi. Naomba sana Serikali itusaidie ili kuweza kukidhi matarajio na shauku kubwa aliyonayo Mheshimiwa Rais ya kuweza kuisaidia nchi yetu.

Mheshimiwa Spika, eneo lingine ambalo limezungumzwa kwenye hotuba hii ni ahadi ya Mheshimiwa Rais kupata umeme kwenye vijiji vyote. Wakati wa kampeni Mheshimiwa Rais alitoa ahadi ya kwamba maeneo ambayo hayajafikiwa na umeme wa REA yaweze kufikiwa. Niombe sana kwa kuwa Serikali imeshafanya kwa kiwango cha 84% hii asilimia iliyobaki Mheshimiwa Waziri ni ndogo sana. Wewe unafahamu na asubuhi nimezungumza na wewe kwamba yule mkandarasi pale Hai anatupa shida. Mimi naomba sasa Serikali mfanye maamuzi ili ile ahadi ya Mheshimiwa Rais iweze kutokea.

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, ni kengele ya kwanza?

SPIKA: Tayari muda wako umeisha.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, haya naomba kuunga mkono hoja.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, asante kwa kunipa nafasi niweze kuchangia Mpango wa Tatu wa Maendeleo ya Taifa, lakini kabla ya kusema nimshukuru sana Mwenyezi Mungu kwa kutupa afya na uzima. Kwa sababu ya muda nitachangia maeneo mawili tu kwenye mpango huu, nitachangia eneo la kilimo, lakini nitachangia eneo la viwanda. Na hii ni kubeba azma yetu, ndani ya Jimbo la Hai tumekubaliana kuwa na Hai mpya ya kilimo na viwanda.

Mheshimiwa Spika, Wabunge wenzangu wametangulia kueleza sana azma hii ya kuwa na kilimo cha biashara kama ambavyo imeelezwa kwenye ukurasa ule wa 65 wa mpango huu kwamba, tunadhamiria sasa kuwa na kilimo-biashara. Sasa tunazungumza sana, niombe ifike mahali sasa tuamue kwa dhati kuwekeza kwenye kilimo. Mpango huu unataja kwamba, ni eneo linalotoa ajira kwa Watanzania wengi zaidi ya asilimia 66.3 kwa hiyo, ninaomba sasa hebu tufanye kwa kudhamiria kabisa tukijua ni eneo ambalo linaenda kuokoa uchumi wetu Watanzania. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, na kwa kufanya hivyo niombe tuanze kwa kufanya utafiti wa tathmini ya udongo nchi nzima. Ninajua ziko taarifa hizi, lakini sio kwa maeneo yote na kwetu sisi pale Hai tuliomba taasisi ya TARI Mlingano wakatufanyia tathmini ya udongo ndani ya Jimbo la Hai. Faida ya kuwa na tathmini ya udongo kwenye eneo hili ni kuondoa changamoto wanazokutananazo wakulima.

Mheshimiwa Spika, kwa mfano, nitoe mfano, mkulima wa nyanya anapambana sana na ugonjwa wa kuungua kwa nyanya yake, lakini bila kujua kuungua kwa nyanya kinachosababisha ni aina ya udongo alipopanda. Pengine PH yake calcium iliyoko kwenye udongo sio rafiki kwa hiyo, tukiweza kufanya tathmini ya udongo tukatoa taarifa kwa wananchi itatusaidia sana.

Mheshimiwa Spika, eneo lingine ni kuwa na mbegu ya hakika. Wananchi wanawekeza kwa nguvu kubwa sana kwenye kilimo, lakini je, tuna uhakika na mbegu wanayoipanda? Lakini pia mifumo ya kudhibiti mbegu zinazoingiziwa barabarani ikoje? (Makofi)

Mheshimiwa Spika, kwa hiyo, nilikuwa naomba sana Waziri wa Kilimo unanisikia. Wekeni mifumo Madhubuti ya kuwa na mbegu zetu sisi zinazozalishwa hapa Tanzania ambazo ni rafiki kulingana na aina ya udongo tuliyonayo. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, eneo lingine ni kuwa na maji ya hakika ya kumwagilia. Mikoa mingi ukitazama, Mkoa wa Kilimanjaro, Mkoa wa Mbeya, Mkoa wa Iringa na Mikoa mingine inayofanana na hiyo ina maji ya hakika ya kumwagilia. Tatizo ni miundombinu ya kutufikishia maji kwenye mashamba yale. Kwa mfano kule kwetu Mkoa wa Kilimanjaro na hasa Jimbo la Hai, tunavyo vyanzo vya maji, mifereji mitano. Tukipata mifereji hii namhakikishia Mheshimiwa Waziri wa kilimo tunaenda kuchangia vizuri sana kwenye pato la Taifa na tunaenda kutokomeza umasikini ndani ya Jimbo la Hai.

Mheshimiwa Spika, tuna Mfereji wa Mtambo, Isimila, Kimashuku, Makeresho, Longoi, Metro, lakini pia tunalo bwawa la kihistoria ambalo limefanyiwa utafiti na wenzetu wa China, lina maji ya kutosha, Bwawa la Boluti. Kwa hiyo, nikisema pamoja na mengine kwenye mikoa mingine tuhakikishe tuna maji ya hakika na tuweke fedha nyingi kwenye bajeti inayokuja, ili wananchi walime kilimo cha biashara ambacho hakitegemei mvua kwa asilimia 100.

Mheshimiwa Spika, eneo lingine ni kuwa na wataalam wa kutosha. Maeneo mengine tumeweza kupeleka watumishi wa kutosha, eneo hili la kilimo na mifugo ninaomba bajeti hii inayokuja tutenge fedha kwa ajili ya watumishi wa kutosha, ili wakatoe ushauri kule wananchi waweze kulima kilimo hiki cha biashara ambacho ndio tunalenga huko. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, eneo lingine ni kuongeza thamani ya mazao. Na hii ndio dhana yangu ya kilimo na viwanda. Eneo hili linatusababishia umasikini na wananchi kutokunufaika na mazao yao kwasababu, tunalima hatuongezi thamani. Mfano pale kwetu tunazo taarifa kwamba, wapo wakulima wafanyabiashara kutoka nje ya nchi wanakusanya mazao yetu, nyanya, mbogamboga, wanapeleka nchini kwao wanaenda kufungasha. Wakifungasha wanaturudishia sisi kununua nyanya ileile, kununua karoti ileile kwasababu tu, wameongeza thamani ya mazao.

Mheshimiwa Spika, kwa hiyo, nilikuwa naomba sasa kwenye mpango huu Waziri wa viwanda tuhakikishe tunakuwa na viwanda vingi vya kuongeza thamani ili mazao yetu yaweze kuuzika ndani ya nchi na nje ya nchi yakiwa yamefungashwa vizuri.

Mheshimiwa Spika, eneo lingine tuimarishe taasisi zetu, hii taasisi ya TARI, Mlingano na taasisi nyingine zinazofanana na hivyo zijengewe uwezo. Tunao wataalamu wengi ukienda Wizara ya Kilimo pale utakuta wapo wataalamu wengi na wengi wamesoma nje ya nchi. Huko kwenye mashamba makubwa duniani wamesoma huko, lakini wamekaa ofisini pale tunataka watoke ofisini…

SPIKA: Asante sana Mheshimiwa…

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: …aai.

SPIKA: Dakika tano zimekwishapita. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, naomba kuunga mkono hoja. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, nakushukuru sana kwa kunipa nafasi na mimi niweze kuchangia kwenye Hotuba ya Waziri wa TAMISEMI na nianze kwanza kwa kupongeza wananchi wote wa Tanzania kwa namna ambavyo kwa kweli wanaiunga mkono Serikali pale ambapo Serikali inapeleka fedha wao wanaongezea. Tumeona ambavyo Serikali inapeleka shilingi milioni 12 kujenga madarasa wao wanaweka nguvu kazi na michango yao, nawashukuru sana. Lakini niwashukuru watumishi wote wa umma ambao ndiyo wanaosimamia fedha ambazo tunapitisha hapa, nasema ahsanteni sana. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, naomba pia niwapongeze wasaidizi wa Waziri nikianza na Katibu Mkuu, Naibu Makatibu Wakuu kwa kazi kubwa wanayoifanya, tunawashukuru sana. Lakini majemedari hawa watatu, Naibu Mawaziri wawili na Waziri wao, sisi watu wa Hai tumewapa majina; ndugu yangu Festo kule wanamuita mzee wa nkwansira na anajua kwa nini wanamuita nkwansira na ndugu yangu Silinde hapo wanamuita mzee wa makeresho anajua kwa nini wanamuita hivyo, Waziri nitakupa jina lako nikimaliza kuchangia hotuba yangu wanakuitaje kule Hai. (Makofi)

Kwa kweli kwa ujumla tunampongeza sana Mheshimiwa Rais kwa kutuletea vijana hawa wenzetu wachapakazi ambao kwa kweli wanabeba sura nzuri ya Tanzania, kazi zinakwenda kwa viwango vya hali ya juu. Mheshimiwa Rais tunakushukuru sana. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, lakini niombe pia nimshukuru sana Waziri. Ninakushukuru Waziri na watu wa Narumu watu wa Hai kwa ujumla wanasema ahsante sana. Tulikuwa na barabara yetu ya kuanzia Mferejini kwenda Makoa kilometa 18 imeanza kujengwa kwa maandalizi ya kupokea lami, wewe umeniahidi unaenda kumaliza fedha zile ili lami ikamilike ya barabara ile, tunakushukuru sana. Lakini tunakushukuru umetuahidi barabara ile ya Bomango’ombe kwenda TPC kilometa 25 na yenyewe itajengwa kwa kiwango cha lami. Tunasema ahsante sana Mheshimiwa Waziri na sisi tunakuunga mkono. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, naomba sasa nijikite kwenye hotuba ya Waziri na nianze na eneo ambalo tumelijadili sana, mimi ni mjumbe wa Kamati ya USEMI. Eneo la asilimia 10 fedha ambazo zinatokana na mapato ya Halmashauri; fedha hizi zinakopeshwa makundi matatu, kundi la vijana, kundi la walemavu na kundi la wakinamama. Lakini wakati tunapitia taarifa hii kumekuwa na changamoto, fedha hizi zina matatizo makubwa.

Mheshimiwa Naibu Spika, sasa ninasimama hapa kumshauri Waziri, na Waziri wewe umeshiriki kwenye Kamati umeona kilicholetwa pale. Fedha hizi zinatumika visivyo, fedha hizi taarifa zake haziko sahihi. Sasa ninaomba sasa hivi ukitazama kuanzia Januari mpaka leo kuna shilingi bilioni 35 ambazo zimekwishakopeshwa. Kwa hiyo, utaona ni fedha nyingi sana, lakini Mikoa imeleta taarifa ambazo zina mapungufu mengi sana ambazo hazioneshi marejesho kiasi gani yamerejeshwa, fedha kiasi gani zimerejeshwa na vikundi. Sasa ninachoshauri hapa; moja, ninaomba tulete sheria ile hapa ifanyiwe mabadiliko. Tufanye mabadiliko kwanza kuongeza kundi la wanaume, maana wakina baba wamesahaulika kwenye hili, nimeshashauri tena Bunge lililopita, lakini narudia tena na kwenye kamati tumesema tuongeze wigo mpana ili na wanaume nao waweze kukopesheka na wanufaike na hizi pesa. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, lakini Mheshimiwa Waziri kanuni zako ziongeze makali ili kuwe na akaunti maalum ya kupokea fedha hizi, lakini na akaunti maalum ya kupokea fedha za marejesho ili mwisho wa siku tuweze kuona kwenye 10 percent tumekata kiasi gani, zile za marejesho ziko wapi tujumlishe za marejesho, tujumlishe zile asilimia 10 lakini tutoe fedha zao za usimamizi. Hizi zinazobaki tuone zinakopeshwa kwa kiwango gani. Lakini pia kama ambavyo tulishauri kwenye Kamati, naendelea kusisitiza ni muhimu sana tuwe na mfumo wa ku-capture mambo haya. Fedha hizi zitolewe kwa mfumo wa TEHAMA ambavyo Wizara inaweza kuona, level la Mkoa inaweza kuona na level ya Halmashauri na kwenye level zote hizo kuwe na watu ambao wana-approval ili kuondoa watu kukopa mara mbili, lakini kuweza kuwabana wale wanaokopeshwa waweze kurejesha.

Mheshimiwa Naibu Spika, nilikuwa naomba pia nizungumze kuhusu Tume ya Utumishi wa Walimu; Tume hii inafanya kazi nzuri, lakini Tume hii haijawa kamilifu. Walimu nchi hii wana mabosi wengi mno. Sasa nilikuwa naomba hapa Waziri tuone namna sahihi ya kuifanya Tume hii iwe bora, tuiongezee nguvu ili kama tukiamua ndiyo Tume ya kusimamia walimu ifanye hivyo kuliko mwalimu anasimamiwa na TAMISEMI, kila mtu ni kiranja wa mwalimu. Sasa mwisho wa siku tunajikuta hawa Walimu tunawapa mzigo mzito ambao wanashindwa kuisimamia kazi yao ya kitaaluma.

Mheshimiwa Naibu Spika, niombe sana sana kaeni chini muone namna ya kutuletea tufanye mabadiliko, walimu wawe centralized somewhere wasimamiwe na chombo kimoja ambacho kwa mawazo yangu Tume ya Utumishi wa Walimu ingefaa kuwa chombo sahihi cha kusimamia walimu Tanzania na kuwaacha walimu kutokusimamiwa na watu wengi kama ilivyo sasa hivi. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, lakini pia naomba nishauri jambo linguine, tunaenda kupitisha hapa bajeti na kwenye bajeti hii vifungu vya usimamizi vimeongezeka sana na kupelekea matumizi ya miradi kushuka zaidi ya asilimia 14 jambo ambalo ni zuri na ofisi ya ma-DC zimepata fedha za kutosha.

Naomba kushauri hapa ofisi za Maafisa Tarafa ambapo ni kiungo kati ya Serikali Kuu na Serikali za Mitaa hao Maafisa Tarafa wamekuwa watu wa kuishi kwa hisani kitu ambacho siyo sawa, sasa ofisi za ma-DAS zimepewa fedha. Mimi niombe wapewe special vote ya kwao. Kwa sababu ofisi ya Afisa Tarafa inajitegemea wapewe sub-vote yakwao ili kwamba kama wanahitaji matumizi yao fedha ziende kule kuliko ilivyo sasa hivi pesa zinapelekwa ofisi ya DC halafu inakuwa ni utashi wa DAS kuwapa au kutokuwapa. Kwa hiyo, niombe sana hawa watu wanatusaidia kwenye usimamizi wa fedha. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, lakini pia niombe tutazame tena, wenzangu hapa wamezungumza kuhusu posho za Madiwani. Mimi niseme kwa Madiwani tumefanya vizuri, lakini tuone namna ya kuwaongezea na Wenyeviti wa Mitaa. Tufike mahali pia tutazame hata Watendaji walioko kule, tunafahamu wanapata mishahara yao, lakini hebu tuwatazame namna ya kuwapatia mafunzo ili na wao waweze kufanya kazi kwa wakati. Wakati mwingine tunapeleka tu, tunashindilia maagizo kule kwa Watendaji wa Vijiji, Watendaji wa Kata lakini hatuwapi taaluma ya nini kinatakiwa kufanyika kwa wakati ule. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, lakini pia ninaomba nizungumze kuhusu miradi ya kimkakati; hii miradi ya kimkakati wenzangu hapa wameeleza masoko maeneo mengi hayakufanya vizuri, kwa sababu walioibua mikakati ile hawakutufikisha mwisho.

Mimi niseme Mheshimiwa Waziri pale Hai tuna soko la Kwa Sadala tayari tumeshakuletea ramani hapo. Mimi niombe hebu tukajifunze pale Hai kwa kujenga hilo soko. Lile soko letu lina kitu cha tofauti, mle ndani tumeweka sorting industry, mle ndani tumeweka viwanda vya kufungashia, mle ndani tumeweka viwanda vya kuongeza thamani mazao. Lakini pia tumeweka sehemu ya wakinamama kuwaacha watoto wao wapumzike pale kama day care center, na soko liko mjini pale Kwa Sadala. Soko ambalo ukitazama linapokea karibu kata zote na nchi nyingi zinakuja kununua pale.

Mheshimiwa Naibu Spika, mimi niombe huu mradi Mheshimiwa Waziri tafadhari sana mtusaidie na ni ahadi ya Mheshimiwa Rais. Rais mwenyewe ameahidi pale mara mbili soko hili la Kwa Sadala, tafadhalini sana mtusaidie lijengwe. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, lakini niseme jambo moja jana nilikuwa kwenye msiba kwenye Kata Uroki pale Uswaa. Mheshimiwa Waziri kila aliyekuja kunipa mkono pole Mheshimiwa Mbunge alikuwa ananiambia tuna barabara yetu; barabara ya Uswaa – Kwa Sadala; Uswaa - Bwani kuna mahali ambapo pale Uroki pa kupandia juu hapapitiki kabisa na ile barabara ndiyo tunategemea ipitishe ndizi zile Kwa Sadala, ipitishe ndizi zije Dar es Salaam, zije kwetu hapa Dodoma. (Makofi)

Niombe sana, inawezekana nimekuomba maombi mengi ya lami na wewe umeniahidi lakini hii basi hata changarawe, angalia fungu chochote unachoweza kupata hata kwa kipande kile kidogo cha pale kwenye bonde la kushuka Uroki.

Mheshimiwa Naibu Spika, naomba kuunga mkono hoja, ahsante. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, ahsante sana kwa kunipa nafasi na mimi niweze kuchangia kwenye mawasilisho ya Kamati hizi mbili.

Mimi ni Mjumbe wa Kamati ya Utawala na Serikali za Mitaa na niwapongeze Mawaziri wote wanao-appear kwenye Kamati yetu wanatoa ushirikiano mkubwa na wanapokea ushauri.

Mheshimiwa Spika, mimi nilitaka nishauri jambo la kwanza hapa kuhusiana na mikopo ya asilimia 10 inayotolewa kwenye mapato yote ya halmashauri kwa ajili ya kwenda kukopeshwa kwenye makundi ya Vijana, akina mama na watu wenye ulemavu.

Mheshimiwa Spika, tumekuwa tukishauri na ninaomba sasa Serikali ikubali kupokea ushauri huu, kuongeza kundi la akina baba. Inatuletea migogoro na sasa hivi imefika mahali wakina baba wanalazimika hata kama hana mpango wa kuoa inabidi aoe ili apate mama ambaye atapata sifa ya kwenda kukopesheka maisha yaendelee. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, matatizo haya ya kijinsia tunayohangaika nayo mengine psychologically yanasababishwa na sisi wakina baba kukosa kitu mfukoni.
Sasa unaona mama ndiye anayetoka anaenda kwenye VICOBA, mama ndiye anayetoka anaenda kukopeshwa, sisi wababa tunabaki ndani tusubiri mama alete. Hili jambo linatuathiri akina baba kisaikolojia. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, niiombe sana Serikali ifanye mabadiliko, sheria hii wakina baba waingizwe, makundi yote yaweze kukopeshwa na uzuri mfuko huu umeshakua sana, sasa hivi kwa mwaka zinatolewa zaidi ya shilingi bilioni 68. Kwa hiyo, naomba nianze na hilo. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, jambo la pili, kuhusiana na soko la Kariakoo; sheria iliyoanzisha soko hili la Kariakoo ni ya mkoloni, imefanyiwa mabadiliko mwaka 2002, lakini hapa kwenye Kamati tumeshauri soko hili sasa tufanye mabadiliko ili liweze kusimamia masoko yote nchini bila kuathiri mapato ya halmashauri husika. Maana wasiende kusimamia halafu wakachukua na mapato ya halmashauri, hapana wasimamie.

Mheshimiwa Spika, sasa wakati tunapitia kwenye taarifa za utekelezaji wa soko la Kariakoo nilihangaika na wenzangu kutafuta wapi madalali wanaingia kuchangia Serikali, hatukuwaona. Kwenye organization structure hawamo, lakini leo ukienda pale Kariakoo umelima nyanya yako kutoka kule Ng’uni, Mkalama, ukibeba pale Kariakoo kuna watu wananitwa madalali. Hawa watu ndio wanaopanga bei, Wizara ya Kilimo hawawajui, uongozi wa soko wenyewe hawawajui, lakini ndio wenye sauti.

Mheshimiwa Spika, leo tunazungumza Mheshimiwa Rais ametupatia bilioni 958 zimeenda kwenye Wizara ya Kilimo, lengo ni nini? Zikamguse yule mkulima wa chini. Sasa tusipomlinda huyu mkulima wa chini ambaye ndiye mzalishaji anufaike, leo analima kuna mtu anakuja kumpangia afanye nini.

Mheshimiwa Spika, kule kwangu kuna terminology kubwa sana za madalali na lumbesa. Mkulima akishalima, yaani kazi ya mkulima wa nchi hii yeye analima, akishavuna tu sio kazi yake. Kuna mtu pale anaitwa dalali yeye ndiye anayeamua nini kifanyike, kuna mtu anaitwa mchambuzi; kwanza bidhaa yake akishavuna kama ni kitunguu anapokea mchambuzi, anachambua ni cha aina gani? Anampa dalali na moja ya sifa/principle ya dalali ni marufuku mkulima kukutana na mnunuzi, yaani yeye analima anamkabidhi dalali, dalali ndiye apange. Hiki kitu naomba tukitazame vizuri, kinaua uchumi wa wakulima wetu kule chini.

Mheshimiwa Spika, kama tunawapenda hawa madalali basi kuwe na mfumo rasmi wa kuwasimamia, wachangie pato la Taifa, lakini na wao wajue kwamba Nyanya inalimwa shilingi ngapi, kuna process ngapi za kulima nyanya, sio kusubiri nyanya wachukue wao wapange bei.

Mheshimiwa Spika, imefika mbali sana, wakati mwingine mpaka watu wanatoka nje ya nchi wanaingia ndani mwetu, tunapenda kweli kufanya nao biashara, wanakwenda kununua kule kwa mkulima chini kupitia dalali. Jambo hili naomba sana Serikali ichukue hatua za haraka. Jitihada hizi kubwa za Mheshimiwa Rais za kuhakikisha anamkomboa mkulima, kama hatutaangalia mwisho wa kazi anayoifanya, maana hapa tunapanga, peleka mbegu, peleka sijui umwagiliaji, peleka sijui vitu gani mwisho wa siku hatuangalii anaenda kuuzaje. Ninaomba sana Serikali ituangalie. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, hili la lumbesa kule kwangu kuna majina mengi kweli kweli tumepewa, kule kuna aina nyingi; moja inaitwa neti ya kuvuta, hii inabeba ndoo kumi na mbili na anayepanga ni dalali na mchambuzi ndiye anayekwambia weka hapa, mkulima hana shida. Yule dalali anakuja tayari akiwa na risiti ya faini ya lumbesa, ameshalipa Serikali/halmashauri. Kwa hiyo, hakuna mtu wa halmashauri anayemfanya chochote kwa sababu ameshalipa faini.

Mheshimiwa Spika, kuna nyingine inaitwa shishimbi, hii inabeba ndoo kumi na nne na mimi niseme tu Mheshimiwa Mwigulu haya ndio uchumi wetu. Hizi principle zenu za uchumi na theory mnazo, maana jana nilimsikia hapa anasema Wabunge kama hujasoma uchumi sijui usichangie mambo ya uchumi. Uchumi ni haya maisha haya tunayoyazungumza na bahati nzuri Wabunge wote waliopo humu wako makini na wanajua uchumi. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, kwa sababu kwa tafsiri nyepesi tu ukisoma wakina Smith, wakina nani, wataalamu wa uchumi duniani, wanahitimisha kwamba uchumi ni shughuli zote za binadamu zinazolenga kutekeleza mahitaji yao. Kwa hiyo, humu ndani Waheshimiwa Wabunge wote ni wachumi pamoja na wananchi wetu. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, yaani uchumi tunazungumza nyanya hapa, tunazungumza vitunguu, Mheshimiwa Mwigulu ndio uchumi huu na uchumi ukipanda au ukishuka tunauona kwenye hivi vitu. Nikiona nina kuku wangu wawili wakiongezeka wakiwa watatu ndio uchumi huo kwetu sisi. Sasa hayo ma-principle makubwa nendeni nayo huko duniani mtuletee fedha sisi tunataka hivi vidogo vidogo vya kwetu. Tukilima vitunguu vyetu tupate fedha ndio uchumi. (Makofi)

Kwa hiyo, translation ya uchumi ishushwe ije kwa mwananchi wa kawaida ili tukizungumza uchumi tuelewane sote. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, nilitaka nishauri hilo na kuitisha kwa kuomba sana mtusaidie hawa madalali wasiwe na sauti, ikiwezekana mkulima ndiye amwambie dalali fanya hiki na sio dalali amwambie fanya hiki na sifa ya dalali na yeye alime, akiwa analima kama ni dalali wa kitunguu tuone shamba lake, halafu ndio tumpe kazi ya kuwa dalali kwa sababu atakuwa anajua uchungu wa kilimo. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, naomba nizungumze kidogo kuhusiana na Bodi ya Mikopo ya Serikali za Mitaa.

Mheshimiwa Spika, hii Bodi ni ya muda mrefu na yenyewe, imeanzaishwa tangu mwaka 1953...

MHE. KENNETH E. NOLLO: Mheshimiwa Spika, Taarifa.

SPIKA: Mheshimiwa Mafuwe, kuna taarifa kutoka kwa Mheshimiwa Kenneth Nollo.

T A A R I F A

MHE. KENNETH E. NOLLO: Mheshimiwa Spika, nataka nimpe tu taarifa mzungumzaji kuwa hoja ya dalali kwamba lazima awe na shamba, anapokuja tu point yake kutofika mwisho ni kwamba tuimarishe Vyama vyetu vya Ushirika viwe strong ili wananchi wetu wawe na uhakika wa sehemu kwenda kuuza, ahsante sana.

SPIKA: Mheshimiwa Saashisha Mafuwe, unaipokea taarifa hiyo?

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, huyo ni shemeji yangu, kwa hiyo, sina namna ya kuacha kuipokea.

Mheshimiwa Spika, Bodi ya Mikopo ya Serikali za Mitaa imeanzishwa mwaka 1953.

SPIKA: Mheshimiwa Mafuwe unapokea taarifa ya Mheshimiwa Kenneth Nollo?

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, ninaipokea. (Makofi)

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha muda wa Mzungumzaji)

SPIKA: Sekunde 30 nakuongezea umalizie kengele ya pili imeshagonga.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, nilikuwa nashauri Bodi hii ya Mikopo ya Serikali za Mitaa sheria yake imekuwa ni ya muda mrefu sana, yaani ina sura bado ya kikoloni na bado ina madeni mengi sana. Huu mfuko mpaka sasa hivi una kama bilioni 14.6 lakini una madeni ya bilioni nne na bado ni kama Waheshimiwa Wabunge hapa tukizungumza ni kama haueleweki eleweki hivi.

Mheshimiwa Spika, nilikuwa nashauri kwa kuhitimisha mfuko ufanyiwe reforms ili ufanane na mazingira yetu.

Mheshimiwa Spika, ahsante sana na naunga mkono hoja zote. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, ahsante sana kwa kunipa nafasi niweze kuchangia kwenye hotuba ya Mheshimiwa Waziri mkuu kuhusu mapitio na mwelekeo wa kazi za Serikali.

Mheshimiwa Spika, kwanza nimshukuru sana Mwenyezi Mungu kwa kutupa afya na uzima lakini nimpongeze sana Mheshimiwa Waziri Mkuu kwa kweli sote tunakubaliana ni mtu wa kazi, ni mtu rahimu sana, ni kiongozi wa mfano wa kuiga Mheshimiwa Waziri Mkuu tunakushukuru na kukupongeza sana. Pia nakupongeza kwa ziara nzuri unazozifanya kwa Taifa letu ukiwa unashughuluka na wale ambao wanaturudisha nyuma Mheshimiwa Waziri Mkuu hongera sana. Napongeza wasaidizi wako wote kwa kazi kubwa wanayoifanya. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, kwa kweli wananchi wa Hai wamenituma kwa dhati kubwa sana kwamba nisimame hapa nimshukuru sana Mheshimiwa Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania na wamenipa lugha yao ya kusema, wameniambia niseme “nahavachee lakini ashenalee ologhandumaa, lugha hizi zinamaanisha uzito wa shukurani zikisema asante kwa Mheshimiwa Rais wa Jamhuri ya muungano wa tanzanaia siyo jambo la kawaida leo tunazungumza Mheshimiwa Rais amekanyaga Mkoa wa Kilimanjaro na Wilaya ya Hai mara saba na pale Hai mimi ni mnufaika maana akishuka Uwanja wa Ndege lazima asalimie watu pale Bomang’ombe. Tunamshukuru sana Mheshimiwa Rais kwa mambo makubwa aliyoyafanya.

Mheshimiwa Spika, kwa kweli acha tuseme tulikuwa na hali mbaya miaka 15 hatukuyaona haya ambayo nitasema hapa, tulikuwa na tatizo la maji pale kata zetu za ukanda wa chini Bomang’ombe, Bhundugai, Muungano, KIA leo Mheshimiwa Rais ametuletea fedha bilioni 3.3 na mradi umeshakamilika watu wa Hai wanapata maji.

Mheshimiwa Spika, nikubalie niseme kuhusu Huduma za Afya, tuna Vituo vya Afya vitano vipya havikuwepo vinajengwa ndani ya Wilaya ya Hai Chekimaji, Mkwansila, Kisikii imekarabatiwa, Luongoi niseme haya ni makubwa sana Mheshimiwa rais anatutendea, ukienda upande wa elimu ndio usiseme shule kongwe kwa maana Machame Girls, Nyamungo zimefanyiwa ukarabati fedha kemkem zimeletwa kwa ajili ya shule zetu chakavu.

Mheshimiwa Spika, kwa kweli wananchi wa Hai wanasema ahsante sana. Barabara ndio usiseme pale Bomang’ombe barabara nne zinajengwa kwa kiwango cha lami na taa juu. Kuna barabara nimehangaika nayo mpaka ilikuwa imepewa majina yasiyofaa leo ni barabara ya lami inajengwa Makoa mferejini tayari kilometa saba mkandarasi yuko site na saba nyingine zinakuja tunamshukuru sana Mheshimiwa Rais kwa haya anayoyafanya.

Mheshimiwa Spika, Viwanda, nimesema hapa jana kiwanda cha machine tools kinaunguruma tunaomba tu Serikali sasa ilete zile taasisi zikanunue chuma pale na vipuri lakini pia common use facilities mnafahamu kwamba tumeshatengewa fedha nikumbushe wizara ya kilimo wakamalizie kazi hiyo. Skimu za umwagiliaji pale Longo “A” fedha imekuja. Hayo ni mambo makubwa sana Mheshimiwa Rais anayotufanyia nampongeza na namshukuru sana.

Mheshimiwa Spika, niseme pamoja na mazuri hayo Mheshimiwa Waziri Mkuu naomba nikukabidhi hili linaitwa Soko la Kwasadala, kabisa kabisa nenda nalo Mheshimiwa Waziri Mkuu kafanye nalo kazi soko hili lijengwe ni kichocheo muhimu sana kwa uchumi wa Mkoa wa Kilimanjaro. Niombe pia tunashule ya sekondari pale Lemila nimeshaiomba hapa

Mheshimiwa Waziri Mkuu nakukabidhi haya machache najua wewe utaenda nayo pamoja na chuo kile cha Losoa ni ahadi hizi za Serikali nisaidie Mheshimiwa Waziri Mkuu hili nalo likatekelezwe.

Mheshimiwa Spika, naomba kwa haraka sana niguse jambo moja hapa. Hizi kuta zisipochukua kumbukumbu zetu tutakuwa hatujajitendea haki. Kila mmoja aliyeko humu ndani alishika kitabu anachoamini nacho akaapa pale na nitatumia kile ambacho nilikitumia kuapa hapa kuzungumza ambayo yanaendelea kwenye jamii yetu.

Mheshimiwa Spika, kwenye hotuba ya Waziri Mkuu amezungumza Habari ya ukatili wa Watoto. Nitaenda mbali si ukatili wa watoto tu lakini na hiki kinachoendelea cha ndoa za jinsia moja. Asubuhi amenipigia Sheikh Omari, Sheikh wa BAKWATA Wilaya ya Hai akaniambia Mheshimiwa Mbunge msiposema mawe yatasema, semeni huko Bungeni na sisi BAKWATA Mkoa wa Kilimanjaro siku Jumamosi tuna maandamano ya kupinga hizi ndoa za jinsia moja. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, hili mnikubalie ninukuu kitabu cha Biblia ambacho nilishika kuapa hapa. Ukienda Wakorintho wa kwanza 6:9 kasome mambo haya yanakatazwa, ukienda Warumi 1:26-27 yanakatazwa mambo haya ya hovyo yasiyofaa kwenye jamii yetu lakini kwenye sheria na kanuni ya adhabu sura ya 16 inasema, naomba unikibalie nisome ile Ibara ya 154 nanukuu; “Mtu yoyote ambaye; (a) anamuingilia mtu yeyote kinyume na maumbile au anamuingilia mnyama kimwili au anamruhusu mwaume kumuingilia yeye mwanaume au mwanamke kumuingilia kinyume na maumbile atakuwa ametenda kosa atawajibika kwa adhabu ya kifungo cha Maisha wakati mwingine kifungo kisichopungua miaka 30”. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, kwa unyenyekevu mkubwa sana naomba chombo chako hiki kitakatifu kitusaidie kusimamia haya binafsi nakemea jambo hili vibaya mno. Wale wote wanaojihusisha na ndoa za jinsia moja ni jambo lisilokubalika hii ni laana, sisi ambao tumeshika vitabu vyetu vitakatifu hapa tukaapa tukasema Mwenyezi Mungu atusaidie tutailinda Katiba hii. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, tuanze kuilinda Katiba hii kwa kukemea vikali lakini niombe Mheshimiwa Waziri Mkuu jambo hili lipo chini ya Ofisi yako, wale wote wanofanya mambo haya ambao wanatajwa kwenye jamii ambao wanaonekana Serikali ichukue hatua kutekeleza hili na wachukuliwe adhabu hadharani ili na wengine wajifunze. Mheshimiwa Waziri Mkuu tukiendelea kunyamaza kizazi kinachokuja watafukua makaburi yetu watuchape viboko maana sijui hata kama watakuwepo. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, leo mwanaume amuingilie mwanaume uzao unatoka wapi? Mwanamke amuingilie mwanamke uzao unatoka wapi? Mimi niwaombe watanzania kwenye hili tuungane kwa pamoja kukemea vikali sana na niwaombe viongozi wetu wa dini wala wasione aibu maana wakati mwingine watu wanasema watu hawa wana manguvu, wanamanguvu kuliko mungu? Haiwezekani. mwenyenguvu ni mungu na yeye ndio ametuumba na yeye ndio anatukataza haya. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, baada ya hapo nirudi kwenye hoja kuhusu matumizi ya fedha za Serikali. Kwenye Kamati yetu tumejifunza kitu kigumu sana kinachoitwa bakaa. Utakuta kila Halmashauri inakuambia wamevuka na fedha za mwaka uliopita, lakini fedha hizi zinapokuja sasa kuombewa tena kibali zinatumika nje ya utaratibu na unakuta zipo ambazo zimebaki na ukiwauliza hizo ambazo zimebaki zipo katika akaunti gani, hawakuambii.

Mheshimiwa Spika, ningeomba waende wafanye mapitio ya sheria ile ya bajeti ya mwaka 2015 kifungu cha 21(1)(4) ambacho kinampa pay master general nguvu baada ya fedha kuvuka mwaka anaambiwa anaweza wakileta maombi anaweza kukubali sehemu ya maombi yale au kukubali yote au kutokukubali.

Mheshimiwa Spika, sasa kifungu hiki kinapora madaraka ya Bunge kwa sababu sisi tumeshapitisha bajeti hapa kwamba kituo cha afya kikajengwe. Kwa sababu tu ya uzembe wa watu wachache, wameshindwa kutekeleza miradi, fedha imevuka mwaka sasa tunaambiwa tuombe upya na bado Pay Master General anapewa mandate ya kukubali au kutokukubali ilhali sisi tumeshapitisha hapa.

Mheshimiwa Spika, na jambo hili tusipoangalia fedha nyingi za wananchi wa Tanzania itapotea; na inapotea si kwamba wananchi ndio wamekosea eti kuna mkurugenzi eti kuna afisa mipango ameshindwa kuwasilisha reconciliation za mahesabu yake kwa hiyo anayeadhibiwa sasa ni mwananchi kwa kutokujenga kituo cha afya.

Mheshimiwa Spika, jambo hili halikubaliki, halikubaliki kabisa. Tunawapa wananchi adhabu ya kukosa miradi kwa sababu eti watu watu hawakufunga hesabu. Mimi naomba sana jambo hili liweze kutazamwa vizuri ili tuweze kwenda kwenye uwajibikaji na yale ambayo tumeyapanga yaweze kufanyika. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, na hili ni sambamba pia, nimesoma kwenye Hotuba ya Mheshimiwa Waziri Mkuu, anasema vyama vinavyopewa ruzuku wamepewa bilioni 17.5 na akataja; kuna chama cha NCCR Mageuzi, CCM, CHADEMA, DP, CUF, ACT Wazalendo; na huko wakaangalie bakaa, kama kuna fedha zilivuka mwaka tuambiwe zitatumiwaje, kama hazikutumika mwaka huu wa fedha, sasa hizi bakaa zinaenda kutumikaje?

Mheshimiwa Spika, nimeona umeshashika mic, ishara ya kwamba nimemaliza muda wangu; nakushukuru sana naomba kuunga hoja mkono. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, nashukuru sana kwa kunipa nafasi. Awali ya yote, namshukuru sana Mheshimiwa Rais, Mama Samia Suluhu Hassan. Kwa kweli kwenye sekta ya elimu kule kwetu Hai amefanya mambo makubwa sana. Pamoja na kwamba ni TAMISEMI, lakini kwa kweli tunashukuru shule zetu zile kongwe, kwa maana ya Machame Girls na Lyamungo, sasa hivi zinang’aa, zimefanyiwa marekebisho; pale Hai Day na kila mahali kwa kweli kwenye sekta ya elimu ametufanyia mambo makubwa sana. Nampongeza na apokee salamu nyingi za shukurani kutoka kwa wananchi wa Jimbo la Hai.

Mheshimiwa Naibu Spika, naomba nimpongeze pia Mheshimiwa Waziri kwa kazi kubwa anayofanya kwenye sekta hii. Hongera sana. Naibu Waziri pamoja na wasaidizi wako wote tunatambua mchango mkubwa sana. Pia nawashukuru sana walimu wetu na watendaji wote kwenye sekta ya elimu kwa kazi kubwa wanayoifanya kwa Taifa letu. Ikumbukwe haya yote tunayojadili kwenye bajeti hapa, mtekelezaji wake kwenye ubora na kwenye kila kitu ni wale watumishi. Kwa hiyo, naomba nitambue mchango wao mkubwa.

Mheshimiwa Naibu Spika, nafahamu kwenye sekta ya elimu na afya kuna wadau wetu wa maendeleo, na hawa sio wengine ni taasisi za dini. Naomba kwa nafasi hii nimshukuru sana Shehe Mkuu wa Mkoa wa Kilimanjaro, kuna taasisi nyingi zinatoa elimu kule kwetu Hai kama Mudio na nyingine. Pia namshukuru Baba Askofu Dkt. Fredrick Shoo, ametuletea pale kwetu chuo kikuu, kinaendelea pale. Vile vile pale KCMC kuna chuo kizuri ambacho kinatoa elimu kwa wauguzi wetu na madaktari wetu, nawapongeza sana. Kipekee, nampongeza sana Dkt. Masenga kwa kazi nzuri anayoifanya pale KCMC na kule Mkwarungo.

Mheshimiwa Naibu Spika, naomba nianze kuchangia hoja hii kwa kuzungumza eneo moja linalohusu stahiki za Wahadhiri wa Chuo Kikuu. Tumekuwa tukizungumza hapa habari ya walimu, tumetoka kwenye walimu, na leo naomba nizungumzie Wahadhiri wa Vyuo Vikuu. Bahati nzuri na Waziri naye ni Mhadhiri wa Chuo Kikuu, anaelewa adha ambayo wanapata Wahadhiri wenzake. Tusipotazama eneo hili tukawapa heshima stahiki, hata hii mitaala tunayoenda kuiandaa bado haitatusaidia, kwa sababu watekelezaji na wasimamizi ni hawa watu.

Mheshimiwa Naibu Spika, unakuta mwalimu anayesimamia research ana wanafunzi zaidi ya 20. Hebu niambie, tunaenda kutengeneza watu wa Ph.D wa aina gani? Nami kwa ku- declare tu, ni mwanafunzi wa Ph.D pale UDOM. Kwa hiyo, naona ugumu ulivyo. Unamtafuta mwalimu wiki tatu, na siyo kwa makusudi anafanya hivyo, lakini ana wanafunzi wengi. Akitoka hapo, unakuta anamiliki saluni Dodoma. Hata walioko kule SUA ambao tulitegemea wamiliki mashamba, wamiliki mifugo, tunakutana nao wanamiliki bar huku. Kwa nini wanafanya hivi? Stahiki zao hazitoshelezi.

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa hiyo, leo nitasimama hapa kuomba sana Mheshimiwa Waziri, ninafahamu linahusisha Wizara nyingi, lakini kwenye eneo hili kaa na Wizara wenzako wanaohusika kwenye jambo hili, tuwape heshima hawa wahadhiri, ndiyo kiwanda kinachofyatua watu wa kuja kutusaidia kwenye sekta zote. Tukiendelea kuwaacha, waache ku-concentrate kwenye eneo la elimu, wakawa na shughuli nyingi wanazofanya za kujitafutia kipato, hatutawatendea haki. Nami nashauri, hawa watu, wakifika level fulani ya uprofesa, ili aweze kutulia kule alipo afanye kazi yake kwa umakini, ni lazima tuangalie stahiki zao.

Mheshimiwa Naibu Spika, leo nimeanza viashiria vya utafiti wangu, kuona ni kwa namna gani watu wanaotoka kwenye taasisi za elimu kukimbilia maeneo mengine, hata humu ndani, gap linalobaki kule, nani anayelitunza? Naomba sana, majibu ya haraka ni kwamba hawa watu wapate stahiki zao. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, lingine nizungumze kuhusiana na nidhamu ya wanafunzi walioko chuo kikuu. Mheshimiwa Waziri tusipotazama jambo hili litatuletea shida. Hao walioko chuo kikuu wengi wanasoma degree. Kwa hiyo, tunawaandaa kuwa viongozi. Sijui ukipita hapo Dodoma unajifunza jambo gani, au pale UDOM? Ukimwona kijana aliyeko sasa hivi mwaka wa tatu, anafanana kuandaliwa kuja kuwa kiongozi na msimamizi wa taasisi wa Serikali? Wakati mwingine wahadhiri kule wanalalamika kwamba eti sisi wanasiasa, wakiguswa kidogo, sisi ndio tunawatetea.

Mheshimiwa Naibu Spika, naomba nisimame hapa niseme kwamba hawa ndio viongozi tunaowaandaa. Ukimwona mtoto mwenye degree leo, unapishana naye Mheshimiwa Waziri, kwa kweli inasikitisha. Huwezi kumtofautisha na aliyeko Form Two na anayesomea degree.

Mheshimiwa Naibu Spika, unakutana na mtoto kala ndala anapita kwenye mitaa ile physical appearance ya kuandaliwa kama kiongozi haifanani. Niombe mambo haya, wenzetu wa SAUT wamejitahidi sana kufanya hivyo. Mambo ya nidhamu yanaenda sambamba na utoaji wa taaluma, hatuwezi kuviacha.

Mheshimiwa Naibu Spika, naomba kwenye eneo hilo pia…

MHE. FESTO R. SANGA: Mheshimiwa Naibu Spika, Taarifa.

NAIBU SPIKA: Taarifa.

TAARIFA

MHE. FESTO R. SANGA: Mheshimiwa Naibu Spika, naungana kabisa na anachokizungumza Mheshimiwa Saashisha. Wanafunzi wengi wanakulia boarding schools, wanapofika kwenye level ya chuo kikuu wanakuwa wamepata uhuru mkubwa sana. Mwanafunzi mazingira haya anakuwa hana control yoyote na hawa ndio wanategemewa kuja kuwa watumishi wetu. Mheshimiwa Waziri pia wanafunzi wanao disco idadi imekuwa ni kubwa sana kwenye vyuo kutokana na jambo hilo ni vema Serikali ikaangalia jinsi gani ya kuli–control.

NAIBU SPIKA: Mheshimiwa Saashisha, taarifa hiyo.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, naipokea kwa mikono miwili na niendelee kusisitiza kwa kweli Mheshimiwa Waziri tazama eneo hili ili tuweze kupima elimu yetu kabla hatujaenda kwenye utekelezaji wa mtaala mpya.

Mheshimiwa Naibu Spika, niingie kwenye kuchangia mtaala mpya ambao tunaendelea na majadiliano nao. Nilikuwa natamani Mheshimiwa Waziri utakapokuja hapa utuambie hivi mmefanya tathimini ya utekelezaji wa mtaala wetu tangu tumepata uhuru mpaka hapa tulipo umetupa matokeo gani? Nitaomba kupata hilo na kama hatujafanya wakati tunaendelea basi tuweke fikra zetu kutazama huko.

Mheshimiwa Naibu Spika, nimekuwa nikisema hapa Mheshimiwa Waziri na mwaka jana nilichangia, kwamba mawazo yangu ninafikiri ili tuwe na mtaala mzuri tutanguliwe na malengo ya Serikali na sijui kwa nini linakuwa gumu hili? Nichukue wito huu kukuomba wewe una wataalam wengi Maprofesa wako huko hebu wafanye utafiti ni namna gani nchi yetu inaweza ikawa na malengo na maono ya muda mrefu. Tuwe na Tanzanian interests za kwetu ambazo tulitekeleza kwa kipindi cha miaka 100.

Mheshimiwa Naibu Spika, tungekuwa na malengo hayo na maono hayo ya miaka 100 tunapokuja kutengeneza mtaala huu unatakiwa u–reflect National objectives. Yale malengo ya Serikali ya miaka mitano, malengo ya Serikali ya miaka 100 basi mtaala huu unamwandaa Mtanzania aweze ku-fit kwenye malengo tunayotaka.

Mheshimiwa Naibu Spika, sasa kama tumeshaanza mchakato kwa kutazama malengo ya miaka mitano fine. Lakini tunajua mtaala huu muda wake wa utekelezaji unaendelea hauna kikomo. Utaendelea kufanyiwa marekebisho kama huko nyuma ambavyo imekuwa ikifanyiwa marekebisho. Sasa kama ni jambo kubwa namna hii ni lazima tutengeneze dira na tusiwe waoga wa kufikiri mambo makubwa. Hata wenzetu ambao wanakwenda kwenye sayari za mars walianza kama sisi.

Mheshimiwa Naibu Spika, tuweke malengo makubwa, maono makubwa ya kufanya mtaala huu huko unakoenda uweze kujibu matarajio ya mahitaji ya wananchi. Niseme tu mtaala huu u–focus mara nyingi tumekuwa na shida ya career choice ya watoto wetu. Mwanafunzi anakwenda chuo kikuu hana maono hajui anafika kwenye jambo gani.

Mheshimiwa Naibu Spika, hebu tutumie mfumo wa co- curriculum kutazama elimu au mtaala huu tunaotengeneza ukaongezee talanta aliyonayo mtoto. Kuliko kulazimisha mtu hana sifa ya kusoma sheria mradi tu baba yake alisoma sheria tumlazimishe aende huko. Niombe namna ya kutama career choice liwe kama somo ambalo linalofundishwa kuanzia kidato cha tano na sita ili watoto waweze kujiandaa wanakwenda kuwa wakina nani.

Mheshimiwa Naibu Spika, nimefurahishwa sana na mwonekano na mawazo yaliyoko kwenye mtaala huu mpya unaokwenda sasa kugusa ujuzi. Mheshimiwa Waziri, niombe na nilisema hapa mwaka 2022 eneo hili libaki la kwetu ndani, na hata kama kuna utekelezaji unaohusika tusihangaike sana na hela za watu. Password ya maendeleo yetu, password ya uwezo wetu wa kufikiri uko kwenye knowledge na skills za watu wetu. Kwa hiyo, niombe sana Mheshimiwa Waziri tafadhari tazama eneo hili.

Mheshimiwa Naibu Spika, eneo lingine ambalo ningetamani kugusa, wapo walimu wastaafu, kwa kuwa wewe ndio Baba yao na wewe ndio mlezi wao wengi wamestaafu miaka mingi. Ninafahamu utaratibu wa vikokotoo ulivyo, wao wametumikia Taifa wengine mara baada ya uhuru, wengine wale ambao wachache wamebaki, na wengine miaka ya 50, miaka ya 40 wamestaafu, unakuta wanacholipwa ni kidogo mno. Hapa nina messages nyingi wanaomba jamani wakumbukeni, nikuombe sana kaa na Wizara ya TAMISEMI, kaa na Waziri wa Fedha, muone namna ya kuwakumbuka hawa wastaafu ambao wameitumikia nchi yetu. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa formula ile iliyokuwa inatumika wakati ule sambamba na kwa wahadhiri wa vyuo vikuu, formula iliyotumika wakati wanastaafu haikuwa rafiki kwao. Pamoja na uchumi wetu bado haujakuwa katika kiwango hicho naomba muwatazame. Unakuta mtu analipwa shilingi 20,000, shilingi 50,000, hebu tutazame viwango hivi pamoja na kwamba ninafahamu kulikuwa na formula ya wakati huo.

Mheshimiwa Naibu Spika, la mwisho niombe sana, Wizara ya Afya wametengeneza guideline ya wale wauguzi na watoa huduma wa afya wanaojitolea. Hebu na hapa Mheshimiwa Waziri, tafuta utaratibu wa kutengeneza na wewe guideline ya walimu wanaojitolea kwenye shule zetu ili inapofika wakati wa ajira kuwe na guideline inayowaongoza.

Mheshimiwa Spika, pia hata kama sio kuajiriwa, kwa maeneo yale ambayo Serikali hatujaweza kufika kwa maana ya kuajiri kuwe na mwongozo proper unaowaongoza kuelekea kupata ajira lakini hata kuajiriwa na kulipwa na wazazi kuwe na mwongozo fulani unaowaongoza ili kuepuka mkanganyiko ambao unajitokeza sasa hivi. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, la mwisho Mheshimiwa Waziri, ninakuomba, zamani tulikuwa na mitaala inayotoa elimu ya ufundi kwa shule za misingi. Kwa mfano; pale kwangu Hai tulikuwa na shule kama nne zinatoa elimu ya ufundi. Zilikuwa zinaitwa shule ya msingi ufundi, shule kadhaa mtaala ule au utaratibu ule umesitishwa na mitihani imesitishwa. Lakini kuna majengo, kuna walimu na kuna rasilimali. Niliwahi kuuliza swali hapa kwa Mheshimiwa Waziri Mkuu, akatuambia kwamba hizi shule zimefutwa na sasa tunaelekea VETA. Lakini hizi rasilimali zilizoko katika hizi shule nani anazitunza?

Mheshimiwa Naibu Spika, nategemea pale kwangu tumekwishajenga Chuo cha Ufundi cha Rundugai na sasa hivi tunahangaika na Losaa, zile mali na vifaa vile ambavyo vilikuwa kwenye shule hizi za msingi namna ya kuvihamishia viende kwenye vyuo vyetu kuliko kuviacha vitu vinaozea pale.

Mheshimiwa Naibu Spika, pia kuna walimu wana taaluma hizi, niombe wawe allocated kwenye maeneo ambayo wanaweza kwenda kuisaidia nchi yetu. Ikishindikana, kama maeneo hayana shule basi waingizwe kwenye vyuo vya VETA ili wasikae kwenye maeneo ya utoaji wa elimu ambayo wao hawawezi kusaidia nchi yetu.

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa kusema hivyo naona umewasha nakushukuru sana na naunga mkono hoja. Ahsante. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, nakushukuru kwa kunipa nafasi nami niweze kuchangia hotuba ya bajeti iliyoko mbele yetu. Kwanza, nianze kwa kumshukuru Mwenyezi Mungu kwa kutupa afya na uzima, lakini nimshukuru sana Mheshimiwa Rais kwa kazi kubwa anazozifanya ndani ya nchi yetu, pamoja na viongozi wote wanaomsaidia Mheshimiwa Rais, kuanzia Makamu wa Rais mpaka Mwenyekiti wa Kitongoji kwa sababu wote wanafanya kazi hiyo. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, ninawashukuru sana wananchi wa Tanzania ambao ndiyo walipakodi niwaombe waendelee na moyo huohuo. Ninampongeza pia Waziri kwa kazi nzuri anayoifanya, Naibu Waziri na Katibu Mkuu na hasa wananchi wa Hai wamenituma niwashukuru kwa jambo zuri waliloliratibu la kuweza kupata Milioni 400 pale kwenye Kituo chetu cha Afya Kisiki wanasema ahsante sana. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, pia nipongeze hotuba hii kwa kweli imekuja na mambo ambayo yanagusa wananchi, moja ya eneo ambalo linagusa mwananchi moja kwa moja ni kuondoa ada kwa Kidato cha Tano na cha Sita tunashukuru sana. Pia kubadilisha utaratibu ule wa manunuzi ambao mfuko wa simenti ukiitwa wa Serikali bei yake inapanda saa hiyohiyo, kwa hiyo jambo hili linaenda kunusuru fedha nyingi za Serikali.

Mheshimiwa Naibu Spika, pia ule utaratibu wa magari mliouleta na lenyewe ni jambo lenye tija sana ninawapongeza. Mimi nitangulie kutanguliza maombi kadhaa kabla ya kuingia kwenye mchango wangu, mimi niombe Mheshimiwa Waziri mkatazame namna ya kupata fedha kwenye remittance wale Watanzania wanaofanya kazi na wanaishi nje ya nchi ya Tanzania, ni namna gani tunaweza kupata pesa kwao. Wenzetu wa Bangladesh asilimia 12 ya Pato lao la Taifa wanapata kutoka kwenye remittance, mimi niombe mkakae na wataalam muone namna ambavyo tunaweza tukapata fedha hizi.

Mheshimiwa Naibu Spika, ombi la pili mmeweka fedha kwenye mazao mengine ya ruzuku, zao la kahawa mkaacha! Zao la kahawa hili linatuletea fedha nyingi za kigeni niombe Mheshimiwa Waziri utakapokuja kuhitimisha hapa nenda kaa na wataalam wako uone namna ya kuongeza zao la kahawa na lenyewe liweze kupata ruzuku. Pia niombe nimekuwa nikisema mara kadhaa, sasa hivi huku mbele nitachangia kuhusu Wizara ya Kilimo. Tumeweka fedha nyingi pale na tunataka kuongeza thamani mazao yetu lakini mazao haya wateja wetu wako nje ya nchi na mazao ya mbogamboga usafiri wake mzuri ni usafiri wa ndege, nilikuwa naomba Mheshimiwa Waziri unikubalie kwamba kiwanja cha ndege cha Kilimanjaro, ndege zile za mizigo tu zitue maegesho yawe bure na kutua ndenge kuwe bure ili tuweze kuvutia ndege nyingi za mizigo zije pale zichukuwe mazao yetu haya ambayo tumeweka fedha nyingi yaweze kupata wateja nje ya nchi. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, lingine ambalo ni ombi ofisi ya ombudsman tuliosema ambao ni msuluhisho wa masuala ya kikodi, tuombe Tarehe Moja ianze na siyo lazima ianze na watumishi wote, mnaweza kuanza na watumishi wachache ili mradi tu waweze kuanza na mkisema muanze kuhangaika ofisi hapo Chuo Kikuu cha UDOM kuna maofisi wapelekeni hapo waanze kazi mara moja ili kuondoa adha kwa wafanyabiashara. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, lingine kuhusu Wizara ya Kilimo, namshukuru sana Mheshimiwa Rais kwa kusikia maoni yetu Wabunge, kutoka kwenye Bilioni 294 hadi Milioni 954 haya ni mapinduzi makubwa sana kwenye Bajeti ya Kilimo. Tafsiri yake ni kwamba tunaenda kuongeza pato la Taifa, kwa sababu formula ni kwamba unapoongeza uzalishaji maana yake Pato la Taifa letu linaenda kukua. Ninamuomba Mheshimiwa Waziri fanya ufanyavyo fedha hizi zije kama zilivyo, kwa sababu kama tutapanga hapa halafu hazitakuja tutakuja kualaumu Wizara ya Kilimo kumbe hakupeleka fedha. Ili kusudi tuhakikishe kwamba tunaenda kupata mbegu ya Kitanzania, wataalam wetu hapa Tanzania kwenye taasisi inayoshughulika na mbegu wafanye utafiti tupate mbegu za kwetu ambazo ni rafiki na ikumbukwe Mheshimiwa Waziri hii ni biashara shindani. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, unapoenda kuchukuwa mbegu huko hatukatai ni vizuri ni majirani zetu lakini tuko kwenye ushindani wa kibiashara, tuhakikishe fedha inayotengwa kwa ajili ya utafiti wa mbegu inakwenda kwa wakati, kwa sababu mbegu ndio kitu cha kwanza kinachotangulia. Fedha zilizopangwa kwa ajili ya skimu ziende ili mwisho wa siku tuweze kufanya kilimo biashara lakini chenye tija.

Mheshimiwa Naibu Spika, jambo lingine zuri Wizara ya Kilimo imetenga fedha kwa ajili ya kutengeneza vile viwanda vya kuongeza thamani ya mazao common use facility, niombe hizi fedha ziende mara moja ili zikajengwe bahati nzuri na sisi Hai ni wanufaika kitajengwa pale Hai. Tuweze kujenga wakulima wetu waende wafungashe mazao yao, wauze yakiwa yameongezwa thamani.

Mheshimiwa Naibu Spika, eneo lingine tumekuwa tukipewa taarifa hapa kwamba nchi yetu ina dalili ya kupata mafuta lakini tayari tumekwisha kupata gesi, nimezungumza na wataalam wakasema tunahitaji Bilioni 40 kufanya utafiti kisima kimoja, hivi kwa nini tusifunge mkanda tukaamua sasa tutenge fedha za kutosha tufanya utafiti tuangaike na haya mafuta kwa sababu tuna uhakika tukiyapata tutainua uchumi wetu na tutaondokana na matatizo makubwa kama ambayo yametukumba hivi karibuni.

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa kuwa Mungu ametujalia na dalili zinaonekana mimi niombe sana Mheshimiwa Waziri inawezekana sio bajeti hii pale utakapopata pesa nyingine, nje ya bajeti tunayoipitisha hapa, kipaumbele kiwe ni namna gani tunaweza kufanya utafiti, tuwe na mafuta yetu, tuwe na gesi yakujitosheleza ya kwetu itatusaidia sana. Pia sambamba na hilo nchi hii imejaliwa madini mengi, mimi niombe namna ambavyo tunaendesha biashara hii ya madini bado haijawa yenye tija ya kutosheleza.

Mheshimiwa Naibu Spika, hivi tuna shida gani ya kuchagua Mikoa Mitatu au Minne tukasema Mkoa wa Mbeya, Geita, Mikoa inayofanana na hiyo yenye madini mengi, tukaenda kufanya tathmini geological survey tukapata ripoti ya madini tuliyonalo tukauza leseni ambazo zimefanyiwa utafiti kuliko hivi sasa hivi tunauza leseni ambazo hazijafanyiwa utafiti ninajua ni gharama kubwa lakini sisi tu-invest pale hela ile itarudi ukizua leseni ambayo imefanyiwa utafiti utapata fedha ya haraka halafu ambayo haina risk yeyote lakini tuwe tumefanya.

Mheshimiwa Naibu Spika, pia niombe nimekuwa nikisema Mheshimiwa Waziri wewe ni mtaalam wa uchumi nchi hii tuna shida gani ya kutengeneza National agenda za kwetu tuwe na mipango ya miaka 100? nchi hii imejaa wachumi wengi wako Vyuo Vikuu, na nitumie nafasi hii kuwaomba Wachumi nchi hii waje na andiko la kutusaidia ni namna gani tunaweza tukawa na mipango yetu ya miaka 100.

Mheshimiwa Naibu Spika, ni kweli tunayo maono nakubali ya miaka 20, lakini tunayo maono ya miaka mitano, mwaka mmoja mmoja lakini tutoke hapo ili kuweka nguzo ya uhakika tunaposema Serikali yetu tunataka tuimarishe kilimo basi tuweke mipango ya muda mrefu ambayo itafungwa kisheria, yeyote atakayekuwa Kiongozi wetu atasimamia mipango hii bila kuipindisha. Mheshimiwa Waziri naomba kipindi chako wewe ni Mchumi hebu anzisha jambo hili ili tuone litafikia wapi, watakuja wengine watakuja wataendelea ulipoishia wewe lakini usikubali kuondoka kwenye Wizara hii sasa hivi bila kuacha mpango huu umekaa vizuri. Nchi hii iwe na mipango ya muda mrefu miaka 100 na tufanye mabadiliko ya sheria jambo hili linawezekana sana. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, pia niseme kuhusu watumishi ambao tumesema hapa, kwamba watumishi wale ambao wako kwenye uteuzi, wakitoka kwenye teuzi zao warudi kwenye utumishi wa umma wa kawaida. Nashauri kwa kuwa mtumishi huyu atakuwa ameondoka kwenye utumishi wake wa umma wa kawaida akaenda kwenye uteuzi kuna miaka ambayo hakupanda madaraja, anaporudi basi apewe kwanza promosheni zake kwa kipindi kile ambacho alikuwa nje ya utumishi halafu ndiyo abaki pale, kuliko kumrudisha huku amefanya kazi labda alikuwa Afisa Utumishi akateuliwa kuwa Mkuu wa Mkoa au Mkuu wa Wilaya amekuwa Mkuu wa Wilaya kwa miaka ishirini au miaka kumi akirudi akaanzie tena daraja la pili, hii siyo sawa. Apandishwe promosheni zake kwanza, halafu ndiyo ambapo anaweza kubaki kwenye cheo chake.

Mheshimiwa Naibu Spika, jambo lingine niombe sana, kule Hai walifanya tathmini muda mrefu sana ya Daraja lile la Kikafu ambalo ni Barabara ya Moshi – Arusha, wananchi wamesimama muda mrefu hawajalipwa fidia zao na nimepita kwenye hotuba ya Waziri, sijaona mahali ameweka. Nimwombe Mheshimiwa Waziri atafute fedha hii na bahati nzuri mradi ule ni wa wadau, atafute fedha hii alipe wananchi wale fidia na lile Daraja la Kikafu liweze kujengwa.

Mheshimiwa Naibu Spika, niombe jambo lingine, Chuo chetu cha SUA tafadhalini sana. wamezungumza Wabunge hapa, ifike mahali Mheshimiwa Waziri apokee maoni yetu, Chuo cha SUA kiwe Chuo cha Kilimo kweli kweli, wawapelekee fedha wafanye kazi yao…

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

NAIBU SPIKA: Ahsante Mheshimiwa Mafuwe, kengele ya pili hiyo.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, nashukuru na naomba kuunga hoja mkono. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, ahsante sana kwa kunipa nafasi na mimi niweze kuchangia hoja zilizoko mezani.

Mheshimiwa Spika, kwanza, nianze kwa kukupongeza wewe mwenyewe kwa kuchaguliwa kuwa Rais wa Umoja wa Mabunge Duniani, hongera sana. Hii siyo kwa sababu ya jambo jingine unao uwezo mkubwa na umetuheshimisha sana. Ahsante sana. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, naomba nimshukuru sana Mheshimiwa Rais kwa kazi kubwa anazozifanya kwa ajili ya nchi yetu na nimefurahi sana juzi wananchi wa Hai walikuwa barabarani, umeme ulizimika sasa tumewekewa pale taa za barabarani Bomang’ombe barabara kama nne, wanasema wanamshukuru sana Mheshimiwa Rais kwa kazi kubwa anayoifanya. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, nimshukuru Makamu wa Rais, Mheshimiwa Waziri Mkuu. Hapa niseme kidogo, Mheshimiwa Waziri Mkuu anafanya kazi kubwa, tunaona anavyohangaika haya majizi tunayosema huko, siyo tu kwamba wanatudanganya sisi, hata Waziri Mkuu akienda huko mnaona wanavyomjibu. Mheshimiwa Waziri Mkuu nikupe pole sana hao ndiyo watumishi wa Tanzania. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, pia nimpongeze Mheshimiwa Naibu Waziri Mkuu kwa kuaminiwa na kupewa dhamana kubwa, mimi nimwambie tu Watanzania wanataka umeme na mafuta ya uhakika. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, naomba nianze na issue ya KADCO imezungumzwa hapa. Mimi niwaambie Waheshimiwa Wabunge pamoja na investment kubwa inayofanyika, sasa hivi Serikali imetoa bilioni 11 kwa ajili ya kulipa fidia wananchi waliokuwa kwenye eneo lile la Uwanja wa Ndege wa Kilimanjaro watoke na wamekubali. Mimi nashangaa tumepitisha hapa tuambiwe kiwanja kile kisimamiwe na Mamlaka ambayo ni ya Serikali mpaka leo halijafanyika.

Mheshimiwa Spika, jambo hili linaudhi na mimi niwaambie nipo kule site, likichelewa jambo hili tutazungumza lugha nyingine baadae, siyo vyema. Ninaomba sana Serikali ifikie mwisho ichukue maamuzi.
Mheshimiwa Spika, naungana na Mheshimiwa Ole-Sendeka kwamba tuunde Kamati Teule iende awamu tatu taarifa ya CAG, tuone CAG aliagiza nini, nini kimefanyika na kwa nini na hatua gani zinapaswa kuchukuliwa?

Mheshimiwa Spika, tusipofanya hivi, tutakuwa tunazungumza hapa kila mwaka tunajaa gesi hapa mambo yanaendelea vilevile. Waheshimiwa Wabunge sote tunafahamu Utumishi wa Umma kuna shida. Kuna shida kubwa hawa watu wameshakuwa sugu, hivi nawaambia wengine wako mule, hawa wanasema majamaa wanapiga stori wataondoka, business as usual! wako pale wanatusikiliza, wanajua kabisa hakuna kitakachofanyika. Mheshimiwa Waziri Mkuu wanakusikiliza pale! Wanajua hawa wataongea wataendelea. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, mimi niwaambieni tumepita Kamati ya TAMISEMI huko Halmashauri, tunawasilikiza wakija kwenye Kamati, anakuja Mkurugenzi pale unamsikiliza huyu mtu hata kujumlisha hesabu zinawashinda, unamuuliza swali mtu mwepesi kabisa. Hapa kwenye Taarifa ya Kamati ya LAAC wameandika naomba nimnukuu “Kamati imefanya uchambuzi wa kina na kujiridhisha kutokuwepo kwa ufanisi wa utendaji wa Wakurugenzi”. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, sasa kama watu hawana ufanisi Mheshimiwa Waziri Mkuu wameshindwa kazi hawa watu. Tunaenda mahali pale Iringa ni aibu, tukaenda kuangalia soko lile ni kilio. Mheshimiwa Waziri Mkuu utembelee pale. Nadhani awamu hii utawapiga makofi, kwa sababu ni aibu! Ni vitu ambavyo havifai. Mheshimiwa Waziri Mkuu hebu tufikirie Mheshimiwa Rais wetu amefanya kazi kubwa, ametupatia fedha, mtu anapewa trilioni 1.2 nenda kajenge madarasa kwa mradi wa SEQUIP, pesa umepewa cash, tengeneza ramani wewe, tengeneza mpago wa ujenzi wewe, tengeneza feasibility wewe, unaenda kujenga madarasa hayakamiliki, kama siyo maksudi, kama siyo hila, kama siyo mpango mbaya wa kumuhujumu Mheshimiwa Rais, ni kitu gani? Kwa sababu siyo pesa ya mkopo, pesa ipo cash. Unaenda pale darasa halijakamilika havieleweki vitu vinavyofanyika, haya ni maksudi. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, mimi niseme tubadilishe mazungumzo namna ya kuzungumza na hawa watumishi. Mheshimiwa Jenista Mhagama hapa Mama yangu ameongea kwa uchungu sana na mimi nikamuonea huruma, lakini Mheshimiwa Waziri tumkamate nani zaidi ya ninyi? Sisi tuwabane na ninyi mkawabane wale. Ninyi ndiyo size yetu. Tunafahamu mnafanya kazi nzuri sana, lakini hawa majizi mnayo humo. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, Mheshimiwa Bashe ana majizi yake kwenye Ushirika kibao ya kutosha, Mheshimiwa Kaka yangu hapa Mchengerwa una majizi yako kule TAMISEMI ya kutosha na unayajua, nenda kayatoe, ukiyatoa sisi tutakuja hapa tutapongezana, kwa sababu hivi vitu vinafanyika ni maksudi kabisa! Haya majizi ya Ushirika Mheshimiwa Bashe anayajua, kila mwaka tunazungumza anayo mule ndani, sasa mnataka tukamwambie nani? (Makofi)

Mheshimiwa Spika, Mheshimiwa TAMISEMI unafahamu majizi unayo, Wakurugenzi ambao hawaeleweki wanafanya miradi ya hovyo, unafahamu na wewe upo kwenye Kamati yetu! Sasa usipochukua hatua unataka tukamwambie nani? Hawa watu wanamhujumu Mheshimiwa Rais na sisi ndiyo kazi yetu kusema hapa. Hizi fedha hizi hebu fikiri…(Makofi)

MHE. TABASAM H. MWAGAO: Mheshimiwa Spika, taarifa.

SPIKA: Mheshimiwa Saashisha Mafuwe, kuna taarifa kutoka kwa Mheshimiwa Tabasam.

TAARIFA

MHE. TABASAM H. MWAGAO: Mheshimiwa Spika, nataka nimpe taarifa Mheshimiwa Saashisha. Ndugu yetu Waziri wa Ujenzi, nyumbani kwao kwa Mama yake Sengerema kuna kituo kinajengwa cha afya na yeye alikuwa ni Waziri wa TAMISEMI. Imepelekwa pesa imeliwa na madarasa hayajaisha. Karibu sana Mchengerwa Sengerema. (Kicheko)

SPIKA: Mheshimiwa Saashisha Mafuwe, unapokea taarifa hiyo?

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, naipokea na bahati nzuri tulienda Mwanza, tuliona hilo jambo.

Mheshimiwa Spika, kwa hiyo, kwa kweli nilikuwa nasema hizi fedha ifike mahali tumuonee huruma huyu Mama, anayo dhamira ya dhati ukimsikiliza unaona huyu Mama anatamani mabadiliko, anatamani watu wapate huduma. Hivi hawa watu wanaomsaidia mbona hawafanani na huyu Rais wetu, mnataka tufanyaje?

Mheshimiwa Spika, unajua tunafikia mahali watu wanafikiri, mimi tukiwa pale Mbeya kwa kweli nilijikuta nimesema tu, hivi kwa nini hawa watu wasipigwe risasi? Inafika mahali unaona ni hujuma fedha hizi. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, mimi nataka nizungumze tu kwenye elimu, TAMISEMI wamepewa trilioni 1.2 kwa ajili ya SEQUIP, wamepewa pesa za BOOST bilioni 1.15, wamepewa fedha kwa ajili ya vyoo bilioni 230 haijawahi kutokea! Hawa watu wamechanganyikiwa wanafikiri hela ni za kwao hizi, Mheshimiwa Mchengerwa usipochukua hatua wanadhani ni zao. Hawa watu hawako na mama tukuambie hapa uelewe, nendeni mkachukue hatua kwenye utumishi wa umma kuna jambo la kufanya.

Mheshimiwa Mwenyekiti, hawa ndio mahiri wa kusema aah, wanasiasa ndio wanaharibu nchi, Wabunge; wanatusema sisi wakati wao ndio wanaoharibu vitu, wao ndio hawafanyi kazi. Mheshimiwa Ndejembi tumeendanaye ziara, ni aibu tupu. Anasimama Mkurugenzi, unajiuliza, huyu mtu katokea wapi? (Makofi)

Mheshimiwa Spika, nami niseme jamani, turudi kwenye utaratibu. Kanuni za kudumu za Utumishi wa Umma, namna ya upatikanaji wa Wakurugenzi, imeelezwa. Sheria za utumishi zipo wazi, awe amefanya kazi miaka 12, awe na uzoefu. Wakati mwingine ni sawa hatujadili kuhusu namna ya uteuzi, lakini tunashauri, turudi kwenye sheria kwa sababu, Mkurugenzi anaenda pale Halmashauri ni mpya, katokea kwenye taasisi nyingine, hajui chochote. Anakuta Wajumbe, wale Wakuu wa Idara, ni magwiji yako pale miaka na miaka. Mkurugenzi anakuja maskini wa Mungu ni mwepesi, hajui kinachoendelea, wale ndio wanamtengenezea ramani. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, kwa hiyo, unajikuta Mkurugenzi yuko pale, hajui kinachoendelea kabisa, haijui Halmashauri. Ndiyo maana akija hapa kila ukimwuliza swali…

SPIKA: Ahsante sana Mheshimiwa. Muda wako umekwisha.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Dah!

Mheshimiwa Spika, naunga mkono hoja zote za Kamati. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, ahsante kwa kunipa nafasi ili niweze kuchangia kwenye Wizara hii muhimu sana. Kwanza nianze kwa kumpongeza sana Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania ambaye amebeba dhana hii ya mahitaji ya maji kwa Watanzania na kwenye hotuba yake akaeleza kinagaubaga kwamba ataenda kusimama kuhakikisha Watanzania wanapata maji.

Mheshimiwa Naibu Spika, kama niliwahi kusema hapa sio mzuri sana wa kusifiasifia, lakini huwa nasifia kwa sababu. Sasa naomba sana nimsifie Mheshimiwa Waziri kwa namna ambavyo anapambana na wale wazinguaji, hongera sana. Pia Naibu Waziri kwa kazi nzuri aliyoifanya wakati amekuja kwenye ziara yake pale Hai. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, pale Hai tulikuwa na watu wanaotuzingua sana kwenye zile Bodi za Maji walikuwa na utaratibu wao wamejiwekea, wanalazimisha wananchi kununua vifaa kwenye maduka yao, lakini alivyokuja pale alitoa tamko la Serikali na leo wananchi wa Hai wanafurahia, wananunua vifaa kwa bei ya soko na sehemu wanayoitaka, nipongeze sana kwa hilo. Nipongeze ziara ya Naibu Waziri pia ilinisaidia sana tukapata maji kule Rundugai. Sio hivyo tu nafahamu kwamba chanzo chetu ambacho kilikuwa kimesimama muda mrefu pale Kikapu Chini na chenyewe kimetengewa fedha. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, niombe sana pamoja na hayo mazuri machache ambayo wameyafanya ndani ya Jimbo la Hai, lakini bado tunayo changamoto kubwa ya maji. Wakati wa kampeni, Mheshimwa Hayati Dkt. Pombe John Pombe Magufuli, aliwaambia watu wa Hai wakati anaomba kura, mmenifunga kwa kipindi cha muda mrefu, naomba nileteeni Saashisha na Madiwani wake mnifungue niwaletee maji. Sauti hiyo bado ipo kwenye mwangwi wa masikio ya watu wa Hai, pale Jimbo la Hai tunashida ya maji sana nadhani na sisi tunapaswa kuingizwa kwenye maajabu ya dunia, kwa sababu tunavyo vyanzo vya maji vya kutosha.

Mheshimiwa Naibu Spika, Mlima Kilimanjaro unatiririsha maji mazuri ya kunywa lakini tunalia kwamba Jimbo la Hai hatuna maji. Chini wataalam watatuambia tuna maji ya kutosha, lakini hatuna maji, hususani kata za tambarare, kuanzia Kata ya KIA, Muungano, Bondeni, Boma Ng’ombe, Weruweru, Rundugai, mpaka Mnadani hakuna maji; nazungumza hakuna maji kabisa na Mheshimiwa Waziri anajua. Tunafahamu kulikuwa na jitihada mradi mkubwa wa Serikali wa kupeleka maji Arusha, nikawaomba jamani huwezi kupeleka maji Arusha ukaacha watu wa Hai hawana maji, kuna visima 18 vinachimbwa ndani ya Wilaya ya Hai, lakini vinapeleka maji Arusha.

Mheshimiwa Naibu Spika, tunawapenda sana ndugu zetu wa Arusha, lakini nashukuru nilizungumza na Mkurugenzi wa Mamlaka ya Maji Arusha akaniahidi kwamba vyanzo vile vya maji vitapitisha maji pale Hai. Hili ni jambo la sera ya maji kwamba maji yanapogundulika yanaanzia basi wale wanufaika wapate maji. Niiombe sana Serikali pamoja na kwamba najua ni gharama kubwa kuyaleta maji pale lakini chanzo hiki kitumike watu wa Bomba Ngombe na KIA waweze kupata maji, maana hii ndio changamoto kubwa tuliyonayo Mheshimiwa Waziri.

Mheshimiwa Naibu Spika, suluhisho lingine ambalo tunaweza kutumia tuna chanzo cha hakika na kimeshafanyiwa upembuzi yakinifu, thamani yake ni bilioni 3.5. Hii Serikali ya mama Samia Suluhu ina hela, tunaomba watusaidie pale fedha za kutosha. Nafahamu jitihada ambazo wamefanya wametutengea milioni 500, milioni 500 kwenye bilioni tatu bado ni ndogo. Niombe sana kama inawezekana kwa level ya Wizara tafuteni mkandarasi, chanzo hiki kianze kujengwa, tuna shida kubwa ya maji na kwetu kukosa maji wakati tunaona Mlima Kilimanjaro pale na tunaona vyanzo kibao vya maji kwa kweli ni aibu niombe sana Mheshimiwa Waziri atusaidie.

Mheshimiwa Naibu Spika, jambo lingine, tunazo Bodi za Maji pale. Bahati nzuri baada ya ziara ya Naibu Waziri tulifanya vizuri sana, tukarekebisha zile bodi. Niombe zile bodi zinaweza kulelewa vizuri na zikafanya vizuri sana. Kihistoria tumeanza nazo tangu tukiwa watoto. Kwa hiyo niombe Waziri asiziguse sasa hivi kwa sababu zimeanza kufanya vizuri.

Mheshimiwa Naibu Spika, eneo lingine niombe, wakati Mamlaka ya Maji Wilaya ya Hai haijaanzishwa tulikuwa na mali zetu na hapa nilizungumza na Waziri, naomba nirudie tena kusema, tuna mali zetu zilipelekwa Mamlaka ya Maji Moshi Mjini, pesa taslimu milioni 357 na ushee, lakini kulikuwa na madeni ya milioni 300 ambayo waliambiwa wakakusanye, kulikuwa na magari sita, kontena ambalo lilikuwa na vifaa vya watu wa Hai vyenye thamani ya bilioni mbili.

Mheshimiwa Naibu Spika, eneo lingine niombe, wakati Mamlaka ya Maji Wilaya ya Hai haijaanzishwa, tulikuwa na mali zetu. Na hapa Waziri nilizungumza na wewe, naomba nirudie tena kusema; tuna mali zetu ambazo zilipelekwa Mamlaka ya Maji Moshi Mjini; pesa taslimu milioni 357 na ushehe. Kulikuwa na madeni ya milioni 300 ambayo waliambiwa wakakusanye; kulikuwa na magari sita; kulikuwa na kontena ambalo lilikuwa na vifaa vya watu wa Hai vyenye thamani ya bilioni 2.

Mheshimiwa Naibu Spika, niombe Serikali itujereshee vitu vyetu, hizi ni hela za watu wa Hai na Siha ambazo waliweka ili ziweze kuwahudumia kwenye eneo la maji. Na nina wasiwasi na hizi fedha kama kweli bado zipo, kwa hiyo niombe sana Mheshimiwa Waziri utakapokuja kuhitimisha hapa utuambie hizi fedha zetu tutazipata lini. Kwako siwezi kushika shilingi kwa sababu wewe na Naibu Waziri mmetusaidia sana watu wa Hai.

Mheshimiwa Naibu Spika, eneo lingine ambalo ninataka nichangie; hivi karibuni tumepata mafuriko makubwa ndani ya Jimbo la Hai. Mafuriko haya yamesababisha maafa makubwa; tumepoteza ndugu zetu watatu, na nyumba karibu 1,500 watu wamekosa sehemu ya kuishi, kwa hiyo, sasa hivi kule tuna njaa haswa. Tunashukuru Serikali imetupelekea chakula lakini bado wananchi tathmini ya mazao yao na vitu vingine vilivyoharibika havijaguswa.

Mheshimiwa Naibu Spika, lakini kwenye eneo la maji tuna vyanzo ambavyo vimeharibika na hakuna maji kabisa. Mto wa Nau ambao ni chanzo cha maji hakuna maji kwasababu kimeharibiwa na mvua; Mto wa Semira chanzo kile cha maji kimekufa; Mto Alonzo chanzo cha maji kimekufa; Makoa chanzo hiki kimekufa; pale Kalali tuna chanzo chetu cha maji na chenyewe kimekufa.

Mheshimiwa Naibu Spika, ninaomba sana wananchi wanalia, shule za sekondari pale Msufini hakuna maji, pale Kalali hakuna maji, shule nyingine za Machame Girls na shule kubwa hizi zote hakuna maji kwasababu vyanzo vile vya maji vimeharibika sana.

Mheshimiwa Naibu Spika, na miundombinu hapa katikati ukiachilia kule kwenye vyanzo vya maji na vyenyewe vimeharibila kwasababu ya mvua hizi. Kwa hiyo, niombe sana Serikali iingilie kati iturejeshee maji. Ukanda huu wa juu hakuna maji, kule chini hakuna maji, lakini kama nilivyosema vyanzo vya maji ni vingi sana.

Mheshimiwa Naibu Spika, hili ni shauri, ni kwa faida ya nchi si kwa Jimbo la Hai tu. Hapa tuna mahitaji ya maji lakini vifaa vya kusababisha tupate maji ni ghali mno; tuone namna ya ku-regulate bei za hivi vitu kwa kupitia ruzuku, watu watuletee vifaa vya kuchimba kisima na mitambo hii ili tuondoe tatizo hili kwa level ya Kitaifa.

Mheshimiwa Naibu Spika, ahsante sana. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana. Kabla sijachangia Mpango, ninaomba niweze kuomba mambo matano. Moja ninaomba sana Mheshimiwa Waziri wa Fedha, walipe wakandarasi. Watu ambao wamehudumia Serikali wengi wanapata taabu na wanafilisika. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, jambo la pili, naomba sana waanze kufikiria sasa kuanza kujenga treni ya mwendokasi kuelekea Kilimanjaro. Itoke Dar es Salaam kwenda Moshi – Arusha. Pia, naomba sasa Mheshimiwa Profesa Kitila Mkumbo na Mheshimiwa Dkt. Mwigulu, wanafahamu kwamba tumetengewa shilingi bilioni 11.6 kwa ajili ya Ujenzi wa Soko la Kwa Sadala. Tafadhalini sana, tunaomba hii fedha ili soko lianze kujengwa. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba pia hili suala la Liganga na Mchuchuma, tangu nasoma shule ya msingi ninalisikia linazungumzwa. Ifike mahali liishe na sisi watu wa Hai tuliomba na wakasema wataweka kwenye mpango kwamba kile kiwanda cha mashine tools kiwe kinapata material kutoka huko. Kwa hiyo, jambo hili lifike mwisho. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, jambo la mwisho kwenye maombi yangu, wapokee utaratibu ambao tumewashauri hapa kwenda kwenye cashless. Haya mambo ya kutumia pesa kwa maana ya makaratasi, yanatuchelewesha. Tukubali na tupokee ushauri huo. Baada ya kusema hayo, sasa nichangie mpango ulioko mbele yetu. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, moja ya vipaumbele ambavyo wameviweka ni kwamba wamesema, ukurasa ule wa 13, “kuimarika kwa upatikanaji wa usalama wa chakula.” Ndiyo ninataka nichangie hapa. Wenzangu wengi wamezungumza, tunaposema upatikanaji wa usalama wa chakula ni nini? Tumeona mipango ambayo Serikali wameweka mbele yetu na tumeona maoni ya Watanzania wengi wakati wanachangia mawazo yao kwenye Maono ya Mpango ya Miaka 50 ijayo. Wengi, takribani watu 1,170,000 walioshiriki wamesema kipaumbele cha nchi hii kiwe ni kilimo. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, sasa ifike mahali tutoke kwenye maneno, twende kwenye vitendo. Tunaposema kilimo, tuone output ya kilimo, tuone tunazalisha na tunauza. Tusiongee sana, tumeshaongea na muda umefika sasa wa kulima kilimo ambacho kitakuwa na tija. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninaomba nishauri, tungeweza kuigawa nchi yetu katika kanda mbalimbali kulingana na aina ya ardhi na upatikanaji wa maji. Kwa mfano, tukasema Kanda ya Ziwa tulime zao hili, kwenye mkoa huu tulime aina ya zao moja lakini kwenye kilimo hicho, tuongezee thamani mazao. Kama tunasema tunalima nanasi, basi tuweke mashamba ya nanasi, tuweke umwagiliaji wa kutosha na tuweke viwanda vya kutengeneza juisi ya nanasi ili mtu alime afikishe bidhaa mwisho. Tuhangaike kutafuta masoko huko duniani. Kuliko hivi tunavyolima kidogo kidogo halafu hatuna umahiri kwenye zao fulani. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa mfano, tukisema Ukanda huu wa Kaskazini walime mahindi na maharage. Ni vizuri ifike mahali viongozi wetu walioko kwenye mikoa na wilaya ukimwambia Mkoa wa Kilimanjaro, wewe tunakupa target ya tani bilioni kadhaa za mahindi. Usipofikia hicho ndiyo kipimo chako. Ukifanya vizuri maana yake umefanikiwa na ukishindwa umeshindwa, ndiyo kipimo kiwe hivyo. Kwa hiyo, kwa kufanya hivi tutajikuta nchi yetu ina chakula cha kujitosheleza na tutaweza kuuza nje ya nchi kwa kuongezea thamani mazao tuliyonayo na ni sambamba na kujenga viwanda na hili linawezekana. Tukubaliane kwamba, kama tunaweka zao hili, kila zao ambalo tutapanga kulilima liwe na kiwanda chake cha kuongeza thamani. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, lingine ambalo wamezungumza kwenye mpango kama kipaumbele cha tatu, wamesema kuongezeka kwa ushiriki wa Sekta Binafsi katika shughuli za uwekezaji wa biashara.

Mheshimiwa Mwenyekiti, tunaposema Sekta Binafsi iingie, tunaiandalia mazingira gani hii Sekta Binafsi? Leo ukiangalia sheria zetu za kodi, siyo rafiki hata kidogo. Ninasema bado zina hangover ya kikoloni, kwa sababu wale walioko TRA wanamwona mfanyabiashara ni adui. Sasa hili siyo sawa. Tufike mahali tu-regulate sheria zetu za kodi, ziwe rafiki. Yule anayeenda ku-charge kodi pale aone kwamba kuna mtu kawekeza fedha yake. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia, tunapofanya auditing, mtu anapeleka ripoti yake TRA inawekwa mezani, mtu anazikusanya zaidi ya miaka minne hazijafanyiwa kazi, lakini angeenda mwaka huo akapewa ripoti yake akaambiwa ulikosea hapa, inamsaidia mwakani kubadilika. Pia wale watumishi walioko TRA wakumbushwe kwamba wana wajibu wa kulea wafanyabiashara. Siyo hivyo wanavyoishi, wanataka kukamua ng’ombe, lakini kumlisha ng’ombe hawataki, siyo shughuli yao na inafika mahali wanaona ni fahari kufunga biashara za wafanyabiashara. Ni fahari kwao kufilisi. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ifike mahali hiyo attitude ibadilike, kwamba ikifika meneja wa mkoa kuna mfanyabiashara amefilisika, wewe meneja tuku-charge kwamba kwa nini huyu amefilisika? Hukumshauri vizuri. Kwa hiyo, hilo na lenyewe lionekane. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, tunaposema uwekezaji, pia naomba nizungumze jambo moja. Tulinde wawekezaji na wafanyabiashara wetu wa ndani. Pamoja na kwamba mimi ni muumini sana wa diplomasia; hivi jamani kinachoendelea pale Kariakoo mnakiona? Wale wageni waliojaa pale, anazalisha kule kwao China, anakuja na kontena, anaenda analiweka ndani halafu anachukua yeye mwenyewe anaenda kupanga pale anauza. Mnategemea ushindani wa biashara sisi Watanzania tutaweza kushindana nao? (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ni kweli kabisa, tunatakiwa kuendelea na mahusiano mazuri na wenzetu, lakini ni lazima tulinde watu wetu. Ninaomba Mheshimiwa Waziri wa Fedha, wafanye research kinachoendelea pale Kariakoo. Vinginevyo wale watu watakimbia pale; watashindwa kufanya biashara na wafanyabiashara wetu watafilisika. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, jambo lingine ambalo ninataka kusema na niliuliza swali juzi hapa kuhusiana na CSR kwenye Mlima Kilimanjaro. Sikatai Mlima Kilimanjaro ni wa kwetu wote, lakini maeneo mengine kwa mfano wanaofanya biashara ya dhahabu utakuta wako ndani ya maeneo yetu lakini wanapata CSR. Pia, sisi Mkoa wa Kilimanjaro siyo mbaya wakafikiria namna ya kutengeneza sheria ili na sisi tupate CSR kutokana na maeneo yetu. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, sambamba na hilo, kwa Mkoa kama Kilimanjaro na wilaya ambazo maeneo yao ni madogo sana, sisi Wilaya ya Hai ardhi ni kama imekwisha. Maeneo mengi yako kwenye vyama vya ushirika. Hebu niombe, tunafahamu kipaumbele kwenye vyama vya ushirika ni kulima zao la kahawa, lakini bado mashamba yale ni rafiki kwenye utalii. Naomba sana Mheshimiwa wa Mipango atembelee Wilaya ya Hai, aone yale mashamba; yanafaa sana kwenye uwekezaji wa hoteli za kitalii ili tubadilishe mfumo wa uchumi wetu kwa sababu hatuna sehemu nyingine ya kwenda kulima. Lazima tutafute alternative ya kufanya biashara ambayo itaongeza pato la watu. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, lingine ambalo wameliweka hapa zuri kabisa ni kwamba, kuwa na nidhamu katika utekelezaji wa mipango. Nimefurahia sana jambo hili. Nidhamu ni nini? Ni pamoja na ile taarifa ya mashirika mlisikia kilichotokea pale, wakuu wa taasisi wale. Ninaomba, ifike mahali hizi kazi tupeane kulingana na uwezo mtu anavyoweza kufanya kazi. Kama wamekiweka hapa kipaumbele hiki, maana yake ndiyo kinaenda kusimamia mipango mingine, tupate watu wenye uwezo mzuri, washindanishwe wasipewe tu. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, hatukatai ziko nafasi za uteuzi, lakini zile za utendaji mtu aombe, washindanishwe, tupime uwezo wake na awe anafanyiwa review kila mwaka kulingana na uwezo wa kazi yake, ndipo mipango hii itaweza kutekelezeka.

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba kuunga mkono hoja, ahsante sana. ninampongeza sana Mheshimiwa Rais kwa kazi kubwa anazozifanya katika nchi yetu na wananchi wa Hai wameniambia niseme ahsante sana kwa Mheshimiwa Rais kwa miradi kedekede aliyoleta ndani ya Jimbo la Hai. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, nakushukuru sana kwa kunipa nafasi hii niweze kuchangia na nianze kwa kumpongeza Mheshimiwa Waziri na Naibu Waziri kwa kuteuliwa na Mheshimiwa Rais, pongezi zangu za kazi nitawapa baada ya kumaliza matatizo ya Ushirika.

Mheshimiwa Spika, pia, ninawashukuru wataalam wakiongozwa na Katibu Mkuu, kwa kweli nimepita kwenye hotuba hii kuna mambo nimeyaona mazuri mazuri hasa ujenzi wa skimu, kwa hiyo, kuna msemo mmoja wa Machame wanasema nyamnya mwishanyo hufoo angalau kuna mambo tumeyaona.

Mheshimiwa Spika, naomba nizungumze kuhusu Ushirika, lakini naomba nizungumze taratibu kabisa leo Mheshimiwa Waziri kaka yangu na Naibu Waziri, wanielewe kwamba huku kuna shida. Katika maeneo yana majizi ni kwenye Ushirika na hao ndio wanaoturudisha nyuma, hao ndio wanafanya kilimo nchi hii kisiendelee. Ukisoma Ilani ya Chama Cha Mapinduzi, imeeleza vizuri nia njema ya chama na Serikali kuhakikisha Ushirika unabadilisha maisha ya watanzania. Naomba kwa ruhusa yako uniruhusu nisome mistari michache tu, kwenye Ilani hii. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, ukienda kwenye Ilani ya Chama cha Mapinduzi ukurasa wa 30 pale wanasema, Chama Cha Mapinduzi kinaamini kuwa, Ushirika ni njia ya uhakika ya kuwezesha wanachama kuwa na uwezo mkubwa wa kutatua matatizo yao ya kiuchumi, kijamii kwa kutumia juhudi zao za pamoja katika kufikia malengo, hiyo ndio Imani ya Chama Cha Mapinduzi lakini ndio imani ya Serikali.

Mheshimiwa Spika, uhalisia ni kinyume kabisa na hiki kilichoandikwa hapa, haya Maushirika sasa hivi sio Ushirika tena Mheshimiwa Waziri na wewe unajua, ni watu wachache 7 wanaitwa Bodi za Ushirika ndio wanaoendesha mambo. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, hawa wanaingia mikataba ya ovyo duniani hujapata ona, anakuja mtu anaitwa mwekezaji, anapewa shamba kwa bei ya kutupa, humo ndani yaliyoandikwa kwenye mikataba ni mambo ya hovyo, ukijaribu kuwaambia naomba tuone wanakuambia sheria ya Ushirika ya mwaka 2013 haimruhusu Mbunge kujua kinachoendelea, haimruhusu Mkuu wa Wilaya, haimruhusu Mkuu wa Mkoa, haimruhusu Mwenyekiti, haimruhusu Diwani, hii kitu gani hii! (Makofi)

Mheshimiwa Spika, bahati nzuri majuzi nilienda ziara ya Mheshimiwa Waziri wa Maliasili na Utalii. Tumekwenda kwenye ziara ile na Mheshimiwa Waziri wa Maliasili na Utalii na Naibu Waziri, kwenye chama kimoja cha Ushirika cha Makoa Waziri alipofika kule akaniambia Saashisha sasa nimekuelewa. Ule mkataba ni aibu, vitu vinavyofanyika pale havifai kusema hapa, maana duniani wanatusikiliza watatushangaa kwamba, Tanzania kuna kitu cha namna hii.

Mheshimiwa Spika, mtu anapewa mkataba miaka 60, miaka 30 halafu kwenye ule mkataba kuna madalali zaidi ya saba. Nilisimama pale namueleza Naibu Waziri yuko hapa, dada yangu nilikuwa naye Masanja, nawaambia hebu niambieni ninyi wataalam mmesomeshwa kwa fedha za nchi hii hiki ni nini?

Mheshimiwa Spika, mtu amepewa vibali vya kwenda kuhudumia wanyama hana document yoyote na Vyama hivi vya Ushirika, bado hapa tunasema watu wanaona sijui vitu gani? Ukizungumza kule Hai moja ya kero na iliyosababisha umasikini ni vyama hivi vya Ushirika. Kihistoria nilishasema nia ya Serikali ilikuwa ni nini na sisi kwenye mashamba haya kupitia Ushirika huo huo. Sisi Ushirika wetu kule unachukua Kijiji kizima wanakuwa ni sehemu ya Ushirika. Tulikuwa tunalima kwenye haya mashamba sisi hatuna ardhi ya kutosha kwa hiyo, kwetu sisi nusu heka ni kitu kikubwa mno. Kwenye nusu heka ile tulikuwa tunalima tunapata mahindi, tunapata maharage, tunapata alizeti, tunapata chakula cha ng’ombe.

Mheshimiwa Spika, kwa sababu, mazingira yetu ya kulima eneo letu limegawanyika kuna sehemu makazi ya watu, lakini kuna sehemu maalum ya kulima. Kule wanapolima watu ndipo ambapo mashamba haya yameshikwa na Ushirika. Asilimia 78 ya mashamba yetu yako chini ya Ushirika, yanaamuliwa na watu saba tu kitu hiki ni hatari. Ni hatari kubwa kwa sababu wao ndio wanaoamua, leo hii tunazungumza mashamba, shamba kama la silver day amepewa mtu pale hajalipa miaka mitatu. Lakini yumo ameshikilia na sisi hatuna pa kulima, ndio maana ilifika mahali nikasema sisi tutaenda kugawana kazi yangu rahisi sana kwasababu, mashamba tunayaona Mheshimiwa Waziri wewe unajua yaani ukifungua moyo wako unajua matatizo yaliyoko kwenye Ushirika tutaenda kugawana mashamba yale sisi wenyewe. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, niwape mfano mmoja, Jumapili moja nilikuwa naingia kanisani tena bahati mbaya nimeingia kwa kuchelewa. Nimefika katikati mama mmoja bibi akanishika shati nikamcheki huyu mama vipi! Ikabidi nitoke naye nje akaniambia Saashisha sikiliza, mimi nimeshiriki kwenye vita ya Uganda niko tayari kupigana tunataka shamba letu la Silver Day. Huyo ni mwananchi wa kawaida tena bibi halafu mnataka Mbunge nije hapa niwasikilize, mimi kuna siku mtaniweka ndani kwenye mambo haya ya Ushirika. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, maana kama mashamba tunayaona si tunaenda kugawana tu, hatua 20 nusu heka Masawe chukua, Kimaro chukua tunagawana halafu mtakuja kukutoa na polisi. (Kicheko)

Mheshimiwa Spika, haiwezekani namna hii watu wachache wanafanya maamuzi kwa sababu yetu, tunawaambia hapa fedha zinazolipwa kule hiyo heka moja inakodishwa kwa shilingi 65,000 dola. Tena wanatuwekea viingereza vigumu vigumu, ili kuwababaisha watu dola 65 yule mtu anaenda kumpangisha tena mwananchi kwa shilingi 300,000/= mpaka 350,000/= kwa hiyo, fedha yake aliyokuja nayo inarudi pale pale na mengine yako tupu.

Mheshimiwa Spika, hiyo fedha yenyewe dola 65 haifiki kwa mwananchi, hata kama inafika kwa mwaka kwa mfano, analipwa shilingi 45,000,000/= zinapigwa, zinapigwa mpaka kufika kwenye kile kijiji kinachohusika, inafika shilingi 5,000,000/= unaambiwa ikajenge choo cha shule. Kweli leo tunabadilishana mahindi, maharage, chakula cha ng’ombe na kuondoa ujinga maana mtu asipofanya kazi atakuwa mjinga. Vyote hivi tunabadilishana kwa kujengewa choo cha shule ya msingi! Hapana. Niiombe sasa Serikali ikubali na Mheshimiwa Waziri hili unalimudu kwani hivyo Vyama vya Ushirika kuna miungu si ni watu! (Makofi)

Mheshimiwa Spika, kwani ukitamka kuanzia leo Mkoa wa Kilimanjaro nasimamisha viongozi wote wa Ushirika tuunde upya. Nimekaa na Mrajisi nikapita naye document hii hapa nikamuambia Mrajisi hebu tazama yeye mwenyewe anaumia kama mimi. Nimekaa na wewe Mheshimiwa Naibu Waziri na wataalam wako unaumia kama mimi, wale wataalam wako uliosema wakachunguze kule nimekaa nao wanalia kama mimi, hivi kwa nini hatuchukui maamuzi? Kama wote tunaona tuna majizi! Hebu ifike mahali niiombe Serikali iingilie kati, tufanye na sio kwamba nachukia Ushirika napenda Ushirika. (Makofi)

SPIKA: Mheshimiwa Saashisha muda, unga mkono hoja. (Kicheko)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, Waheshimiwa naunga mkono hoja kwa sababu, ameniwekea fedha za umwagiliaji, ahsante. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, nakushukuru sana kwa kunipa nafasi na mimi niweze kuchangia Wizara hii muhimu sana na nianze kwa kumpongeza Mheshimiwa Waziri na Naibu Waziri kwa kazi nzuri wanayoifanya na kwa kweli kwenye hotuba yake nimepita nimeona miradi kadhaa wameweka kwa ajili ya wananchi wa Jimbo la Hai, ahsanteni sana.

Mheshimiwa Spika, nilikuwa naomba nianze kwa kuchangia kwenye eneo la Vyama vya Ushirika Maziwa na hapa niwapongeze sana wenzetu wa Vyama vya Ushirika ndani ya Mkoa wa Kilimanjaro, lakini hususani Jimbo la Hai wanafanya vizuri sana na wanafanya vizuri kwa sababu wamejiratibu vyema na sasa hivi tuna mradi wa kutengeneza chakula cha mifugo pale Uduru ni kwa sababu ya ushirika mzuri; huko haufanani na kule kwingine nilipokua napigia kelele, lakini hapa wanafanya vizuri sana.

Nimuombe Mheshimiwa Waziri tafadhali tusaidie kuratibu vyama hivi vya ushirika kwa sababu viko tofauti tofauti vikae pamoja na wawe na mipango ambayo inatuwezesha kuwa wamoja, kama wakiweza kuunganisha nguvu yao tunaweza tukapata kiwanda cha maziwa na bahati nzuri walishaanza mchakato wa kutafuta eneo la kujenga kiwanda cha maziwa. Kwa hiyo, mtusaidie kuwa coordinate vizuri ili wawe na mpango uliofanana. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, lakini kwenye ushirika huo kumekuwa na changamoto kwa sababu hawajakaa pamoja kwa hiyo vyama viko scatterd, Mheshimiwa Waziri labda nikueleze kidogo namna ambavyo sisi tunafuga; katika Jimbo la Hai tuna ufugaji wa aina mbili tofauti, tuna wafugaji wa Kata hizi za upande wa Kaskazini wanafugia ndani. unakuta mwananchi ana ng’ombe wake wawili/watatu anawafugia ndani, kwa hiyo unalazimu kuwa tafutia chakula na madawa kwa kuwaletea ndani.

Mheshimiwa Spika, lakini upande huu wa tambarare wananchi wanafuga kwenye jamii ya Wamasai kwa kutafuta malisho. Sasa changamoto zao kubwa hasa sasa hivi wale ng’ombe ambao wanafugiwa ndani ni wale ng’ombe wa kienyeji.

Sasa niwaombe sana mtutafutie namna ambavyo tunaweza kupata mbegu mpya kwa sababu tunapata shida sana sasa hivi hata kupandisha wale ng’ombe, mwananchi ili aweze kupata mbegu ya kupandishwa ng’ombe anahitaji shilingi 20,000; hii ni changamoto kwa mwananchi wa kawaida.

Mheshimmiwa Spika, lakini pia analetewa mtaalamu anakuja kubandisha ng’ombe huyo anapandisha zaidi ya mara tatu/mara nne na hiyo shilingi 20,000 ni kwa wale ambao wako karibu na mjini; vijiji kama Ng’uni ambavyo viko nje ya mji kidogo wanakuwa-charged mpaka shilingi 50,000 kuweza kupandishiwa ng’ombe mmoja. Kwa hiyo niombe kwa sababu wenzetu wa Tengeru wapo pale karibu na Arumeru, basi tuleteeni mazingira haya yawe rafiki na ikiwezekana mtuletee mbegu ambazo zinaweza kufugika ambazo tunapata maziwa ya kutosha. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, tunayo changamoto nyingine kwenye vyama vyetu hivi vya ushirika; maziwa tunayoya kutosha na niwapongeze sana wenzetu wa kule Mronga kwa kweli chama kile kimejiimarisha vizuri, wamefika mahali mpaka wameweza kutengeneza kiwanda kidogo cha kuzalisha maziwa, kule Mronga na kule Ng’uni wamefanya vizuri sana. Sasa tunafikiria badala ya kuendelea kufanya vyama vidogo vidogo waungane pamoja tujenge kiwanda kikubwa na kizuri na pale Uduru wenzetu wa Tanga Fresh walikuwa wameweka cooler yao wanakusanya maziwa.

Mheshimiwa Spika, lakini kumekuwa na changamoto, hawa wakusanya maziwa wamekuwa wengi sana, tunaomba sasa tutafute namna ya ku-centralize awe mkusanyaji mmoja ili tuweze kuuza kwa tija. Sasa hivi huku mtaani wananunua shilingi 700, lakini ukiangalia kwa bei ya soko tuna uwezo wa kununua lita kwa shilingi 1,000 kama watakaa pamoja ikiwa ni pamoja na kupata wataalamu. Tunayo shida sana ndani ya Wilaya ya Hai wataalam tulionao hawatutoshelezi. Lakini kwa upande wa tambarare huku bado kuna shida tunahitaji wataalam wa kuwafundisha ndugu zangu na bahati nzuri mimi ni Laigonan nilipewa hishima hiyo na ndugu zetu Wamasai, sasa nina kazi ya kuwalea vizuri ili tufuge kwa faida.

Mheshimiwa Spika, mimi siyo muumini wa kupunguza mifugo, mimi ni muumini wa kuongeza, lakini tufuge kwa tija na maeneo tunayo tukifunga vizuri pamoja ya kwamba eneo lile la KIA lina mgogoro wa aina yake, lakini bado tunaweza kujipanga vizuri kama tutapata wataalamu. Lakini tunayochangamoto ya kuwa na majosho ya kuweza kuwahudumia wanyama wetu, niombe sana yale yalioko pale mengi yamekufa, hatuna hata moja linalofanya kazi.

Kwa hiyo, niombe na nimejaribu kupita kwenye bajeti yako sijaona jambo hili Mheshimiwa Waziri pamoja na kwamba nilikuandikia, sasa nikuombe sana utusaidie maeneo yale ya wafugaji upande wa tambarare waweze kupata maeneo ya kulishia, lakini pia waweze kupata majosho ili waweze kufuga kwa kisasa. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, lakini kubwa tunalohitaji upande ule ni elimu wapewe elimu kwa sababu ng’ombe ni deal, ukianza ngozi yake, ukienda maziwa, sasa tunafuga kwa upande wa tambarare tunajikita sana kwenye upande wa nyama maziwa tumesahau…

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

SPIKA: Mheshimiwa Saashisha Mafuwe…

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, ahsante naomba kuunga mkono hoja. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, ahsante sana kwa kunipa nafasi ili niweze kuchangia kwenye Wizara hii. Kabla sijaendelea, naomba nitoe pole nyingi sana kwa wananchi wa Jimbo la Hai, kwa kuondokewa na mama yetu mpendwa ambaye alikuwa ni Mwenyekiti wa Chama cha Mapinduzi Mkoa wa Kilimanjaro, lakini ni mke wa Waziri Mstaafu baba yetu Msilo Swai.

Mheshimiwa Naibu Spika, baada ya pole hizo, niungane na wenzangu kupongeza sana uongozi wa Wizara hii. Bahati nzuri nilikwishasema mimi sio mwepesi sana wa kupongeza, ila napongeza kwa sababu. Nimpongeze sana Mheshimiwa Waziri, kwa namna ambavyo anasimamia Wizara hii na taasisi zake. Pia nimpongeze kwa sababu, yeye anafikika na anasikia akiambiwa, ni Mawaziri wenye sifa za pekee pamoja na huyu. Hata hivyo, nimpongeze Naibu Waziri kwa namna ambavyo na yeye pia ni mtu anayefikika, mama mwema kabisa huyu, nawashukuru sana. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, niwapongeze pia watendaji wa taasisi wakiongozwa na Katibu Mkuu. Isipokuwa wale wa TAWA wao sitawapongeza kwa sababu, nina jambo nao. Vile vile nimshukuru sana Mheshimiwa Waziri tulienda naye kwenye ziara kwenye Jimbo la Hai na tulitembelea eneo lile la Makoa kwenye Chama cha Ushirika. Nimshukuru sana kwa kusimamisha mkataba ule uliokuwa mbovu na leo sitaki kuzungumza jambo lile kwa sababu najua Waziri anaendelea na uchunguzi. Nimpongeze kwa hatua za awali kusimamisha mkataba ule ambao ulikuwa hauna maslahi kwa wananchi wa Jimbo la Hai. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, niombe pamoja na pongezi hizo sasa nishauri. Tumekuwa tukipokea mapato makubwa sana kwenye Serikali kuu kwenye vyanzo vinavyotokana na maeneo ya utalii. Hata hivyo, imekuwa bahati mbaya, wananchi wanaozunguka maeneo haya, hawanufaiki moja kwa moja pamoja na kwamba, tunapokea fedha kutoka Serikali Kuu. Hili linaongeza kutokuwa na upendo na maeneo yale. Ili wananchi hao wanaozunguka maeneo haya wawe na upendo na watunze vyanzo vyetu, lazima tuone namna ya kuwa-motivate na kuwafanya wawe na upendo na vivutio hivi. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa mfano, tuna Mlima Kilimanjaro pale, utashangaa sana wale wanaoenda kusaidia watalii wanaowapandisha mlima wanatoka nje ya maeneo yale. Lakini vile Vijiji vya Foo na vingine vinavyozunguka Mlima Kilimanjaro, wale vijana hawapati kazi hizi. Kwa hiyo, niombe sana Mheshimiwa Waziri, mimi niko kwenye mchakato naandaa database ya vijana wanaozunguka vijiji vya Mlima Kilimanjaro, ambao wana sifa za kupandisha watalii kwenye Mlima huu waweze kupata ajira. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa hiyo, nitakabidhi database hiyo ya vijana wa Hai, wako tayari, wana afya njema na wana sifa za kupanda Mlima Kilimanjaro. Wizara iwatumie na ipeleke maelekezo maalum kwa makampuni yanayopanda Mlima Kilimanjaro, ili waweze kuwatumia vijana hawa. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, napenda pia kushauri, tuna mageti kadhaa yanapanda Mlima Kilimanjaro, lakini ukiyaangalia najua tumepita kwenye kipindi cha mpito ambacho ugonjwa ya Corona umesababisha idadi ya watalii ishuke. Hata hivyo, najua mungu ni mwema atatusaidia na watalii wanaongezeka. Kwa sababu hiyo naomba sasa tuwe na geti lingine jipya ambalo litaanzia pale barabara ya kutoka Kwa Sadala, litapita pale Ng’uni, litapia Mula kwenye Kata ya Masama Mashariki na Masama Kati. Lengo ni nini, ni kupanua wigo wa utalii kuelekea Mlima Kilimanjaro.

Mheshimiwa Naibu Spika, tukifungua barabara hii kuna vivutio vingi vya tofauti na barabara ile ya Machame na barabara nyingine zilizoko kwenye wilaya nyingine. Kwa hiyo naomba sana hili pia walitazame. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, eneo lingine ambalo napenda kushauri, Waheshimiwa Wabunge wengi hapa wamesema. Utaratibu wa kutoa vibali kusafirisha nje ya nchi lazima tubadilishe mfumo huu, tumeshatoa vibali vingi ndege wetu, wanyama wetu wanapelekwa nje ya nchi. Swali la kujiuliza hapa, hawa wanyama wanakwenda huko nje ya nchi tuna-control vipi kuzaliana kwao. Nataka niwaambie kuna siku hapa tutakosa watalii kwa sababu wanyama hao wakienda kule wanazaliana wanaongezeka na bahati nzuri wenzetu hawa wanateknolojia ya kutushinda sisi. Watakwenda kutunza hawa wanyama watatengeza zoo kubwa kubwa, mwisho wa siku huku nchini tutakosa watalii wakuja kututembelea. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, katika hali ya kawaida, wewe mwenyewe huko hapa ukiona kwamba leo tutakushangaa eti unatoka hapa Tanzania kwenda kushangaa au kutembelea Zoo ya Simba nje ya nchi. Ndivyo itakavyokuwa simba watakuwa wengi, vyura watakuwa wengi, ndege watakuwa wengi na mamba watakuwa wengi kule kwao, huku hawatakuja. Kwa hiyo niombe sasa imetosha, vibali tulivyowapa vimetosha. Hili ni sambamba pia na wanyama wanaokuja kuletwa huku kwetu, iwe ni kuja kutunzwa au vinginevyo. Najua kwenye hili kuna shughuli inaendelea. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, hivi vibali vya kuruhusu wanyama kutoka nje ya nchi kuja huku kwetu tutazame. Tusije tukaletewa wanyama wa kuja kuharibu wanyama wetu. Tunafahamu hapa Tanzania sisi ndio tunaongoza kwa idadi kubwa ya simba lakini tunaletewa…

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, naomba sasa niunge mkono hoja. Nashukuru sana sasa, lakini nimalizie kwa kuomba Wizara hii ishirikiane na wizara nyingine…

NAIBU SPIKA: Ahsante sana.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, ahsante sana kwa kunipa nafasi niweze kuchangia.

Mheshimiwa Naibu Spika, kabla sijatoa mchango wangu, nimshukuru sana Mheshimiwa Rais Mama yetu Samia Suluhu Hassan ambaye majuzi alifanya ziara yake akapita kwenye Jimbo langu la Hai na kwa kweli ametuachia ahadi kubwa sana na kukidhi matarajio ya Wananchi wa Jimbo la Hai. Namshukuru sana na Mungu ambariki. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, Azimio hili naona limechelewa na limechelewa kwa nini? Kwa sababu tunalihitaji sana na sisi tuingie kwenye Soko la Dunia. Sasa ningependa nishauri mambo yafuatayo; Azimio hili litakuwa na faida kwetu kama tutafanya mambo yafuatayo;

Mheshimiwa Naibu Spika, ukienda kwenye Ibara ile ya 5 inazungumza habari ya usalama wa nyama, mimea na chakula. Sasa kwenye eneo hili, sisi tumejiandaaje kuingia kwenye soko baada ya kusaini Mkataba huu? Nitaanza na eneo la Wanyama. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, twende tukaimarishe Sera zetu hapa; tumekuwa tukiletewa wanyama kutoka nje ya nchi kuingia kwetu lakini pia tumekuwa tukipeleka wanayama wetu nje ya nchi baada ya muda wanarudi. Sisi tuna sheria gani ya kuweza kukinga na kuhakikisha hatupati specie mpya zinazoingizwa kwenye nchi yetu pengine zinaweza kuja kuharibu aina ya wanyama tulionao.

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa hiyo, kupitia Itifaki hii tunayoenda kusaini lazima na sisi tujiandae tuweke standard, tuweke maabara za kisasa ndani ya nchi yetu kupima vinasaba vya wanyama wanaotoka ndani ya nchi na wanaoingia ili tujiridhishe kwamba kama ni Simba wa Tanzania ana vinasaba vya aina hii asije Simba mwingine akaja kuleta kitu cha tofauti. Kwa hiyo, tuwe na Sera ambazo zitaweza kutufungia. Kwenye eneo la mimea hali kadhalika.

Mheshimiwa Naibu Spika, nisimame hapa kwenye chakula. Hivi tulivyo tupo hivi kwa sababu ya chakula tunachokula. Sasa tuna usalama/sheria gani ambayo inalinda aina ya chakula tunachokula? Chakula sio tu kikiwa mezani; lazima tuangalie kuanzia namna ya kupanda, kuvuna na kukisafirisha. Hivi ukienda kwenye masoko yetu, tunayo miundombinu inayoweza kutufanya tukala chakula salama? Tunapojenga masoko yetu tunazingatia usalama wa chakula? (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa hiyo, nilikuwa nashauri ili twende vizuri na tuweze kunufaika na Itifaki hii, basi tuhakikishe suala la usalama linakaa kisheria na kwenye miundombinu linazingatiwa.

Mheshimiwa Naibu Spika, nizungumze, ili tuweze kufanikiwa, hebu tukimbie haraka sana kwenda kurekebisha Sera yetu ya Kilimo. Sera hii ya Kilimo ifanane na uhalisia wa sasa hivi na ili tuweze kufanikiwa tuziimarishe pia zile taasisi zetu. Hii ni kwa sababu ili tuweze kuingia kwenye Soko la Dunia, wenzetu wanatazama sana usalama wa chakula ambao unatengenezwa kuanzia hatua ya awali. Tuimarishe Taasisi yetu ya Mlingano iliyopo Tanga ili iweze kufanya utafiti wa udongo; ni eneo ambalo tumelisahau. Tufanye utafiti tujue kwenye udongo huu tunaweza kupanda kitu gani ili tulime kwa tija.

Mheshimiwa Naibu Spika, tutazame sasa kuongeza thamani ya mazao yetu. Hapa tulipo ili tuweze kufaidi hii hakuna namna unaweza kuingia kwenye Soko la Dunia kama huwezi kuongeza thamani ya mazao yetu. Ndio maana utaona sasa hivi wenzetu wa nchi za Jirani wanakuja hapa wanachukua mazao yetu, wanaenda kwenye viwanda vyao vidogo wanaita sorting industry, hizo sorting industry ukitazama; bahati nzuri nimefanikiwa kufuatilia mazao yanayotoka pale kwetu Hai yanaenda nchi Jirani nikaenda mpaka huko kwao wanachokifanya wana vibanda tu wanaita sorting industry. Wanachokifanya kama ni karoti imeletwa pale wanapima karoti ukubwa huu inaitwa ni grade one, ukubwa huu grade two; hii itaenda nchi fulani, hii itabaki hapa watakula Watanzania, hili jambo tunaweza kulifanya kwetu sisi.

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa hiyo, niombe sana wakati tunasaini Mkataba huu, tukimbie haraka kuimarisha sheria na taasisi zetu ili na sisi tuweze kufaidi kwenye eneo hili.

Mheshimiwa Naibu Spika, eneo lingine ambalo ningeshauri, ili tuweze kunufaika pia hebu Serikali itazame namna ya kuwa na kiwanja kimoja cha ndege ambacho kitawavutia watu kuja kununua mazao kwetu kupitia usafiri wa anga. Na kiwanja chenyewe tukitumie kile cha Kilimanjaro Airport, tuondoe kodi ndege zinapotua pale iwe ni free, kodi iwe ni bure pale ili tuwavutie kwa sababu changamoto iliyopo sasa hivi, mizigo kutoka huku Tanzania kwenda nje ya nchi ipo ya kutosha lakini mizigo ya kutoka nje ya nchi kuja huku haitoshi. Sasa ili kuwavutia watu waweze kuja kununua mazao yetu, tuweke Kiwanja cha KIA kile kiwe cha mkakati tuwaambie leteni ndege zenu msilipe kodi. Tukiamua hivi, itatusaidia sana kuhakikisha tunafaidi kwenye Itifaki hii. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, la mwisho; niombe hebu tutazame sasa hivi. Tumeshazungumza muda mrefu Serikali yenyewe pamoja na kwamba tunafanya kwa ubia, hebu tengenezeni kiwanda kimoja cha mfano cha kuongeza thamani ya mazao yetu. Wananchi, tunaweza tukafanya kwa mfumo wa ushirika kama tunavyofanya kwenye maeneo mengine.

Mheshimiwa Naibu Spika, labda kwa ukanda wa kaskazini pale Hai mnajenga kiwanda cha kufungasha mazao, wanaotoka Tanga wanakuja wanafungashia pale yanaingia kwenye cold room ya KIA iliyopo pale yanaenda nje ya nchi, ili uwekezaji wa aina huu utatusaidia sana lakini kama tutasaini Mkataba huu na hatutaangalia taasisi zetu, hatujajiandaa kuingia kwenye Soko la Dunia ambalo na lenyewe lina standard ya bidhaa zinazotakiwa kuingia huko, tutakuwa hatujafaidi Mkataba huu.

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa hiyo, nilikuwa nashauri sana tuzingatie mambo haya, tuimarishe Sera yetu ya Kilimo, tuwafundishe wakulima wetu kulima kisasa, tulete sheria hizi tatu kwa maana ya wanyama, mimea na chakula tuzitengeneze hapa na tuhakikishe miundombinu yetu inakuwa salama.

Mheshimiwa Naibu Spika, baada ya kusema hayo naomba kuunga mkono hoja, ahsante. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, nakushukuru sana kwa kunipa nafasi niweze kuchangia kwenye taarifa za Kamati hizi mbili.

Mheshimiwa Mwenyekiti, natokea Kamati ya Utawala na Serikali za Mitaa, tumepokea taarifa kutoka halmashauri zote nchini juu ya utekelezaji wa Miradi ya UVIKO.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nichukue nafasi hii kumpongeza Mheshimiwa Raisi Mama Samia Suluhu Hassan, kwa kazi kubwa kwa kweli aliyoifanya na ubunifu mkubwa sana, lakini niwapongeze Mheshimiwa Waziri na watumishi wote kwa namna ambavyo wamesimamia fedha hizi. Tumepokea taarifa kutoka kwenye halmashauri kwa kweli wamefanya kazi nzuri, hongereni sana.

Mheshimiwa Mwenyekiti, leo madarasa yamejengwa, vituo vya afya vimejengwa, miradi ya maji imekwenda, nampongeza Mheshimiwa Rais kwa kazi nzuri aliyoifanya na niseme kwa style hii hii Mheshimiwa Rais atafute fungu lingine alitupie kule kilimo. Kule kilimo tukipata kama shilingi trilioni moja naamini sasa tumemaliza kazi nchi hii itasonga kwa speed kubwa. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba nishauri kwenye eneo la asilimia 10; fedha hizi ambazo ni nyingi tumeambiwa hapa ni karibu ni bilioni 70 zimekopeshwa. Utaratibu wake bado hauridhishi, tumepokea taarifa kwenye kamati yetu, tunaona namna halmashauri inavyojikanganya wengine wanakiri kabisa hawana taarifa sahihi kwenye jambo hili. Sasa mimi nashauri mambo yafuatayo: -

(i) Taasisi yetu inayohusika na TEHAMA kwa maana ya e-government watengeneze mfumo wa ku–capture taarifa zote kutoka kwenye Halmashauri ili tuweze kujua fedha ambazo zimepatikana ni asilimia 10, fedha za marejesho ni kiasi kadhaa, vikundi vilivyokopeshwa ni kiasi kadhaa na majina yao ili kukwepesha ujanja ujanja, hii kazi e-GA wanaweza kuifanya waifanye ili tuweze kufanya maboresho. (Makofi)

(ii) Pia tutazame sheria, hii sheria imefanya vizuri, lakini kuna kundi linaachwa, tunasema vijana wanaokopeshwa ni kuanzia umri wa miaka 18 mpaka 35, lakini miaka 35 na kuendelea na tunaamini miaka 35 – 45 ndio kundi lenye sasa limetulia linataka kufanya kazi, kundi hili la wababa halimo. Niombe tutazame namna ya kufanya marekebisho ili na hao wanaume nao waweze kukopesheka wafaidi fedha hizi. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ni muhimu sana na mimi kwenye jimbo langu la Hai wamenituma, wakina baba wanasema tumeaacha kwenye eneo hili. Tafadhalini sana tulete hiyo sheria tuifanyie mabadiliko hapa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, niseme hili ambalo limejitokeza, sasa hivi tunapokea taarifa ya masoko yetu kuungua na wenzangu wamechangia hapa. Niende kwenye suluhu, baada ya matukio haya nimejifunza kitu nikaenda kwenye historia; kwanza nikatazama majukumu ya Jeshi letu la Zimamoto, nikajiuliza hivi tunahitaji makamishna, tunahitaji mabrigedia, tunahitaji maafisa kwenye kuzima moto kweli. Nikagundua mwaka 1950 kazi ya kuzima moto na uokoaji ilikuwa inafanywa na halmashauri, na ilifanya vizuri, baadae mwaka 1982 wajibu huu ukahamishwa TAMISEMI, wakaendelea kufanya vizuri. Sasa hivi najiuliza administrative cost za chombo hiki zingeweza kuhamishwa zikaenda kukunua magari ya fire. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa hiyo, nashauri sasa Serikali itazame upya namna ya kurudi kule kwa mwaka 1950, jukumu hili lishushwe halmashauri ambayo inakusanya, inaweza ku-manage na kuajiri watu ambao wanaweza kufanya kazi ile. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naamini watumishi au vibarua wanaweza kufundishwa ukiancha ile top layer wakafanya kazi hii kuliko kuwa na maafisa wengi wana consume a lot, halafu tunashindwa ku operate. Kwa hiyo, nilikuwa naomba sana watuletee sheria tuone upya namna ya jukumu hili lirudishwe kwenye Halmashauri, mfano Halmashauri za Jiji la Dar es Salaam zikipewa jukumu hili zinaweza kufanya vizuri sana. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa sababu ya muda naomba niishie hapo na niunge hoja mkono, ahsante. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, nakushukuru sana kwa kunipa nafasi nami niweze kuchangia kwenye Mapendekezo ya Mapendekezo ya Mpango ulioletwa hapa mbele yetu.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwanza kabisa nami nimpongeze Mheshimiwa Waziri kwa maandalizi mazuri yaliyoanza na uwasilishwaji wake mzuri. Ila naomba nirejee jambo ambalo nimewahi kusema humu ndani. Sioni tuna shida gani ya kukubali kupokea ushauri mpya. Mipango hii tunayoendelea nayo na utaratibu tunaoutumia wa kuandaa kwa kipindi cha miaka mitano, tunaandaa mwaka mmoja mmoja, hatuwezi kufikiria kusogea mbele zaidi? Nilishauri hapa tuwe na mipango ya miaka 50, itakuwa na tija ili vitu vyetu tunavyovipanga, vikamilike kwa ukamilifu wake. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, leo hapa dhima yetu inayotuongoza inasema, kujenga uchumi shindani na viwanda kwa maendeleo ya Taifa. Sasa kama tunazungumza viwanda, hii ni process ya muda mrefu. Naomba Waziri anapokuja, hizi dhima zilizopita huko nyuma, angalau arejee basi kutupa tathmini, walifikia malengo kwa kiwango gani? Ili michango hii tunayoitoa hapa, iwe na tija.

Mheshimiwa Mwenyekiti, hili nalisema kwa utangulizi tu. Tunapotoa mawazo hapa, wakubali kupokea vitu vipya; na hili litatuondoa kwenye hii hali ya watumishi kufanya kazi kwa mazoea. Wakiambiwa nendeni mkaandae mpango, wanarudi kwenye laptop zao, wanabadilisha mwaka na figure pale, wanatuletea. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, hapa Mheshimiwa Waziri, hebu wakati unapokuja mwaka mwingine, fikirieni namna ya kutuletea mpango wa kutumia watu wetu wenye akili. Mindset za watu tuone, wote tuna akili ndiyo, lakini wapo watu wenye uwezo mkubwa kuliko sisi. Hata huko kwenye Wizara zenu mna watu ambao wana uwezo mkubwa lakini bahati mbaya hatuwatumii kwa sababu hatuna mpango wa kuwatumia hawa watu. Sasa shida tuliyokuwa nayo ndiyo hii tunayokutana na watu ambao kazi yao ni kujaza maboma, yaani yuko pale Wizarani, anatuma taarifa ana-edit, anatuletea. Tuwape watu uwezo wa kufikiri waje na vitu vipya, kama hivi ambavyo nasema tuwe na mipango ambayo itatekelezwa kwa kipindi cha miaka 50, miaka100 na kuendelea. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nipongeze kwa namna ambavyo kwa kweli Wizara ya Kilimo imepokea mawazo yetu na imeanza kufanya kazi. Nimefurahi kuona kwenye mpango huu tumeanza mashamba maalum kwa ajili ya kulima mbegu zetu, nipongeze sana. Nimpongeze pia Waziri wa Kilimo, kwa kweli kwa hili anatupa heshima sana. Wametenga hekta 853 na mchakato uko kwenye tathmini. Sasa nikawa najiuliza, ina maana tangu tumepata uhuru ndio tunaanza kutengeneza mashamba yetu ya mbegu? Basi kwa kuwa tumeanza, niombe sana Mheshimiwa Waziri kwa kweli aongeze speed ili tuwe na mbegu sahihi za kwetu.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nilishauri Bunge lililopita kwamba, hili suala la mbegu lichukuliwe kama suala la

kiusalama kwa sababu, bila mbegu sahihi hatuwezi kufanya kilimo kilicho sahihi na bila kilimo hatuwezi kuongeza uchumi wetu, kwa sababu unapoongeza uzalishaji ndio unakuza pato la Taifa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kitu ambacho kimenishangaza ni kwamba wameanzisha mashamba hizi block farming hapa Dodoma, lakini wameweka changamoto kwamba mashamba yametengwa lakini hakuna maji. Sasa niombe Waziri atakapokuja kuhitimisha atueleze kwamba katika hayo mashamba kuna maji ya uhakika, tuweze kupata kauli yake.

Mheshimiwa Mwenyekiti, eneo lingine ambalo pia wamefanya vizuri na ningependa kuchangia. Kwenye umwagiliaji wametenga fedha na kule Hai tunashukuru tumepata miradi mingi ya umwagiliaji. Sasa naendelea kumwomba Mheshimiwa Waziri atazame na pale Metrom tukipata ile tutafanya kazi kubwa sana ya kuinua uchumi wetu.

Mheshimiwa Mwenyekiti, hili ni sambamba na masoko, tumeshaanza vizuri sana kuimarisha kilimo na tumewekeza huko. Hali ya masoko ikoje? sisi pale Hai na soko la Kwa Sadala limeshakuwa sasa ni kila siku nazungumza. Soko hili la Kwa sadala jamani sio tu la Hai, hili litahudumia kanda yote ya kaskazini na ni kama soko la kimataifa. Nilisema hapa ramani tuliyotengeneza siyo ya kawaida tumeweka vitu vingi humo ndani, kuna sorting industry, humo ndani kuna grading, kuna kufungasha. Hebu watutengenezee hela watuletee ili soko lile liweze kujengwa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, bahati nzuri uwanja wa ndege ule wameshaukubali uwe wa kimkakati wa kilimo. Wameshatuletea fedha za kujenga common use facility pale. Kwa hiyo hili soko likijengwa litatusaidia sana kwenda sambamba na hiki ambacho tunakifanya.

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba niseme jambo moja kabla muda haujaisha. Sisi Mlima Kilimanjaro pale ni chanzo cha mapato. Mapato yale yanakusanywa kupitia Serikali Kuu lakini sisi tulioko pale, kama ilivyo maeneo mengine, watu walioko migodini humo wanakusanya service levy, lakini sisi pale hatupati. Niombe sana kwenye eneo hili la mipango Waziri atakapokuja hapa atuambie, kama ambavyo maeneo mengine wananufaika na sisi tunataka tupate walau service levy kutokana na Mlima Kilimanjaro. Hili naomba sana sana Mheshimiwa Waziri atusaidie.

Mheshimiwa Mwenyekiti, jambo lingine ambalo natamani niseme hapa ni kuhusiana na NIDA. Kwenye taarifa NIDA ili waweze kutoa vitambulisho vya utaifa kwa wananchi wetu, wanahitaji bilioni 42.5 ambayo haijapelekwa. Sasa hapa tunapanga mipango mingi na tunatoa maelekezo mengi, mpaka tumesema ile asilimia 10 inayoenda kukopwa na vikundi, wale wanaoingia wanatakiwa wawe na NIDA. Sasa najiuliza, kama hawa hawana fedha hizi za kuweza kutengeneza vitambulisho, hali itakuwaje kwa wale wanaoenda kukopa? Hiki ni kikwazo. Kwa hiyo niombe sana hizi fedha zitafutwe na NIDA wapewe ili Watanzania wote waweze kuwa na vitambulisho vya Utaifa na waweze kupata huduma kama ambavyo tumezungumza hapa. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, jambo lingine ambalo linafanana na hili ambalo nilikuwa nazungumza hapa, ni la kuanzisha Tume ya Mipango ya Taifa. Tunapozungumza hapa naona Wabunge wengi wamechangia, tuanze taasisi hii lakini kuwe na watu wenye uwezo, hili ni muhimu sana. Tumekuwa na mazoea tunaanzisha taasisi tunapeana, hapa twende na watu wenye uwezo ili watusaidie yaani kwa maana wenye akili sio tu wenye vyeo ndio namaanisha namna hiyo. Kwa sababu wengi kwenye utumishi wamo lakini wenye akili hawapati nafasi. Shida kwenye taasisi hizi mtu mwenye uwezo anafichwa chini chini. Ninyi ni mashahidi angalieni hata kwenye…

MHE. JANEJELLY J. NTANTE: Mheshimiwa Mwenyekiti, taarifa.

T A A R I F A

MHE. JANEJELLY J. NTANTE: Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba nimpe taarifa mchangiaji kwamba Serikali haiajiri watu wasiyo na akili. Watumishi wote wa Serikali wana akili sawasawa. (Makofi)

MWENYEKITI: Mheshimiwa Saashisha Elinikyo Mafuwe, unapokea taarifa hiyo?

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, naipokea taarifa ya mama yangu, wala sina tatizo. Ninachokisema mimi, wote tuna akili siyo tu watumishi wa umma hata sisi wote tuna akili ila tupishana uwezo, ndio ninachokisema. Sasa wale wenye uwezo wapewe nafasi ya kutumika na ukitaka hapa Mawaziri hapa waite Wakurugenzi wao, Wakuu wa Idara, wawanyanganye simu, halafu wawape laptop mpya, waqambie tutengeneze mpango waone tutakachokipata. (Kicheko)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kuna vijana wako kule wadogo ambao hawaonekani kwenye vyeo vyao, ndio wanaofanya kazi, hawa wana vyeo ndio, lakini uwezo wa kueleza humu hawana. Si huwa wanaingia kwenye Kamati, unauliza swali anauliza dogo unasemaje? Ndio anatoa majibu. Sasa tuwape madogo wakalie viti wafanye kazi…

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, nakushukuru sana na naomba kuunga hoja mkono. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, nakushukuru kwa kunipa nafasi nami niweze kuchangia kwenye hoja hii. Kwanza nianze kwa kumshukuru Mwenyezi Mungu kwa kutupa afya na uzima. Pia nianze kwa kumpongeza Mheshimiwa Rais kwa kazi kubwa na nzuri anayoifanyia Taifa hili. Tumeshuhudia miradi kemkemu imeingia ndani ya Wilaya ya Hai na nchi nzima. Kubwa ni hili la filamu ya Royal Tour ambayo imefanyika. Uzinduzi huu kule kwetu Hai tayari tumeshaanza kuona matunda. Watalii wameongezeka kwa kiwango kikubwa sana. Kwa hiyo, tunampongeza Mheshimiwa Rais kwa kazi hiyo. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia nampongeza Mheshimiwa Waziri, dada yangu Mheshimiwa Jenista Mhagama na Naibu Waziri kwa kazi nzuri wanayoifanya pamoja na Katibu Mkuu, Dkt. Ndumbaro na watumishi wote kwa ujumla. Mheshimiwa Waziri, kule Hai wanakuita wewe ni mtu bingwa sana. Wanakuita mtu bingwa kwa sababu pale Hai Rundugai tulikuwa na chuo cha ufundi, kilijengwa miaka 11 kikatelekezwa pale. Nilipokuja kwako nikakuomba, umetuletea fedha na kile Chuo cha Rundugai kinajengwa sasa hivi. (Makofi)

Vilevile wewe ni mtu bingwa kwa sababu Kata ya Bondeni kulikuwa hakuna kituo cha afya, wala zahanati. Kupitia TASAF umetuletea fedha pale, tunaenda kujenga zahanati pamoja na vifaa tiba. Nakushukuru sana. Hizi ni sambamba na kumshukuru Mkurugenzi wetu wa TASAF kwa kazi nzuri. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, mimi ni Mjumbe wa Kamati ya USEMI, tumetembelea Zanzibar, tumetembelea Tanzania Bara huku, tumeona ufanisi (value for money) kwenye miradi. Nazungumza kwenye eneo la miradi, sijazungumza kwenye ile ruzuku wanayotoa kwa wananchi. Kwenye eneo la miradi kwa kweli wanafanya vizuri sana. Kama kuna eneo la kwenda kujifunza, TAMISEMI wanatakiwa waende wajifunze hapa kuona namna ambavyo miradi hii imekuwa sahihi. Hayo makofi unayoyasikia ni ya Wajumbe wenzangu wa USEMI tumeona miradi inavyotekelezwa vizuri na TASAF. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, baada ya pongezi hizo, naomba niende moja kwa moja kwenye kuchangia hoja yetu. Nianze kwa kazi kubwa ambayo Mei Mosi watumishi wa Umma nchini wanategemea kusikia jambo moja tu, ongezeko la mishahara. Naomba sana, ninafahamu hii ni ahadi ya Mheshimiwa Rais mwenyewe, lakini nawe Waziri mfanye mfanyavyo, Mei Mosi hii watumishi waongezewe mishahara pamoja na kupandisha kima cha chini. Sababu za kuwaongezea mishahara, wanafanya kazi nzuri. Kwa hiyo, naomba sana hilo kwa kweli mwaka huu tujitahidi ili kazi iweze kufanyika.

Mheshimiwa Mwenyekiti, lingine ningependa kushauri kuhusu Muundo wa Utumishi wa Umma wa Mwaka 2002. Nadhani kuna haja ya kufanya marekebisho kwenye maeneo kadhaa. Moja ya eneo hili ni zile sifa zinazomtaka mtumishi kupandishwa cheo. Wako watumishi ambao kwenye kada tofauti wanatakiwa waende shuleni, wakasome na wafaulu ndipo wapandishwe cheo. Wakati kuna kada nyingine hicho kitu hakipo.

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba nitoe mfano kwenye kada ya Maafisa Tarafa na Maafisa Tawala, nafahamu zipo na kada nyingine. Ukienda kwenye ule Muundo wa Utumishi wa Mwaka 2002, sifa za kumpandisha Afisa Tawala kutoka Daraja la Kwanza kuwa Mwandamizi, moja ya sifa inayotakiwa, anatakiwa akafanye mtihani unaitwa Qualified Examination Test. Ukisoma kwenye kanuni hii inasema, siyo tu kufanya mtihani, anafanya mtihani halafu afaulu ndiyo apandishwe daraja.

Mheshimiwa Mwenyekiti, sasa jambo hili kwanza linaleta tofauti kwenye Utumishi wa Umma. Kuna kada nyingine hazifanyi, kuna kada nyingine zinafanya. Pia hebu tupime umuhimu wa mitihani hii. Mimi nimefanya huu wa Maafisa Tawala, unaenda pale umetoka kazini; hili linawasumbua sana watumishi wa kada zile. Kwanza Serikali yenyewe haiwalipii kupata hicho kibali cha kwenda kufanya mitihani hii. Ni changamoto kubwa. Kwa hiyo, mtu anaacha kupanda daraja tu kwa sababu hakuruhusiwa kwenda. Pia hana hela ya kwenda kulipia mitihani ile.

Mheshimiwa Mwenyekiti, pamoja na kulipia na kujitahidi kufanya hivyo, akienda darasani, mtu huyo anaenda kusoma vitu vingine tofauti. Mtu amesoma degree ya kwanza, degree ya pili, halafu unampeleka katikati ya utumishi wake, ameshakaa zaidi ya miaka mitano huko mtaani, aende akafanye mitihani ambayo ni administrative law, anatakiwa kwenda kumeza madude pale, ajibu kwenye mtihani na afaulu, lakini lina-embarrass sana watumishi.

Mheshimiwa Mwenyekiti, Mtumishi anaomba ruhusa kwa Mkuu wake wa Mkoa, anaaga kwamba anaenda kusoma, anafika kule bahati mbaya anafeli, akirudi huku mtaani hapakaliki. Wewe fikiria Afisa Tarafa anaenda kwenye mtihani huo, anaaga Kata zote zinajua bosi kaenda kwenye mtihani. Anaenda kule anakwama, anarudije kufanya kazi? Naomba, kama ni muhimu sana, basi kile kipengele cha kufaulu kifutwe. Waende wafanye kama refreshers course, lakini kusiwe na kigezo kwamba lazima afaulu.

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba nihamie kwenye eneo lingine kuhusu madeni ya watumishi. Ni kweli Serikali inalipa, lakini bado watumishi wanadai. Mheshimiwa Naibu Waziri, wewe ulikuja kule Hai, uliona wale wamama wanatulilia na kila siku wanatuma jumbe, wanapiga simu. Wamelipwa kiwango kidogo sana. Naomba ifike mahali madeni ya watumishi hawa myamalize. Fanyeni kazi hii mhakikishe tunamaliza, siyo jambo zuri, mtu ameshatutumikia vizuri, amemaliza utumishi wake wa Umma, bado tunaendelea kumsumbua na madeni.

Mheshimiwa Mwenyekiti, sambamba na pesa yao ya kustaafu, wanazungushwa mno wanapodai. Bahati nzuri na Spika naye amekuwa akilipigia kelele hili. Mtu anakuwa kwenye Utumishi wa Umma, Serikali imetumia fedha nyingi kufanya data cleaning, kwa hiyo tunaamini taarifa za watumishi ziko safi. Sasa anapostaafu unaenda kumdai taarifa, zipi tena wakati unazo wewe? Tayari tuna mifumo ambayo inachukua taarifa zao? Naomba hili na lenyewe tulishughulikie.

Mheshimiwa Mwenyekiti, lakini pia mafunzo elekezi; kwenye Kanuni za Kudumu za Utumishi wa Umma za Mwaka 2009 zinazungumza mtumishi kabla hajaingia kazini apewe mafunzo elekezi. Naomba Serikali itenge fedha ya kutosha kwenye eneo hili na kazi hii wapewe Chuo cha Utumishi wa Umma. Tunaenda kuwalaumu watumishi kwa sababu hatukuwafundisha vizuri na ni kinyume na sheria ili mtumishi aajiriwe, tuhakikishe lazima aende apate mafunzo ili aingie kazini akijua ni jambo gani anaenda kulifanya. Hili ni pamoja na viongozi wote, hata viongozi wa kuteuliwa ni muhimu sana wakapata haya ili kuepuka mambo ambayo hayafai ya kinidhamu yanaoendelea kwenye maeneo yetu. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba nizungumze pia kuhusu e-GA. Nawapongeza sana e-GA. Tulienda kutembelea pale tukaona vijana wa Kitanzania wamechukuliwa kutoka nchi mbalimbali walikokuwa wanasoma, wamekusanywa pale; na wale ambao bado wako mashuleni wanakuja kufanya mafunzo kwa vitendo pale. Kwa kweli hili jambo la kizalendo tunawapongeza sana. Bado naendelea kuwasisitiza, mifumo hii iunganishwe iseme, izungumze.

Mheshimiwa Mwenyekiti, leo hii ukienda hapa Dodoma Jiji kulipia kiwanja chako, utakaa hapo masaa mawili au matatu; na wakati mwingine unaambiwa mtandao umeshuka, mtandao sijui umefanya vitu gani. Hii siyo sawa, watafute backup ya kudumu. Tumesema kwenye Kamati lakini narudia humu tena kwamba hii mifumo tunayoitengeneza tuwe na backup ya hakika. Serikali inapoteza pesa nyingi, lakini tunawasumbua wananchi.

Mheshimiwa Mwenyekiti, wewe mwenyewe ukienda hapo Dodoma Jiji sasa hivi utakuta foleni ya kutosha pale. Jambo hili halifai, Serikali inakosa pesa kwa sababu ya kukosa backup. Kwa kukosa backup inatoa mianya ya watu kuweza kucheza na hii mifumo na kutumia fedha za Serikali. Mfano, mfumo wa GoT-HoMIS ukienda kule umeme ukizimika hawana backup ya kuweza... (Makofi)

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MWENYEKITI: Ahsante Mheshimiwa.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana. Naunga mkono hoja. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, nakushukuru sana kwa kunipa nafasi na mimi niweze kuchangia.

Mheshimiwa Spika, nianze kwa kumshukuru sana Mheshimiwa Rais Mama Samia Suluhu kwa kazi kubwa anayoifanya lakini wananchi wa Jimbo la Hai wameniambia nimshukuru kwa sababu nadhani ni Jimbo pekee nchi hii limetembelewa Na Mheshimiwa Rais mara tano, juzi alikuwa pale kwetu kwa ajili ya kuzindua Royal Tour na alizungumza na wananchi pale tunamshukuru sana na kila akija anatuachia miradi kedekede tunamshukuru sana. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, ninampongeza Mheshimiwa Waziri kwa kazi nzuri anayoifanya na mimi pongezi zangu zinaambatana na ahadi yako kwamba magari yanayokuja na pale Hai tutapata gari moja ya Polisi na wewe ni mtu rahimu huwezi kusema uwongo. Pamoja na Naibu Waziri nakupongeza lakini nakupongeza uliniahidi hapa kwamba utatusaidia nyumba za Polisi pale Hai na asubuhi umerudia kuniahidi, kwa hiyo na wewe nakupongeza nikiamini ahadi hiyo utateikeleza. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, ninapongeze pia uongozi wa usalama pale kwetu nikianza na Mheshimiwa Mkuu wa Wilaya ya Hai, Katibu Tawala Dada yangu Ndugu Pendo Wela lakini pia pale kwetu umetuletea OCD mzuri sana anafanyakazi nzuri nakupongeza sana. Baada ya hayo naomba nijielekeze kwenye hoja iliyoko mezani na nianze na Jeshi la Zimamoto.

Mheshimiwa Spika, ukisoma humu kwenye hotuba ya Mheshimiwa Waziri utaona namna ambavyo fedha zimepelekwa kwa uchache sana kwenye Jeshi la Zimamoto lakini fedha za maendeleo zimepelekwa kwa asilimia Sifuri (0%) kuanzia Februari mpaka hapa tulipo hii ni hali mbaya sana iliyoko kwenye Jeshi la Zimamoto.

Mheshimiwa Spika, niliwahi kushauri hapa na leo naomba wanielewe, kwamba Jeshi hili la Zimamoto jamani kazi hii imewaelemea tutafute namna nyingine na siyo vibaya tukarudi kule tulipotoka, mwaka 1985 ilikuwa TAMISEMI, Jeshi la Zimamoto kazi ya zimamoto na uokozi ilikuwa inafanywa chini ya TAMISEMI, lakini mwaka 1982 kazi hii ilipelekwa Halmashauri mimi nashauri tuende kule na ninashauri kwa sababu tunaona namna ambavyo Jeshi hili limeelemewa. Hivi tukiuliza wana magari mangapi ya kuzima moto na ndiyo core objective ya kazi yao. Sasa kama ile kazi ya msingi tu vifaa hawana!

Mheshimiwa Spika, pale kwetu Hai tuna watumishi watatu tu, hawana gari hawana kifaa chochote, maskini wa Mungu wamekodishiwa pale kwa Mkurugenzi wa Halmashauri ndiyo wanakaa pale hawana ofisi, pamoja na kutokuwa na ofisi wameomba pikipiki mbovu pale Halmashauri, tunataka tuwatengenezee hiyo mbovu ndiyo watumie. Yule Afisa anajitahidi anafanyakazi nzuri juzi tumepata tukio la moto pale kwa Sadala, akaenda kufundisha wananchi pale kuzima moto kwa kutumia vumbi! Sasa kweli kwa nini tusikubali kwamba jamani tumeelemewa? Turejeshe Halmashauri ambao wana nguvu waweze kufanyakazi hii.

Mheshimiwa Spika, najua Makamanda pale wananiangalia kwamba baada ya kurudishwa Halmashauri sijui tunaenda wapi! Bado ninyi ni Polisi kuna Majeshi mengine mtaenda huko, lakini ninyi mtafanyakazi ya kuratibu jambo hili.

SPIKA: Mheshimiwa Mafuwe, kuna taarifa kutoka kwa Mheshimiwa Nusrat Hanje.

T A A R I F A

MHE. NUSRAT S. HANJE: Mheshimiwa Spika, nashukuru. Naomba nimpe taarifa mzungumzaji kwamba anachokizungumza ni sahihi sana na ukizingatia...

SPIKA: Ngoja ngoja, unajua hata mwanzo nilikuvumilia hiyo sentensi siyo kazi yako kujua yeye anasema uwongo ama sahihi, wewe nenda mueleze taarifa kwa sababu ukisema ni sahihi maana yake kuna mtu labda mwingine anazungumza ambayo siyo sahihi. Kwa hiyo wewe nenda mpe taarifa.

MHE. NUSRAT S. HANJE: Mheshimiwa Spika, nashukuru naomba nimpe taarifa mzungumzaji kwamba kipindi cha karibuni hapa kumetokea kuungua kwa masoko makubwa kwenye Halmashauri ambazo zina uwezo wa kununua facilities za kwao za kuzima moto. Kwa hiyo ni kitu ambacho ni valid kabisa tunatakiwa Halmashauri zipewe uwezo huo, zipewe mamlaka zinunue zenyewe. (Makofi)

SPIKA: Mheshimiwa Saashisha Mafuwe, unaipokea taarifa hiyo?

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, ninaipokea na mimi naomba niendelee.

Mheshimiwa Spika, ushauri wangu ni kwamba sasa ifike mahali tufanye tu-review tena mfumo huu na wakubali tu wenzetu hawa inawezekana hiki ninachokishauri waende waboreshe zaidi kuona namna ambavyo tunaweza tukawa kweli na jeshi la zimamoto la hakika. Hebu fikiria eneo la Hai ambapo kuna uwanja wa ndege wa Kimataifa hakuna Wilaya ile haina gari, haina hata pikipiki, kwa hiyo ni vema wakapokea ushauri huu.

Mheshimiwa Spika, niende kwenye Jeshi la Polisi wanafanya kazi nzuri, lakini sasa hizi nyumba Mheshimiwa Naibu Waziri aliwahi kunijibu hapa kwamba tukachangishane tuanze ujenzi kule kujenga nyumba za watumishi hii na yenyewe siyo sawa jamani tunachangishana kwenye maboma tunachangishana kwenye kila kitu, kwenye hili mimi niombe Serikali itusaidie. Hai hatuna nyumba tuna watumishi 150 hakuna nyumba mpaka ya mkuu wa kituo wanapata taabu sana kwenye kutekeleza majukumu yao.

Mheshimiwa Spika, pia kwa ujumla kuhusu stahiki za watumishi hawa kwa maana ya Majeshi yote, tuangalie namna ya kuwafanya wawe na mazingira bora Polisi na yeye ni mtu. Mimi naangaliaga mara nyingi sana ukipita barabarani wale ma-traffic wanasimama juani muda mrefu sana lakini wanaenda kujishikiza kwenye magari yao hebu tutafuteni utaratibu, hata kama ni kutengeneza mobile vinyumba ambavyo wanaweza kupeana wakati wanabadilishana shift, mmoja akapumue pale nao watu. Wadada wa watu wanaingia kule Jeshini wakiwa weupe wanatoka weusi kwa sababu ya jua, mimi naomba na wenyewe tuwatazame. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, mwisho niombe kwa umahsusi wake…

SPIKA: Kengele imeshagonga Mheshimiwa ahsante sana.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, naomba kuunga mkono hoja. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, ahsante sana kwa kunipa nafasi na mimi niweze kuchangia. Nimshukuru sana na kumpongeza Mheshimiwa Rais, kwa kazi kubwa anayoifanya ndani ya nchi yetu na hususani kwenye Wizara hii ya Elimu. Nimpongeze Mheshimiwa Waziri kwa kuteuliwa na Naibu Waziri, leo sitakupongeza kwa kazi kwa sababu haya tunayokuambia leo ukiyafanya ndio nitakuja kukupongeza. Wabunge wengi wamechangia vitu vizito sana kuhusu Wizara hii, kwa hiyo ni mategemeo yangu utakapokuja kuhitimisha, utakuja na hitimisho linalofanana na wewe sisi ambao tunakufahamu kama Profesa la kuchukua hatua na michango hii ambayo tumeichangia hapa.

Mheshimiwa Naibu Spika, kabla sijaingia kwenye hoja yenyewe nitoe utangulizi kidogo kuwakumbusha yale ambayo Wizara ya Elimu wenyewe mmeyaandika. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, dira ya Wizara ya Elimu inasema: “Kuwa na Mtanzania aliyeelimika mwenye maarifa, mwenye stadi, umahiri, uwezo na mitazamo chanya, ili kuweza kuchangia katika kuleta maendeleo ya Taifa” hiyo ndio Dira yenu. Niende kwenye majukumu mawili tu mliyoyataja pale. Majukumu yenu ni kubaini vipaji na kuviendeleza, jukumu lingine kuendeleza utaalam wa ndani katika sayansi ya teknolojia na ubunifu. Sasa hayo mambo ndio nitakayosimama nayo kuwashauri tuende vizuri.

Mheshimiwa Naibu Spika, nilikuwa najaribu kupitia historia ya elimu ya nchi hii kwenye website yenu. Pale juu tu ukifungua historia fupi ya elimu inakuambia kuna elimu ya jadi wakaeleza elimu ya jadi ilivyokuwa kipindi hicho. Pili, akasema elimu wakati wa ukoloni wakaishia hapo. Kwa hiyo, historia ya elimu Tanzania kwa mujibu wa website yenu imeishia hapo. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, naomba sasa leo kupitia Bunge hili tuandike historia ya elimu ya Watanzania baada ya uhuru, ili tutengeneze historia ya elimu tuanzie kwenye mitaala ndio hoja yangu inapokuja.

Mheshimiwa Naibu Spika, ninashukuru sana kwamba mmeanza mchakato wa kutengeneza mitaala, lakini kabla hujafikiria kutengeneza mtaala fikiria kuwa na malengo ya Serikali. Government Objectives ziende zika-reflect hicho mnachotaka kukifanya, sisi kama watanzania kwa miaka 100 miaka 50 tunataka kwenda wapi? Ninafahamu tunayo maono lakini tuna maono ya muda mfupi, sasa tunataka tuwe na maono ya muda mrefu ili tutakapokwenda kutengeneza mitaala yetu i-reflect National Objectives.

Mheshimiwa Naibu Spika, kutengeneza mitaala bila kujua sisi tunataka kwenda wapi ndio hayo mambo tutakayoambiwa hapa, sijui Zinjanthropus sijui vitu gani, na kule kwetu Mlima Kilimanjaro tunaambiwa aligundua Mzungu wakati tulikuwepo sisi pale. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa hiyo, tutengeneze kwanza National Objectives Mheshimiwa Waziri kaa na Wizara zinazohusika tengenezeni malengo ya miaka 50, miaka 100 then sasa ndiyo tutaenda kutengeneza mitaala na kama tunatengeneza mitaala hii iende moja kwa moja kwenye ujuzi.

Mheshimiwa Naibu Spika, ndugu zangu tunafahamu kila aliyeko hapa Mwenyezi Mungu amempa karama yake, ile talent ambayo amepewa na Mwenyezi Mungu, sisi tunatakiwa tutumie mifumo ya kidunia ya elimu kuwezesha kuboresha zile talents. Sasa mifumo ya elimu tuliyonayo inaenda kupishana na talents tulizonazo mtoto anatoka hapa huyu anatakiwa kuwa engineer, akifika chuoni kwa sababu kwenye education ndiyo ambapo mikopo inapatikana anaacha kile ambacho ni talent yake anakwenda kwenye jambo lingine. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, hapa tunahangaika mtu amemaliza Chuo Kikuu akirudi nyumbani hana cha kukusaidia kwa nini tulimpa kitu ambacho siyo karama aliyopewa na Mwenyezi Mungu. Humu tutaumana tu humu! (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, mtu anakuambia hapa nilikuwa najadiliana na mwenzangu anasema ukimchukua Mzee aliyesoma elimu ya ukoloni mpaka Darasa la Saba, kipindi kile Darasa la Nane na mtu aliyemaliza Masters sasa hivi, yule wa Darasa la Nane ana uwezo mkubwa wa kufikiria na kuamua kuliko huyu why? Majibu ni kwamba wale walienda kwenye talent. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, nilikuwa nasoma historia mliyoiandika kwenye website yenu kwamba elimu ya jadi ilikuwaje. Sasa tuangalie vipawa vya watoto wetu tuviendeleze. Ukisoma types of curriculums aina za mitaala, tunayo core-curriculum na extra-curriculum tukivitumia hivi ni mifumo sahihi inayoweza kuwafanya watoto wetu wakaboresha talent walizopewa na Mwenyezi Mungu na wakaja kutusaidia sisi, hii ni baada ya kujua tunataka kwenda wapi. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, kama tunakwenda kwenye Serikali ya viwanda maana yake ni nini? Baada ya miaka 50 tunategemea kufikia malengo ya Serikali ya viwanda, sasa tuanze kuwaandaa watoto kuanzia Darasa la Saba huku kufikia Serikali ya viwanda. Kwa sababu, huwezi kuwa na Serikali ya viwanda kwa kutegemea wataalam kutoka nje, ni lazima uwaandae hawa wa kwako wapande wafikie pale wafanye hicho tunachokitegemea.

Mheshimiwa Naibu Spika, pia kama tunataka sasa mitaala hii ifanikiwe lazima tuende kwa Walimu, hawa ndiyo ambao wanaenda kutekeleza mitaala yote hii tunayoizungumza. Tuwatengenezee Walimu mazingira mazuri na namna ya kuwatengenezea mazingira mazuri tuwatoe kwenye hii mikanganyiko ya kiutawala. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, Mwalimu kila mtu ni kiranja wake, nilishasema kwa nini tusikubali kwamba Tume ya Utumishi wa Walimu iwe ndiyo i-centralize masuala yanayohusu Walimu? Ghana wamefanya wenzetu wa Kenya wamefanya Tume hii iwe na uwezo wa ku-hire ku-fire ku- promote ku-transfer na vitu vyote vinavyohusiana na recruitment ya Walimu na stahiki zao.

Mheshimiwa Naibu Spika, hapa tunahangaika na uhamisho kila siku, kazi hii ifanywe kwenye Tume ili mwalimu amtazame mtu huyu mmoja. Ninajua nikizungumza hivi Maafisa Elimu watasema sisi tunakwenda wapi hapana! Wote wanakuwa covered kwenye Tume hii, kwani Tume ya Madini Tanzania inaendeshwaje kuna Wizara pale juu lakini hapa chini kuna Tume ya Madini na ina-run vizuri. Kwa hiyo tuombe sasa Serikali ije hapa na majawabu ya hili jambo.

Mheshimiwa Naibu Spika, kabla sijakalishwa chini, niombe Mheshimiwa Waziri sisi tunaokufahamu na tunaojua uwezo wako na uwezo wako wa kufanya maamuzi, leadership is all about decision making. Make decision brother njoo hapa tupe majawabu kwamba sasa tunataka tukaandike historia ya nchi hii na tuanzie hapa, ninajua ni ngumu na inahitaji pesa na hapa niseme ni ngumu kweli na inahitaji fedha kweli, lakini tutumie fedha zetu za ndani, hakuna mtu atakayekupa knowledge na skills brother. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, ukiomba fedha za kunawa mikono, sijui matende utapewa lakini za kukuletea knowledge and skills usitegemee. Hakuna jirani atakayekuletea fedha wewe ukawape watu wako knowledge na skills ili ukawatawale never! Kwa hiyo, lazima sisi tuweke fedha humu tuhakikishe huu mtaala from the beginning, tutumie fedha ya Serikali ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, hapo ndipo siri ilipo. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, ukienda tu pale kupiga magoti tumetoka kwenye track kwa sababu, sisi tupo kwenye ushindani ni lazima tukubaliane hivyo. Serikali hizi zinashindana kuwapa watu wake sasa kama unataka watu wako wawe smart, hakuna atakayekujengea watu smart tutaletewa hizi historia za kizamani ambazo haziwezi kutusaidia. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, nisemee kidogo kuhusu Chuo cha SUA kile Chuo cha SUA Mheshimiwa Waziri…

NAIBU SPIKA: Kengele ya pili hiyo Mheshimiwa…

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, tukubaliwe kiwe cha kilimo wakafanye stadi ambazo zitatusaidia kuleta mabadiliko ndani ya nchi yetu, waache kufanya kazi zingine ambazo ziko nje ya uasisi wake.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, nakushukuru sana kwa kunipa nafasi ili niweze kuchangia kwenye Azimio hili muhimu sana la kumpongeza Mheshimiwa Rais.

Mheshimiwa Spika, wenzangu wamezungumza kwa upana kuhusu faida za kukuza demokrasia nchini, lakini nitajielekeza katika ukuzaji wa demokrasia ya kiuchumi. Hata hivyo kabla sijaenda mbali, niwaombe sana Waheshimiwa Wabunge na Watanzania tumuombee sana Mheshimiwa Rais wetu wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania. Mheshimiwa Rais anafanya kazi kubwa mno. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, nitazungumza hapa kwa mifano tu na mwishoni nitataja kule Hai mambo ambayo tumeyaona. Mheshimiwa Rais miradi yote mikubwa ambayo mtangulizi wake alianza sasa hivi kazi inaendelea. Bwawa la Mwalimu Nyerere, Madaraja, kila shughuli ambayo ilikuwa imeanzishwa inaendelea, Mheshimiwa Rais anafanya kazi vizuri sana. Shirika la Ndege, ndege zimeendelea kununuliwa hakuna kilichosimama. Tunampongeza sana Mheshimiwa Rais kwa kazi hiyo kubwa. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, nizungumze kidogo kwenye demokrasia. Hili tunaloliona Mheshimiwa Rais anapaswa kupongezwa kwa dhati. Niseme hapa wenzetu wa Upinzani waelewe Mheshimiwa Rais ana dhati ya kweli na wao wapokee dhati hiyo kwa kweli. Sio tunazungumza kwenye level ya Taifa tunaridhiana halafu huku chini watu wanaenda kufanya vitu vya tofauti. Tuwe na dhati na tuwe wakweli kutekeleza demokrasia ya kweli. Nalisema hili kwa sababu kuna unafiki ndani yake na fitina ndani yake. Huku wanazungumza lingine na wakifika huku chini wanazungumza lingine.

Mheshimiwa Spika, natoka Jimbo la Hai, tunafahamu changamoto zinazotokana na tatizo la kutokuwa na demokrasia ya kweli. Kwa hiyo kama kuna watu ambao wana neema na wamefurahi kwa kweli ni watu wanatoka Jimbo la Hai kwa sababu tunafahamu changamoto zinazotokana na matatizo haya. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, leo tunafurahi kule hai miradi kedekede inatekelezwa. Tulikuwa na tatizo la maji, pale Boma Ng’ombe tumeletewa Bilioni 3.3 kazi inaendelea. Miaka mingi tulikuwa hatuna barabara, sasa zinachongwa, vituo vya afya vitano vinajengwa, hospitali ya wilaya tumeletewa pale bilioni 3.1, kazi inaendelea na hivi juzi tumeletewa fedha nyingine za madarasa. Haya yote ni mafanikio ya kazi kubwa anayoifanya Mheshimiwa Rais. Tuna kila sababu ya kulinda kazi hizi kubwa anazozifanya kwa dhati.

Mheshimiwa Spika, niseme maeneo mengi yameguswa. Pale kwetu tulikuwa na kiwanda cha Machine Tools Kilimanjaro leo kinafanya kazi, kimekufa kwa miaka kumi na tatu, haya ni mambo makubwa ambayo Mheshimiwa Rais wetu anayafanya. Hata hivyo, niseme wenzangu wamezungumza hapa, Profesa amezungumza akasema wale ambao wanamwangusha Mheshimiwa Rais tuwaonyeshe mlango. Hata hivyo, nachelea kusema tuwaoneshe mlango, kwani hawaoni mlango? Mlango si upo? Kesho ita press pale, sema bwana mimi naachia ngazi, nimekuwa kikwazo kwa nchi hii, waingie wengine wala hawahitaji kusubiri.

Mheshimiwa Spika, nawashauri wale walioko Serikalini na ameona Mheshimiwa Rais amezungumza kwa lugha ile, Mama yetu tunaempenda sana na yeye ndiyo mzigo humu ndani, si aende na kuita Waandishi wa Habari sema nalichota bao na tugawane? Tuachie ngazi waingie wengine wafanye kazi wasimkwaze Mama yetu.

Mheshimiwa Spika, niseme, wewe uturuhusu sasa hili Bunge linalokuja tufanye nao kazi, wale wanaomwangusha Mheshimiwa Rais ili Azimio hili liwe na meno ni lazima wale wanaomvuta nyuma Mheshimiwa Rais tushushughulike nao. Walioko huku ndani na hata walioko kule nje ambao wanafanya kinyume na yale ambayo yako kwenye maridhiano.

Mheshimiwa Spika, nimeeleza hapa hawa walioko hapa ndani wanafanya na sisi tutashugulika nao, lakini pia walioko kule nje, hata wenzetu walioko upinzani wajue tunashughulika nao kwa sababu hatuna mzaha kwenye hili, tunataka maendeleo. Vile vile wachukue mfano mzuri, kama kuna maridhiano ndani ya Serikali waende na maridhiano mazuri kwenye vyama vyao. Huko kwenye vyama vyao pia kwenye upinzani kuna uonevu mkubwa mno. Waende na wao wakatekeleze demokrasia kama hatua ya kumuunga mkono Mheshimiwa Rais. Huwezi kuhubiri leo maridhiano halafu wewe kwenye Chama chako unaumiza watu, unakandamiza watu, wewe ni mfalme, unaishi unavyotaka, hapana. Waheshimu katiba za vyama vyao na waheshimu taratibu walizojiwekea kwenye vyama vyao ili nchi hii iwe na amani pande zote. Watanzania tufurahi kwenye nchi yetu, tuishi kwa kuzingatia sheria, kanuni na taratibu na mwisho wa siku tutakuwa sasa tumemuunga mkono Mheshimiwa Rais. Hii ya kusema, tunapiga picha tunaridhiana leo unakwenda unaumiza wengine nyuma si sawa. Kama tunaridhiana, turidhiane kwa dhati. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, lazima tuseme jambo moja hapa, haya yote mazuri yanayotokana na Mheshimiwa Rais huwezi kuyatofautisha na Wabunge wa CCM. Haiwezekani, Wabunge ndio wanaopitisha bajeti hapa, kama kuna mazuri anayoyafanya Mheshimiwa Rais, Wabunge tuko hapo chini yake ndiyo tunanyanyua. Vile vile ilani inayotekelezwa ni dhahiri ni Ilani ya Chama cha Mapinduzi. Kwa hiyo haya yote tunayozungumza hapa kumpongeza Mheshimiwa Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania ambaye ni Mwenyekiti wa Chama cha Mapinduzi, haya yanatokana na Ilani nzuri ya Chama cha Mapinduzi. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, kwa hiyo nachukua fursa hii kuwaomba wananchi huko nje walipo wote, wamuunge mkono Mheshimiwa Rais, waiunge ilani yake, wawaunge mkono Wabunge na Madiwani walioko kule, kwa sababu kwa kipindi kifupi mambo makubwa yamefanyika sana sana. Tunaomba Watanzania tushikamane twende kwa pamoja. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, mwisho, nasisitiza kwa kuhitimisha hoja hii kwamba, wale walioko humu ndani na watumishi wa umma walioko nje, ambao kwa sauti ile ya Mheshimiwa Rais unaona kabisa unahusika, step down mapema usisubiri tuanze kukutaja, ondoka kiungwana ajali kwenye siasa ni jambo la kawaida utajirekebisha baadaye. Baada ya hapo niombe viongozi na vyombo vya dola vilivyosikia sauti ya Mheshimiwa Rais, pengine watakosa kuona mlango kama alivyosema Profesa hapa, vyombo vya dola viwasaidie kusukuma kuona mlango ulipo. Watusaidie viongozi wa dola ambao wamepewa mamlaka kuwaonesha hao wabadhirifu, hao wezi mlango uko wapi wa kutoka. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, naomba kuunga mkono hoja. Ahsante sana. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, ahsante sana kwa kunipa nafasi ili niweze kuchangia Wizara hii muhimu sana ya Kilimo. Kwanza kabisa nampongeza Mheshimiwa Rais, Mama yetu, Samia Suluhu Hassan, kwa kweli anatuheshimisha sana Wabunge kila tunaposhauri humu anachukua hatua. Tulishauri kwamba Wizara ya Kilimo iongezewe fedha, tunaona mzigo umemwaga hapo bilioni 970, kwa kweli tunampongeza sana.

Mheshimiwa Naibu Spika, nampongeza pia Mheshimiwa Waziri, Naibu Waziri, Katibu Mkuu na Watenda kazi wote wa Wizara hii, kwa kweli wamekuwa wabunifu na wanafanya vizuri. Sio hivyo tu, nampongeza nimepita kwenye hotuba hii kwa kweli watu wa Hai tunasema ahsante sana, tumeona Bwawa la Mtambo pale wanaenda kutengeneza skimu yetu, lakini tumeona wametuwekea fedha kwa ajili ya kwenda kufanya upembuzi yakinifu kwenye Bwawa letu la Bolutu na ile Skimu ya Metrum. Pia nimeona wametuwekea kwenye mpango barabara zinazoelekea Soko la Kwasadala tunashukuru sana. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, naomba nizungumze leo taratibu sana. Nimekuwa nikizungumza hapa kuhusu matatizo ya ushirika, sasa sijui huwa naongea kwa haraka, leo nataka niongee taratibu Mheshimiwa anielewa, taratibu kabisa. Nilizungumza hapa matatizo ya ushirika, akaenda Waziri wakati huo akiwa Naibu Waziri kule Kilimanjaro Akafanya tathmini ya mashamba 20, akabakiza mengine 20. Yale aliyofanyia tathmini akagundua yale ninayozungumza ni kweli na taarifa yake hii hapa, ameandika mwenyewe hii, kwamba kuna matatizo, lakini nauliza hivi huu ushirika matatizo yataisha lini? (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, hapa tunazungumza taarifa ya Waziri imeeleza wanafahamu matatizo yaliyoko kule, leo tunazungumza Shamba la Makoa, nilizungumza hapa mwekezaji anatuchezesha pale shere yaani amewekewa zuilio na Mahakama kwamba asiendeleze, leo watalii wanaendelea kule. Hana kibali cha kufanya biashara ya utalii, Halmashauri ya Wilaya ya Hai haipati chochote, hakuna tunachonufaika nacho na ana kiburi cha hali ya juu. Sijui ni nani yuko nyuma ya huyu mtu. Ni nani yuko chini ya Elizabeth huyu? (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, niombe ifike mahali Serikali na Wizara zinazohusika wote wanafahamu, Waziri wa Utalii anafahamu, alishaenda mpaka kule kwake tukatembelea akaona uhuni anaofanya pale, lakini huyu mtu anaendelea. Naomba hii ifike mwisho. Chama cha Msingi Mrososangu Waziri anakifahamu, tulihangaika wote, lile shamba likarudi mikononi, tunataka tumpe mwekezaji atuwekee kiwanda cha parachichi na lenyewe linaingizwa siasa. Wananchi wa Jimbo la Hai tumerudi nyuma kiuchumi, vyama hivi vya ushirika ndivyo vimetusomesha, ndio vimefanya maendeleo kule kwetu. Tunatamani ushirika ukue tena, lakini watu wachache wanaturudisha nyuma. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, leo tumepata mtu ameonesha nia ya kujenga kiwanda kikubwa cha parachichi ikiwa ni zao ambalo litaenda kuinua uchumi wa watu wa Hai kama eneo mbadala kahawa yetu imeshaisha, amezungumza Mheshimiwa Maleko hapa, lakini maeneo ya mashamba yetu ni machache.

Kwa hiyo, kwa tathmini yetu tukaona zao la parachichi linaweza kutusaidia, tunapigwa maneno. Niombe Mheshimiwa Waziri asimame tunataka kiwanda. Kiwanda chetu na kahawa yetu yule mwekezaji akija asiguse, lakini ajenge kiwanda cha parachichi, tafadhali sana na lisichukue muda. Hili naamini Mheshimiwa Waziri analiweza.

Mheshimiwa Naibu Spika, kule Mkuu kuna mgogoro, Lyamungo kuna mgogoro, Narumu kuna mgogoro, hivi hii migogoro itaisha lini? Nami niseme kuna makosa ambayo tulifanya pengine. Zamani vyama vya ushirika vilikuwa vinaenda vizuri kwa sababu wale viongozi wa ushirika na wale makatibu wa ushirika walikuwa wanatokana na sisi wenyewe. Walipotuletea watu wanaitwa Maafisa Ushirika ambao hawana uchungu na sisi, hawajui kahawa yetu inalimwaje, wao ndiyo wanakuwa ndiyo wapiga dili mwanzo, mwisho. Ni siasa tu, wanaingia huku wanaenda huku, lakini hakuna kinachofanyika. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, niwaombe leo si nimejitahidi kuongea taratibu, Waziri si amenielewa? Hebu amalize jambo hili. Namwomba sana, amalize jambo hili, Waziri ni mbunifu, mbona hili dogo tu linamshinda? Kila siku tuzungumze jambo hilo hilo? Ametuletea skimu za umwagiliaji hizi hapa, sasa tunaenda kulima wapi na Waziri anajua hatuna mashamba. Tunategemea hayo 17 yaliyoko kwenye ushirika. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, naomba kabisa chonde chonde Waziri amalize jambo hili. Naunga hoja mkono kabisa wala sishiki shilingi kwa sababu ametuwekea hela humu, lakini amalize hili jambo.

Mheshimiwa Naibu Spika, linalofanana na hilo, siku hizi kuna watu wanaitwa Bonde la Maji Pangani. Hawa jamaa na wao wawapelekee fedha. Nafikiri wanakusanaya hela kwa njia ambazo siyo sawa. Sasa hivi kwa Mkoa wa Kilimanjaro wale wawekezaji wakubwa ndiyo wanaopewa maji. Sisi wakulima wadogo hatupati tena maji. Kwa hiyo, mgawanyo wa maji hauko sawa. Naomba hiki chombo hiki wakipelekee hela, wanapiga dili kwa sababu hawana hela. Wawatengee hela ili waweze kufanya kazi yao. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, lingine hivi kwa nini suala la mbolea linakuwa kama biashara ya bangi? Yaani mbolea tunakimbizana nayo hivi, Mheshimiwa Waziri anaona nilivyomsumbua kupata mbolea. Nashukuru leo nimeambiwa ndiyo imeingia mbolea. Wananchi wa Hai wanataabika kwa sababu ya mbolea. Niwaombe, waweke utaratibu mzuri kama alivyoshauri Mheshimiwa Olelekaita, muda wangu unaisha, wahakikishe kwamba mbolea zinakuja kwa wakati na lazima wajue sisi kule Hai sasa hivi ndiyo watu wanalima. Hii misimu ya kilimo inatofautiana kulingana na mazingira, waweze kutambua eneo hilo.

Mheshimiwa Naibu Spika, niombe nimtajie leo Waziri skimu ambazo ataondoka nazo. Tuna skimu 25 za umwagiliaji. Mheshimiwa Waziri akitupa hizi zikajengewa, sisi tunamuahidi tutalima kwa nguvu na anajua sisi watu wa Kilimanjaro ni wachapakazi. Naomba Metrum nimeiona hapo, lakini naomba Kalali, pale Mfereji wa Kalali uende ufanye nao kazi. Mfereji wa Mbwera, Mwanamganga, Mshara, Muro, Mfereji wa Mriri, Uru, Sufi, Mfereji wa Isuke, Mfereji wa Maisawa, Mfereji wa Maswai, Mfereji wa Sanya Stesheni, Kwamaleko, Kimashuku, Kingereka A, Mapacha A, Kikafu Chini, Mfereji wa Mwasha, Mfereji wa Isimai na mingine iliyoko pale.

Mheshimiwa Naibu Spika, ninachomwomba Waziri, aliniahidi hapa kwamba atanipa shilingi bilioni moja, nami nikaenda kwa watu wa Hai nikasema Mheshimiwa Bashe siyo mwongo, tunaletewa shilingi bilioni moja kwa ajili ya skimu zetu, hazijafika. Naomba hizo hela zije ili sisi tutengeneze skimu zetu, tumletee Waziri mahindi. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, la mwisho ninalomshauri Waziri hapa, nimeangalia mahitaji yetu ya mahindi. Hili jambo Waziri alitazame vizuri. Haya mahindi tunagawana na mifugo. Kwenye Wizara ya Mifugo hawajatenga mahali kwa ajili ya chakula cha mifugo. Haya mahindi ndiyo wanayoenda kubadilishwa yanatengenezwa chakula cha kuku, wakati ukienda kwenye bajeti ya Waziri anapanga haya ni mahindi kwa ajili ya binadamu tu, lakini yanapotoka ukisikia kuna njaa haya mahindi tunagawana nayo. Tunasema pale Hai tunapeleka tani kadhaa, zikiingia mtaani zile tani tunagawana zinaenda kutengenezwa chakula cha kuku, zinaenda kutengenezwa chakula cha ng’ombe. Kwa hiyo niombe ama Wizara ya Kilimo au ya Mifugo itenge maeneo maalum kwa ajili ya chakula cha mifugo. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, naomba…

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Hiyo ni kengele ya kwanza au ya pili?

Mheshimiwa Naibu Spika, naomba nizungumze suala la...

NAIBU SPIKA: Mheshimiwa, hiyo ni kengele ya pili.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, Basi naomba kutoa hoja.

NAIBU SPIKA: Kutoa hoja? Unga mkono tu.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, naam?

NAIBU SPIKA: Unga mkono.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, naomba kuunga mkono hoja. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana kwa kunipa nafasi na mimi niweze kuchangia Wizara hii. Kwanza namshukuru sana Mwenyezi Mungu kwa kutupa afya na uzima. Pia nampongeza sana Mheshimiwa Waziri kwa kazi nzuri anayofanya kwenye Wizara hii yeye pamoja na Naibu Waziri. Mko vizuri, chapeni kazi, Mheshimiwa Rais amewaamini na sisi wenzenu tunawaombea mweze kutimiza matarajio ya wananchi na matarajio ya Mheshimiwa Rais. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nampongeza sana Mheshimiwa Mkuu wa Mkoa wa Kilimanjaro ambaye ni mhifadhi pia kwenye eneo letu, anatusaidia sana kutunza mazingira pale. Huyu mtu bingwa, Nurdin Babu tunamshukuru sana. Nampongeza Mheshimiwa Mkuu wa Wilaya, mtu bingwa, Amiri Mkalipa, kwa kazi kubwa anayoifanya pale Hai.

Mheshimiwa Mwenyekiti, mimi naomba niseme hapa kidogo, namshukuru sana Mheshimiwa Rais Dkt. Samia Suluhu Hassan kwa kubuni na kuja na Royal Tour, imebadilisha maisha yetu kwa kiwango kikubwa. Nami nitasema kwa sababu, kama ni mnufaika namba moja, wote mnakumbuka Mheshimiwa Rais alipotoka huko alishukia pale Hai, Uwanja wetu wa KIA. Sasa nataka niwaeleze mambo tunayojifunza na yaliyopatikana kutokana na filamu hii.

Mheshimiwa Mwenyekiti, mwaka 2021 watalii waliokuwa wanashuka pale KIA walikuwa ni 354,000, hiyo ni mwaka 2021. Leo mwezi Aprili, watalii ambao wanashuka pale Uwanja wa KIA uliopo Jimbo la Hai ni 728,000. Hayo ni mabadiliko makubwa sana, lakini ndege zinapishana. Leo unaambiwa KLM wanatua pale mara sita kwa wiki na ndege nyingine zinaendelea kuja. Tunampongeza sana Mheshimiwa Rais kwa kazi hii kubwa aliyoifanya.

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia na wewe Waziri nikushukuru, wananchi wa Hai wanasema ahsante. Nimepiga kelele hapa kuhusu CSR, nimeambiwa tayari mmetupelekea fedha pale Shule ya Mure iliyoko Nuni kwa ajili ya kufanya ukarabati wa majengo, Shule ya Mkoeshoo iliyoko Mkuu, lakini shule ya Kiarasa iliyoko kule Sawe, Shule ya Mkweseko na shule iliyoko kule Foo, lakini pia pale Lukani mnafanya Mradi wa gesi. Tunawashukuru sana kwa kusikia maombi yetu.

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba nishauri. Nimekuwa nikisema hapa, tunazungumza utalii, tunazungumza Mlima Kilimanjaro, namwomba sana Waziri, natamani kuona huku ameweka fedha kwa ajili ya kupanda miti Kilimanjaro. Hii mnayosema wanaleta wadau, wanaleta wanapanda, lakini hakuna mechanism ya kuitunza. Hata sisi tunapanda sana miti kule, lakini mechanism ya kuhakikisha miti hii inapona, haipo. Hizi idadi unazozitaja kwenye hotuba zako Mheshimiwa Waziri, tukienda kukagua iliyopandwa na iliyopona ni vitu viwili tofauti. Kwa hiyo, naombe kwa kweli kwenye bajeti yako utakapokuja kuhitumisha hapa, utuambie bajeti uliyoipanga ya kupanda miti na kuhakikisha miti hiyo inapona. Nakuomba sana.

Mheshimiwa Mwenyekiti, lingine ni sambamba na lile la vibali. Niliuliza swali hapa jana, miti inakatwa kwa kiwango kikubwa sana. Ni kweli zipo zile kamati zinazohusika na utoaji kwa mwongozo ule wa mwaka 2017, lakini Wenyeviti hawashirikishwi. Ile barua inayoandikwa ya anayeomba kibali anapitisha kwa Mtendaji wa Kijiji, anapitisha, inaenda kwa Mkuu wa Wilaya anakaa na timu yake, inarudi. Ninachoshauri, Ward DC wote, Diwani na viongozi wote washiriki kwenye maombi yale, ikirudi Mkutano Mkuu wa Kijiji ushiriki. Tumeona mazingira yanavyoharibika. Nimesema pale Uswaa miti inakatwa, Bonde lile la Weruweru miti imekwisha. Naomba sana hili ulichukulie kwa umakini wake mkubwa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia naomba tuimarishe mifumo ya watalii wanaopanda Mlima Kilimanjaro. Moja, nimekuomba kufungua ile barabara mpya. Nadhani Mheshimiwa Waziri umenielewa na umesema timu yako ikafungue barabara ile tuwe na barabara nyingi, lakini kuna jambo, watalii wanaopanda Mlima Kilimanjaro isiwe ni adhabu, iwe ni watu wanaenda kwenye furaha. Naomba mageti yote mkubali kutolewe vibali, watu wajenge hoteli ili mtu anayetaka kupanda mlima, akichoka apumzike, aendelee na safari kuliko ilivyo sasa hivi.

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia kumekuwa na malalamiko kwa wale wanaopandisha mlima. Sasa hivi wametangaziwa kuanzia mwezi wa Saba kwamba kila mtalii anayepanda lazima afanye booking kwa siku saba, kitu ambacho siyo sawa. Watu walishafanya booking kwa siku tano. Kingine ambacho kinafanyika, mtalii akifanya booking kwa siku sita, ikatokea hapo katikati ameumwa akashindwa kuendelea na safari, akija ku-resume tena anaongezewa siku. Kwa hiyo, burden inabaki kwa wale wapandisha mlima. Naomba sana na hili ukatazame, linarudisha nyuma maendeleo yetu.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kubwa ninaloliomba, watalii wanapanda Mlima Kilimanjaro, umesikia hapa hakuna Mbunge wa Kilimanjaro anayezungumza kuhusu mgogoro, tunaishi vizuri na watu wa KINAPA. Kwa nini? Kwa sababu, tunaendanao na CSR mmetuletea, lakini vijana wa Hai hawapati kazi hizi Mheshimiwa Waziri. Kampuni ya Utalii inatoka Arusha inakuja na watu wake, tumeshasema hapa, naomba na wewe utusaidie kusimamia hili. Vijana wa Hai wako tayari kufanya kazi hii na tumeshatengeneza umoja wetu, tumetengeneza kikundi, kama wanaopandisha mlima ni watu saba, basi waje na watu watatu, wanne wachukuliwe pale Hai ili vijana wapate kazi. Hii ni kuongeza sense of ownership, hili tunalizungumza mara kwa mara. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba nikwambie leo, Wilaya ya Hai ina vivutio vingi, nami nakukaribisha, usije kwa haraka haraka. Kwanza ukija Wilaya ya Hai unakuja kujifunza namna ya kuondoa migogoro maeneo mengine, maana pale hatuna migogoro. Pili, ukija kuna vivutio vingi, njoo ukae hata siku tatu. Pale tuna daraja linaitwa Daraja la Mungu, halipo sehemu nyingine, liko Hai. Tuna maporomoko ya maji kule Kihori, Mshara, Mpeseko, na tuna kituo chetu cha maji ya tofauti. Nmekuwa nakitangaza mara kwa mara, nawe Mheshimiwa Waziri ufike pale. Tuna samaki wanafanya massage, maji mazuri yako pale Chemka, lakini watu wanaanza kukigombania. Watu wa Arusha Tech ambao wanajenga chuo pale nao wanakitaka, watu wa Pangani nao wanakitaka.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nimeongea na Mheshimiwa Mabula hapa, Waziri wa Ardhi ameshanikubalia. Lile eneo litengwe liwe la Halmashauri ya Wilaya ya Hai ili tukusanye mapato pale na tukitunze kwa sababu ni cha kwetu na bahati mbaya sana ni eneo letu la kimila, haliwezi kuchukuliwa na watu wa maeneo mengine. Namwomba sana Mheshimiwa Waziri aweze kusimamia jambo hili.

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia, mimi nishauri jambo, kwenye hii migogoro inayozungumzwa hapa, Waziri umeingia kwenye hii Wizara. Huko ulikotoka, umefanya vizuri sana, hebu…

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MWENYEKITI: Ahsante sana. Ahsante sana Mheshimiwa Saashisha Elinikiyo Mafuwe kwa mchango wako.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana. Naunga mkono hoja.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana kwa kunipa nafasi ili niweze kuchangia katika Wizara hii ya Kilimo. Kwanza nianze kwa kumpongeza Mheshimiwa Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania kwa kazi kubwa anayoifanya kama vile lile alilolifanya hivi karibuni, watumishi wa umma wanashukuru sana kwa ongezeko la mishahara, lakini na kima cha chini.

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba bajeti iliyopita ya Kilimo, mwaka wa Fedha uliopita, nilisimama hapa nikasema sitampongeza Waziri mpaka pale atakapomaliza matatizo yaliyoko kwenye ushirika. Sasa kwa kuwa ameshaanza kumaliza matatizo yaliyoko kwenye ushirika, naomba nimpongeze sana Mheshimiwa Waziri na wananchi wa Jimbo la Hai wanampongeza, si tu kwenye ushirika lakini kwenye mambo makubwa aliyoyafanya ndani ya Jimbo la Hai.

Mheshimiwa Mwenyekiti, Mheshimiwa Waziri hakika anaitendea haki Wizara hii, tukimsikilizam tukiona matendo yake na namna anavyoenenda anafanya vizuri sana, ashikilie hapo hapo, imani ambayo Mheshimiwa Rais amempa kwenye eneo hili ana uwezo mkubwa wa kuleta mabadiliko afanye kazi hiyo, nampongeza sana. Nampongeza pia kwa kuwa ameamua kwenda kutengeneza common use facility pale Hai, tunamshukuru sana. Nimeona humu kwenye hotuba ametuwekea fedha kwenye skimu, tunamshukuru sana.

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba pia niseme hili, kwenye ushirika tuna matatizo makubwa sana. Tunamshukuru kati ya vyama 40 vilivyoko Siha na Hai vyama 20 ameanza navyo na kwenye vile vyama vyama viwili amefuta mikataba yao, namshukuru sana. Hii ilikuwa changamoto kubwa sana. Hata hivyo, nimwambie nampongeza kwamba, ameweza kuvuka hila za hawa watu.

Mheshimiwa Mwenyekiti, niwaambie ndugu zangu Waheshimiwa Wabunge, katika eneo ambalo lina matatizo katika nchi hii ni ushirika, lakini Mheshimiwa Waziri huyu ameweza kuruka hila zao. Kitendo cha kukubali na kuvunja mikataba ile najua ameruka hila za watu wa ushirika na ameungana na wananchi wa Jimbo la Hai, namshukuru sana.

Mheshimiwa Mwenyekiti, sasa nimwombe Mheshimiwa Waziri, yale mashamba ambayo tumevunja mikataba, sasa tunaanza utaratibu upya wa kutengeneza mikataba mipya yenye tija, ikiwemo na Shamba la Makoa. Lile Shamba la Makoa najua Waziri anavyosumbuliwa, ameshapewa barua lakini bado anahangaika mtaani. Nimwambie tu Mheshimiwa Waziri, yule mwekezaji pale amekaa miaka mingi, hakuna alichokifanya, ametutia hasara, tumeshaamua, ushirika wenyewe wamepiga kura wakasema aondoke, nimwombe Waziri, aondoke kweli kweli. Najua anapita huku na huku kwenda kwa viongozi wakubwa kubembeleza arudi, sisi watu wa Hai hatumtaki, labda kwa kifupi wamwambie tu kwamba hatumpendi kwa sababu amerudisha maendeleo yetu nyuma.

Mheshimiwa Mwenyekiti, tunataka sasa hivi, katika lile eneo tutafute mtu anayeweza kutufanyia biashara pale, sisi tulienda anafanya ufugaji pale, Halmashauri ya Wilaya ya Hai haipati chochote, haajiri pale kwetu, hatuna tunachonufaika nacho. Tulienda pale na Waziri wa Maliasili na Utalii akiwa na viongozi wake wakuu hakuna chochote, mikataba iliyoko pale ni ya hovyo, yule pale ni dalali. Kama tunataka mwekezaji, basi awe ni mwekezaji mwenye tija, aje pale kwa ajili ya kufanya biashara ambayo ina tija kwa Halmashauri ya Hai.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nimhakikishie Mheshimiwa Waziri pale tumeshatengeneza business plan ambayo itatusaidia. Pale kuna biashara ya utalii, biashara ya kuuza vitu vya utalii, lakini kuna kilimo mle ndani na bahati mbaya sana ameua kinu chetu cha kahawa pale, lakini bado anaendelea kung’ang’ana anataka kurudi na kuzunguka huku na huku, hatumtaki, pamoja na wapambe wake. Mheshimiwa Waziri ni kwa sababu tu amenipa hela nyingi, nilikuwa nimejiandaa kweli kumwonyesha vitu ambavyo anafanya visivyofaa pale, ila kwa sababu ametupa hela nyingi na yeye anatusikiliza narudisha hapa. Hata hivyo, ujumbe wetu, hatumtaki, tutatafuta utaratibu mwingine wa kupata mwekezaji tuendelee pale.

Mheshimiwa Mwenyekiti, baada ya kusema hayo, nizungumze hivi, hivi vyama vya ushirika vinapata shida lakini ipo Taasisi ya Uchunguzi na Ukaguzi, hawa watu wanatusaidia jambo gani? Wanakagua kitu gani? Niombe wapewe fedha ili wafanye kazi yao, waende wachunguze vyama hivi, wamefanya uchunguzi, Mheshimiwa Waziri kwenye taarifa yako unasema, kuna hati mbaya Tanzania nzima 1,729, wanachukua hatua gani? Kama kuna sheria ina upungufu, iletwe hapa ifanyiwe marekebisho ili tuwape meno, waweze kusimamia matatizo yaliyoko kwenye ushirika.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nawapongeza watu wa Hai, ugomvi na ushirika umekwisha kabisa, viongozi wangu wa ushirika tunasikilizana, tunazungumza lugha moja sasa hivi…

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, nakushukuru kwa kunipa nafasi na mimi niweze kuchangia Wizara ya Ardhi, kwanza nianze kwa kumpongeza Mheshimiwa Rais kwa tuzo alizozipata, lakini pia kwa utekelezaji mzuri wa Ilani ya CCM anayoendelea nayo.

Mheshimiwa Naibu Spika, na nimpongeze Waziri wetu kwa kazi kubwa anayofanya kwenye wizara hii lakini nimpongeze Naibu Waziri shemeji yangu kwa namna ambavyo wanasaidiana na qaziri kusogeza gurudumu hili kubwa.

Mheshimiwa Naibu Spika, leo nitazungumza polepole sana kwa sababu nina jambo kubwa ambalo ningetamani Mheshimiwa Waziri lifikie mwisho sasa, jambo hili ni mgogoro wa KIA. Mgogoro huu upo kati ya uwanja wa KIA na wananchi waliopo kwenye eneo lile na kihistoria sote tunafahamu uwanja ule ni miongoni mwa uwanja mkubwa wenye eneo kubwa kuliko viwanja vingine Tanzania. Uwanja wa kwanza ni KIA ambao una hekta 11,085 ukifuatiwa na Dodoma, Songwe halafu wa Dar es Salaam ni wanne lakini uwanja huu ulipatiwa hati yake tarehe 20 Aprili, 2006.

Mheshimiwa Naibu Spika, wakati uwanja huu unapata hati hizo kijiji cha Sanya Station ambacho kina hekta 221.3 kilikuwa kimeshasajiliwa tarehe 18 Agosti, 1976 kwa barua yenye Kumb. Na. KM/VC.295 wakati huo huo kijiji cha Tindigani kilikuwa kimesajiliwa tarehe 1 Februari, 1999 kwa barua yenye Kumb. Na. KM/KGI/477 na eneo lake lilikuwa ni hekta 12,000.37.8. Kijiji cha Mtakuja kilikuwa kimesajiliwa tarehe 18 Agosti, 1976 kwa barua ya Kumb. Na. KM/KG/285 na ukubwa wake ulikuwa ni hekta 3,859.8. Kijiji cha mwisho ni Chemka kijiji hiki kilisajiliwa tarehe 1 Februari, 1999 kwa barua Kumb. Na. KM/KG/504 ukubwa wa eneo hili ni hekta 778.2.

Mheshimiwa Naibu Spika, sasa kilichotokea ukitazama ni kweli kabisa sisi wananchi wa Jimbo la Hai tunapenda sana uwanja wa ndege wa KIA na tunauhitaji sana hatuna shida kwenye hilo, lakini tunafahamu kwamba vijiji hivi vilikuwepo mgogoro huu umetengenezwa na Serikali yenyewe ndiyo waliotoa hati kwenye vijiji na ndiyo waliotoa hati kwenye uwanja wa ndege. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, sasa niombe sana kwa dhati wananchi wale waliopo pale KIA wanapata taabu, wanaishi kwa mashaka mashaka juzi hapa mliona walienda kuwekewa alama ya “X” bila kushirikisha hata viongozi, nikauliza swali humu nikapewa majibu kwanini wamefanya hivi, tukasema jambo hili lisijirudie tena, lakini nimeambiwa hapa Mawaziri nane walitembelea Mkoa wa Kilimanjaro bahati nzuri baad ya kuzua taharuki kubwa wananchi wananipigia simu Mbunge tunakuja kuondolewa vijiji vyetu vinafutwa, nikakuona Mheshimiwa Waziri ukanisaidia kutoa ufafanuzi kwamba hapana, hatujafikia hapo jambo hili lipo chini ya Mkuu wa Mkoa.

Sasa mimi niwaombe kwa namna ambavyo nimefanya vikao na uongozi wetu wa Mkoa, Mheshimiwa Mkuu wa Mkoa anayodhamira ya dhati ya kumaliza tatizo hili, tafadhalini sana sisi tunaenda kurudi chini ya Ofisi ya Mkuu wa Mkoa kukaa na wananchi kwa kushirikisha viongozi waliopo kule niwepo mimi Mbunge, Diwani, Wenyeviti wetu wa Vijiji na Vitongoji lakini Malaigonan wenzangu (viongozi wa kimila wa Kimasai) ambao ndiyo wengi kwenye eneo lile tushirikiane tuweze kumaliza jambo hili.

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa hiyo, Mheshimiwa Waziri nikuombe utakapohitimisha hoja yako uje na kauli thabiti kwenye jambo hili kwa kushirikiana na Wizara ya Ujenzi, mshauriane ili utoe sentensi wananchi wale wapumue. (Makofi)

Mheshimiwa Waziri jambo hili linanitesa kwelikweli nanila muda mrefu. Wananchi wa Hai narudia tena wanajua umuhimu wa uwanja wa ndege hilo halina shida wapo tayari kukaa mezani tuzungumze tukubaliane hii ya leo tunaahirisha kila siku mgogoro unazidi kukua na watu wanazidi kuongezeka kwenye eneo lile. Mimi niombe ifike mwisho utakapokuja kuhitimisha hapa njoo na majibu jambo hili tunalihitimishaje ndani ya mwaka wa fedha unaokuja tumalize jambo hili na mama yangu kama unanipenda hili jambo ndiyo litakalonisaidia tuendelee kutekeleza Ilani ya Chama cha Mapinduzi na kwa kazi kubwa waliyoifanya watu wa Hai miaka 15 wakaachana na yale mambo, wakakubali Serikali ya Chama cha Mapinduzi ahadi ya Mheshimiwa Rais wakati anaomba kura moja ya jambo kubwa alilosema ni mgogoro huu, mgogoro huu usipokamilika pale mnatuingiza kwenye matatizo Chama cha Mapinduzi. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, baada ya mgogoro huo mkubwa kuna migogoro mingine midogo midogo ambayo mimi naamini Mheshimiwa Waziri hii unaimudu; kuna mgogoro wa shamba namba 240 na 242 Lafofo pale, hili unaliweza ukitenga siku mbili au tatu ukaja ndani ya Jimbo la Hai hii migogoro yote unayoitaja hapo utaimaliza.

Mheshimiwa Naibu Spika, kuna mgogoro mwingine wa wananchi ambao walitoa eneo lao kwa ajili ya kuruhusu Halmashauri ya Wilaya Hai ijengwe pale, bado wanadai eneo lao, wamezungushwa muda mrefu, wameandika barua muda mrefu, mwisho wa siku ikakubalika kwamba wizara ndiyo isaidie kulipa kwasababu Halmashauri ya Hai haiwezi kulipa fidia ile.

Mimi niombe na hili Mheshimiwa Waziri ulibebe wapo wananchi 19 wakiongozwa na Mzee Philemon Mushi wanahangaika kutwa na matatizo haya. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, kuna mgogoro mwingine pia mdogo malalamiko ya wananchi ambao walikuwa wanafanya kazi pale Lambo Estate, wengine walipewa maeneo wengine hawakupewa, Mheshimiwa Lukuvi mzee wangu na mentor wangu alianza vizuri sana kazi hii niombe ukamilizie mgogoro huu uishe.

Mheshimiwa Naibu Spika, upo mgogoro mwingine huu mgogoro ni kati ya Kijiji cha Uduru na Kijiji cha Mshara na hili tunashindwa kulifanya kule kwetu, ni bahati mbaya sana mwenzangu aliyenitangulia alitoka Kijiji cha Mshara mimi natoka Kijiji cha Uduru, nikienda kuzungumza kuhusu mgogoro huu kunaonekana kuna mgongano wa maslahi. Mimi naomba nikubalie level ya wizara ishuke itusaidie kumaliza hapa, kuna wananchi wengi wameweka majumba yao wamekeza miradi yao hawapati hati kwa sababu ya mgogoro huu na ni mgogoro mimi naamini ukishuka wewe mwenyewe pale unahitaji masaa mawili kumaliza huu mgogoro. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, niseme la mwisho katika kuhitimisha tuna mashamba 17 ya ushirika; tumeshazungumza na Waziri wa Kilimo vizuri, niombe atakapokuja mezani kwako tutakapoanza ku-review upya mikataba ile na wewe utoe baraka zako na mwisho maombi ya Chemka…

NAIBU SPIKA: Ahsante.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, naomba kuunga mkono hoja. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, nakushukuru sana kwa kunipa nafasi ili niweze kuchangia bajeti hii muhimu na ya kihistoria ya shilingi trilioni 1.2. Awali ya yote nimshukuru sana Mwenyezi Mungu kwa kunipa afya na uzima, lakini nimshukuru sana Mheshimiwa Rais, Dkt. Samia Suluhu Hassan kwa kazi kubwa anayoifanya kwa Taifa letu na miradi kedekede aliyotuletea ndani ya Jimbo la Hai. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, vilevile kwa kweli nimshukuru sana Mheshimiwa Waziri, ndugu yangu Bashe, kwa kweli kiti kimepata mwenyewe kwa namna ambavyo anakimbizana na miradi na kwa namna ambavyo anasimamia sekta hii pamoja na wasaidizi wake, Mheshimiwa Naibu Waziri, kule kwetu tunamwita Mzee wa Makeresho, sasa amalize na lile Bwawa la Makeresho ili kazi iende vizuri. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nimpongeze pia kaka yangu Naibu Katibu Mkuu, ndugu yangu Gerald kwa kazi kubwa anayoifanya. Nimpongeze pia Mkurugenzi wa Umwagiliaji, ndugu yangu Ray kwa kazi nzuri pia anayoifanya.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa mara ya kwanza tangu nimekuwa Mbunge leo ndiyo namsikia Mrajisi wa Vyama vya Ushirika Taifa, kwa kazi aliyoifanya, nitaeleza baadaye. Kwa mara ya kwanza nilikataa humu humu kwamba sitampongeza mpaka atakapokuwa amemaliza matatizo ya ushirika. Sasa kwa kuwa ameanza kazi hiyo vizuri na yeye nampongeza pamoja na watumishi wengine. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, tuna sababu ya kuipongeza taasisi hii na wizara hii kwa kazi kubwa wanayoifanya. Mwaka jana walinipa miradi mingi sana Mheshimiwa Waziri kule Hai na watu wa Hai wakashukuru sana, lakini bado haijakamilika na haijakamilika kwa sababu pia hawajaletewa fedha. Fedha walizoombwa zimekuja kwa 53%, sasa hizo nyingine ziko wapi?

Mheshimiwa Mwenyekiti, nimwombe tu Mheshimiwa Waziri, miradi ile ime-troam, walitwambia inafanyiwa feasibility nimeiona. Bwawa la Borutu nimeliona hapa, Makeresho nimeona, Kikafu chini angalau wameitangaza jana, nampongeza sana na namshukuru sana kwenye hili. Mwera na Kalali wameyatangaza. Bwawa la Bwana Mganga bado, Bwawa la Mtambo kule kwenye Skimu ya Mtambo wameitangaza, nawashukuru sana; Ismaili bado hawajatangaza, lakini ilikuwa kwenye bajeti na Longoi Mapacha bado.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ile barabara aliyoniahidi mwaka jana ya kutoka Kwa Sadala kwenda Longoi ambayo inakuja kwenye Soko la kwa Sadala na ikizingatiwa Soko la kwa Sadala tayari Mheshimiwa Rais Mama Samia Suluhu Hassan ameshatupatia shilingi bilioni 11.2. Sasa nimshauri Mheshimiwa hii miradi viporo aitangaze, nitamsaidia kwenda kudai. Mimi nakodisha tu mabasi matatu ya hao wananchi wa Hai, tunakwenda pale Hazina tunaimba nyimbo za ukombozi na Mheshimiwa Mwigulu atatoka tu ili atupe hizi fedha. Kwa hiyo yeye atangaze, asiogope, kazi ya kwenda kuzidai nitamsaidia, kwa sababu yeye jukumu lake ameshalifanya? Asipoitangaza hii miradi maana yake hana justification ya kuidai. Yeye atangaze halafu aone namna nitakavyomsaidia kwenda kuidai hii miradi. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa kweli nimshukuru sana kwa jambo la kihistoria ambalo amelifanya kuhusiana na mradi wetu wa lile Soko la Mula. Sasa na hili lisiwe tena akaweka huku likavuka mwaka, hili likiwezekana tukishapitisha bajeti yake hapa, na tunapitisha hii bajeti; atangaze kujenga hili soko la kisasa, namna ya kudai nitamsaidia, nitamsaidia vizuri kwenda kudai kule Hazina, tutakwenda kushinda pale siku tatu tunaimba nyimbo za ukombozi mpaka watoe hela. Kwa hiyo nimtie moyo na nimwombe aendelee kufanya kazi hii. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, jambo lingine, nililosema hapa ni kuhusu Mrajisi wa Vyama vya Ushirika Tanzania. Nimepiga kelele sana na ushirika na lengo nililokuwa nataka twende kwenye ushirika ni hapa tulipofika. Leo Wilaya ya Hai na nachukua nafasi hii kuwapongeza viongozi wa Ushirika wa Wilaya ya Hai pamoja na Afisa Ushirika wa Mkoa wetu, hongereni sana, wamenielewa Mheshimiwa Waziri. Kwa mara ya kwanza tumesaini mkataba hadharani tena umeandikwa kwa Kiswahili. Tukachukua ule mkataba tukawapa vijana wetu walioko Dar es Salaam, tukawapa wananchi na ukatangazwa kwa uwazi.
Mheshimiwa Mwenyekiti, tukaenda kufanya ziara na Mrajisi wa Vyama vya Ushirika Taifa kwenye chama kimoja baada ya kingine na mwisho tukaenda kusaini mkataba mchana kweupe, vyombo vya habari vikiwepo, wananchi wakiwepo. Hiki ndicho tunakitaka siyo ile biashara eti Mrajisi wa Ushirika anakwenda peke yake na watu wake wawili kusaini mikataba ya hovyo. Sasa niombe, najua shamba la Silver Bay mkataba unakaribia kwisha, najua kule Makoa bado, najua na maeneo mengine yanakuja, utaratibu uwe ni huo huo.

Mheshimiwa Mwenyekiti, haya mashamba ni ya kwetu watushirikishe. Ndugu yangu amesema hapa kwamba sheria inatubana, sheria inasema tusiwaingilie, lakini tusinyimwe haki yetu sisi kama viongozi kujua. Nashukuru sana Wilaya ya Hai sasa hivi Madiwani na Wenyeviti wa Vijiji wanakwenda kwenye vikao. Huo ndio ushirika tunaoutaka, wa uwazi na ukweli ili turudi kule tulipotoka ambapo ushirika uliweza kusomesha watoto wetu, ushirika ukajenga Chuo cha Ushirika Moshi, ushirika ukajenga barabara ya kwenda Kyalia kwa lami na kwamba fedha ya ushirika ndiyo imetunyanyua sisi. Kwa hiyo tunapolilia ushirika watuelewe na lengo letu lilikuwa ni hapo. Hongera sana kwa Mrajisi wa Ushirika kwa kazi kubwa aliyoifanya.

Mheshimiwa Mwenyekiti, niombe kushauri kwa ujumla. Mheshimiwa Waziri amefanya kazi nzuri sana, kwenye indicator zote za kupima performance amevuka. Nilikuwa naangalia upatikanaji wa chakula, nimeona amevuka, ameweza, chakula kwa ajili ya kula kipo, sasa aanze kuwaza kuhusu chakula kwa ajili ya biashara. Tutoke huko sasa tuanze kufanya biashara ya kilimo ya uhakika na siyo hii tunayoifanya. Kwenye hili anaweza kutengeneza zones, kwamba kama ukanda huu wanakuwa ni wataalam wa kulima zao fulani awape indicator za performance watu wake, awape vigezo, bwana wewe kwenye wilaya fulani, Wilaya ya Hai wewe ni mtaalam wa mbogamboga, wewe ni mtaalam wa kilimo cha kahawa, tunataka tani kadhaa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kila mkuu wa wilaya akimegemewa kipande chake na kwa bahati nzuri wako hapa, na Mkuu wangu wa Wilaya Amiri Mkalipa yuko hapa na sisi Hai tupe. Malengo yawe kwamba nenda kazalishe kwa tani kadhaa, mambo ya umwagiliaji, hili eneo hili la umwagiliaji lilipo hapa la hekta 727,000 ni ndogo sana kwake. Amekwishapewa mashine za kuchimba visima huko, akipambana kwenye hili tukawa na eneo lote la umwagaliaji ambalo limepata maji, ana uwezo wa kuwaambia wataalam walioko kule kwamba nendeni mkatuzalishie. Kama ni mahindi kwa tani kadhaa, kama ni maharage tani kadhaa ili tuwe na chakula.

Mheshimiwa Mwenyekiti, precautions mwaka jana hapa nililizungumzia tena eneo hili. Hivi wanaposema kwamba tuna chakula tani kadhaa huwa wanaweka na chakula cha mifugo? Kwa sababu leo Mheshimiwa Waziri wanapozalisha wanasema wana mahindi yanayotosheleza mahitaji ya chakula, lakini hawaweki kwamba mahindi hayo hayo ndiyo yanayokwenda kutumika kutengeneza chakula cha kuku, ndiyo yanayotumika chakula cha mifugo. Sasa lazima waweke wakijua kabisa mahitaji halisi ya Watanzania ni yapi?

Mheshimiwa Mwenyekiti, lakini kwa haraka haraka kwa sababu kengele imegonga, naomba sana habari ya mbolea tafadhali ije kwa wakati…

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MWENYEKITI: Mheshimiwa Saashisha, naomba uhitimishe…

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: …pamoja na mbegu, nimeona wameweka hapa, watusaidie, kwenye hizi mbegu kuna mbegu nyingine feki, zimeanza kujitokeza.

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba kuunga mkono hoja, mengine nitaandika kwa maandishi, nitawasilisha na ahsante sana. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, nakushukuru kwa kunipa nafasi na mimi niweze kuchangia hoja iliyoko mezani. Kwanza kabisa nawapongeza Waheshimiwa Mawaziri wote, mnafanya kazi nzuri pamoja na Naibu Mawaziri, lakini mahususi ni Mheshimiwa Nyongo, kwa kuaminiwa na Mheshimiwa Rais. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, ninamshukuru sana Mheshimiwa Rais Dkt. Samia Suluhu Hassan. Kila mara tunaposhauri hapa anatusikiliza na anafanya. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, nimekuwa nikishauri mara kadhaa kwamba, tunaomba Serikali iwe na mpango wa kuanzia miaka 50, miaka 100 na kuendelea. Mheshimiwa Rais amelipokea hili na kesho nina swali linalohusu ombi hilo, nitaliondoa kwa sababu, tayari Mheshimiwa Rais ameshajibu. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, kwanza ninampongeza Profesa kwa Hotuba yake nzuri, unaona kabisa hii imeandikwa na Profesa. Nampongeza sana, lakini ninawaomba, ninafahamu Wizara hii, Wizara ya Nchi, Ofisi ya Rais Mipango na Uwekezaji Waziri wake ni nani. Ninafahamu vizuri sana, lakini ninaomba mapema kabisa mnapoanza ofisi hii, Mheshimiwa Nyongo na Mheshimiwa Waziri, mjue hili eneo ni Wizara nyeti sana.

Mheshimiwa Naibu Spika, ninashauri hata wakati wa kujadili hii Wizara ingejadiliwa peke yake. Ikae peke yake, tupate muda wa kuijadili peke yake, wawe na nguvu, ili isionekane kazi ya Wizara ya Mipango ni ku-compile taarifa za Wizara nyingine. Tunatakiwa tuwape nguvu, wawe na uwezo wa kupanga mipango yetu na iheshimiwe na Mawaziri wote. Hili ni muhimu sana, vinginevyo watakuwa na kazi ya ku-compile mipango ya Waheshimiwa Mawaziri na hawatakuwa na nguvu ya kuweza kuwa-question, kuwasimamia na ku-reject mipango ambayo haiko kwenye utaratibu. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, ili tuweze kuwa na vitu endelevu, mpango ukianza mwaka huu undelee kwa kipindi cha miaka 50 na kuendelea. Pia, nashauri kwamba, Wizara hii inatakiwa iwe na watumishi wasio wa kawaida kwenye routine activity. Tutafute team, mwaka jana nilishauri hapa ikiwenzekana tuwe na intellectual team, wakae vijana watulivu wenye uwezo mkubwa, wajifungie kwa utulivu waweze kupanga mipango ya nchi yetu. Tukiamua kuichukulia Wizara hii kama Wizara nyingine, tutakuwa hatujamsaidia Mheshimiwa Rais na lengo lake la kuanzisha Wizara hii ili tuwe na mipango ya Taifa inayotekelezeka litakuwa haijatimia.

Mheshimiwa Naibu Spika, tunafahamu namna ambavyo kuna routine activity, siku hizi ni bahati mbaya sana hata wakuu wa taasisi akichaguliwa akikaa siku mbili/tatu anaanza kuwaza Ubunge na siasa. Tupate watu ambao ni free from politics, ambao watasimama, watalipwa vizuri, waweze kusaidia nchi yetu. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, Mheshimiwa Mwigulu, Waziri wa Fedha, tumekuwa na changamoto ya fedha kutokwenda, lakini nasema hebu tutoke kwenye routine activity za kutafuta kodi kila mahali, eneo lilelile. Viko vyanzo vipya, mimi nakutajia vyanzo vipya hapa ukavitafute, ukaviboreshe, lakini mwisho wa siku naomba zile fedha zilizopangwa kwenye Bajeti ya Kilimo zipewe kipaumbele. Fedha za umwagiliaji, ile shilingi trilioni 1.2 iliyopangwa kwenye Wizara ya Kilimo iende na mimi nilimuahidi Mheshimiwa Waziri wa Kilimo kwamba, nitamsaidia kudai hii pesa. Kwa nini nasema hii pesa iende?

Mheshimiwa Naibu Spika, asilimia 65 ya Watanzania wamejiajiri kwenye kilimo. Kwa hiyo, ukipeleka pesa kwenye kilimo, umwagiliaji utakuwepo na watu watalima, kwa maana hiyo tutaongeza uchumi. Formula ya kukuza uchumi ni kuongeza productivity na productivity inapatikana kwa Watanzania walio wengi kwenye eneo la kilimo. Sasa pesa unazipata wapi?

Mheshimiwa Naibu Spika, nimekushauri hapa mara kadhaa kuhusiana na remittance, nchi nyingi kama Comoro, Nigeria, South Africa na Egypt wanafanya vizuri kwenye eneo hili. Mbona sisi kwetu haweki kipaumbele?

Mheshimiwa Naibu Spika, kila tunapozungumza hapa mnarudi kwenye mambo yale yale, soda, bia, sijui vinywaji gani. Tunazungumza nendeni kwenye remittance, nchi nyingine wanapata fedha nyingi, lakini Mheshimiwa Deo Ndejembi ana kazi ya kufanya hapa kutafuta ajira kwa Watanzania huko nje ya nchi. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, sasa hivi ukienda nchi nyingine, ukishuka pale Dubai Mall ukiangalia wale walinzi wanaolinda pale na wanaotoa huduma ni wenzetu, wanaongea Kiswahili, lakini siyo Watanzania. Sasa sisi tunashindwa nini kwenda ku-capture soko na kupeleka watu wetu huko? (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, tumesikia nchi jirani hapa imepeleka wauguzi nje ya nchi na tunaambiwa kuna nchi nyingi duniani, yuko mchangiaji mmoja alitaja hapa, ambazo zinahitaji watumishi. Sasa Wizara inayohusika na ajira wahakikishe wanaenda huko nje ya nchi kutafuta masoko, ili vijana wetu waende kuajiriwa, ili tuweze kupata fedha nyingi zinazotoka nje ya nchi.
Mheshimiwa Naibu Spika, pia, liko jambo lingine hapa kuhusu hewa ya ukaa. Haya yote ni maeneo ambayo Serikali inatakiwa kuchangamka tutoke kwenye mambo ya kukimbizana na wananchi na wafanyabiashara wadogo wadogo. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, hewa ya ukaa hii ni dili duniani na watu wanapata fedha nyingi. Sasa sisi hapa kwetu Tanzania, eneo ambalo lina sifa ya kuingia mkataba ni hekta milioni 45. Waziri wa Mazingira, Mheshimiwa Selemani, yuko pale anaona na anafahamu jambo hili, lakini eneo ambalo tumeingia mkataba ni hekta milioni 1.8 tu, eneo lingine lote ambalo ni asilimia 00.1. Sasa tunashindwa nini ku-capture hizi pesa? (Makofi)

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

NAIBU SPIKA: Mheshimiwa Mafuwe, kengele ya pili hiyo.
MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, kwa hiyo, ninaomba sana Serikali itusaidie, lakini pia kwenye...

NAIBU SPIKA: Mheshimiwa Mafuwe, kengele ya pili.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Naibu Spika, naomba kuunga mkono hoja. (Makofi)

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, nakushukuru kwa kunipa nafasi nami niweze kuchangia kwenye hotuba ya Mheshimiwa Waziri.

Mheshimiwa Spika, kwanza kabisa Jumapili nilikuwa na mkutano wa hadhara kwenye Kata Weruweru na wananchi wa Kata ya Weruweru wakanambia Mheshimiwa Mbunge kwa kazi kubwa alizofanya Mheshimiwa Rais, kila ukisimama hata kama ni kuuliza swali anza kwanza kumshukuru Rais. Kwa hiyo, nami natumia formula hiyo kumshukuru Mheshimiwa Rais kwa miradi mingi aliyofanya ndani ya nchi yetu lakini kwa Jimbo la Hai ni miradi kedekede aliyotuletea ambayo kihistoria haijawahi kutokea, tunakushukuru sana Mheshimiwa Rais.

Mheshimiwa Spika, ninampongeza Mheshimiwa Waziri najua una ‘zigo zito hili hapa’ na ni lazima liende kwa sababu ni la kwako. Kwa hiyo, ninakupongeza kwa kazi unazozifanya wewe na Naibu Waziri, Katibu Mkuu pia na Meneja wangu Ndugu Kyando wa Mkoa wa Kilimanjaro. Huyu Mama anafanya kazi nzuri sana, kama ni kumpandisha cheo mpandishe cheo na mshahara uongezeke lakini abaki palepale Kilimanjaro, anatusikiliza sana. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, nashukuru kwamba Mheshimiwa Waziri alitusaidia fedha tukajenga daraja lile la Msomali, lilikuwa linasumbua sana. Niseme kwamba naomba sana mfanye utafiti chanzo cha yale maji yanatokea wapi kwa sababu hata haya mafuriko yaliyokuja juzi yalivuka tena daraja. Kwa hiyo, maana yake kazi inapaswa kufanyika pale. Nakushukuru kwa fedha ulizotuletea, tunajenga daraja la Makoa na kazi inaendelea vizuri haijasimama na haijayumba. Ninakushukuru pia kwa ajili ya fedha ambazo umeshatuletea na mkandarasi amepatikana kwa ajili ya ujenzi wa daraja lile la Kikafu kwa maana ya barabara ya Kalari kwenda Uswaa.

Mheshimiwa Spika, ninachokiomba lile daraja la zamani lisivunjwe kwanza, yaani lisivunjwe kwa sababu hakuna diversion road isije ikawa kama vile la Makoa, lijengwe pembeni na hili liendelee kuwepo. Nakuomba maombi machache kabisa kwenye eneo langu, nakuomba ile barabara ya kwa Sadala – Kwale, kilomita 15 tu na nimeambiwa imeshawekwa feasibility study, iwekwe feasibility study na hii barabara ipatikane, kwa sababu ndiyo barabara inayokuletea chakula kule nyumbani kwako. Hii ndiyo inaleta chakula pale kwenye Soko la kwa Sadala. Ni sambamba na ile ya kwa Sadala kwenda Longoi, hii na yenyewe ni kilomita 17 tu lakini imepangiwa bajeti kwenye Wizara ya Kilimo.

Mheshimiwa Spika, ninakuomba pia hii barabara ya Machame kwenda Kyalia tusaidie taa, kuna taa mlifungua pale KIA, mngetupa zikawekwa kwenye hii barabara ili ifanane na barabara nyingine. Pamoja na pale Bomang’ombe, tumepata barabara zile TANROADS zote zina taa lakini barabara kuu haina taa.

Mheshimiwa Spika, lingine ambalo nakuomba sana, tuna barabara ya Bomang’ombe – Chekimaji – TPC, TARURA wametuwekea kilomita tatu lakini hii ya barabara najua ni ya TARURA, ninyi TANROADS ni walaji wakubwa kwa sababu hii barabara ina hadhi ya Kimkoa, hii barabara lile daraja likiharibika ndilo inayotumika. Naomba angalieni namna ya kukaa na TANROADS muwaongezee nguvu ili hii barabara ijengwe kwa kiwango cha lami na ikamilike.

Mheshimiwa Spika, eneo lingine hili Mheshimiwa Waziri unisikilize vizuri. Tuna madeni ya fidia tunawadai, barabara ya mashine tools kwenda Kyalia tangu mwaka 2007 wananchi walianza kuwekewa X kwa awamu mbalimbali, hawajalipwa na hawajaambiwa barabara endeleeni na matumizi. Tunaomba sentensi moja, pamoja na kesi zilizopita barabara tuendelee kutumia au mtatulipa fidia? Unapohitimisha nakuomba sana utoe sentensi kwenye barabara hii kwa sababu watu wamebaki hawaelewi kinachoendelea.

Mheshimiwa Spika, iko fidia nyingine ya daraja la Kikafu, mlifanya tathmini wananchi wanaendelea kukaa pale hawajui watalipwa lini. Nakuomba unapokuja kuhitimisha utuambie lini unalipa fidia kwani wananchi walishaacha kujenga, wameacha kuendeleza mashamba yao na wako stranded kwa sababu hawajapewa majibu ya Serikali.

Mheshimiwa Spika, jambo lingine, tulipitisha kwenye RCC kikao cha mwisho ambacho kinakuja kwako kupandisha hadhi barabara. Zikiwa ni barabara zile za vijiji kwenda TARURA na zile nyingine zilizokuwa TARURA kwenda TANROADS, naomba utakapokuja kuhitimisha utupe majibu.

Mheshimiwa Spika, naomba sasa nikushauri kuwa mfuko wa barabara umeweza kukarabati barabara kwa asilimia 40.8 tu, lakini nilikuwa natazama mkakati uliouweka pale kwamba ni nini kifanyike ili kufanya mfuko huu uwe na nguvu. Mmesema mnaenda kubadilisha sheria, mimi sioni kama mkakati huu utatufikisha mahali, lakini nimejiuliza kwa nini tunatengeneza sana barabara? Matengenezo ya barabara yaliyofanyika ni kilomita 34,383.67 na zile barabara maalum, matengenezo maalum, mmefanya zaidi ya kilomita 3,600. Kwa nini tunafanya matengenezo mengi? Jibu ni rahisi, barabara zinajengwa below standard ndiyo maana kuna matengenezo mengi.

Mheshimiwa Spika, inawezekana Mheshimiwa Waziri kuna mahali unapigiwa kona hapa, kwamba hizi barabara ni miradi ya watu wanaipenda, kwa sababu pesa za matengenezo ni nyingi sana hizi. Nimesoma hotuba yako ukurasa wa 129, mngeweka mkakati ni kudhibiti, barabara zitengenezwe kwa kiwango kinachotakiwa ili zidumu muda mrefu.
Mheshimiwa Spika, naona aibu sana nikikuta watu wa TANROADS wameweka vitoroli barabarani wanaziba shimo la barabara, hii ni aibu! Kwa nini tusitengeneze barabara zetu kwa ubora ili tupunguze gharama hii? Naomba kwenye hotuba yako ukaongeze neno linguine la kuhakikisha barabara zinajengwa kwa kiwango kinachostahili ili kupunguza gharama hizi za matengenezo. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, eneo lingine ambalo nimeona kuna tatizo, nauliza TBA kwa nini tunawapa ruzuku ya Serikali wakati wanafanya kazi kama wakandarasi wengine? Basi kama TBA mnawapa ruzuku naomba na wakandarasi hawa watanzania ambao mnataka kuwainua, kwanza, mnawacheleweshea malipo yao, wajengeeni uwezo, wapeni ruzuku kwa kuwapa vifaa kwa bei nafuu ili wawe na uwezo wa kufanya hizi kazi. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, hawa wafanyabiashara wanaoitwa wakandarasi unaosema unaenda kuwainua na umewatengea pesa nyingi, wengi sasa hivi wana magonjwa, wengi wamekuwa frustrated, kwa nini? wanawadai hela nyingi, mimi nina mmoja nilikuwa naongea na KM wako hapa.

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

SPIKA: Mheshimiwa Mbunge kengele ya pili imeshagongwa, ahsante sana.

MHE. SAASHISHA E. MAFUWE: Mheshimiwa Spika, ahsante naomba kuunga hoja mkono. (Makofi)