WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Spika, napenda kujibu maswali mawili ya Mheshimiwa Dkt. Christina Ishengoma, kama ifuatavyo:-
Mheshimiwa Spika, kuhusu riba za mabenki na taasisi za fedha, kimsingi siyo rafiki kwa mtu yeyote kuweza kukopa na ukafanya biashara kwa tija. Serikali inapitia upya suala la riba na Mheshimiwa Waziri wa Fedha ikifika wakati, atakuja kutupa mwongozo.
Mheshimiwa Spika, suala la pili; Morogoro kuna mjasiriamali mmoja au mwekezaji alijasiria na kuanzisha kiwanda cha kutengeneza concentrate. Anakusanya matunda, anayakamua, anatengeneza concentrate na anaweza kuuza nchini na nje kwa wale watengeneza juice. Kwa mapenzi ya Mwenyezi Mungu, huyo mjasiriamali au mwekezaji, aliaga dunia.
Mheshimiwa Spika, juzi nilipokwenda Morogoro nimemwagiza Mkuu wa Mkoa akae na wanafamilia kusudi wajadiliane namna gani tunaweza kupata mtu wa kuwasaidia watu wao waweze kuendeleza hicho kiwanda cha concentrate.
Mheshimiwa Spika, Mheshimiwa Mbunge, juice nyingi tunazokunywa hapa zenye picha za matunda ya nchi hii hazizalishwi hapa! Kwa hiyo, tunawatia shime wanafamilia wakubaliane na mapendekezo ya Serikali. Hiyo iko kwenye score card yangu; nitakwenda kushirikiana nao kusudi kile kiwanda kifanye kazi.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Spika, nimekiri kwamba ndiyo, suala limechukua muda mrefu. Ukweli ni kwamba Soko la Makambako lilionekana kwamba ni soko la Mji wa Makambako, kimsingi ni Soko la Kimataifa. Kwa hiyo, pesa zinazotakiwa ku-compensate Halmashauri ya Makambako isingeweza kuzilipa na ikaendelea vizuri na shughuli zake. Zinahitajika Shilingi bilioni 3,400 kuweza kulipa fidia watu 272.
Mheshimiwa Spika, kwa hiyo, ndiyo maana nikafanya maamuzi, nikalichukua hilo kulileta katika Wizara yangu. Nimeiomba Hazina inipe pesa hizo niweke kwenye bajeti. Ningewaachia ninyi Makambako, msingelimudu. hili ni Soko la Kimataifa, ni Soko la Tanzania. Mtakachofaidi nyie ni ushuru na kodi kutokana na soko lile. Kwa hiyo, hili ni suala la haraka na nilizungumze na lenyewe liko kwenye score card yangu.
Mheshimiwa Spika, kuhusu Wawakilishi watatu, Mheshimiwa Sanga, hili suala nalimudu, usiende kwa mkuu wangu wa kazi! Mheshimiwa Waziri Mkuu hahusiki, uliache nilishughulikie mimi. Una uzoefu wa kufanya kazi nami. Usisahau ule wimbo wa “Nyumba ya upanga!” Kwa hiyo, naweza kulimudu, uwalete kwangu na nitawahakikishia; ni watu 272 wanadai Shilingi bilioni 3,400 na nimeshaomba kwa Hazina kusudi pesa zilipwe.

WAZIRI WA VIWANDA BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, kwa niaba ya Waziri wa Kilimo naomba nitoe jibu kwa Mheshimiwa Zitto, Mbunge wa Kigoma Mjini.
Mheshimiwa Naibu Spika, kuhusu viwanda vya korosho vilivyobinafsishwa na kugeuzwa maghala, Treasury Registrar ametoa malekezo na wito wote wajisalimishe kwao waeleze kwa nini wamekiuka misingi ya mauziano. Misingi ya mauziano ilikuwa ni kwamba walipe pesa kidogo kusudi viwanda vile waendelee kuvitumia kwa kubangua korosho na kutoa ajira. Kwa hiyo, tangazo limetolewa na muda wake umeishakwisha kwa hiyo asiyeenda anakiuka.
Mheshimiwa Naibu Spika, kuhusu ubanguaji wa korosho. Ubanguaji wa korosho ndiyo msimamo wetu na wiki iliyopita niliongea na Balozi wa India anasema wao hawana matatizo. India wamefungua dirisha kwa mazao ya Tanzania yapatayo 480 anasema hana tatizo, na taarifa yako Mheshimiwa Zito na watu wa Kanda ya Korosho, kuna kampuni imeishaanza mchakato wa kujenga viwanda vipya katika ukanda wa korosho na wanasema korosho yote iliyopo haitoshelezi viwanda vyao wakianza kazi, na wameniomba niwape hata kibali cha kuagiza korosho nyingine kutoka nje ya nchi nimesema hapana, wasaidieni wananchi wetu kulima zaidi ili mbangue na muuze huko duniani.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, SIDO pamoja na kutoa mafunzo kwa wajasiriamali, inao Mfuko Maalum unaohusisha kutoa pesa. Hata hivyo, SIDO kwa kushirikiana na TBS wanakwenda mbali kwa kuwaongoza wajasiriamali namna ya kutengeneza bidhaa zao ziweze kufaa kwenda sokoni.
Mheshimiwa Mwenyekiti, swali la pili, ndiyo swali ambalo Waziri wa Fedha ametujibu hivi punde. Si kivutio, si uwezeshaji, ni msamaha wa kodi tu. Mazingira bora ya biashara ni kivutio kikubwa kuliko ile kumpa pesa. Kwa hiyo, Serikali itahakikisha mazingira bora ya biashara yanapatikana.
Mheshimiwa Mwenyekiti, tumeanzisha incubators na Serikali ya India inakuja kutusaidia kuwawezesha wajasiriamali wadogo waweze kumudu shughuli, waweze kufanya packaging, waweze kwenda kwenye masoko na tutaanzisha mitaa huko vijijini, small industries street kusudi muweze kufanya kazi kule badala ya kudondosha pesa au kuwapa msamaha ya kodi. Misamaha ya kodi mwenye pesa ameshasema kwamba haitakuwepo ila tutaboresha mazingira.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, ni kweli katika viwanda kuna malalamiko na kama mnavyojua tunao ndugu zetu wanafanya kazi viwandani, sioni haja ya kuunda Tume, Wizara yetu ikishirikiana na Wizara ya Ajira tumeanza kazi ya kufuatilia masuala haya na Kamishna wa Kazi yuko ana kazi maalum ambapo tutahakikisha kwamba wafanyakazi wetu wanatendewa haki.
Mheshimiwa Naibu Spika, niwaeleze wawekezaji, sisi tunatengeneza viwanda kutengeneza ajira, kuzalisha bidhaa na kuwafanya mlipe kodi hatutengenezi viwanda kusudi waje kuteseka watu katika nchi yao, huo ndiyo msimamo wa Serikali na tunawahakikishia tushirikiane Waheshimiwa Wabunge, ninyi ndiyo macho yetu mtushauri na mtuelekeze. Mheshimiwa Mwenyekiti, kuhusu kutoa viwanda, viwanda vile viliuzwa kisheria, nimeshasema mara tatu bei waliyolipa ni pamoja na masharti ya kuzalisha bidhaa kwa tija, kutoa ajira na kulipa kodi.
Kwa hiyo, kama ulimuuzia kisheria utamnyang’anya kisheria na niwahakikishie watu wanaotoka kwenye ukanda wa kulima korosho hakuna tatizo viwanda vitafanya kazi. Pamoja na hivyo wako wawekezaji wako tayari kuwekeza kwenye kutengeneza korosho, yaani korosho inatoka pale kiwandani inaingia mikononi mwa mteja tuna-add value, na tutatoka hapa tunakwenda kuuza Ulaya siyo tunatoka hapa tunauza India, India ipeleke Ulaya. Tunakwenda moja kwa moja sokoni na kazi hiyo naiweza tushirikiane. (Makofi)

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, General Tyre kinachoendelea General Tyre ni nini?
Mheshimiwa Naibu Spika, General Tyre imeshatwaliwa aliyekuwa mbia mwenzetu mwenye asilimia 26 tumemlipa chake kiwanda ni chetu, kinachoendelea ni kurekebisha mitambo yote ya umeme. Lakini mitambo iliyokuwepo kwa ushindani wa sasa ni absolute zimepitwa na wakati. Tulikuwa tunatengeneza tyres zenye tube, sasa hivi soko linakula tubeless kwa hiyo, tunapaswa kuleta mitambo mingine. Lakini tunatafakari tuende vipi tutafute mbia mwingine au tutafute mtu wa kumwajiri afanye kazi. Kwa hiyo, sasa hivi kinachofanyika ikitoka Government Notice NDC itakwenda kupewa pesa bilioni 60 na itafanya kazi hiyo.
Mheshimiwa Catherine Magige amelifuatilia suala hili tumelizungumza sana, siyo suala la dakika moja naomba Mheshimiwa Mbunge uje au umuone Mheshimiwa Catherine Magige akueleze shule niliyompa masaa matatu kuhusu General Tyre. General Tyre is coming na iko kwenye score board yangu, nitapimwa kwa General Tyre. (Makofi)
Mheshimiwa Naibu Spika, ahsante. (Makofi/Kicheko)

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, nimshukuru Mheshimiwa Mbunge kwa swali la nyongeza. Kwa ruhusa yako naomba Mheshimiwa Mbunge tusiwahishe shughuli, bajeti yangu inakuja na mambo mazuri kwa ajili ya Mkoa wa Lindi ikiwemo uanzishaji wa kilimo cha muhogo ambako tutakuwa tuki-export nje tani milioni mbili za mhogo nchini China zenye thamani ya dola milioni 300.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, nianze na (b) suala la maslahi ya wafanyakazi ni lako wewe, ni langu mimi. Wewe kama Mwakilishi wao na mimi kama Kiongozi wa Serikali, mimi na wewe tuwasiliane tutakwenda wote mpaka Moshi tuwaone hao watu tuzungumze nao tutakwenda kwa Msajili wa Hazina, tutaweza kujua mbichi na mbivu.
Mheshimiwa Naibu Spika, swali (a) Mheshimiwa Rais amezungumza bayana, na mimi nimekuwa nikizungumza mara nyingi kuhusu viwanda ambavyo havifanyi kazi. Jambo moja ambalo tunapaswa kulielewa kuna suala la kisheria kuhusu hivi viwanda vilivyobinafsishwa, kwa hiyo, tunajitahidi kufuata hizo sheria kusudi tuvitwae kisheria kusiwepo migongano. Nia yetu nikuona hivyo viwanda vinafanya kazi haraka sana, hatutaki kwenda mahakamani. Kwa hiyo, viwanda hivyo vitatwaliwa.
Mheshimiwa Naibu Spika, pamoja na jitihada za kuvitwaa tunawafuata wale watu ni Watanzania wenzetu tunawauliza kitu gani kilichowasibu? Sababu nyingine zina mantiki na kuna baadhi ya viwanda vimeshaleta proposal namna gani vitaweza kufufuliwa. Tumewapa wataalam watu, wataalam wa Wizara yangu wawasaidie hao waliovichukua, hasa wale Watanzania wazawa tuweze kuona wanatoa bidhaa tulizotegemea.
Moja ya sababu ni kwamba soko tulilokuwemo lilikuwa linaleta bidhaa ambazo lilikuwa linafanya viwanda vyetu nchini visiwe competitive hilo suala ni historia Mheshimiwa Rais na Waziri wa Fedha wamelisulihisha bidhaa zinaingia kwa kulipa kodi na bidhaa standard. Kwa hiyo, viwanda vya Watanzania waliopewa vitafanyakazi na hiyo ni kazi yangu tulishughulikie mnisaidie Waheshimiwa Wabunge.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, kiwanda cha Nyuzi Tabora mmiliki wa Kiwanda hicho ameshaitika wito kwa Msajili wa Hazina, madai yake yeye anasema nyuzi zake hazina soko.
Kwa hiyo, tunashirikiana naye ili tuweze kupata soko la nyuzi zake lakini tuweze kuona kiwanda kile kinafanya kazi. Nyuzi zake zilikuwa zinakosa soko, mtu anakuambia kiwanda hiki nyuzi hazina soko na hayo niliyowaeleza bidhaa kutoka nje ndiyo mojawapo ya mambo yaliyokuwa yanatuumiza. Kwa hiyo, tuko nae bega kwa bega, wataalam wanafanyia kazi, na nitakuja kuleta mrejesho kwa watu wa Tabora ili kusudi kiwanda chenu kiweze kufanya kazi vizuri.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, naomba kujibu swali la nyongeza la Mheshimiwa Antony Komu, Waziri Kivuli wa Viwanda Biashara na Uwekezaji kuhusu kiwanda chake cha mwaka 1975 Moshi ambacho hakukitaja jina. Kwa kweli nitakudanganya nikisema ninakijua kwa sababu hukukitaja jina, niko tayari wewe unipeleke unionyeshe kiwanda tukitafutie majawabu.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, naomba nijibu swali la Mheshimiwa Mbunge wa Mwanza kuhusu kiwanda cha Mwanza TANNERIES, ambacho kimegeuzwa kuwa chuo.
Mheshimiwa Naibu Spika, Katibu Mkuu anayeshughulikia Biashara na Uwekezaji Profesa Mkenda, alikuwa Mwanza wiki iliyopita, kile kiwanda kitaendelea kuwa Chuo na tunalenga kuwafundisha wananchi namna ya kutengeneza nguo, ni Technical School ni VETA ambayo itasaidia watu wa nguo, lakini kando na eneo hilo, kuna Kiwanda cha Ngozi, hicho ndicho tatizo mtu aliyepewa amekigeuza hifadhi ya makatapila na matrekta tunataka kifanyekazi. Kwa hiyo, chuo kitaendelea kufanyakazi tunawafundisha vijana, wanakwenda kwenye viwanda vyao vidogo vidogo. (Makofi)
Mheshimiwa Naibu Spika, tatizo ni huyo mtu ambaye kiwanda cha Ngozi cha Mwanza amekigeuza hifadhi na kuja Mwanza tarehe 30 na nitakwenda kushughulikia, tarehe 30 mwezi huu.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, kuhusu haja ya kujenga Kiwanda cha Nyama Katavi na Sumbawanga kule, Mheshimiwa Mbunge Wataalam wa Wizara yangu leo wako hapa full team, unione na uwasiliane na Mheshimiwa Zungu kuna Mwekezaji anatafuta mahali pa kujenga viwanda vikubwa vya nyama, nikupe offer leo hii tuonane, huyo mwekezaji aende Katavi na Sumbawanga. (Makofi)
Mheshimiwa Naibu Spika, kuhusu Serikali kujenga viwanda vikubwa. Mheshimiwa Pudenciana Kikwembe, ananishawishi kusoma hotuba yangu kabla ya wakati! Mkakati wetu ni kuhakikisha viwanda vidogo sana tunavipa nguvu viwe viwanda vidogo na viwanda vidogo viwe viwanda vya kati na viwanda vya kati viende viwe vikubwa, tunafanya business graduation. Kwa hiyo, tutawapeleka taratibu hasa wazawa, kusudi twende sambamba tufike kwenye viwanda vikubwa.
Mheshimiwa Naibu Spika, jambo la msingi kama kuna malighafi ambayo inatupa faida ya kiulinganisho niko tayari wakati wowote tusaidiane Wabunge na Serikali ya Katavi, mniambie nini kinawapa faida ya kiulinganisho ili kusudi nilete wawekezaji. Wawekezaji wote watakuwa hapa mpaka Jumatatu, kila mtu ajichukulie wa kwake pale nje.

WAZIRI WA VIWANDA BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, Serikali haijengi viwanda! Serikali inahamasisha Wawekezaji wa ndani na nje ya nchi waje kujenga viwanda.
Mheshimiwa Naibu Spika, niwape habari nzuri Kigoma; kuna kampuni inaitwa Kigoma Sugar, tumewapa hekta 47,000 watajenga Kiwanda cha Sukari kinachozalisha tani 120,000 watakapoanza kazi, nimewaambia ifikapo Septemba matrekta yote yaende kulima kwetu Kigoma ili kusudi tuzalishe sukari. Mambo mazuri yanakuja Kigoma.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, Waheshimiwa Wabunge wananilazimisha kufungua bajeti yangu kabla ya muda, lakini anayelipa mahari anayo ruhusa ya kumwangalia mwari hata kabla ya siku ya harusi!
Mheshimiwa Naibu Spika, kuna kiwanda kinaitwa Sayona kitawekwa Mkoa wa Pwani, kitakuwa na uwezo wa kusindika tani 25,000 kwa mwaka. Kitachukua matunda yote ya ukanda wa Pwani mpaka ukanda wa Ziwa. Kuna kiwanda kinaitwa Osasuna kitajengwa Handeni kwa Msisi, kitaanza kuchakata Nanasi, kitakuwa na uwezo wa kulima nanasi kwa shamba la mwekezaji hekta 3,000 lakini out growers watapewa hekta 17,000 kumzunguka na yule mwekezaji atawajibika kuwasaidia wananchi wazawa namna ya kulima kisasa. Mwaka 2018 Novemba, tunaanza kutoa juice ya kwanza.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, Mheshimiwa Innocent Bilakwate ameuliza nijibu ni lini? Nimemweleza, DASIP I ilikoma, nimewasiliana na Mheshimiwa Waziri wa Kilimo kwamba Mpango wa DASIP II haujaanza, utakapoanza tuwaweke watu wa Karagwe na Kyerwa.
Mheshimiwa Naibu Spika, mimi nina maslahi na sehemu hizi, napenda niseme ukweli, msema ukweli ni mpenzi wa Mungu. Katika bajeti sijaweka lolote kwa ajili ya masoko haya ya Nkwenda na Murongo, lakini kwa ajili ya Nkwenda na Murongo tumeandaa utaratibu ambapo wakulima wa mazao wa Karagwe, hasa maharage tutawaunganisha moja kwa moja na wanunuzi wa Oman na Innocent Bashungwa nimemteua aratibu shughuli hiyo.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, unapoulizwa swali na Mheshimiwa Mbunge ambaye amewahi kuwa Kamanda halafu ni Balozi inakuwa shida kumjibu. Nimezungumza na watu wa TAHA (Tanzania Horticultural Association) kupita Mkurugenzi Mkuu wao Jacqueline na nimezungumza na SASUMUA HOLDING, vifaa vyao kama earth equipment vimeshafika Kwamsisi, nimeviona na wamenihakikishia. Jambo la kukupa amani ya moyo Mheshimiwa Adadi ni kwamba mimi na wewe pamoja na Waziri, Mheshimiwa Mwigulu Nchemba na Mheshimiwa Mboni, Mbunge wa Handeni tutapanga twende pale tuone shughuli zinazofanyika.
Mheshimiwa Naibu Spika, kwanza tuna shughuli ya msingi kwamba yule mtu anataka outgrowers hekta 3,000 na yeye mwenyewe hekta 17,000 na anasema atawapa service. Kwa hiyo, ni jukumu lako Mheshimiwa Mbunge na Wabunge wote wa Tanga mkiongozwa na Mheshimiwa Mboni, mimi na Waziri mwenzangu pacha twende pale tuone Kashenamboni, tuamini au tusiamini mimi na wewe.
Mheshimiwa Naibu Spika, jambo ninalolipenda kuliko yote ni hili swali lako la pili kwamba niko tayari. Leo nina shughuli tena shughuli pevu, nakuomba kesho uniache nipumzike Jumatano walete wawekezaji wako, hakikisha Tanga hakuna vikwazo, mimi saini yangu natembea nayo.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, waambie wanipige taratibu.
Mheshimiwa Naibu Spika, Mheshimiwa Mary Chatanda ameuliza maswali mawili katika moja. Ubora wa matunda au matunda tuliyonayo na hii kampuni ya Kwamsisi ambayo itachukua miezi 18 mpaka ianze kutengeneza juice, jibu lake ni hivi, kuna kampuni nyingine inaitwa Sayona inajenga kiwanda sehemu ya Tanga karibu na Chalinze, itachakata tani 25,000 za matunda yoyote, hii itakuwa inakidhi haja wakati sisi tunasubiri hiki kiwanda cha SASUMUA. Kwa nini SASUMUA hawezi kuanza, yeye analenga kuanza na mananasi na wanasema wataalam kwamba nanasi litakapopandwa linahitaji miezi 18 kuweza kukomaa. Kwa hiyo, yeye ana masharti yake na utaalamu wake.
Mheshimiwa Naibu Spika, kuhusu hili la Korogwe kwamba kiwanda kipo na bahati nzuri ameuliza swali siku nzuri, namuagiza Mkurugenzi Mkuu wa SIDO aende Korogwe na mtaalam wa TIRDO watathmini ni kitu gani kinahusika halafu Halmashauri yake ambaye yeye ni Diwani tuje tuangalie ni namna gani ninyi mnaweza kuhamasisha Wanatanga ili muweze kukiendesha, viwanda vingine siyo vya Serikali. Ni nini tatizo, hiyo ni kazi yangu nitabaini, spare atanunua wapi wataalam wangu watamwambia, ni viwanda vya shilingi milioni 60 au 80, halmashauri mnavimudu.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, katika mambo yanayoninyima raha ni kama kuona watu wanaagiza toothpick. Mimi nimeleta bajeti yangu hapa lakini haina maana hata ningeisoma kwa mbwembwe namna gani kama ninyi msipoikubali. Ninyi Wabunge mniambie kwamba toothpick zisipite Dar es Salaam muone kama zitaingia.
Mheshimiwa Naibu Spika, mtambo wa kutengeza toothpick ni dola 28,000, ni jukumu lako Watanzania kuwekeza. Kuna Mtanzania mmoja, nawaomba asiyetaka kuwekeza kwenye viwanda na nimelisema mara tatu, kuna Wabunge, kuna watu wanakuja kila siku wanataka kuwekeza, Mtanzania anayeagiza toothpick anaagiza container 100 ni mtu wa Makete. Mtambo wa kutengeneza toothpick ni dola 28,000. Kuna Mbunge Mheshimiwa Lema anafuatilia kuleta mtambo wa toothpick kupeleka Kilimanjaro. Watu wanahangaika, msikosoe, msilalamike twende tufanye kazi. Toothpick inatumia mabaki ya miti haitumii ubao, the reject, the unwanted material ndiyo inatumika. Tuchangamke, twende wote kwenye behewa la viwanda msibaki nyuma. Viwanda ni vita Bwana Msigwa twende kwenye viwanda. Toothpick mkiamua zisiagizwe hazitaingia, TBS ni yangu nitazizuia lakini na ninyi muwekeze watu wanapenda toothpick.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, kuhusu uboreshaji wa viwanda vilivyopo na mfano wake aliotolea ni Kagera Sugar, mmiliki wa Kagera Sugaranawekeza kisasa kutoka tani 60,000 za sukari anazozalisha akilenga tani 120,000. Nimefanikiwa kuongea na Waziri wa Uwekezaji wa Oman ambako kutoka tani 120,000 Kagera Sugar atazalisha tani 180,000 ili kusudi Kagera Sugar izalishe tani 300,000 tutosheleze soko la ndani na kupeleka Oman.
Mheshimiwa Mwenyekiti, kuhusu maziwa na matunda, Kagera ni eneo lenye fursa nzuri ya kuwekeza kwenye maziwa. Mkakati tulionao nawasiliana na wajasiriamali wenye Kampuni ya GESAPU Agro Farming ambao watawekeza pesa karibu bilioni 14, watatengeneza mtandao wa kukusanya maziwa kuanzia Chato kwenda Geita mpaka Kagera na wataweka kiwanda Misenyi na mimi niko tayari kupambana nao ili wafanikiwe.
Mheshimiwa Mwenyekiti, kuhusu SIDO Mheshimiwa Mwijage nitahakikisha SIDO inaanzia Kagera na inasambaa nchi nzima kwa nguvu zaidi.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba kujibu swali la nyongeza la Mheshimiwa Ndassa kama ifuatavyo:-
Mheshimiwa Mwenyekiti, suala la pamba limekuwa na hoja kubwa kwenye bajeti yangu, majibu niliyotoa ni kwamba tarehe 02 Mei, nilizindua mkakati namna ya kuboresha pamba kusudi iendane na ujenzi wa uchumi wa viwanda. Ijumaa mikoa yote inayolima pamba, tunakutana Mwanza na mimi nitakuwepo niwapitishe kwenye mkakati na nitahakikisha kwamba Kiwanda cha Nyambiti kiweze kuingizwa katika mchakato wa kuchambua pamba na kutengeneza kiwanda ikiwezekana.
Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa hiyo siku ya Ijumaa shughuli nzima inafanyika Mwanza mimi nitakuwepo pale, tuchambue suala la pamba ili ule mkakati wangu wa nguo uweze kutekekezwa.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba kujibu swali la Mheshimiwa Mbilinyi, Chief Lumanyika kama ifuatavyo:-
Mheshimiwa Mwenyekiti, ukisoma hotuba yangu haya maneno mengine mimi siyo mtu wa rahisi rahisi siwezi kuteka mtu nyara. Kuna mambo mawili, kiwanda ulichopewa natumia lugha viwanda vilivyobinafsishwa havikuuzwa, walipewa. Kwa sababu ile pesa waliolipa ilikuwa na masharti kwamba ukiendeleze kizae bidhaa, uzalishe bidhaa, utoe ajira na ulipe kodi.
Mheshimiwa Mwenyekiti, katika swali la Mheshimiwa Mwijage nimezungumza lazima mtu alipe kodi, sasa habari yenyewe ndiyo hii, tamko la Serikali ni hili. Aliyepewa kiwanda kwa utaratibu huo, ama kiendeshwe ama atapewa mtu mwingine akiendeleze, mambo ya kujadiliana hayo hayapo, na imeandikwa kwenye hotuba yangu. Nimekuwa nikilisema nimeliandika kwenye hotuba yangu nitakuwa kwenye position ya kuwaeleza kabla ya nusu ya kwanza ya mwaka wa fedha unaoanza kwamba hizi ni mbivu, hizi ni mbichi, lakini lakini viwanda vyote viwe vinafanya kazi.
Mheshimiwa Mwenyekiti, niwaeleze tu kwamba wote waliochukua viwanda wanakuja kwa Msajili wa Hazina na wametoa programu namna ya kutengeneza, programu siyo moja. Hili suala ni la kimakataba, wanamikataba tunahakikisha kwamba tunakwenda kwa mikataba.
Mheshimiwa Mwenyekiti, kuna viwanda vingine vilishindwa kufanyakazi kwa sababu ya ushindani usio sawa, ndiyo maana tunaweka mazingira wezeshi kwa kuzuia watu waliokuwa wana-dump bidhaa hapa. Ni kama maswali mnayolalamikia kwamba kuna uplifting, uplifting zitaendela ili kuwazuia watu wanao-dump vitu hapa kusudi viwanda vyangu vifanye kazi.

WAZIRI WAVIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, tarehe 02 Mei nimezindua mkakati unaitwa C to C (cotton cloth); ukiusoma ule mkakati unaanzia kwa mzalishaji wa pamba, azalishe kwa tija. Pamba ikiwepo ginnery zitafufuka, ginnery zilikufa kwa sababu pamba haikuwepo, kwa hiyo ni mchakato mzima.
Mheshimiwa Mwenyekiti, nirudie kama alivyosema hapa Mheshimiwa Ndassa. Ijumaa nitakuwa na wadau wenyewe wa pamba Mwanza ambapo Wakuu wa Mikoa wote watashiriki na Bodi ya Mazao itashiriki, tutayajadili yote hayo. Nipeni information zote zinazotakiwa kwa siku ya leo kesho naanza safari nitakuwa Mwanza yote hayo nitayafanya tu, ningependa viwanda vyote vifanye kazi ikiwemo kile cha Mzee Gulamali cha Manonga.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, dhana ya kujenga uchumi wa viwanda, inaendana na utaratibu wa kuhakikisha viwanda vyote vile vilivyobinaifishwa vinarudi kufanya kazi. Wale ambao walipewa viwanda hawakuuziwa walipewa, kwa sababu walilipa kishika uchumba tu, hawakulipa fedha kamili ya kununua kiwanda, ni kwamba wanapaswa wavirudishe. Na napenda nitoe taarifa kwa Bunge lako Tukufu kwamba wanaitikia vizuri na wote watakuja kuendesha viwanda kwa misingi ambayo walikusudia. Atakayeshindwa atanyang‟anywa na atapewa Mtanzania mwingine.
Mheshimiwa Naibu Spika, Mheshimiwa Mkapa, alikuwa na dhamira safi ya kuwapa Watanzania ili kusudi watoke, wajijenge kiuchumi lakini dhamira yake watu wakaitumia vibaya ndiyo hayo wakaenda kutumia viwanda ambavyo havikukusudiwa.
Mhesheshimiwa Naibu Spika, swali la pili, vipimo aina ya rumbesa, Msumbiji, na wengine wanaita badimanyaira. Serikali kupitia Ofisi ya Rais, TAMISEMI, wameshatoa maelekezo na mtakuta hata njiani, mimi napokea simu nyingi, watu wengi wanakamatwa. Uuzaji wa mazao unakuwa na vituo maalum na Maafisa Ugavi na Watendaji wa Kata, ni moja ya jukumu lao kufika maeneo yale na mnunuzi yeyote hakikisha unapima kilo zisizidi 100. Nitafanya jitihada zaidi kuhakikisha kwamba tunawapelekea mizani kadri tutakapopata uwezo wa kuweza kununua mizani hiyo ili kusudi wananchi pamoja na kupima usawa wa gunia lakini wawe na uhakika kwamba ni kilo 100 tu, wasiwanyonye wauzaji.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, naomba kujibu swali la Mheshimiwa Fatma Toufiq. Mpango wa Serikali ni kujenga viwanda vya kuchakata nyama, huu ni mkakati pamoja na faida ya zao hili la nyama, tunalenga kutumia njia hii kuwashawishi wafugaji waweze kutoa mifugo yao kwenye sehemu za hifadhi. Kwa hiyo Sekta binafsi inahamasishwa na tuna machinjio hapa, tunategemea kutengeneza Kongwa, Ruvu, na tunaimani kwamba kwa kuwa na Kongwa na machinjio ya Dodoma kiwanda kitaweza kutangamka. Lakini nichukue fursa hii kukuomba Mheshimiwa Mbunge, ukimuona Mwekezaji yeyote mwambie aje awekeze Dodoma, mimi ninazo ekari 200, kama anataka kuwekeza aje tushirikiane nitampa eneo, ajenge sehemu ya kuchakatia, machinjio tunayo ni sehemu ya kuchakatika nyama tu.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, mimi ndizi zimenilea, lakini msema kweli ni mpenzi wa Mungu, sijui international standard za kupima ndizi, nitakwenda kuwa task watu wa TBS na watu wa vipimo kusudi tuweze ku-establish kipimo standard cha ndizi. Lakini kitakachoamua bei nzuri kwa mkulima ni soko la ndizi, watu wa (TAHA) Tanzania Horticulture, chini ya ndugu Jacquline wanatafuta soko la ndizi nje ya nchi, na tumeshapata soko ambalo tunahitaji kuuza nje ya nchi tani 50 kwa wiki. Kwa hiyo tunawasiliana na mama Raymond kusudi tuweze kumuunganisha na Jacquline tuone kama Kilimanjaro mnaweza kulima kusudi kupeleka nje ya nchi.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, katika maeneo ambayo ninayahangaikia sana ni kuweza kupata viwanda Tabora. Kwa sababu ameniuliza kuhusu tumbaku nitajibu tumbaku lakini siku nyingine nitakueleza na viwanda vingine ambayo viko kwenye pipe line. Tumehangaika, tumewapata Wachina tunawashawishi wakatengeneze kiwanda cha ku-process tumbaku pale, lakini panapo majaliwa ya Mwenyenzi Mungu, huenda mwisho wa mwezi huu au mwezi ujao nikaenda Vietnam, nakwenda mahsusi kutafuta kiwanda cha tumbaku na kukipeleka Tabora, kwa hiyo nahangaika jambo la muhimu watu wa Tabora muiombee Serikali hii ili kusudi tuchape kazi.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, kuhusu review, sina sababu ya kukuficha, review ilishaanza kuhusu Tabotex, nimeshakwenda kumuona hata aliyekuwa Meneja, ambaye sasa hivi ni Meneja Mwatex. Aliyekuwa Meneja wa kiwanda hiki sasa yuko Mwatex Mwanza, nimemfuata nikamuhoji. Ngoja nikueleze, kuna mambo mengine anapoteza muda, kuna majibu amenipa anapoteza muda na iko kwa Msajili wa Hazina na atamshughulikia.
Mheshimiwa Naibu Spika, kuhusu namba mbili, kwamba kuna mashine zimeuzwa, ile tathmini nzima ndiyo itakuja kuhitimisha kwamba alipotoa mashine hii na kuleta mashine nyingine aliitoa kwa misingi gani. Niwaeleze ukweli ambao nimeushuhudia, mitambo ya viwanda vyetu vya nguo, viwanda vingine vilikuwa na mitambo ya mwaka 1963, kwa hiyo mwekezaji makini anapoingia ile mitambo ya mwaka 1963 ataiondoa. Nimeona mashine moja imeagizwa kutoka Swiss, kwenye kiwanda kimojawapo, mashine moja ina uwezo wa kufanya kazi kuliko mitambo 10 ya zamani ukiunganisha. Kama amefanya kwa nia hiyo tutamhukumu kwa alivyotekeleza, lakini kama nilivyosema maslahi yetu ni kwamba kiwanda kifanye kazi, kitoe ajira, kizalishe bidha na hatimaye alipe kodi, akitimiza hayo sina tatizo naye.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, suala la kufufua viwanda hasa viwanda vya nguo, siwezi kutoa jibu moja likawaridhisha Watanzania au Waheshimiwa Wabunge, ni mapana ambayo siwezi kuyakumbatia, kufufua viwanda hivi lazima vifufuke. Ukisoma mkakati wa (C to C) Cotton to Clothing, unaelezea tutakavyofanya, inaanzia kwa wananchi kulima na Serikali kuwawezesha wananchi kulima. Lakini unakwenda zaidi mpaka kwa kudhibiti wananchi wanaoagiza nguo kutoka nje ya nchi ambazo ni dhaifu lakini wengine hawalipi ushuru.
Mheshimiwa Naibu Spika, juzi nimeletewa ripoti, TRA kuanzia mwezi Januari mpaka mwezi wa Mei, walikuwa wameshindwa kuwakamata watu waliopitisha nguo ambazo hazikulipa bilioni 133. Natoka hapa nakwenda kuripoti kwa Waziri wa Fedha, bilioni 133, nguo zilikuwa under-valued, nguo moja nimeoneshwa na wataalam, kilo moja ya nguo ilikuwa imeingizwa nchini kwa kadirio la bei ambayo ni ndogo kuliko pamba, finishing cloth, nguo iliyokwisha tengenezwa kilo moja yake ilikuwa imeingizwa nchini kwa thamani ambayo ni ndogo kuliko bei ya pamba ya Mwanza. Sasa mazingira yote kwa ujumla ndiyo yanafanya ufufuaji wa viwanda hivi iwe vigumu, lakini yote hayo tunayamudu, tutayafanyia kazi, Mbeyatex na yenyewe itafanya kazi.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, naomba kujibu swali la Mheshimiwa Dkt. Dalaly Peter Kafumu, Mwizikulu, Mwenyekiti wa Kamati ya Viwanda, Uwekezaji na Mazingira.
Mheshimiwa Naibu Spika, kama nilivyoeleza kwa Mheshimiwa Mchungaji Manjelwa, ili Manoga ginnery ifanye kazi na Viwanda vya Tabora ni lazima ule mkakati mzima wa kuanzia pamba mpaka nguo upitiwe wote. Kama nilivyoeleza ni pamoja na kuzuia nguo zinazokuja katika ushindani usio sawa. Tukiweza kutekeleza hayo wakulima wakaridhika, hivi viwanda vitafufuka vyenyewe, lakini wale waliokuwa wamepewa na Mheshimiwa Mkapa na awamu zilizopita, wakashindwa kutumia fursa hiyo tutawanyang‟anya viwanda hivyo, tutawapa Watanzania wengine.
Mheshimiwa Naibu Spika, nichukue fursa hii ninyi ndiyo wawakilishi wangu, nendeni mkawaambie wananchi anayeona upenyo wowote kwamba mtu anazembea aniletee kielelezo na mimi nitatumia mamlaka niliyonayo kwa kufuata Sheria, tumpe yeye na yeye ajasilie.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Spika, swali la kwanza, ujenzi wa Kiwanda cha Tumbaku Tabora ni la wadau wa Tabora ambao walikaa pamoja na ninyi Wabunge. Nimewaeleza kwamba tunahangaika kutafuta wawekezaji, siku ya Jumapili mwekezaji kutoka China atafika Tabora. Kwa hiyo, Wabunge wa Tabora tukimaliza kikao tukutane kusudi ninyi mtangulie kumpokea Jumamosi halafu tujadiliane. Masharti ni yale yale, kama mtatoa eneo bila kuweka vikwazo vya fidia za ajabu mtapata upendeleo, hali ndivyo ilivyo, utakavyotoa vivutio utapata upendeleo. Ujumbe wa China unakwenda Tabora na Precision Jumapili, tangulieni, Jumamosi tukakutane kule tuweze kuwakaribisha wawekezaji. Kwa hiyo, Tabora nimewafanyia kazi, ni jukumu langu pia ni jukumu lenu.
Mheshimiwa Spika, swali lake la pili, uwekezaji wa hizi Social Securities, maelekezo ya Mheshimiwa Rais nimeyasikia, nilichofanya nimemwagiza Katibu Mkuu anayeshughulikia biashara na uwekezaji Wizarani kwangu, akutane na Makatibu Wakuu wa Wizara ya Kazi inayosimamia haya mashirika, akutane na Makatibu Wakuu wa Wizara ya Kilimo, wote wakae, wabainishe ni wapi kwenye shughuli zenye tija ambako hizi Social Securities zinaweza kuwekeza na kuweza kurudisha pato lake. Kwa hiyo ,watalaam watafanya kazi hiyo na nimewaambia kabla ya tarehe 26 waniletee orodha na nitaitangaza hapa Bungeni kwako.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Spika, ni kweli katika maeneo ambayo nimepewa maelekezo mahsusi kushughulikia ni pamoja na Mkoa wa Kigoma. Napenda kutambua mchango wa Wabunge wa Mkoa wa Kigoma kwa ujumla wenu namna mnavyonipa ushirikiano katika kushughulikia suala hili. (Makofi)
Mheshimiwa Spika, miradi iliyoko mbioni kwenda ni Kigoma Sugar, nimemomba Mkurugenzi Mtendaji wa TIC anipe update kama ilivyokuwa jana, Kigoma Sugar tumefikia wapi. Ameniletea taarifa, nimesema arudie anieleze kwa maandishi yule mwekezaji anasema nini nataka update ya jana, Kigoma sugar iko njiani.
Mheshimiwa Spika, simenti watalaam wa cement wamebainisha kwamba, katika Mkoa wa Kigoma ndiko kuna chokaa nyingi. Kwa hiyo, nakwenda kuwashawishi wenye viwanda, wanaotengeneza clinker Dar es Salaam, itengenezwa clinker Dar es Salaam iletwe Kigoma tuweze kutengeneza cement.
Mheshimiwa Spika, suala la tatu mawese; mpango wa kaya moja kulima heka moja, kaya laki moja, tulime heka laki moja tutengeneze shamba kubwa la mawese nalifanyia kazi na mwekezaji ameshakubali na kiwanda kitagharimu bilioni 15, ni kazi yangu, ni kazi yenu. Atakayenichangamkia ndiyo nitakwenda kwake!

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, kuhusu soko la mazao, katika maelekezo ambayo Serikali imetoa na Mheshimiwa Waziri Mkuu katika hotuba yake amesisitiza ni kwamba Halmashauri zote kuanzia ngazi ya Kijiji, Kata mpaka Wilaya tunapaswa kutenga maeneo ambayo moja itakuwa sehemu ya kujenga viwanda vidogo, pili itakuwa sehemu ya kujenga hifadhi na tatu itakuwa sehemu ya kufanyia biashara. Kwa kutengeneza zile business centers, wateja wataweza kufika na kuweza kununua mazao yenu.
Mheshimiwa Mwenyekiti, mazao ya wakulima yakifungashwa vizuri yatapata soko, nakubaliana na hilo. Jambo la kufanya ni kwamba tunapohimiza ujengaji wa viwanda huko vijijini vinaongeza thamani na unapoongeza thamani ya bidhaa inahusisha pamoja na ufungaji. Kwa mfano, tungependa watu wa Lushoto na Tanga zile tangawizi na hiliki mkishazichakata kwenye viwanda vidogo pale ndiyo zinaingia kwenye packaging ambayo itakuwa inaeleza kama ni kilo au ni volume gani.
Mheshimiwa Shangazi tutawasiliana zaidi kusudi niweze kukupa maelekezo ya kiutendaji.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, suala la viroba au vifungashio vyenye ukubwa tofauti suluhisho lake ni kuwa na mizani kwenye buying centre ambao utabainisha kilo stahiki, ukubwa wa gunia sio hoja.
Mheshimiwa Mwenyekiti, suala la viwanda vya magunia, kwa nini viwanda vya mgunia vya Tanzania vilikufa ikiwemo kile cha Kilimanjaro. Magunia yanayotoka nchi za Asia ikiwemo Bangladesh yanapoingia East Africa hayatozwi ushuru, magunia yanayotengenezwa na viwanda vya Tanzania yanatozwa ushuru katika mazingira hayo lazima tuanguke. Kwa hiyo, mapendekezo ni kwamba lazima tuangalie ulinganisho wa ushuru na gharama za bidhaa zinazotoka nje na zinazoingia ndani.
Mheshimiwa Mwenyekiti, suala hili limeshafikishwa kwa wahusika na tutaweza kulishughulikia namna hiyo. Kwa hiyo, viwanda vya Kilimanjaro, Singida na Tanzania nzima vitaweze kufufuka kwa namna hiyo.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa sababu swali la Mheshimiwa Mbunge limekuwa mahususi naomba nitoe maelekezo yafuatayo:
Mheshimiwa Mwenyekiti, awasiliane na Meneja wa SIDO wa Mkoa wa Simiyu, atambue kikundi cha Vijana ambao wanatabia ya ujasiriamali, wataelekezwa biashara ya kufanya na katika mkopo wa NDF unaokuja watatengewa fedha kusudi tuwalee na kusudi mje mnipime kwa mwaka mmoja ujao.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, kwanza niwashukuru akinamama lishe kwa kuwa watumishi wa Mungu. Hawana hulka ya kutafuta faida wanatoa huduma, watafurahi duniani na mbinguni.
Mheshimiwa Mwenyekiti, swali lake la msingi ni kwamba Mwijage nitoe status ya sukari, kila siku nakubali kabla hatujaahirisha mchana huu nitatoa status ya mgao wa sukari kwa nchi nzima.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, nimshukuru Mheshimiwa Mbunge wa Maswa kama Wabunge wengine ambao wamejitolea kutoa maeneo yao ili kusudi kujenga viwanda vidogo lakini na Special Economic Zone. Naomba nitoe maelekezo kwa Mkurugenzi Mkuu wa EPZA watafute hii barua ya Maswa, waende Maswa na Mkurugenzi wa SIDO wabainishe ni kitu gani kinachoweza kufanyika pale na wanipe jibu ili kusudi nimridhishe Mbunge kabla ya Bunge hili kumalizika.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, mpango wa Serikali ni kuligeuza eneo la Mererani Special Economic Zone na mojawapo ya kuweka eneo lile huru la kiuchumi ni kudhibiti ile malighafi au maliasili inayozalishwa pale. Sasa ninachofanya kwa mamlaka niliyopewa, natafuta wawekezaji kama nilivyosema, ili waje pale watengeneze eneo ambako madini yale na madini mengine yatakuwa yanauzwa pale. Tayari ninao wawekezaji watakaobadilisha Mji ule.
Mheshimiwa Mwenyekiti, nimweleze Mheshimiwa Mbunge kwamba, wamenipa hekta 500, nataka hekta 1000 nyingine zaidi zifike hekta 1,500. Nitatengeneza Special Economic Zone, namwagiza Katibu Mkuu anayeshughulikia uwekezaji wale wawekezaji ambao wanataka kuwekeza Arusha waje Bungeni wafanye demonstration yao ili watu wa Kanda ya Kaskazini muweze kuona wenyewe, niwaachie mzigo ninyi mshindwe kutoa ardhi inayotakiwa.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, hili ni kwa Waheshimiwa Wabunge wote na Watanzania wote. Katika kila Mkoa kuna Ofisi ya SIDO. Mojawapo ya kazi ya SIDO ambayo analipwa pesa na Serikali ni kutoa elimu ya ujasiriamali kwa watu wote. Semina na mafunzo yale yanatolewa bila gharama.
Mheshimiwa Naibu Spika, namwomba Mheshimiwa Chagula, awasiliane na Meneja wa Geita, aandae vijana wake waende wapate elimu hiyo, halafu kuanzia hapo tuone watajiendeleza namna gani.


WAZIRI WA NCHI, OFISI YA WAZIRI MKUU (SERA, BUNGE, KAZI, VIJANA, AJIRA NA WATU WENYE ULEMAVU): Mheshimiwa Naibu Spika, kwa niaba ya Mheshimiwa Waziri Mkuu kwanza kabisa naomba nikubaliane na sekta ambayo inaongozwa na Waziri mwenye dhamana ya Viwanda na Biashara kupitia SIDO ili kutengeneza ujuzi na kuajiri vijana wa Tanzania.
Mheshimiwa Naibu Spika, naomba kuliarifu Bunge lako Tukufu kupitia Ofisi ya Waziri Mkuu, Kitengo kinachoshughulikia Kazi, Vijana na Ajira katika bajeti ya mwaka 2016/2017, Serikali imetenga fedha ambazo zitatumika kwa makusudi mazima kuongeza ujuzi kwa vijana mbalimbali walioko katika nchi ya Tanzania na ili kuwafanya vijana hao; kwanza, waweze kujiajiri wao wenyewe, lakini vilevile waweze kuajiriwa katika viwanda vilivyopo na vitakavyoanzishwa katika nchi yetu ya Tanzania. (Makofi)
Mheshimiwa Naibu Spika, tunawahakikishia Waheshimiwa Wabunge kwamba, shilingi bilioni 15 zilizotengwa zinaweza kutoa msaada mkubwa sana wa kuongeza ujuzi kwa vijana wa Tanzania na kukabiliana na tatizo hili la ukosefu wa ajira.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, maelekezo ya Serikali ni kwamba, kupitia kata na wilaya watenge maeneo ambapo miundombinu wezeshi ya umeme na maji itapelekwa pale. Pia Mamlaka ya Wilaya ibuni ni kiwanda gani kitengenezwe kwa kuangalia malighafi, nguvukazi, soko na teknolojia rahisi. Wizara ya Viwanda, Biashara na Uwekezaji itawapa elimu na utaalam na inapobidi Ofisi ya Waziri Mkuu inayohusika na Uwezeshaji itaweza kuwawezesha.
Mheshimiwa Naibu Spika, niongezee majibu ya swali la Mheshimiwa Mchafu. Mkoa wa Pwani kuna viwanda vikubwa vingi vitajengwa, hilo sina tatizo nalo. Kuna viwanda vikubwa vitajengwa Mkuranga mfano kiwanda cha kutengeneza tires na vigae, hiyo sina shida nayo. Kama nilivyomjibu Mheshimiwa Lubeleje, mtengeneze maeneo kwenye kata, muangalie rasilimali zinazopatikana, tuwapelekee umeme, tuwapelekee maji halafu wataalam watawaonesha kitu gani mtafanya kulingana na hulka zenu na ubunifu mlio nao.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, sawa. Nahitaji kutoa maelezo kidogo kwa lile la kwanza hata home boy wangu amuita hivyo hivyo. Lile jina ambalo siwezi kulisema hata home boy wangu huwa anamwita hivyo hivyo. (Kicheko)
Mheshimiwa Naibu Spika, swali la kwanza ni kwamba kampuni ya HELM imealikwa na TPDC siku 10 zilizopita. Mimi pamoja na yeye Mheshimiwa tutawasiliana na TPDC na kwa kauli yangu nawaagiza TPDC wawasiliana na huyo mwekezaji na watoe taarifa wakati tukiwa hapa Dodoma.
Mheshimiwa Naibu Spika, nizungumzie vivutio wanavyovizungumzia, tatizo hasa siyo vivutio ni ucheleweshaji wa mradi walioupata watu wa Mtwara. Kilichopelekea ucheleweshwaji wa mradi ni taarifa za kisayansi. Wakati tukiwa na TCF 2 Mtwara tulikuwa hatuna uhakika kama gesi ile ingeweza kutosha mahitaji yetu hasa mahitaji ya umeme. Uvumbuzi wa gesi TCF 2.17 za Ruvu, zimetupa kiburi na kujidai kwamba tunaweza kuwasha mitambo. Ndiyo maana tarehe 10 Julai, kuna mwekezaji nakwenda kuzindua mtambo wake wa megawati 400 pale Bagamoyo. Kwa hiyo, hayo yaliyopita yamekwisha, ukitaka vivutio vinapatikana kwenye Investment Policy, viko wazi na vingine nitaandika kwenye jedwali. Ninyi njooni mnione mimi, mwekezaji akikwama mje mnione, ikikwamishwa na Wizara yoyote njooni mnione mimi. Mimi ndiyo receptionist, nitaweza ku-clear matatizo yanayokwamisha uwekezaji.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, Kiwanda cha Mponde, shilingi bilioni 4, usitegemee pesa ya kuingia kwenye viwanda uione kwenye bajeti yangu, tunawasiliana na watu wenye pesa watawekeza pale. Nimekwenda mbele zaidi, nafanya mazungumzo na Serikali ya Misri kusudi chai ya Kagera - Maruku na chai ya Mponde - Tanga iuzwe moja kwa moja Misri. Mimi nina maslahi na kiwanda cha Mponde.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, naelewa concern ya Mheshimiwa Mbunge anataka ajira kwa ajili ya wananchi wa Shinyanga, lakini anataka soko la uhakika kwa mifugo yote ya Kanda ya Ziwa. Katika miradi inayonipa shida ni pamoja na kiwanda hiki, huyu mwekezaji hakufanya vizuri. Katika watu ambao katika utendaji wangu wa kazi nakuwa mwangalifu nao ni mwekezaji huyu, siyo mwekezaji mzuri, nimemkabidhi kwa Treasurer Registrar anamfuatilia, kuna masuala ya kisheria. Huyu mtu ametumia kiwanda kile akakopa pesa, sasa anategea tumnyang‟anye kiwanda kile kusudi governments guarantee na pesa aliyokopa iishe, siyo mtu mzuri. Mjomba uniache nimfuatilie kwa uangalifu ili tutakapomkamata tumalize kitu once and for all.
Mheshimiwa Naibu Spika, kuhusu kutumia maeneo, huyu mtu yuko under surveillance na nimekwambia siyo mtu mzuri. Kwa hiyo, maeneo yake msiyaguse asije akasema alishindwa kuendeleza kwa sababu tuligusa maeneo yake. Hata hivyo, ni katika maeneo ambayo nataka nitoe majibu yake haraka sana. Nikueleze, hata tajiri namba moja anafuatilia suala hili.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, kiwanda cha mihogo, nakuomba Mheshimiwa Ungando uje unione nitakuelekeza kwa Meneja wa SIDO. Pia nitakwenda nawe bega kwa bega tuangalie fursa ya malighafi iliyopo na kiwanda cha namna gani kinaweza kuanzishwa katika mipango hii. Nitafanya kazi na wewe.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, asali ya Tabora na asali ya Tanzania haina chembechembe yoyote ya sumu, ni asali safi na world demand (mahitaji ya dunia) kwa asali ya Tanzania ni tani 5,000 kwa wiki, tani 260,000 kwa mwaka, kiasi kinachoweza kuingiza trilioni nane kwa asali ni kwamba sisi tumebaki kuchangamka. Kwa hiyo, wanaosema ina sumu hawatutakii mema tuliyonayo. (Makofi)
Mheshimiwa Mwenyekiti, kuhusu masoko ya uhakika kwa kushirikiana na UNDP, TAN TRADE na Wizara yangu tunaandaa mfumo wa soko na mfumo wa soko unaanza kwa kuchakata asali. Nilijibu swali la kwanza la msingi, kimsingi ni-declare interest, kuna mwenzetu tunahangaika kupeleka kiwanda cha kwanza cha asali Tabora. Kiwanda cha asali ni dola 50,000 kwa hiyo, wenzetu wanaotupiga madongo toka nchi jirani wamekuwa wakichukua ile raw honey ambayo haijachakatwa na kuchakata nchini kwao na ku-pack kupeleka. TANTRADE na Wizara yangu, tunalishughulikia na nichukue fursa hii kuwaomba Waheshimiwa Wabunge, tuelekezane, nunua viwanda, mtaweza kuona faida, faida iko kwenye asali. Trilioni nane ni mara mbili ya pesa tunazotumia kununua mafuta jamii ya petroli ambayo inatu-cost trilioni nne kwa mwaka.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, swali la kwanza, kama niko tiyari kuwekeza Singida na Dodoma? Niko tiyari. (Makofi)
Mheshimiwa Mwenyekiti, namba mbili ni kutembelea Itigi.Ninapaswa kutembelea Singida kwenye Jimbo la Mheshimiwa Kingu, kuna mradi wa maziwa, tutapanga twende wote.
Lakini nichukue fursa hii kuwaeleza kwamba ukanda huu una fursa ya maziwa, una fursa ya viwanda vya mafuta jamiii ya alizeti na una fursa ya sekta ya ngozi. Hapa Dodoma Wizara yangu imetengewa ekari 200 na ninayo pesa tayari ya kutengeneza cluster ya ngozi.
Kwa hiyo, hii ni sehemu ambayo ni potential na kwa kutumia ngozi tutatoka; mnajua idadi ya ng‟ombe tulio nao. Kwa hiyo, Dodoma tunaweza kutengeneza viatu tukavika Afrika.

WAZIRI WA VIWANDA NA BIASHARA: Mheshimiwa Naibu Spika, sasa hivi tunajenga viwanda na niwatoe wasiwasi Wabunge wenzangu kuna kampuni mbili za media zimekubali kunisaidia kujibu maswali ya Wabunge kuanzia kesho. Wataonesha vipindi vyote, kiwanda hiki Mwijage naonyesha, hiki kinajengwa hiki kinajengwa. Hata hivyo, kwenye swali langu la msingi nimeorodhesha makampuni ambayo nimehamasisha, nimepiga sound, wakaja kuomba kuwekeza. Kwa hiyo kazi yangu ndiyo hiyo, nimeeleza viwanda vyote hivi wamekuja kuwekeza. (Makofi)
Mheshimiwa Naibu Spika, swali la pili, kwa nini hospitali ndogo zisitengeneze drip. Nimshukuru Mheshimiwa Khadija, hospitali za kwetu nchini ukienda Tabora, Kagondo, Bugando wanatengeneza drip. Nitumie fursa hii kama kuna hospitali yoyote ambayo inataka kwenda kupata ile mitambo ya kutengeneza drip iwasiliane na Wizara ya Afya tuna utaratibu maalum. Viwanda vya kutengeneza drip siyo pesa za ajabu, ndiyo vile viwanda wanavyosema Mwijage anatembea navyo mfukoni, kweli ninavyo.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, nianze na lile gumu la madai ya wafanyakazi. Mheshimiwa Mbunge naomba nakala ya madai iliyopelekwa kwa Treasury Registrar, nipewe nakala hiyo, mimi nitafuatilia. Naomba Mheshimiwa Mbunge anifuatilie mimi na mimi nimfuatilie Treasury Registrar.
Mheshimiwa Naibu Spika, swali lake la kwanza juu ya dhamira ya kweli, Serikali hii ina dhamira ya kweli na nitumie fursa hii, kwamba Tanzania kuna soko la matairi siyo habari mpya, kwamba sisi ni sehemu ya Afrika Mashariki, it is not the news, kwamba sisi tuko SADC siyo tatizo, tumeelekezwa katika Ilani ya Chama chetu na Mpango wa Pili wa Miaka Mitano General Tyre ifufuke.
Mheshimiwa Naibu Spika, nichukue fursa hii kama kuna mtu yeyote ana mwekezaji, anataka kujenga kiwanda mimi nitahakikisha nitajenga kiwanda, Mheshimiwa Rajab Adadi na Mheshimiwa Stephen Ngonyani (Majimarefu) wamekuwa wakinifuatilia, fursa ipo, sisi kazi yetu ni kuweka mazingira wezeshi, kupiga sound ili kusudi wawekezaji waje wawekeze, Serikali haitajenga kiwanda inatengeneza mazingira wezeshi.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Spika, nikushukuru. Watengenezaji wa pikipiki na magari yao yanakidhi viwango na TBS inathibitisha. Tatizo kubwa la ajali za bodaboda au hizi gari aina ya Noah ni kwa ajili yetu sisi watumiaji. Watu wanaendesha bodaboda wakiwa wamelewa, wanapakiana watano mpaka sita, huwezi kumlaumu mtengenezaji. Hata chakula, ukila kilo 10 za pilau zitakudhuru. Kwa hiyo ni juu yetu sisi Watanzania tufuate masharti ya kutumia hivyo vifaa sio tatizo la Mchina.

NAIBU WAZIRI WA AFYA, MAENDELEO YA JAMII, JINSIA, WAZEE NA WATOTO: Mheshimiwa Spika, kitaalamu ajali inaweza ikasababishwa na matatizo yanayoweza kujitokeza katika ngazi nne tofauti. Katika ngazi ya mtumiaji, katika ngazi ya chombo, lakini pia katika mazingira ambapo ajali imetokea kwa maana ya design of the road na vitu kama hivyo.
Sasa matatizo yote haya imeonekana kwa kipindi kirefu yanasababisha ajali za barabarani ambazo zinasababisha maumivu kwa watumiaji ama muda mwingine zinasababisha vifo. Yote haya ambayo ni madhara yanayotokana na ajali za barabarani mwisho wa siku yanakwenda ku-impact mfumo wa afya, yanaenda kuongeza mzigo wa gharama kwenye kutoa huduma za afya. Ndiyo maana Serikali sasa inakuja na mkakati wa kufikiria namna ya ku-charge gharama fulani kwenye kila chombo cha moto ambacho kitaingia barabarani kabla hakijaingia barabarani. Tozo hiyo itakuwa inatozwa kila mwaka, lakini bado tuna mazungumzo ndani ya Serikali kuona kama jambo hili litakubalika ili tuweze kulileta sambamba na mapendekezo mengine kwenye Sheria ya Single National Health Insurance ambayo tunatarajia kuileta hapa Bungeni. (Makofi)
Mheshimiwa Spika, malengo yetu ni kwamba wote wanaopata ajali wawe na bima za afya ili waweze kupatiwa huduma pale ambapo inajitokeza wamepata matatizo yoyote ya kiafya. Lakini hatuwezi kuchukua mzigo wa magonjwa ya watu wetu tukaurundika kwa Wachina eti kwa sababu wanaunda vifaa vya moto, hapana. Jukumu la kutoa huduma za afya zilizo bora kwa Watanzania ni la Serikali yao na hatujalishindwa bado.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Spika, nianze na hili ambalo ni rahisi. Wananchi wasubiri kwa muda gani kuanzisha hivyo viwanda?
Mheshimiwa Spika, sasa hivi tunajenga viwanda. Lengo la kujenga viwanda ni kuongeza thamani na kupunguza uharibifu wa mazao (post-harvest loss). Jambo la kufanya Mheshimiwa Mbunge na Wabunge wote na Watanzania nendeni SIDO, na nimekuwa nikilisema, kusudi waweze kutambua na Naibu Waziri wa Ajira alizungumza hapa, kuna kitu kinaitwa ODOP (One District One Product) inalenga kuangalia katika eneo lenu tatizo ni nini, fursa ni ipi.
Mheshimiwa Spika, sasa watakuongoza wale na watakuvuta mpaka uje ufikie kwangu tuweze kupatia suluhisho lakini mimi nina imani na Watanzania wakielekezwa, wakiongozwa wanauwezo wa kuwekeza. Kwa hiyo suluhisho ni tutaanza lini, tumeshaanza sasa hivi tunajenga viwanda. (Makofi)
Tatizo lake Mheshimiwa Mbunge nenda kamuone Meneja wa SIDO kama ukiwa na wepesi njoo unione mimi nitaweza kukupatia suluhisho.
Mheshimiwa Spika, swali la pili; tatizo la nyanya na tatizo la mbaazi. Tanzania kama Taifa tumepata tatizo kubwa la bei ya mbaazi na ndiyo maana wananchi unao wazungumzia wameweka mbaazi zao. Mwaka jana kilo ya mbaazi ilikwenda mpaka shilingi 2,000 lakini bei ya soko la mbaazi imeshuka mpaka shilingi 500 tatizo tunalijua.
Mheshimiwa Spika, Wizara yangu kwa kushirikiana na Wizara ya Mambo ya Nchi za Nje, tunawasiliana na Serikali ya India ili tuwe na makubaliano ya moja kwa moja kuuza mazao hayo ya mbaazi kwa kushirikiana na Serikali ya India. Tanzania tulikuwa tunauza tani laki moja ya mbaazi, Mheshimiwa Mo ametupa order ya tani milioni mbili nina uhakika tutafanikiwa kuwapa majibu Watanzania.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Spika, faida za kinywaji hiki gongo zinafahamika. Wataalam wangu wana uwezo na faida za kinywaji hiki, tatizo letu ni usalama. Kwa hiyo, mimi nitawaelekeza wataalam wangu waje kwenye jimbo lako Mheshimiwa Mbunge kusudi wahakikishe kwamba kile kinywaji kama kinatengenezwa kitengenezwe salama.
Lakini kwenye jibu langu nilikuambia watu wengi wanaokunywa gongo hawapendi gongo wanapenda ile ladha yake. Sasa tutatafuta ladha tuwatengenezee kinywaji salama chenye radha ya gongo. (Makofi/Kicheko)
Mheshimiwa Spika, kuhusu kuwapeleka Watanzania kwenda China, nikimjibu Mheshimiwa Dotto napenda nitoe taarifa kwa Bunge lako Tukufu tarehe 7 mpaka 11 Disemba, 2016 nimewaalika watengeneza viwanda wote na wenye viwanda kwenye uwanja wa Sabasaba kusudi wawaoneshe Watanzania mitambo mbalimbali ambayo ni viwanda na namna ya kuitumia.
Kwa hiyo, badala ya kuwapeleka China, na Watanzania ni milioni 53 sina nauli ya kuwapeleka, njooni Sabasaba kila mtu uangalie kiwanda anachopenda, korosho, kahawa na kila kitu kitakuwa pale.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Spika, Wizara yangu imegawana mikoa yote ya nchi hii katika makundi manane, na nitawaagiza timu itakayokwenda Mkoa wa Kilimanjaro kwenye Jimbo la Rombo kwamba wafuatilie suala hilo namna gani tunaweza kutengeneza viwanda vya kuzalisha ile pombe wanayoipenda wananchi kwa kuzingatia ubora na afya; nitazingatia.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Spika, kama nilivyozungumza kwenye suala la Mheshimiwa Selasini, suala linalotukwamisha, na ndiyo maana watu wengine kwa kutokujua wanaichukia TFDA, hoja ni kwamba kinywaji kile kinatengenezwa vipi? Kinakuwa packed vipi? Na kinapimwa kuthibitisha huo ubora, na nimeshaahidi, na niwaeleze wataalam wangu watakao kwenda Mikoa ya Lindi kafuatilie kinywaji hicho.
Mheshimiwa Spika, lakini nikutake wewe Mheshimiwa Mbunge rafiki yangu Bwana Mwambe na wewe ni rafiki yangu na unajua. Njoo unieleze wazo hilo tutumie wawekezaji wa ndani hata wa nje tuweze kutengeneza kinywaji kizuri hicho tuweze kuuza Tanzania na masoko ya nje.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Spika, kwa masikitiko makubwa naomba nijibu swali la Mheshimiwa Ester Bulaya.
Mheshimiwa Spika, taarifa nilizopewa na watendaji wangu wanasema wamelipa bilioni 2.3, yeye alizopata ni bilioni moja, hapa kuna tatizo na hili ni tatizo la kipolisi. Mimi pamoja na CAG pamoja na TAKUKURU, nitamuomba Waziri wa Mambo ya Ndani ya Nchi anisaidie. Hili siyo suala la TAKUKURU siyo suala la Polisi, tofauti ya bilioni moja ni pesa kubwa sana wala haihitaji uchuguzi, ni kupiga foleni watu, aliyelipwa akae huku, ambaye hakulipwa akae huku watu wanakwenda selo. (Makofi)
Mheshimiwa Spika, niko tayari na nitaomba Mheshimiwa Mwigulu anisaidie na Mheshimiwa Simbachawene, kwa sababu wanaotuhumiwa ni watu wa TAMISEMI. Hili siyo langu, hivi siyo viwanda hivi, hili siyo eneo langu ni la Mheshimiwa Simbachawene na Mheshimiwa Mwigulu. Wizi siyo viwanda.
Mheshimiwa Spika, swali la pili la Mheshimiwa Bulaya nashukuru, Serikali itakwenda kulishughulikia tunapokwenda Mawaziri watatu kukamata panya hao, tutahakikisha wananchi wanapewa maeneo mazuri. Zaidi niwaambie watu wa Mara, jambo la muhimu linaloniuma ni kuhakikisha watu Mara tunatafuta wawekezaji ili EPZA iweze kutengeneza sehemu ya uwekezaji kwa ajili ya maendeleo ya ukanda ule.

WAZIRI WA NCHI, OFISI YA RAIS, TAWALA ZA MIKOA NA SERIKALI ZA MITAA: Mheshimiwa Spika, nimesikia na tutalishughulikia!

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika,
kinachofanyika sasa ni utaratibu, lakini ukweli ulio wazi ni kwamba viroba
vitapigwa marufuku na tutaanzisha packaging ya pombe kali kwenye ujazo
ambao itakuwa ni vigumu kwa mtu kuficha. Watoto wa shule kwa sababu ni
rahisi wanaweza kuficha. Tutaweka kwenye chupa ya glass, ujazo utakuwa
mkubwa kiasi kwamba mtoto ashindwe kununua lakini hata dereva wa daladala
ashindwe kuficha. Ni suala la muda na Waziri wa Mambo ya Mazingira
alizungumzia jana.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, kazi ya
Serikali ni kuweka mazingira ya uwezeshaji, wanaowekeza ni Sekta Binafsi.
Nichukue fursa hii shangazi, tujasirie kusudi tuweze kukusanya ile konyagi ya
nyumbani, tuiweke kwenye ubora tuweze kuuza. Kila mtu atafute fursa kwake
kusudi aweze kuboresha vile vinywaji ambavyo havina viwango viingie kwenye
viwango, tupate pesa, tutengeneze ajira lakini mwisho wa siku tulipe kodi.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, juzi nilijibu swali la Mheshimiwa Conchesta na naomba nirudie kwa maslahi ya Wabunge wote na Watanzania. Serikali kazi yake ni kuweka mazingira bora ya wawekezaji. Mheshimiwa Mbunge, nakuomba uje tukae wote kusudi hizo taarifa ulizonazo za fursa ya uwekezaji tuweze kuziweka pamoja kwenye andiko zuri, tutangaze ili tuweze kupata wabia wa kuweza kuwekeza kwenye kiwanda hicho. Hata hivyo, mwekezaji mzuri ni Mtanzania, ni mwananchi wa Jimbo lako, ni wewe mwenyewe Mheshimiwa Mbunge. Kwa hiyo na sisi tutafute rasilimali tuweze kujenga viwanda sisi wenyewe.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, ni jibu maswali mawili ya nyongeza ya Mheshimiwa Aida, na nianze na hili la pili ambalo ni rahisi. Mheshimiwa Mwenyekiti, mojawapo ya mambo yanayotusaidia ni Wanasayansi wa Wizara ya Mawasiliano kwa kugundua njia rahisi ya kuweza kugundua kitu feki. Kwa kufanya hivyo wametusaidia kwa sababu simu zile zina madhara. Bidhaa imeingia, umeinunua, umelipa kodi; si busara kukuacha uendelee kuitumia ikuumize kwa sababu ulilipa kodi; nichukue fursa hii kuwashukuru wataalamu wetu waliogundua njia hiyo. Mheshimiwa Mwenyekiti, nitawasaidiaje; tunalenga kutengeneza kiwanda cha kutengeneza simu ambazo zitawafaa wale wananchi ambao wanashawishika kununua simu za bei rahisi. (Makofi) Mheshimiwa Mwenyekiti, namba (a) hatua gani tumechukua kwa TBS na FCC. Mheshimiwa Mwenyekiti, bidhaa bandia zinaingiaje nchini, tuna matatizo. Mipaka yetu ni porous,lakini katika jibu langu la msingi nimesema kuna wananchi wema wanatusaidia. Kwa hiyo, nchi yetu kwa sababu mpaka ni mkubwa na ni porous,kuna wimbi kubwa la bidhaa zinazoingia humu kimagendo na ndiyo maana kikwazo kimojawapo cha kufufua baadhi ya viwanda, hasa vya nguo ni kwa sababu, kuna bidhaa zinaingia kimagendo kutoka nchi jirani na kutoka hizo nchi zijazo. Mheshimiwa Mwenyekiti, kuhusu kwamba bidhaa yote bandia inatika China, sina uhakika wa suala hilo.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, niko tayari na nilishazungumza hata Mheshimiwa Ritta, kuna viwanda vya maji vinatengenezwa. Niko tayari sana, nakwenda, na nimeeleza kwenye jibu la msingi kwamba, inatengenezwa master plan ambayo itaonesha miundombinu wezeshi na miundombinu saidizi. Miundombinu wezeshi na saidizi ndio inawahusu Mawaziri wengine. Ngoja mimi nisafishe njia, Mawaziri wengine watakuja, nakwenda Kilolo.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, nianze na hili la pili, sehemu ya Mkoa wa Simiyu ni maarufu kwa ufugaji wa ng’ombe na zao la pamba. Juzi Mkuu wa Mkoa, Mheshimiwa Anthony Mtaka alikutana na wataalam wangu wa uwekezaji katika jitihada za kusaidiana kutafuta wawekezaji. Wawekezaji wanatafutwa, kwa hiyo, tunachofanya ni sekta binafsi itakayowekezwa kwa hiyo tunatafuta wawekezaji waje wawekeze.
Mheshimiwa Mwenyekiti, katika swali langu la pili nilikuomba Mheshimiwa Mbunge na wewe uingie kwenye boti hiyo hiyo ya kuwatafuta wawekezaji. Tunatafuta wawekezaji ili wawekeze, ndiyo namna ya kupata wawekezaji. Nitumie fursa hii, kuwashukuru Wabunge ambao mmekwenda maili moja zaidi na kuwatafuta wawekezaji, ambapo mimi kazi yangu ni kuwaondolea vikwazo.
Mheshimiwa Mwenyekiti, kuhusu swali la kwanza, kwamba vipo viwanda ambavyo vilibinafsishwa, vipo viwanda ambavyo vimekwama, kauli ya Serikali ni kwamba wale waliokuwa na viwanda vile, walio vinunua au vya kwao wavirudishe katika shughuli vifanye kazi. Tunachofanya sasa chini ya Treasure Registrar Wizara yangu na Wizara za kisekta zinazohusika tunawafuata wale kuwashawishi kutumia nguvu zote ili warudi katika shughuli.
Mheshimiwa Mwenyekiti, lakini kuhusu viwanda vya pamba naomba niwatoe hofu watu wanaolima pamba, chini ya mkakati wa pamba mpaka mavazi tuna imani kwamba uzalishaji wa pamba kwa tija utalazimisha viwanda vile vifufuke kwa sababu the supply itakuwa nyingi na viwanda vitafanya kazi, tuwe na subira.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba nimjibu Mheshimiwa Nyongo kuhusu eneo la uwekezaji la Maswa na tunashukuru tumelipata eneo la Maswa na Mheshimiwa Nyongo nimshukuru ni miongoni mwa Wabunge ambao wamejasiria kutafuta maeneo ya uwekezaji bila vikwazo. Kuna wengine maeneo yao yanakuwa na vikwazo vikubwa.
Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa hiyo kitakachofuata, kama nilivyofanya kwa Bunda, Bunda nimeishaitangaza kuwa special economic zone; nitaitangaza Maswa halafu sasa tutaanza kutafuta wawekezaji.
Nirudie Waheshimiwa Wabunge Wawekezaji wanatafutwa dunia nzima na Tanzania si destnation peke yake, wana-move kutoka Asia kuja Afrika, Afrika si Tanzania peke yake. Kwa hiyo, tuweke mazingira wezeshi tuwe wakalimu waje kusudi tutengeneze ajira.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, unapozungumzia uwekezaji katika viwanda unazungumzia akina mama; na nguvu kubwa ya ujenzi wa uchumi wa viwanda, viwanda ambavyo ni sustainable, viwanda ambavyo ni darasa, ni viwanda vidogo sana, viwanda vidogo na vya kati. Katika shughuli za kuhamasisha viwanda hivi mimi ninaokutana nao watupu ni akina mama.
Mheshimiwa Mwenyekiti, kuna shirika la akina mama la Food Processing liko Dar es Salaam, Binti Nasibu ndiye Mwenyekiti wake. Tunawatafuta akina mama tunawahamasisha kusudi muanze viwanda vidogo na vya kati ili kusudi mkue mfundishe na wazazi wenu. Mama akipata kiwanda na wajukuu wanapata kiwanda, na mama zao wanapata viwanda nchi yote inakuwa ya viwanda.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Naibu Spika, ndiyo fidia imelipwa siku nyingi na watu wote wamelipwa, ambao hawajalipwa ni watu watatu kwa sababu mtathmini hakufanya hakufanya kazi hiyo. Kazi niliyofanya, nimemuagiza DG wa EPZA aende kwa Mkuu wa Wilaya na Mamlaka ya Kata kusudi wakae na watu wao waweze kufidiwa. Wale watu hawakufidiwa kwa sababu mthamini hakuwathamini. Mimi nimeona busara hiyo na watu wamezungumza na mimi nimeagiza kwamba wafidiwe. Kwa hiyo, eneo lile liko tayari kwa ajili ya uwekezaji.
Mheshimiwa Naibu Spika, hoja kwamba eneo limekaa siku nyingi, inanirudisha kwenye historia, kazi ninayofanya ndiyo muhimu kwako kukueleza kwamba sasa kazi ninayofanya, eneo limetangazwa, wawekezaji wako tayari na ili uweze kujenga pale unafuata sheria za manunuzi na ndizo tunazozifuata. Hata Halmashauri yako ikija kujenga itafuata sheria za manunuzi. Lakini nikupe imani kwamba Kurasini ambalo ni eneo lako la Jimbo itakuwa sehemu nzuri ya viwanda lakini la muhimu kwa wale wenye mashaka na mimi ni kwamba bidhaa zitakazozalishwa pale zitauzwa kwa jumla, hazitauzwa Kariakoo wala Temeke. Lazima eneo lile litoe ajira na mafunzo kwa vijana wako wa Temeke na Tanzania kwa ujumla. Hayo ndio maslahi yako, maslahi yako ya viwanda iwe ajira mengine yatafuata baadaye.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Naibu Spika, ni bora nilieleze, mimi katika ofisi yangu katika Wizara ninayoiongoza, nimeanzisha mkakati unaoitwa fast-tracking of industrialization in Tanzania. Kuna mambo yanaendelea mimi sifurahishwi nayo, ukifuata sheria za manunuzi na mchakato wake ambazo Bunge tulipitisha shughuli hizi haziwezi kuanza. Mimi ningependa kuanza leo, wawekezaji ninao, nawajua lakini lazima nifuate sheria. Kwa hiyo, nitafuata fast-tracking na nimeamua sasa kwenda kwenye Baraza la Mawaziri, wakiniruhusu nianze kesho, nawahakikishia kabla ya mwezi wa tano nitakuwa nimeanza. Kwa hiyo, ni fast-tracking, mimi nakwenda kwa wakubwa zangu, Mawaziri wako hapa, waniruhusu naanza.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, Mheshimiwa Lathifah ameuliza swali lake la kwanza wakati muafaka; bajeti ya Wizara ya Kilimo inafuata nami nitamhimiza Waziri wa Kilimo kwamba tulete mbegu zinazozalisha ufuta mweupe ambao una soko.
Mheshimiwa Mwenyekiti, pili, kiwanda cha korosho, Serikali ina mpango gani? Mpango wetu ni kuhakikisha kwamba viwanda vyote vilivyobinafsishwa vinafanya kazi. Hatuendi kwa kasi inayotakiwa kama nitakavyoeleza kwenye bajeti yangu kesho kutwa, ni kwa sababu viwanda vingine vina matatizo ya mikataba ya kisheria, lakini dhamira yetu ni hiyo na tutahakikisha viwanda vyote vinafanya kazi.
Mheshimiwa Mwenyekiti, pamoja na viwanda hivi, wako wawekezaji wanakuja na nitahakikisha Mheshimiwa Mbunge tunashirikiana kwamba Waheshimiwa Wabunge wanaokuja waende Lindi na nimeshazungumza hata na ndugu yangu, viwanda vingi vitakwenda vitaanzishwa ikiwemo na kufufua vile vya zamani.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, nashukuru. Kiwanda cha Evelyne kinachokausha matunda asilia na Kiwanda cha Sayona kitakachochakata matunda ya aina zote, mara wanapoanza uzalishaji wataweka collection point. Evelyne wakati wowote atazinduliwa na kuanza kazi, mboga tunategemea aanze mwezi wa Tisa. (Makofi)

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, ni kweli tunatumia mafuta tani laki nne kwa mwaka na 70 percent inaagizwa kutoka nje. Tunahamasisha ulimaji wa alizeti; tuna mpango wa kulima migaze au michikichi Kigoma na Pwani; pindi tutakapokuwa tumejitosheleza, tutaweza kuzuia mafuta kutoka nje. Hatuwezi kufanya makosa ya kuzuia mafuta kutoka nje, matokeo yake ni kwamba mafuta yatapanda bei.
Mheshimiwa Mwenyekiti, Kigoma wakiwa tayari, Pwani wakawa tayari na alizeti zikawa za kutosha, hatutazuia ugavi kutoka nje. Ugavi kutoka ndani utazuia mafuta yasije. Sisi ni member wa WTO na katika mpango wa WTO, bei ni nguvu ya soko inayomzuia mshindani asiingie kwenye soko letu.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, tatizo tulilonalo ni nguvu ya soko. Mheshimiwa Sophia tumeshazungumza kwenda kwenye maonesho ya Kimataifa kwenda kutafuta hayo masoko. Leta hizo order zako kusudi demand pool iwashawishi watu wachakate chai. Kuna watu wana chai hawana soko, sasa wewe nimeshakuruhusu uende kwenye maonesho. Nenda basi ulete hizo order. (Kicheko/Makofi)

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, ile miradi 33 niliyoisema, nimesema kuanzia mwaka 1996 mpaka Aprili, 2017, miongoni mwa viwanda hivyo ni kiwanda cha mafuta cha Mount Meru, kimeshaanza kazi. Viwanda hivyo vimeshaanza kazi; na mojawapo ya viwanda hivyo ni Kiwanda cha Maziwa anachokijasiria Mheshimiwa Kingu. Tumeshaanza kazi. Tanzania sasa tunajenga viwanda. Sasa labda anieleze wapi anataka mimi nisukume kwa nguvu kusudi mambo ya nchi yetu yaendelee vizuri na yeye yamnyookee.
Mheshimiwa Mwenyekiti, kuhusu kuanzisha kanda za TBS na TIRDO, napenda kumhakikishia Mheshimiwa Mbunge kwamba hakuna tija kuwa Dodoma ukaanzisha Branch Singida, kwa sababu unaweza kuondoka asubuhi ukafanya kazi Singida, ukarudi hapa, ukarudi tena, ukarudi tena. Kwa hiyo, itabaki Dodoma na itakuwa rahisi hata Mheshimiwa Waziri kwenda na Mheshimiwa, rafiki yake wakaweza kuhamasisha shughuli za viwanda.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, unajua haya maneno ya mkakati na vipaumbele yanaleta shida. Nilivyosema kwenye swali la msingi Na. 206 nimesema, viwanda vidogo na viwanda vya kati ni viwanda tunavyoweza kuvimudu. Nikaenda zaidi nikasema sisi Waheshimiwa Wabunge tuwe wa kwanza, kwa sababu sisi ni watu ambao tunafuatwa na watu, ni influential, ukianzisha kiwanda wewe cha shilingi milioni 200, watu wa kwenu wote wakianzisha viwanda, viwanda vitatekelezwa. Ndivyo hivyo nilivyosema.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, ningekuwa na uwezo hili swali nisingelijibu, kwa sababu Mheshimiwa Mbunge ananilazimisha nisome hotuba ya bajeti yangu kabla ya muda na shughuli ni kesho kutwa. Nimejipanga kwa ajili ya Tanga na Jumatano nitawaonesha. (Makofi)

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, naendelea kujadiliana na Rajan juu ya Manonga Ginnery. Tatizo ninalolipata kuhusu Rajan, aliyerithi kiwanda yuko nje ya nchi. Kwa hiyo, nawasiliana naye kupitia mtu wa kati, lakini naomba mwendelee kunikumbusha, mwendelee kunishinikiza kusudi tuweze kufikia suluhu.
Mheshimiwa Mwenyekiti, inaonekana hawa Rajan hawana interest tena na kiwanda na hawako tayari kununua na mwendelee kuwapa shime watu wa Igembensabo waendelee na nia hiyo, tutafikia muafaka.
Mheshimiwa Mwenyekiti, kuhusu suala la tumbaku; sina mpango tena na yule Mchina ila natafuta wawekezaji wengine wa kuweza kuwekeza kwenye zao la Tumbaku kwa kujenga Kiwanda. (Makofi)

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, nakushukuru sana, chanda chema huvikwa pete. (Kicheko/Makofi)
Mheshimiwa Mwenyekiti, Waheshimiwa Wabunge wanaotoka kwenye eneo la pamba, nenda kwenye mkakati wa pamba mpaka mavazi, ukurasa wa 91 majibu yote yako pale. Tutaweza kufaidika na pamba kama zamani, soko litakapokuwa linaweza kuvuta (the demand pull) na mojawapo ya mambo ya kufanya ni kuongeza ufanisi katika zao la pamba. Mwaka 2016 kwa kutumia ways and measures baada ya ku-control watu wasichafue pamba, nyie ni mashuhuda bei imepanda kidogo, tutaendelea na nikuahidi Mheshimiwa Mbunge tukitoka hapa nitakupa huo ukurasa namba 91 nilikuja nao nilijua itajitokea uone mambo mazuri. The productivity, pamba ina tatizo kwa sababu hakuna tija katika uzalishaji.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, Mheshimiwa Devotha nawe umewahisha shughuli.
Mheshimiwa Mwenyekiti, isionekane mimi ni bingwa wa kukwepa maswali, Mheshimiwa Devotha hakuna kiwanda kitabaki godown Morogoro. Tajiri namba moja alisimama Morogoro na microphone, akasema kama ningekuwa na Waziri wa Viwanda, Viwanda vya Morogoro vingefanya kazi, alikuwa ananisema mimi. Viwanda vyote unavyovisema, vinafanya kazi sasa. Kiwanda cha Canvas kitaanza ku-role Kiwanda cha MOPROCO kitaanza kutengeneza mafuta nami mambo yataendelea kuninyookea. (Kicheko/Makofi)

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, maelekezo ya Mheshimiwa Waziri Mkuu Zanzibar ilikuwa ni kwamba Makatibu Wakuu wa Wizara ya Viwanda Zanzibar na wale wa Tanzania kwa upande wa Bara wakutane.
Mheshimiwa Mwenyekiti, sasa napenda nitoe maelekezo kwamba wanapokutana sasa, kwa sababu najua wananisikiliza; na suala la Karafuu na Kiwanda na lenyewe waliunganishe walete majibu hapa tuweze kupata suluhu ya kutengeneza Kiwanda Zanzibar. (Makofi)

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, kazi ya Serikali iliyofanyika imeandikwa kwenye jibu langu ni kufanya utafiti; na mwaka jana nilipewa shilingi milioni 150 kwa ajili kufanya utafiti na umakamilika kwa hiyo kazi niliyopewa nimemaliza. Kazi ya Serikali ni kujenga viwanda na viwanda vitaendeshwa na Sekta binafsi, mwaka unaokuja 2017/2018 nimeomba pesa shilingi milioni 70 tu nitangaze tender sekta binafsi ifanye kazi.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Spika, napenda nikiri, maswali aliyoniuliza ni undani wa MOU na mimi sijaisoma. Kwa hiyo, nitakwenda kwenye MOU niweze kujua undani wa nani anamiliki nini na nani atapata nini.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Spika, kuhusu kusaidia wawekezaji waweze kutosheleza viwanda vya ndani na ku-export jasi hiyo ni sehemu ya shughuli yangu. Mheshimiwa Mbunge tutakutana tuwa-organize vijana tuweze kuwaongoza kwenda sokoni. (Makofi)
Mheshimiwa Spika, kuhusu kuagiza clinker kutoka nje napenda niliambie Bunge lako Tukufu kwamba, uwezo uliosimikwa wa viwanda vya Tanzania vyenye uwezo wa kuzalisha cement tani milioni kumi na laki nane kwa mwaka tuna uwezo wa kujitosheleza clinker. Hata hivyo, jambo moja la kufurahisha, wenye viwanda vyote 11 walikutana Dar es Salaam chini ya Uenyekiti wa Dkt. Meru, Katibu Mkuu wangu na wakakubaliana wao kwamba watapeana clinker yenye viwango na yenye bei nzuri. Hakuna haja ya kuagiza nje wakati clinker inapatikana hapa.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Spika, nianze na swali la pili ambalo ni rahisi. Nachukua fursa hii kutoa maelekezo kwa Maofisa wa Serikali wanaohusika na usalama viwandani watembelee viwanda vyote, siyo vya korosho tu, ili wahakikishe kwamba mazingira ya kufanya kazi ni salama na kazi zile ni za staha, ndiyo maelekezo ya Serikali. Kwa hiyo, fanyeni kazi OSHA, wote mnaohusika, fanyeni kazi na mtoe ripoti watu wafanye kazi za staha.
Mheshimiwa Spika, swali la kwanza, maagizo ya Serikali kupitia Mpango wa Miaka Mitano ni kwamba viwanda vyote lazima vifanye kazi. Katika operation ambayo nimeiandika humu, viwanda vyote viko chini yangu sasa. Kwa hiyo, tunahakikisha kila kiwanda kinafanya kazi. Watu wa Newala wanaotaka viwanda vya korosho, waende kwa Msajili wa Hazina kama ni kutaka viwanda.
Mheshimiwa Spika, niwahakikishie, mwaka huu viwanda vyote vinafanya kazi. Nimweleze Mheshimiwa, wamekuja watu wengi waliokuwa na viwanda kueleza kwa nini hawafanyi kazi na nimewapa maelekezo. Mnihurumie, mnipe miezi miwili nifanye kazi iliyoshindikana miaka 14.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Spika, Waheshimiwa Wabunge na Wadau wote wa korosho katika mikoa 11 inayolima korosho. Korosho imewekwa katika mazao ya kipaumbele matano ya kimkakati.
Mheshimiwa Mwenyekiti, ninayo maelekezo kutoka kwa Mheshimiwa Waziri Mkuu; mimi na Mheshimiwa Waziri wa Kilimo tunafuatilia. Navijua viwanda vyote kwenye ncha ya vidole, najua tasnia nzima ya korosho; nimezunguka dunia nzima natafuta masoko ya korosho. Siyo viwanda tu, najua tatizo la industry. Wataalam wangu wako site kwenye viwanda vyote 10 tunafuatilia. Nina mawasiliano ya mtu mmoja mmoja.
Mheshimiwa Spika, kwa mamlaka niliyonayo, watu wa Treasury Registrar, mtuletee majibu nije nikae na watu wa Newala na watu wa Lindi, nije niwaeleze kwa nini kiwanda hiki kinakwama? Suala siyo kiwanda kuanza, suala ni kiwanda kuwa endelevu. Kuna mambo zaidi katika tasnia ya korosho na ndiyo tunayahangaikia.
Mheshimiwa Spika, mojawapo ya mambo ya msingi nimezungumza. Nimezungumza mambo ya branding humu, tunapigana kutengeneza brand ya korosho ya Tanzania. Brand ya korosho huwezi kuitengeneza mpaka uzalishe wewe mwenyewe. Tunafanya kazi, lakini kwa Newala na Lindi nimewaagiza wataalam.
Mheshimiwa Spika, kwanza mwekezaji aliyechukua Kiwanda cha Mtama nimweleze Mheshimiwa Mbunge, yuko tayari kukiachia yeye mwenyewe. Kwa hiyo, nawaagiza wataalam wangu waje Jumanne watueleze. Yule mwekezaji, yeye si anataka kukiachia, tumemwambia aje akiachie, tusaidiane na Mheshimiwa Mbunge ili tutafute mwekezaji mwingine.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Naibu Spika, napenda nikiri na ninakubaliana naye. Ujenzi wa uchumi wa viwanda endelevu unatokana na viwanda vinayoitwa LGI (Local Grown Industries) siyo hizi FDI. Hawa wanatafuta green pasture, wataondoka na Serikali inalitambua hilo.
Mheshimiwa Naibu Spika, mwaka 2016 tulipaswa kupewa shilingi bilioni 2.4, hatukupewa. Tumeiomba Serikali tupewe shilingi bilioni 7.04; nina imani Serikali itatoa pesa hizo na ninazifuatilia. Napenda niishie hapo na Kamati yangu imefanyia kazi na tusipotoa pesa hizo, hivi viwanda tunavyoita FDI, hao ni kware. Huwezi kulisha kware ukawaacha watoto wa kuku. Naomba niishie hapo.
Mheshimiwa Naibu Spika, suala la vifungashio ni tatizo kwa wajasiriamali wadogo wote. SIDO tumeamua kuwekeza katika kiwanda cha vifungashio na hicho kitatoa vifungashio kwa akina mama wote na wajasiriamali wadogo. Nachukua firsa hii kuwahimiza wajasiriamali wanaoweza kuwekeza kwenye biashara hii wawekeze katika vifungashio. Tunatumia pesa nyingi za kigeni kuagiza vifungashio kutoka nje ya nchi.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Spika, kwa idhini yako napenda nichukue fursa hii kumtambua Mama Malecela kama Malkia wa Tangawizi. Suala la tangawizi amelifanyia kazi sana. Nichukue fursa hii kushukuru Mifuko ya Hifadhi ya Jamii ambayo ameshughulikia pacha wangu, zimetengwa pesa nzuri zaidi ya shilingi bilioni
• kusudi hicho kiwanda kiwe na hadhi ya Kimataifa, kizingatie ubora kama nilivyoeleza. (Makofi)
Mheshimiwa Spika, kuhusu maswali mawili uliyoniuliza, moja la ubora, Wizara yangu inayosimamia SIDO kwa kutambua suala la viwango, maeneo yote ninaojenga sasa katika mikoa yote mipya tunajenga ofisi za SIDO, sheli, maabara, mahali pa kuchakatia chakula kwa viwango vitakuwa ni kipaumbele; Katavi, Rukwa, Geita, Simiyu ndiyo nakwenda kuanza nalo na pesa tayari ninazo kama nilivyoeleza juzi. Kwa hiyo, nitawafundisha wananchi hasa akina mama kuzalisha vyakula kwa viwango vya kuuza Kimataifa. (Makofi)
Mheshimiwa Spika, sasa suala la pili kwamba tutafanyaje, ndiyo tangawizi ilikuwa inauzwa Sh.3,500 najua leo bei imeshuka, sawa sababu mojawapo ni muanguko wa bei za bidhaa, commodity price duniani zote zime-dive. Tutafanya nini?
Kazi ninayofanya sasa ni kutafuta masoko makubwa, masoko mengi ya Kimataifa ile demand pool iwawezeshe wananchi wetu waweze kuuza zaidi lakini zaidi kupitia ESDP II tutaongeza tija (productivity) katika uzalishaji kusudi watu walime sehemu kubwa kwa gharama ndogo ile productivity iweze kupeleka hiyo tangawizi. Kwa sababu kiwanda chako hakina mfano, tangawizi yote itakwenda Mamba, ichakatwe, tupeleke Bandari ya Tanga iende duniani kuuzwa.

WAZIRI WA VIWANDA, BISHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Spika, ningekuwa na uwezo hili ndiyo swali ambalo ningependa nisiulizwe leo. Tunalo tatizo la mbaazi, Mheshimiwa Modi, Waziri Mkuu wa India alikuja hapa na akatuhakikishia soko la mbaazi nchini kwake, wananchi walisikia na mimi siwezi kukana nilikuwa mojawapo ya watu waliowahamasisha wananchi walime mbaazi na wamelima. Kilichotokea kwa maandishi, Serikali ya India imetuandikia barua kwamba haitanunua mbaazi zetu.
Mheshimiwa Spika, Mheshimiwa Rais akanituma India, nimekwenda India na vielelezo kwamba kulingana na mkataba wa tarehe 14 Januari 2000, Tanzania na India tulikubaliana kwenye suala hili mnapaswa mnunue mbaazi zetu. Tukazungumza vizuri na Serikali ya India wakapitia makabrasha yao wakaona kweli kuna haja ya kununua mbaazi zetu. Wakatuuliza takwimu tunazopaswa kupeleka kule, nikaangalia takwimu mara ya mwisho tulikuwa tumepeleka tani 280, tukakisia kwamba tutawaletea tani 300, nikatoka na bashasha na nderemo narudi nyumbani.
Mheshimiwa Spika, baada ya kufika hapa yule Waziri wa Biashara akapandishwa cheo na kuwa Waziri wa Ulinzi ikabidi nifanye kazi sasa ya kuanza kujenga urafiki na Waziri mpya kumueleza katika makabidhiano waweke suala langu. Hapa nilipo kila siku nimeweka Afisa Mkurugenzi anayewasiliana na India kuangalia kitu gani kinachoendelea.
Mheshimiwa Sapika, katika nchi nyingine, watu wako sensitive na watu wao, kilichotokea India walikuwa wana deficit ya tani milioni tano za mbaazi sasa wananchi wao wamelima wame-bridge ile gap na wananchi wa India Serikali haifanyi lolote mpaka iwafikirie wao. Mimi sifanyi protectionism, lakini na mimi nataka kuangalia watu wangu, masoko yangu yanakuwaje ndiyo maana naweza nikafanya mambo mengine mtu anasema Mwijage unakurupuka, hapana, naagalia maslahi ya wakulima wangu na ndiyo maana mimi naonekana kama mtu wa korosho na mimi naangalia korosho zangu ziende namna gani.
Mheshimiwa Spika, hili ndiyo tatizo lililotupata kwenye mbaazi na nalifuatilia na napozungumza Bwana Gugu, Mkurugenzi wa Biashara ya Kimataifa kabla ya saa 6.00 unieleze huyo mhindi ameshasema kitu gani. (Makofi/Kicheko)

WAZIRI WA VIWANDA BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, naelewa na ninaweza kusikia uchungu alionao Mheshimiwa Mbunge kuhusu Wilaya yake na hasa kuhusu maeneo ya pembezoni. Nianze na lile swali ambalo ni rahisi. Nimeshapata mwaliko kutoka kwa Mkuu wa Mkoa wa Mbeya kwa niaba ya Mkuu wa Mkoa wa Songwe, Katavi na Rukwa. Tarehe 6 Agosti, nitakwenda kutembelea mikoa hiyo tukiwa pamoja na shughuli za Nane Nane.
Mheshimiwa Mwenyekiti, kuhusu Sera ya Viwanda (Sustainable Industrial Development Strategy) ya mwaka 1991 – 2020 katika jibu langu nimeeleza, tumegundua mwendo usio sawa katika viwanda vinavyoenea Wilayani. Kutokana na hiyo na kwenye jibu langu nimeeleza na kwenye bajeti yangu nimeeleza, ndiyo maana tunatengeneza mwongozo. Huo mwongozo utaweza kuwasukuma Watendaji wetu wafuate kama mwongozo unavyosema.
Mheshimiwa Mwenyekiti, Mheshimiwa Mbunge, nikuhakikishie nitafanya kazi na wewe na kuhusu suala la tangawizi tuanze shughuli hapa. Nenda kamfuate Mheshimiwa Mama Kilango akueleze alifanyaje kufufua Kiwanda cha Tangawizi na amepata wapi zile pesa shilingi bilioni 1.7 za kuendesha kiwanda cha Same? Akuelekeze, tuanzie hapo. (Makofi)

WAZIRI WA VIWANDA BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, ndiyo. Nina taarifa kwamba tarehe 2 Mei, 2017 Master Plan ya Mtwara ilikamilika. Kilichobaki au jukumu nililonalo na Wizara yangu ni kuendelea na jitihada za uhamasishaji. Nimeshaanza uhamasishaji Mheshimiwa Mbunge, juhudi zako za kunipa kwanja cha bure kwa ajili ya kujenga Kiwanda cha Sulphur siyo kwamba nimenyamaza, tunapambana kuweza kuwaleta hao wawekezaji. Niseme kilichobaki ni uhamasishaji.
Mheshimiwa Mwenyekiti, Mtwara naendelea kuhamasisha, iko kwenye ramani yangu, ni eneo ambalo liko tayari kwa ajili ya uwekezaji. Wawekezaji watakuja Mtwara.

WAZIRI WA VIWANDA BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, viwanda vya kukoboa mpunga ni viwanda vidogo na viwanda vya kati. Ni viwanda vyenye thamani kati ya shilingi milioni tano mpaka shilingi milioni 200.
Mheshimiwa Mwenyekiti, nitakachofanya kwa ajili ya wajomba zangu, ni kuwahamasisha wananchi. Matajiri wa shilingi milioni 200 tunao, badala ya kuwekeza kwenye malori, ni kununua dryer. Nitoe taarifa, kwa nini mchele wetu wa Tanzania unakataliwa nje? Ni kwamba tunashindwa ku- control moisture content. Nimeshamweleza hata rafiki yangu pale Mheshimiwa anayependa kula sana pepeta, nimeshamweleza kwamba control moisture content. Kwa hiyo, moisture content inauzwa dola 50,000, kinu kinauzwa dola 100,000. Tunaweza kufanya hivyo.
Kwa hiyo, Mheshimiwa Mbunge nitasaidiana na wewe na tulishafika pazuri, sitaki kukurudisha kwenye historia; tutaweza kuhamasishana. Hivi viwanda vya shilingi milioni 200, shilingi milioni 300 au shilingi bilioni moja, msitafute wageni, tunavimudu.
Mheshimiwa Mwenyekiti, Mheshimiwa Waziri wa Fedha na Mipango amezungumza hapa, ziko benki, tunavimudu na tutawasimamia. Ndio nyie wenye kuwekeza. Wale wengine watakuja baadaye, lakini watu wa kuwekeza ni sisi. (Makofi)

WAZIRI WA VIWANDA BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, ndiyo, Mradi wa Kiwanda cha Matunda Handeni bado upo. Mwekezaji ambaye anawekeza kiwanda, anayelima Bwana Roy Nightingale ameshaanza kuzalisha ndizi kwa ajili ya kiwanda hicho. Sasa ndizi zake zinauzwa kwenye Kiwanda cha Elven.
Mheshimiwa Mwenyekiti, nisamehe kitu kimoja, niwaelezee kiwanda cha Elven. Kiko kiwanda kinakausha matunda na matunda hayo yanauzwa Ulaya, kiko sehemu ya Bagamoyo juzi nimekikagua pamoja na Mkuu wangu wa kazi.
Mheshimiwa Mwenyekiti, Watanzania mpaka ninapozungumza hatuwezi kutosheleza kiwanda hicho kwa matunda. Kwa hiyo, wakati matunda yenu mtayauza Bagamoyo, Kiwanda chenu cha Nightingale, mwekezaji binafsi kinaendelea. Ni matatizo ya kifedha lakini nitaendelea kusimamia na wewe tushirikiane, kiwanda hicho ningependa kuona kinajengwa na kufanya kazi. (Makofi)

WAZIRI WA VIWANDA BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba unitendee haki. Naulizwa mara ya pili swali hili. Mimi ni muumini wa Muammar Gaddafi, alianza kujenga mbali na kwao, akamalizia kwao.
Kuhusu Kagera, mapping ya viwanda Kagera, naomba nitoe jibu. Kagera ina fursa ya kujenga viwanda vya maziwa. Kinachofanyika sasa, tunatafuta mwekezaji wa kuweka Kiwanda cha Maziwa ili sasa soko lije livute uzalishaji. Tulikuwa na ufugaji wa ng’ombe, hatukufanya vizuri, sasa tunatafuta wawekezaji waweke viwanda vikubwa vya maziwa, ni rahisi kwa uoto wa Kagera kuweza kufuga ng’ombe wa maziwa, mkapata maziwa na by product.
Mheshimiwa Mwenyekiti, nikueleze, wapo vijana wajasiriamali na tumeshawaelekeza mahali pa kwenda kusudi waweze kujasiria. Shangazi usiwe na wasiwasi siwezi kuwa ngariba wa Kilwa. (Makofi)

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, hili swali limejirudia. Viwanda anavyovizungumza, Viwanda vya Asali, vya Ulezi, vya Mahindi ni viwanda vidogo, vya kati na viwanda vikubwa. Kiwanda alichokijenga Mheshimiwa Aeshi chenye thamani ya dola milioni za Kimarekani, ni kiwanda kikubwa.
Kwa hiyo, ninachokwambia, tuhamasishane sisi tujenge viwanda. Msitafute mtu kutoka nje aje achume sisi tumeshahangaika. Viwanda hivi vya shilingi milioni 400 au shilingi milioni 500 tunavimudu.
Mheshimiwa Mwenyekiti, niwaeleze, itafika wakati tutaweza kulazimishana mtu asitoe mahindi Rukwa kuyapeleka Dar es Salaam, tengeneza product, zi-brand; regional branding. Brand unga wako kule upeleke mjini chakula, msipeleke ajira mjini. Ndivyo nilivyozungumza kwenye bajeti yangu na tukubaliane tuanze, hatujachelewa.
Mheshimiwa Aida, kiwanda kidogo cha shilingi milioni 500 unakimudu. Kama hujui fursa uliyonayo, njoo nikuelekeze namna ya kuzipata.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Issaay, kuhusu vifaa vya madini ya ujenzi, kwa mamlaka niliyonayo namuagiza Mkurugenzi anayeshughulikia viwanda aandae safari ya wataalam kwenda kuangalia fursa zilizoko kule na awapeleke wawekezaji kule Mbulu kusudi mimi nikienda, niende kufungua na kuzindua kiwanda hicho.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, ndio. Natambua na kumbukumbu zinaonesha kwamba viwanda vingi vilivyopo Mbeya vilikufa na vilipokufa vilibinafsishwa na kupeleka miliki kwa watu wengine, watu binafsi.
Mheshimiwa Mwenyekiti, napenda kutoa taarifa ya awali kwamba Treasury Registrar kwa kushirikiana na Wizara za kisekta wanafuatilia ikihusisha uhamishaji wa miliki ambayo ni masuala ya kisheria kusudi waweze kuvirudisha hivyo viwanda kwenye wamiliki wapya.
Mheshimiwa Mwenyekiti, napenda niwaeleze Waheshimiwa Wabunge, mtu aliyeuziwa kitu kwa mkataba huwezi kumnyang’anya hivi hivi, labda tubadilishe matumzi ya sheria, siyo kitu rahisi.
Ningependa tuwanyang’anye mara moja, lakini siyo kitu rahisi. Tunachofanya zaidi pamoja na kuwanyang’anya, tunajaribu kuangalia namna gani rasilimali zile zinaweza kutumika kuzalisha.
Mheshimiwa Mwenyekiti na Waheshimiwa Wabunge, kwa uelewa zaidi, someni vision 2025 mjue kwa nini viwanda vilikufa? Vingine vilikufa kwa sababu pale vilipojengwa, havikustahili kujengwa.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, namsukuru Mheshimiwa Bulembo. Hilo la kwenda Busheregenyi kwa bibi zangu halina mjadala, lakini napenda nikueleze kwamba ninaye mwekezaji sasa katika maeneo hayo ambaye anataka kuingia ubia na Jeshi la Magereza sehemu Kitengule, kushirikiana na Jeshi la Magereza kutumia uoto ule kuweza kulima miwa ya kuzalisha sukari. Kwa hiyo, tutalijadili mimi na pacha wangu, yule mwekezaji yupo serious anataka kuwekeza.
Mheshimiwa Mwenyekiti, tunatafuta wawekezaji lakini Waheshimiwa Wabunge muelewe, mwekezaji humleti leo akaanza leo. Mkijua huo mchakato wa kuweza kuchukua ardhi mpaka kuzalisha, ndiyo maana nikaanzisha ule utafiti wa wepesi wa kufanya biashara. Ndiyo mambo ambayo tunayarekebisha na tutayarekebisha kusudi angalau wawekezaji wachukue muda kidogo.
Mheshimiwa Mwenyekiti, suala na Mheshimiwa Bulembo ni kwamba Busheregenyi mnaweza kupata huduma Kagera Sugar na mkapata huduma Magereza watakapokuwa wameanzisha kiwanda wale wawekezaji.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, ndiyo wapo wafanyabiashara, wakandarasi ambao wamefanya kazi na Serikali na wanadai stahiki yao, Serikali itawalipa. Utaratibu wa Serikali unapitiwa na Mheshimiwa Waziri wa Fedha amekuwa akilisema mara kwa mara kwamba jambo kubwa ni kufanya uhakiki na kadri uhakiki unapofanyika hao watu wanalipwa na niwahakikishie kwamba Serikali itawalipa.
Mheshimiwa Mwenyekiti, kuhusiana na vivutio, sasa hivi kuna vivutio, suala la muhimu kwa wafanyabiashara wa Tanzania au kwa Watanzania ambao wangependa kupewa vivutio maalum waone hivi vivutio vilivyopo watuambie ni wapi sio vizuri. Hatuwezi kubadilisha vivutio, kwanza anza utuambie hiki siyo kizuri hiki ndiyo kizuri ndiyo tutabadilisha.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, Mfuko wa NEDF kama mlivyoona taarifa ambayo imekuja pekee ni mfuko ambao unawachangamsha wawekezaji ukitoa mikopo mbalimbali. Katika mwaka wa fedha tunaomaliza tulitengewa shilingi bilioni 2.4, pesa hizo hazijatoka, lakini mwaka huu haujaisha. Nina imani hizo pesa zitakuja katika mwaka huu wa fedha na nimemkumbusha Waziri wa Fedha kwamba fedha hizo Wabunge wanazihitaji haraka wazipeleke Majimbo. Nina imani kabla jua halijazama pesa hizo zitapatikana.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, Mheshimiwa rafiki yangu Alhaj ametaka kujua kauli ya Serikali. Tunalitambua tatizo la upatikanaji wa ardhi, ndiyo maana si mara moja Mheshimiwa Waziri Mkuu na Ofisi ya TAMISEMI wametoa maelekezo kwa mamlaka za Mikoa na Wilaya, watenge maeneo kwa wale walio tayari waweze kuwekeza mara moja. Nirudie, Wakuu wa Mikoa, Wakuu wa Wilaya, tengeni maeneo yule anayetaka kuwekeza msimsubirishe.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, ushirikiano, vile vyama vyenu vya MUVYULU vimekwenda mahakamani. Kwa sababu kesi iko mahakamani, suala lako (a) na (b) mimi mikono yangu inakuwa nje, siwezi kuliingilia. (Makofi)

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, Mheshimiwa Mbunge ameuliza swali lake ili kuweka msisitizo. Tumeshakubaliana kwamba tutakwenda kwenye Jimbo lako tuweze kuona hilo suala tulishughulikie. Kwa hiyo, hakuna tatizo Katavi na Rukwa, nimeshazungumza, mikoa yote miwili nitakwenda pamoja na ule mwongozo niliowatolea. Kwa hiyo, masuala yenu nitayashughulikia, tutajipanga upya.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, aya ya mwisho katika swali nililolijibu nilisema Serikali inafuatilia hizi changamoto au migogoro kwenye viwanda vya chai. Sitaki kusema zaidi, lakini yule aliyeleta mgogoro, aliyehusika kwenye mgogoro wa Lupembe ndiyo yule anayehusika na kwenye mgogoro wa Mponde. Sasa sijui kuna nini! Niko chini yangu na juzi nilikuwa Tanga, nimewaeleza kwamba tutalifuatilia.
Mheshimiwa Mwenyekiti, nimpe taarifa Mheshimiwa Shangazi kwamba katika Wilaya yake, Halmashauri sasa inakwenda njia ya pili kuanzisha kiwanda. Nimewaelekeza waende TIRDO wawaongoze namna ya kutengeneza kiwanda kingine, lakini Serikali inafuatilia.
Mheshimiwa Mwenyekiti, kama nilivyosema, jambo la kusikitisha, anayelalamikiwa Kusini, ndiye anayelalamikiwa Mashariki.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, ametaka kujua achukue kauli ipi ya Serikali kati ya jibu nililompa tarehe 19 Aprili na hili ninalompa leo. Katika jibu langu nimeeleza kwamba Serikali imechukua hatua ya kupitia makubaliano na mwekezaji ili kuhakikisha kwamba uwekezaji unaowekezwa unakuwa na manufaa kwa Watanzania na kwa mwekezaji. Mheshimiwa Ngalawa huo ndiyo mchezo wa siku hizi, Serikali itahakiki kuhakikisha uwekezaji unaowekezwa unaleta tija kwa mwekezaji na kwa Watanzania. Naogopa usije ukanirudia mwaka 2030 nikiwa Mbunge niko hapa Waziri ukaniuliza mbona mmeacha mashimo Ludewa, nitashindwa kukujibu.
Mheshimiwa Mwenyekiti, kuhusu kulipa fidia Serikali, nina imani hii timu yangu inayofanya kazi, nayoisimamia mimi mwenyewe, hatuondoki hapa Bungeni bila kukubaliana. Wawekezaji wako Dodoma, watendaji wangu wote wako Dodoma, mimi nawasimamia mwenyewe lazima tukubaliane Mchuchuma na Liganga ianze.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, kuhusu Uyui, kwenye kongamano nililolisema ambalo analisimamia Mkuu wa Mkoa na Meneja wa Tan Trade na mimi nitakuwepo. Kwa hiyo, nitakwenda Uyui na wataalam tutaangalia hali itakavyokuwa na tutaweza kuwashauri namna ya kufanya.
Mheshimiwa Mwenyekiti, si wawekezaji wote wanakiuka, mmoja anayekiuka umlete tutamshughulikia, ni case by case. Wawekezaji si wabaya, wawekezaji ni wazuri lakini yule anayekiuka tutamshughulikia kulingana na tukio lenyewe.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, taasisi zote hizi mbili ziko chini yangu, kwa Kiswahili cha kawaida TIC ni receptionist, EPZ ndiyo anaandaa kama ni ubwabwa kwenye meza. Kwa hiyo wote wanashirikiana, ni mkono na mdomo. TIC ni receptionist, ni mpiga sound anakaribisha watu, EPZA anaweza kuwatendea inavyobidi. (Kicheko/Makofi)

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, kuna msemo kwetu unasema mwenye shibe hamjui mwenye njaa. EPZA kuna viwanda vinaajiri vijana zaidi 3,000, mimi naomba kama kiwanda hicho kingehamia kwetu nikaajiri vijana 3,000. Urafiki inatoa ajira, inaweza kuwa na upungufu yale specific uyalete kwangu niyashughulikie. Wawekezaji wote ni wazuri yule aliye mbaya mumlete kwangu, lakini hao 1,800 na Ofisi ya Mheshimiwa Waziri Mkuu upande wa Ajira wanaajiri vijana 400 kila baada ya miezi minne. Narudia tena na sifichi ningeomba hao watu wangekuwa kwenye Jimbo langu naajiri vijana wangu 400 kila mwezi, usikufuru Mheshimiwa Kubenea.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Naibu Spika, hatunyang’anyi watu viwanda, hakuna mtu aliyebinafsishwa kiwanda atanyang’anywa, ila kama kiwanda kikikushinda nakushauri na nakuambia umpe jirani yako. Nimekuwa nikilisema ni kama tulivyolelewa sisi na nyanya zetu, ukiwa na nguo ikikubana usiichane, mpe mwenzio avae na viwanda hivi vitafanya kazi.
Mheshimiwa Naibu Spika, kuhusu Kiwanda cha Urafiki nimesema ni kiwanda cha kihistoria, tulipobinafsisha viwanda, viwanda viwili vilikuwa na maneno na Mwalimu alivisemea, Mwalimu alipinga kubinafsisha Kiwanda cha Bora akasema gharama ya kubinafsisha Bora inazidiwa hata na bei ya plot pale Pugu Road wakampa majibu yake.
Mheshimiwa Naibu Spika, alipokuja kwa Urafiki akasema mwende kwa Wachina na katika jibu langu nimeeleza mlolongo tunaoufuata kupata partner mpya. Partner mpya sitaki kuendelea zaidi kwa sababu sasa tuna- negotiate na chini ya uongozi wa Kamati yangu ya Biashara unakwenda kupata deal nzuri, Kamati ya Viwanda na Biashara tumiliki zaidi na Mchina amekubali kutupa percent kubwa karibu 75 percent. Kwa hiyo, tutakuwa na umiliki tutaweza kuamua kiwanda kiwanda kiende vipi, tutakujengea Urafiki nzuri Mheshimiwa Kubenea, nataka kuona watu 8,000 wanafanya kazi pale. (Makofi)
Mheshimiwa Naibu Spika, sasa suala la waliokwenda, hili suala limetolewa maamuzi na CAG. CAG aliyoyaona ukiyaona utalia Kubenea. Kwa hiyo, kila mtu ambaye alihusika katika kutuingiza kwenye dhahama hii rungu litamshukia kama mwewe. (Makofi)

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Naibu Spika, Mheshimiwa Mbunge anasema yalikuwepo malalamiko; yalikuwepo malalamiko wakati ule sasa hayapo. Yeyote anayetaka kuwekeza anione mimi, kama upo mkoani muone Mkuu wa Mkoa, kama uko Dar es Salaam nenda Ofisi yangu ya Dar es Salaam. Mkuu wa Mkoa amepewa mamlaka ya kukaribisha wawekezaji na Mheshimiwa Rais amesema mwekezaji atakayekwamishwa mkuu wa mamlaka awe Wilaya au Mkoa ajione hayupo salama. (Makofi)
Mheshimiwa Naibu Spika, kama ulivyosema Mheshimiwa Mbunge yalikuwepo, sasa yamekwisha. (Makofi)

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, kwanza nipende kumshukuru Mheshimiwa Mbunge kwa jinsi anavyofuatilia suala hili; lakini na yeye amekiri kwamba uhakiki ulifanyika kufuatilia wale waliopunjwa. Hapa tatizo kama nilivyosema kwenye suala la msingi ni ukosefu wa pesa za kutosha kutoka kwenye Bajeti ya Serikali kufidia maeneo ya kiuwekezaji.
Mheshimiwa Mwenyekiti, sasa kwa sababu Serikali imeshapata njia hii ya pili ya wabia watatu kutafuta pesa, nimshauri Mheshimiwa Mbunge tuendelee kushirikiana kusudi tupate fedha za kuweza kuwafidia kila mtu aridhike kusudi mradi wetu uweze kufanikiwa.
Mheshimiwa Mwenyekiti, suala la pili kuhusu tamko la Mheshimiwa Rais. Tamko la Mheshimiwa Rais ni maelekezo, watu wa EPZA, watu wa halmashauri na hapa kunapashwa kuingia wananchi, watakaa kusudi watekeleze tamko la Mheshimiwa Rais. Jambo ambalo ningependa Watanzania walielewe lile eneo limeamuliwa kwamba ni Export Processing Zone. Sasa kuna mchakato unapaswa ufanyike kusudi wewe ukawekeze vinginevyo; lakini kwa mamlaka niliyonayo EPZ na halmashauri na wananchi na wewe Mbunge tutakaa chini tuangalie namna ya kuwekeza kwa manufaa ya watu wote.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, ndiyo, Serikali inadaiwa na Serikali sasa tunaongeza jitihada za kuhakikisha kwamba kila stahili ya Serikali inakusanywa na kile kitakachokusanywa ndicho kitawalipa wale. Hatujawalipa wale kwa sababu na sisi hatujalipwa kuna watu hawapendi kulipa kodi, hata ukisoma easy of doing business Tanzania tunafanya vibaya kwa sababu watu hawataki kulipa kodi, lakini katika nchi nyingine huwezi kupewa haki nyingine hata kwenda kuchumbia kama huwezi kuonesha tax clearance.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, nachukua fursa hii kumshukuru Mheshimiwa Tweve kwa swali zuri.
Kuanzia mwaka 2017 maelekezo ya Serikali ni kwamba Shirika la TanTrade lina jukumu la kuhakikisha kwamba linatafuta masoko ya mazao na bidhaa zote za Tanzania na lina wajibu wa kuhakikisha linatengeneza mtandao kupitia Halmashauri za Wilaya kwamba waweze ku-identify wakulima wana nini na masoko yako wapi?
Mheshimiwa Mwenyekiti, utaratibu tulionao sasa ni kwamba Wizara yangu kwa kushirkiana na Wizara ya Kilimo na Mamlaka za Serikali za Mitaa, Maafisa Biashara ngazi ya Wilaya watakuwa waki-link na TanTrade na hizi Wizara za kisekta katika kuhakikisha kwamba wakulima wanapata masoko ya mazao yao. (Makofi)

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba nijibu swali la nyongeza la Mheshimiwa Hawa Ghasia kama ifuatavyo:-
Mheshimiwa Mwenyekiti, ni juhudi gani, kama swali la msingi ilivyoelezwa Kiwanda hiki cha Masasi kimekwama kwa sababu ya shauri lililopo mahakamani. Lakini katika mfumo huo kuna viwanda vingine vipo mahakamani, katika sekta ya korosho ninavyo viwanda ambavyo nimehakikisha mwenyewe wamiliki wake wameshaanza kutengeneza mipango ya kuviendeleza ikiwemo kuleta mitambo.
Mheshimiwa Mwenyekiti, Mitambo nimeiona mwenyewe kuanzia hivi vya Kibaha mpaka vya Liwale one, kwa hiyo juhudi zinafanyika kuendelea kuwafuatilia hawa wawekezaji ili waweze kuvirudisha katika njia ya kufanya kazi viwanda hivi, ikiwa ni pamoja na kutafuta mitaji, kwa hiyo, juhudi hizi za kuhakikisha vinafanya kazi tutahakikisha zinaendelea.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Spika, ni kwamba tumekuwa tukiwekeza bila kuwa na andiko la kitaalam, hapana, lilikuwepo, lakini hii ni biashara, biashara siyo static. Kilichobadilika ni kwamba huwezi kuendesha kiwanda kile kwa kutegemea ruzuku. Ule mradi ni bankable, ni rahisi ukaelezea kwamba una kiwanda kile, Tanzania kuna soko la matairi 44,000,000 kwa span ya miaka mitatu, soko lenye uwezo wa trilioni 1.18.
Mheshimiwa Spika, kwa hiyo, tunataka andiko, TIB ihusishwe, pesa zikopwe kwenye benki za nje zinazotoa riba ndogo, twende kwa mtazamo huo. Ndiyo maana nataka kuitoa kwenye ruzuku, huwezi kuendesha kiwanda kwa ruzuku. Amezungumza Mheshimiwa Bashe jana hapa, ruzuku ya Serikali iende kwenye mambo ya jamii.
Mheshimiwa Spika, namba mbili, maslahi ya watu wa Arusha. Maslahi ya Watanzania wote yatazingatiwa. Maslahi yanakuja wapi, kiwanda kikishatengenezwa kwa menejimenti ni mali ya Serikali. Tunakolenga maslahi ya Watanzania wote yatapatikana, moja kwa ajira lakini pili kiwanda kile kinaweza kuuza hisa Watanzania mkaki-own kama mnavyo-own TBL, mnavyo-own cement.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Spika, naomba nijibu swali la nyongeza la Mheshimiwa Paresso. Napenda niseme ukweli, sipo hapa kudanganya watu. Sina kumbukumbu kwamba Kiwanda cha Phillips kilikuwa cha Serikali lakini hoja ya Mheshimiwa Mbunge ni kuona Arusha inapata viwanda.
Mheshimiwa Spika, Mheshimiwa Mbunge anawahisha shughuli, nimekuwa Arusha mara tano tangu niwe Waziri, nimeupendelea Mkoa wa Arusha. Napenda kusema kwamba viwanda vitaanzishwa na vitaanzishwa kwa Watanzania kuhamasishwa kushiriki katika viwanda.
Mheshimiwa Spika, Kiwanda cha Maziwa ni kiwanda kidogo na tunao mkakati wa kuanzisha Viwanda vya Maziwa, Viwanda vya Ngozi na Viwanda vya Viatu. Kwa hiyo, wakati utakapofika kila mkoa utapata dozi yake na viwanda vitaanzishwa kiuchumi. Bahati mbaya kuna watu hawataki viwanda, hatutapeleka viwanda pale wasipovitaka.
Mheshimiwa Spika, ahsante.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, ile dhana ya kutumia vyuma chakavu ambavyo kimsingi vinakuwa havitakiwi kwenda kuviyeyusha na kutengeneza chuma ni wazo zuri. Tatizo lililopo ni kwamba watu wenye tamaa, wahalifu ndiyo wanaharibu ile dhana nzuri, hawa ni wahalifu kama wahalifu
wengine. Sasa chombo cha awali cha kuweza kuzuia watu hawa ni wananchi, kama inavyosema Katiba ya nchi yetu, ulinzi wan chi hii ni jukumu la wananchi.
Mheshimiwa Mwenyekiti, sasa kwenye ile
miundombinu mikubwa kama ile ya TANESCO nilivyosema, TANESCO anaweka ulinzi akisaidiana na wananchi walio wema. Nina imani huo ndio mfumo mzuri wa kuweza kulinda miundombinu yetu Tanzania nzima, Wizara yangu au Serikali
haiwezi kutengeneza polisi wa kulinda vyuma kuanzia vile vya taasisi mpaka vyetu binafsi.
Mheshimiwa Mwenyekiti, utaratibu wa kutofautisha, kama ilivyo kwa wale wanaoharibu miundombinu kwenda kujipatia pesa wapo hata wenye viwanda ambao wanapokea vyuma ambavyo wazi kabisa vinaonekana vimetoka kwenye miundombinu ya Serikali au ya watu, hao
mimi ndio nakula nao sahani moja. Ma-inspector wangu wanatembelea viwanda hivyo na ni vichache vinajulikana na naendelea kuwapa elimu, atakayebainika atajuta kwanini alifanya hivyo.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, Mradi wa Mchuchuma na Liganga; katika mpango wa Serikali wa miaka mitano wa ujenzi wa uchumi wa viwanda, mchuma na Liganga ipo. Nilipofikia mimi; hili suala liko mezani kwangu. Nimepitia vivutio vyote vya mwekezaji alivyoweka, nimevikamilisha, vinakwenda kwenye mamlaka kusudi waweke sahihi, mwekezaji yuko tayari kuweka fidia na kuweza kuanza. Nikipata sahihi ya mamlaka tunaanza kazi.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, Kiwanda cha Nyuzi cha Tabora kina mwenye nacho (owner) kwa hiyo, mwenye mali anapoibiwa mimi siwezi kwenda kuangalia mali yake yule, lakini taarifa nilizonazo kutoka kwa mwenye kiwanda ameniambia amepata soko la nyuzi na kiwanda hicho kitaanza kazi. Kwa hiyo, mimi naweza kumbana yule kwa kupitia msajili wa hazina kwamba aanze kazi na ndio wajibu wangu. Sasa kama alizembea, mali ikaibiwa mle hilo nadhani ni suala la kila abiria achunge mzigo wake.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mbunge najua una imani na mimi. Sasa upele umepata mkunaji, safari hii unaletwa chini ya uongozi wangu.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba nimjibu Mheshimiwa Aisharose maswali yake mawili ya nyongeza na nianze na hili la pili ambalo ni rahisi. Mfuko wa SME Guarantee Scheme umeshafika Singida.
Mheshimiwa Mwenyekiti, ninachoweza kusema kwa sababu yeye anashughulika na akina mama na vijana,
namuagiza Meneja wa Singida awasiliane na Mheshimiwa Mbunge, halafu namuagiza Mkurugenzi Mkuu wa TEMDO wawasiliane, zile mashine zinazotengenezwa na TEMDO huyu mama ndiye awe mhamasishaji wa kuwaonesha watu namna gani wakope. Tumeshusha riba mpaka 17%. Mashine ya kwanza Singida uanze nayo wewe, utembee kijiji kwa kijiji ukiwalenga vijana na akina mama.
Mheshimiwa Mwenyekiti, kama nilivyosema kwenye swali langu la msingi ni kwamba Singida tayari wako kwenye
uchumi wa viwanda. Tumeshatenga maeneo ya kujenga viwanda na Mbunge wa Singida, Mheshimiwa Kingu,
anajasiria kupitia e-scheme, mradi wa kiwanda cha maziwa.
Kwa hiyo, Singida viwanda siyo jambo geni, tunahangaika Singida kwenye viwanda kuona ile malighafi ya saruji kama tunaweza kutengeneza kiwanda angalau cha ku-blend saruji kutafuta crinker na kuchanganya. Kwa hiyo, Mheshimiwa Mbunge tuwe wote, Singida wako kwenye viwanda.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, pamoja na jibu langu, napenda niseme mafuta yote ya alizeti na yale ya ufuta yote ni mazuri.
Kwa hiyo, wananchi waende kuyatumia, ilimradi yazalishwe Tanzania.
Mheshimiwa Mwenyekiti, kuhusu viwanda vidogo vidogo, namshauri Mheshimiwa Mbunge awasiliane na SIDO.
Nina Meneja mzuri wa SIDO, Lindi na kwa sababu hili liko kwenye mamlaka yangu, mradi wa SME Guarantee Scheme unahusisha na Mkoa wa Lindi.
Kwa hiyo, Mkurugenzi wangu anayeshughulikia mpango huu, ahakikishe na Lindi inakwenda kule kwa sababu Tanzania tunaagiza mafuta mengi ya kula. Tunaconsume tani 400,000 kwa mwaka, lakini karibu 70%
tunaagiza nje. Mafuta ya kula ni commodity ambayo inachukua pesa za kigeni ikiwa ni namba mbili baada ya
mafuta jamii ya petroli.
Kwa hiyo, Mheshimiwa Mbunge, unalisaidia Taifa lako, tukamue mafuta hapa, tujitosheleze, tuokoe pesa za kigeni.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, mojawapo ya maagizo niliyopewa katika Wizara yangu pamoja na Treasurer Registrar ni
kuhakikisha vile viwanda vilivyobinafsishwa au ambavyo havifanyi kazi vinafanya kazi. Zoezi hilo linaendelea.
Mhesimiwa Mwenyekiti, pamoja na kwamba nashindwa kusema ni lini kwa tarehe, napenda nimhamasishe
Mbunge na yeye akimbilie kwenye viwanda vidogo, kwa sababu viwanda vidogo kulingana na taratibu za Bunge,
pesa mnazonipa za NEDF, zinaniwezesha mimi kuweza kutoa vile viwanda vya shilingi milioni 10, shilingi milioni 80 na shilingi milioni 200. Kwa hiyo, Waheshimiwa Wabunge, twende kwenye viwanda vidogo kwa sababu vinaweza kufanya kazi kuanzia ngazi ya familia na vinajenga utamaduni wa Watanzania kumiliki. Hivyo viwanda vingine ni vya watu ambao ni wa kupita.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba kujibu swali la Mheshimiwa Mbunge lile la kwanza ambalo litajibu na namba mbili, kuhamasisha uchumi wa viwanda nchi nzima ni jukumu la Wizara yangu na nitashirikiana na Mheshimiwa Mbunge twende Zanzibar niweze kuhamasisha kwa nguvu ileile ambapo nimeanzia sehemu nyingine. Katika utaratibu huo nitawahasisha wawekezaji ambao najua wapo kusudi tu- take advantage ya karafuu, mwani na michaichai kusudi tu- take advantage ya viungo hivi na manukato. (Makofi)

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, Serikali inashirikiana na wananchi kutafuta wawekezaji, mamlaka ya Mkoa kwa kushirikiana na SIDO na Tantrade inatafuta wawekezaji.
Mheshimiwa Naibu Spika, nirudie, wawekezaji wa kiwanda cha tangawizi ni sisi wenyewe, kiwanda cha tangawizi kinahitaji pesa isiyozidi millini 200 au 500, hii watanzania wa kawaida wanaimudu. Kwa hiyo wawekezaji wa viwanda vya tangawizi millioni 200, 300, 400, 800 kiwanda cha kati sisi tunaweza.
Mheshimiwa Naibu Spika, namba mbili ambayo inaendana na namba moja, Mheshimiwa daktari kepteni ni kwamba nawasiliana na Mkuu wa Mkoa wa Kagera kati ya mwezi wa saba mpaka wa nane litaendeshwa kongamano kubwa la wafanyabiashara na wawekezaji. Na mimi ni mdau wa Kagera tutasimama wote nikitoka hapo nakwenda Kigoma nitakayoyasema Kagera nitayasema Kigoma tuchangamke sisi wenyewe tuwekeze.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, ndiyo, mpango wa Serikali kwa Mkoa wa Kigoma ni kuainisha kaya 100,000 ambapo kila kaya itapanda michikichi na tunawasiliana na Wabunge wa Kigoma akiwemo Mzee Nsanzugwanko na Mheshimiwa Peter Serukamba ili tuweze kupata vikonya vya kupandikiza kutoka nchi za Malaysia ambazo zitatumia kituo cha Arusha kuzalisha vikonya zaidi kusudi tuzalishe miche ya michikichi tuwagawie wananchi kwa bei nafuu tofauti na shilingi 5,000 ambazo mnanunua mchikichi, tunakuja Kigoma.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, kazi ninayoweza kumuahidi ni kwamba tutawafundisha zaidi wafanyabiashara namna ya kutafuta masoko, na watu wa Serikali ya Sudan Kusini wameonesha nia ya kununua bidhaa direct kutoka Tanzania. Vitunguu vyetu vilikuwa vinatoka hapa vinakwenda nchi nyingine, nchi nyingine inauza Sudan, kwa hiyo tutasaidiana kutafuta masoko, humu ndani na nchi kama nilivyoitaja hii ya Sudan.
Mheshimiwa Naibu Spika, kuratibu hatutaweka mikono kwenye shughuli is a free market tutaliacha soko liende lenyewe lakini mimi na wewe tutawafundisha watu wetu mbinu za kuweza kutafuta masoko ya nje, kuna soko kubwa. Vilevile nichukue muda huu kuwaomba wafanyabiashara wote wa Tanzania, kuna soko la vitunguu na viazi mbatata mwezi Mtukufu wa Ramadhani kwenye Kisiwa cha Pemba. Wajaze majahazi na vyombo vyote wapeleke, soko liko Pemba kule.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, nashukuru kwa kunipatia fursa nijibu swali la Hajat Saumu. Ilibidi aweke kiangalizo kunieleza mwani inalimwa wapi, mimi kwetu ni Pemba mama yangu anaitwa Mariam huyu unamfahamu, kwetu ni pemba kwa hiyo na mimi mambo ya mwani nayajua.
Mheshimiwa Mbunge ni kwamba nilikuwa Tanga juzi kwenye maonesho ya Kimataifa. Tija ya mwani ni kutengeneza kiwanda cha kuongeza thamani, na kiwanda cha kuongeza thamani ni kiwanda kidogo ambacho Mheshimiwa Mbunge unakimudu. Ninapoendelea na juhudi za kuhamasisha viwanda vidogo na vile vya kati, tunakwenda Tanga kuhamasisha namna ya kuongeza thamani kwenye mwani, hiliki na mdalasini ili tuweze kupata soko. Soko la bidhaa za wakulima ni kuziongezea thamani.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, wakulima wa Tanzania wana uwezo na wanaelewa, kinachoamua ushindi ni mahitaji ya soko (the market pool). Kwa hiyo tulichofanya, jambo la kwanza; Serikali kwa kushirikiana na Mbunge Mheshimiwa Anne Kilango tunaweka bilioni 1.7 kwenye kiwanda cha Tangawizi cha Same, tuchukue tangawizi yote tuichakate Same, tuweze kwenda kwenye soko. Soko likivuta zaidi wananchi watavutiwa na bei na watazalisha. Watanzania wanajua kinachoamua ni soko, panapokuwa na bei nzuri wananchi watazalisha hawahitaji ruzuku yoyote.
Kwa hiyo tunamuwezesha mama Kilango makusudi, tumempa bilioni 1.7 kiwanda kile cha Same kifanye kazi tutachukua tangawizi yote ikonekana mahitaji zaidi tutaweka Buhigwe, tutakwenda Ileje tutaweka kiwanda basi viwanda vitakuwa vinasababisha wananchi wanalima zaidi.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, kazi ya Serikali iliyofanyika imeandikwa kwenye jibu langu ni kufanya utafiti; na mwaka jana nilipewa shilingi milioni 150 kwa ajili kufanya utafiti na umakamilika kwa hiyo kazi niliyopewa nimemaliza. Kazi ya Serikali ni kujenga viwanda na viwanda vitaendeshwa na Sekta binafsi, mwaka unaokuja 2017/2018 nimeomba pesa shilingi milioni 70 tu nitangaze tender sekta binafsi ifanye kazi.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, jambo linalofanywa na Serikali ya Awamu ya Tano si la kuamka na kufanya. Tunafuata Dira ya 2025, tunafuata Mpango wa Pili wa Miaka Mitano na tunafuata maelekezo ya Mheshimiwa Rais. Imeandikwa katika Mpango wa Pili wa Miaka Mitano kwamba Serikali jukumu lake ni kuweka mazingira wezeshi na kazi ya sekta binafsi ni kujenga viwanda. Sasa sisi Tanzania sisi Serikali ya Awamu ya Tano tunajenga viwanda sisi sekta binafsi sisi ni Serikali tunakwenda pamoja huwezi kutenganisha sekta binafsi na Serikali. Huyo anatengeneza mazingira wezeshi huyu anajenga. Huyu anachota maji, huyu anasonga ugali wote mnapika chakula. (Makofi)
Mheshimiwa Mwenyekiti, swali la pili, Mheshimiwa Silinde rafiki yangu usisahau umeme wa Momba kama si Serikali, kama sio mimi nikiwa Naibu wa Nishati usingefika. Tumefyeka msitu, sasa ushukuru kwa kidogo ulichopata nije nikupatie kingine.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, jitihada za uhamasishaji zinaendelea, shughuli zinazofanywa na Wizara ya Mifugo za kuondoa uvuvi haramu zinalenga kuona kwamba katika ziwa letu tunapata samaki wa kutosha ili viwanda vya samaki viweze kujengwa. Lakini yako makampuni ambayo tumeshawasiliana nayo, kiwanda cha kutengeneza maziwa kitajengwa Kagera. Pia kampuni moja kutoka Uganda ya Uvan inataka kujenga kiwanda cha vanilla. Suala la uhamasishaji ni endelevu.
Nipende kukuahidi wewe na Wabunge wenzangu na wananchi katika Mikoa ambayo nataka kufanya kazi nayo ya uhamasishaji ni pamoja na Kagera, Kigoma, Mara, Katavi na Ruvuma. Katika miezi minne ijayo tutafanya kampeni kubwa…
…ya mazao ya shamba ambayo tunataka kuyaimiza yaweze kuzalisha bidhaa za viwandani.
Mheshimiwa Mwenyekiti, kuhusu kuwawezesha wananchi akina mama na akina dada kifedha…

Mheshimiwa Mwenyekiti, ni kwamba tunao mfuko wa NADef. Jambo la muhimu si pesa, jambo la muhimu ni kwenda kupata idea na kupata mawazo SIDO. Mkishapata mawazo kupitia SIDO mtanufaika na mfuko wa NADef lakini iko mifuko mingine ambayo iko chini ya Ofisi ya Mheshimiwa Waziri Mkuu. Nitakapozindua kitabu cha mwongozo wa kujenga viwanda kwa local government katika bajeti yangu siku ya Alhamisi kitabu hicho kitagawiwa mtaweza kujua pesa zinapatikana wapi.( Makofi)

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, ni kweli tunayo sukari nyingi kwenye viwanda vyetu. Kiwanda cha Kagera Sugar kina sukari na imerundikana nje kama ambavyo mmeona kwenye vyombo vya habari. Hali ni hiyo hiyo Kilombero na TPC. Kwa majibu ya swali la kwanza na la pili Serikali tunatambua na kikosi maalum cha Serikali kinafuatilia na kwa ruhusa yako ningeomba nisiende zaidi kwa sababu katika kinachofanyika kuna jinai ndani yake na vyombo vya dola vinafuatilia.
Mheshimiwa Mwenyekiti, nichukue nafasi hii kuwambia wawekezaji wote wa viwanda vyetu Serikali inawafuatilia na itawalinda na wale wanaochezea viwanda vyetu nataka niwahakikishie uchunguzi ukikamilika tutachukua hatua kali. Fair Competition wako kazini, TFDA wako kazi, TAKUKURU wako kazini na watu wa TRA wako kazini. Ni timu makini na niwaeleze kwa utangulizi hili suala lina jinai na anayehusika atakiona cha moto. (Makofi)

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Mwenyekiti, tunayo Kamati kati ya Waziri wa Biashara wa Tanzania (mimi) na mwenzangu wa Zanzibar. Yamekuwepo malalamiko ya wafanyabiashara na kupitia vikao hivyo tunakaa chini na kujadili suala la Kiwanda cha Maziwa cha Bakhresa kilichopo Zanzibar mimi mwenyewe nimekwenda nikakiangalia. Nikakitembelea kiwanda kile, nikaangalia uzalishaji wao ni mzuri na maziwa yamekuwa yanaingia. Tulichokubaliana ni kwamba mtu anapopata tatizo la kukwazwa na watendaji ilitolewa namba maalum na kikao cha Mawaziri wawili kwamba anayekwamishwa awasiliane na mamlaka. Kama kuna tatizo kuhusu maziwa mnijulishe mimi kusudi mimi niende kuwa-task wale wanaohusika. Lakini hao wawekezaji wenye viwanda napenda nikiri kwamba ninashughulika nao.
Mheshimiwa Mwenyekiti, sasa nije kwenye Kiwanda cha Sukari cha Mahonda. Serikali imeamua kusimamia Sekta ya Sukari kwa sababu kupitia sukari tunataka kuzalisha ajira. Kwa sababu ya nia ya kuzalisha ajira na kwa sababu ya fursa ya ajira katika sekta ya sukari hii sukari ni classified product na sasa hiyo Tume ninayowaeleza ikimaliza kazi ndiyo mtakuja kujua maana ya classified product kwamba sukari inakuwa classified. Kiwanda cha Mahonda wake wa kuzalisha ni tani 4,000 mahitaji ya Zanzibar ni tani 20,000. Mimi nawasiliana na watu wa Zanzibar, Waziri wa Zanzibar kwamba azalishe 4,000 auze kwao. Ndiyo!
…ninachozungumza ndiyo…, ngoja niwaeleze…
Mheshimiwa Mwenyekiti, kuna Waheshimiwa Wabunge wanataka kujua ninachokisema.
Ningeomba muwape fursa wale wanaotaka kunisikiliza niwaeleze suala la Mahonda.
Mheshimiwa Mwenyekiti, niku-address wewe Mahonda inazalisha tani 4,000. Itakapokuwa imezalisha tani 4,000 inataka kuziuza katika soko la Tanzania Bara haitazuiliwa, tutakaa chini tuzungumze, lakini huwezo kuwa unazalisha tani 4,000 lakini wewe soko lako ni tani 20,000 halafu wewe unakwenda kuuza tani 4,000 nje hizi nyingine unazipata wapi? Kwa hiyo, ndiyo utaratibu huo.
Mheshimiwa Mwenyekiti, nitatoa taarifa katika Bunge, tunataka ku-classify sukari. Mafuta ya kula ni classified, sukari itakuwa classified kwa sababu tunataka ajira. Niko tayari kulisimamia hilo mpaka nitakapoambiwa vinginevyo. (Makofi)

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Spika, kuhusu kutumia ujazo na uzito katika kupima mazao, marekebisho ya Sheria ya Vipimo Namba. 340 iko mezani kwangu na nimekataa kuisaini ilivyoletwa nikitaka twende kwa uzito, tupime kwa uzito. Nakubaliana na wewe na sitasaini mpaka wataalam wangu wakubaliane twende kwa uzito. (Makofi)
Mheshimiwa Spika, kuhusu vituo vya kuuzia mazao, napenda nimueleze Mheshimiwa Mbunge na Wabunge wote, wakulima wetu tuwahimize warudi kwenye ushirika, washikamane kuwadhibiti wale wanaokuja kunyemelea mazao. Local Government (TAMISEMI), wameshaanza zoezi la kuwa na centers ambako tutaweka mizani, lakini tukiwa na ushirika hao wanaonyemelea ambao wakulima tutaweza kuwadhibiti. Kwa hiyo, ni jukumu letu muisaidie Serikali sisi ndio Serikali twende pamoja tutaweza kuwasaidia wakulima wetu.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Spika, katika jibu langu la msingi nimeeleza kwanini, sukari inayozalishwa Tanzania Bara inakuwa na gharama kubwa. Nimesema tumeamua kusimamia viwanda hivi ili tuweze kuzalisha ajira. Sasa kuhusu kupunguza nimeeleza kwamba ushuru kwa makubaliano yetu ya East Africa ni asilimia 100, tumepunguza kutoka asilimia 100 kuja 25 tumeshapunguza kuja asilimia 25. Kuhusu bidhaa ya Zanzibar kama kuna mfanyabiashara ana matatizo awasiliane na Waziri wa Zanzibar ambaye mimi na Sekretarieti inawasiliana naye. Mimi Zanzibar sina matatizo bidhaa zinakuja zinaingia nchini kama mtu hafuati viwango ana matatizo yake. Lakini TBS ya Tanzania Bara na Viwango vya Zanzibar wanawasiliana haya mambo madogo madogo myawasilishwe kwa watendaji kule na watendaji watayashughulikia, ahsante.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Spika, nimejitahidi kulieleza suala hili ila muda wenyewe hautoshi. Ni kwamba gharama za uzalishaji kwa viwanda vya Bara ziko juu kuliko Zanzibar, naomba nimepewa muda, muache niwaeleze.

WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI:
Mheshimiwa Spika, naomba niwaeleze hili suala sio rahisi namna hiyo mnavyofikiria, ndiyo siyo suala rahisi, I am very good in talking a can talk, simple rahisi, Mheshimiwa Turky ulipopewa kibali na Serikali kuagiza sukari kwa nini wewe ukuuza bei rahisi? (Kicheko)