MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Naibu Spika, ahsante kwa nafasi uliyonipatia ya kuweza kuchangia hotuba ya Mheshimiwa Rais. Awali ya yote nipende kumshukuru sana Mwenyezi Mungu, mwingi wa rehema ambaye amenijaalia uzima na afya njema hatimaye nimekuwa mmoja wa Wabunge wa Bunge la Jamhuri ya Muungano wa Tanzania. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, napenda kuwashukuru sana wanawake wa Mkoa wa Mbeya kwa namna ambavyo wamenipatia kura nyingi ambazo zilisababisha jina langu kupelekwa kwenye Kamati Kuu Taifa. Namshukuru sana Mheshimiwa Rais wetu ambaye ndiyo Mwenyekiti wetu wa Chama Cha Mapinduzi Taifa. Namshukuru yeye pamoja na Kamati Kuu kwa kupendekeza jina langu nami nimekuwa Mbunge sasa. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, pia nikupongeze wewe kwa kuwa Mbunge wa Mbeya Mjini. Mheshimiwa Dkt. Tulia Ackson Mwansasu hongera sana kwa kuwa Mbunge wa Mbeya Mjini na Mbeya Mjini sasa imetulia kama lilivyo jina lako. Napenda vile vile kuwashukuru sana wananchi wa Mbeya Jiji na wananchi wa Mkoa wa Mbeya wote kwa ujumla kwa namna ambavyo waliweza kukichagua Chama Cha Mapinduzi kwa kura nyingi za heshima. Napenda kuwashukuru Watanzania wote kwa ujumla. Tanzania yetu sasa inapendeza, imekuwa ni ya kijani na ina amani ya kutosha. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, napenda kumpongeza sana Mheshimiwa Rais wetu Dkt. John Pombe Joseph Magufuli kwa kazi kubwa nzuri anazozifanya ambapo Tanzania yetu sasa inatambulika dunia nzima na inaheshimika dunia nzima kwa namna anavyoleta maendeleo kwenye nchi yetu. Nawapongeza sana Waheshimiwa Mawaziri na Naibu Mawaziri kwa nafasi zao hizo. Natambua ni watu makini na ni mahiri sana watazitendea haki kwa maana ya kuisaidia Serikali ipasavyo. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa niaba ya wanawake wa Mkoa wa Mbeya katika kuchangia hotuba ya Mheshimiwa Rais, namshukuru sana Mheshimiwa Rais alisema kwamba kwenye hotuba ile atavipa vipaumbele sana vikundi tofauti tofauti kwenye mikopo kwa maana ya kwamba viendelee kusonga mbele. Naomba sana Mheshimiwa Rais kwa hotuba hii awape kipaumbele wanawake wa Mkoa wa Mbeya na Tanzania yote kwa ujumla, maana akiwezeshwa mwanamke, mwanamke ndiyo kila kitu, mwanamke ndiyo mama ambaye anajali familia, anasaidia Watoto, anamjali hata baba pia. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, napenda kuomba asilimia…

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Naibu Spika, kengele imenikatili, lakini nitaandika kwa sababu napenda sana kuongelea habari za wanawake namna gani waweze kusaidiwa.

Mheshimiwa Naibu Spika, naunga mkono hoja. Ahsante sana. (Makofi)

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, kwanza nikupongeze wewe kwa kazi nzuri na namna ambavyo unaliongoza Bunge hili Tukufu. Pia nimpongeze Mheshimiwa Jenista Mhagama kwa vile ambavyo anasimamia Kanuni hapa Bungeni. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, napenda kuipongeza Serikali ya Awamu ya Tano chini ya uongozi imara wa Mheshimiwa wetu, Dkt. John Pombe Magufuli kwa namna ambavyo ameweza kufanikiwa kuingia katika uchumi wa kati kabla ya kipindi kilichokuwa kimetazamiwa. Kwa namna ambavyo tumeweza kuingia kwenye uchumi wa kati Benki ya Dunia wameshangazwa na kasi ya Mheshimiwa Rais wetu, Dkt. John Pombe Magufuli. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, hata hivyo, naomba kuishauri Serikali iendelee kuweka mkazo kwenye Halmashauri zetu ili ziweze kuwekewa fedha za kutolewa kwa wanawake, vijana na watu wenye ulemavu ili wawe kuendesha maisha yao.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ili tuweze kufanikiwa zaidi kwa namna ya kuendelea kumpongeza Mheshimiwa Rais kwenye uchumi wetu wa kati, ili kasi iendelee kuhusiana na namna ya kutoza kodi kwa wafanyabiashara, naomba elimu kwa upande wa wafanyabiashara imekuwa ni ndogo. Kipindi cha nyuma mfanyabiashara anapokuwa anafanya biashara mfanyakazi wa TRA alikuwa ni rafiki wa mfanyabiashara lakini sasa hivi hali imekuwa siyo, wafanyabiashara wamekuwa wakilalamika sana. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, hivyo napenda kuishauri Serikali kuanzia elimu ya msingi, sekondari na vyuo ikiwezekana kuwe na elimu kuhusu kodi kwa maana Mtanzania yeyote pindi anamaliza chuo asijute kwamba anaonewa namna ya kutoa kodi aone ni uzalendo kutoa kodi kwa maana ya kuendesha nchi yetu. Maana nchi inaendeshwa kwa kulipa kodi.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwanza kabisa Watanzania wanaelewa vizuri sana kazi ambayo ameifanya Mheshimiwa Rais wetu ya kuijenga nchi yetu ya Tanzania. Mheshimiwa Rais wetu baada ya kuchaguliwa 2015 ndani ya siku mia moja alipongezwa kwelikweli hata wananchi mbalimbali wengine walisema Mheshimiwa Rais akae miaka 100, wengine walisema miaka 40, kila mtu aliongea la kwake kwa namna ambavyo amekuwa akiendesha nchi yetu.

Mheshimiwa Mwenyekiti, napenda kusema kwamba Mheshimiwa Rais ameweka nidhamu Serikali lakini ameweka nidhamu mpaka kwenye ndoa za Watanzania. Naongea hivyo kipindi cha nyuma watu walikuwa wakilalamika sana baba anarudi nyumbani usiku wa manane, mama anarudi nyumbani muda atakao akilalamika kwamba kuna foleni kubwa. Baada ya kuingia Rais wetu Mheshimiwa Dkt. John Pombe Joseph Magufuli kama Rais, baba na mama wanawahi nyumbani kupanga mipango ya maendeleo ya familia zetu. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, lakini pamoja na hayo miaka ya nyuma mara nyingi sana tulikuwa tukiwashuhudia hawa watu wa Kilimanjaro ikifika Disemba wanarudi nyumbani kwao, kwetu haikuwa hivyo. Hata hivyo, baada ya kuingia Mheshimiwa Rais wetu Dkt. John Pombe Joseph Magufuli sasa hivi wazazi wanafurahia watoto wao, watoto wao walikuwa hawaonekani mikoani mwingine anakuwa hajaenda hata miaka mitano, mitatu mpaka kumi lakini sasa hivi ikifika Disemba magari yanapishana huko mikoani. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba sana sana Watanzania tumuelewe Mheshimiwa Dkt. John Pombe Joseph Magufuli. Watu wanasema pesa haziko mifukoni lakini maendeleo yamekuwa ni makubwa, ukipita mitaani huko barabarani unaona jinsi wananchi wanavyojenga nyumba tena wanaezeka mabati ya m-South au tunapenda kuita mabati ya rangi. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba tuendelee kumpongeza Mheshimiwa Rais wetu Dkt. John Pombe Joseph Magufuli kwa kazi nzuri anazoifanya. Ahsante sana. (Makofi)

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, awali ya yote, napenda kumshukuru Mwenyezi Mungu, Mwingi wa Rehema ambaye amenipa afya njema na kuweza kusimama kwenye hili Bunge Tukufu. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, napenda kumpongeza Mheshimiwa Waziri na Naibu Waziri wa Fedha pamoja na viongozi wote wa Wizara kwa namna ambavyo wameiongoza na kusimamia bajeti hii ya Taifa letu la Tanzania. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, napenda kuchukua nafasi hii kumpongeza sana Mheshimiwa Rais wetu ambaye ni mwanamke wa kwanza kuwa Rais katika Taifa letu hili la Tanzania. Mheshimiwa Rais wetu ni mama msikivu, mwenye busara, ana hekima, ni mama ambaye anastahili sifa zote. Napenda kuwashukuru Watanzania wote kwamba wamemkubali sana mama tangu pale ambapo ameapishwa. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, napenda kuchangia bajeti hii na kuipongeza sana vile ambavyo imeandaliwa hasa kwenye kipengele cha vijana wetu wa bodaboda. Naipongeza sana kwani wameondola mzigo mkubwa sana maana faini ya shilingi 30,000/= ilikuwa ni kubwa sana. Pamoja na kuipongeza kwa kazi nzuri hii waliyoifanya, napenda sana kuishauri pia Serikali, vijana ni nguvu kazi ya Taifa, tunawategemea sana na tunawapenda. Napongeza Serikali ya Awamu ya Tano kwani ilifanya utaratibu wa kuondoa viroba ambavyo viliendelea kulinda uhai wa vijana wetu wa bodaboda. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, napenda kuishauri Serikali kwa yafuatayo: kuhusu watu wa Usalama wa Barabarani, nilikuwa napenda kusimamia haya. Vijana wetu wa bodaboda kama nilivyoanza kwa kusema tunawapenda, hatutaki kuwapoteza. Naomba sana ufuatiliaji wa sheria na taratibu za kupita barabarani hizi bodaboda zetu. Bodaboda zilizo nyingi zinapita barabarani zikiwa hazina taa ya breki ya nyuma ambayo inaonesha kwamba ile ni bodaboda inapita. Pia usiku wakati fulani unapishana na bodaboda haina taa yoyote, ukizingatia zenyewe hazina sehemu ya kuweka reflector. Sasa hiyo ni hatari sana ambayo inaweza kupoteza uhai wa vijana wetu hawa wa bodaboda. (Makofi)

Mheshmiwa Mwenyekiti, kwa hiyo, naomba sana Jeshi la Usalama wa Barabarani kuwaita vijana wa bodaboda kuweka vikao na wao kuwaelimisha, kuwapa semina, namna ambavyo sheria za barabarani zinavyotakiwa kuwa. Naliongea hili maana kipindi cha kwanza bodaboda zilivyokuwa zinaanza, kulikuwa na utaratibu; wanakuja wilaya kwa wilaya, wanakalishwa vikao vijana wa bodaboda kuwapa elimu. Hapa katikati bodaboda zimeingia kwa wingi sana, sijawahi kuona semina inafanyika. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia, naomba tuzijali sana afya za hawa watoto wetu. Hawa vijana hawavai sana helmet ambayo inazua kupasuka kwa kichwa endapo watapata ajali. Pia kuna kitu kinaitwa chest coat la kuziba kifua, havijazingatiwa kabisa. Vijana wengi wanaendesha bodaboda bila kukinga kifua. Sasa imeanza kuleta athari ambapo hofu yangu tutapoteza vijana wengi katika Taifa letu hili Tanzania. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nimewashuhudia vijana wanne ambao waliathirika na mapafu. Wengine walifanyiwa upasuaji wakapona, lakini wawili walipoteza maisha. Sasa hapo ni hao nimefanikiwa kuwaona, ambao hatujawaona! Hili naliona ni tatizo kubwa sana ambalo tunatakiwa tuwasimamie vijana wetu wa Taifa hili la Tanzania. Pia napenda kuishauri Serikali, naipongeza kwamba wamepunguza hizo faini, lakini vituo vingi vya Polisi vina bodaboda nyingi sana. Nilikuwa naomba sana Serikali yetu hii ni sikivu, hao watu ambao bodaboda zao zimekamatwa wawaruhusu kwenda kufuata bodaboda zao ambazo hazina makosa ya jinai wakalipe faini ya hiyo hiyo shilingi 10,000/=. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba sana, wakati fulani nilikuwa nimechangia kuhusu elimu kwa ajili ya mlipa kodi wa Tanzania. Naomba sana, narudia kusema, elimu ya mlipa kodi wa Tanzania ni muhimu sana. Naomba kwa mara nyingine, elimu itolewe kuanzia Shule za Msingi, Sekondari, Vyuo na Vyuo Vikuu ili vijana hawa wanapokua siku zinavyozidi kwenda, inakuwa inawajenga kwamba kulipa kodi ndiyo uendeshaji wa Taifa letu ya Tanzania. Hivyo napenda sana kuliombea hili lizingatiwe. Naomba sana hawa viongozi wa TRA kuweka mikutano na vikao na wafanyabiashara kuwapa elimu na semina ili wasione kwamba wanaonewa katika kulipa kodi. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba niongee lifuatalo; kipindi cha Awamu ya Tano, naomba sana mpango na hali ile ya Awamu ya Tano iendelee hata hii Awamu ya Sita. Nampongeza sana Mheshimiwa Rais wetu, Mama Samia Suluhu Hassan. Sisi ni wanawake, naomba sana kasi ile ile iliyokuwa ya Awamu ya Tano iwe ni hiyo hiyo mpaka kipindi hiki cha Awamu ya Sita. Ofisi zote za Umma za Serikali zinaongozwa kwa kutumia Ilani ya Chama cha Mapinduzi na ofisi zote zinazo. Naomba Watumishi wa Umma tusilegelege, ile kasi na mori ya kufanya kazi kama ilivyokuwa Awamu ya Tano iwe hivyo hivyo na awamu hii. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, mimi baada ya Bunge la Bajeti hili kwisha narudi Mbeya, naomba ofisi vile ambavyo alikuwa akijituma akijihimu asubuhi kwenda kazini na iwe hivyo. Nitapita maofisini kuangalia kama mambo yanakwenda sawa. Naomba sana, vile ilivyokuwa, mtu kama hajafika ofisini kwa wakati, maana yake kipindi cha nyuma ilikuwa tukifika unasubiri, mtu anaambiwa bosi sasa hivi ametoka amekwenda breakfast. Unasubiri, ikifika saa 5.00 anasema hajarudi, basi nifanye kazi mbili tatu, unarudi saa 8.00, wanasema ooh, amekwenda lunch. Naomba hilo lisirudiwe tena . Vile ilivyokuwa Awamu ya Tano na iwe hivyo mpaka sasa. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia naomba sana; amani na upendo uliokuwepo Awamu ya Tano uendelee na sasa.

Maana tumesikia sasa vibaka wanaanza, wizi wizi unaanza. Tanzania inajengwa na sisi wenyewe Watanzania. Haya ninayoongea ninamaanisha. Nalipenda sana Taifa letu la Tanzania, nawapenda sana Watanzania wote na ninaomba amani. Utendaji kazi ndiyo iwe ngao yetu.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana. Naunga mkono hoja. (Makofi)

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana kwa kunipa nafasi nami niweze kuchangia Wizara hii ya Ujenzi. Ninamshukuru sana Mwenyezi Mungu kwa kunipa kibali cha kuweza kusimama kwenye Bunge lako tukufu ili nami niweze kuchangia kwenye Wizara hii. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, awali ya yote ninampongeza sana Mheshimiwa Waziri wa Ujenzi lakini pia ninampongeza sana Naibu Waziri kaka yangu Kasekenya kwa namna ambavyo amekuwa akijibu maswali hapa Bungeni, pia ninampongeza sana Mheshimiwa Mwakibete namna anavyojibu maswali hapa Bungeni. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, napenda kuishukuru Serikali hii ya Mheshimiwa Rais ya Mama Samia Suluhu Hassan kwa namna ambavyo imeenda kuuona uwanja wa ndege wa Mbeya. Tunaishukuru sana Serikali hii kwa sababu wameweza kuweka taa ambapo sasa ndege zinaweza kutua usiku kwenye Mkoa wetu wa Mbeya. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninaomba sana nieleweke vizuri, ninaombi moja uwanja ule wa Mkoa wa Mbeya uwanja wa ndege unaitwa Songwe International Airport nilikuwa ninaomba sana ule uwanja ubadilishwe...

MHE. NEEMA G. MWANDABILA: Mheshimiwa Mwenyekiti, Taarifa.

MHE. SUMA I. FYANDOMBO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ule uwanja jina libadilike na uitwe Mbeya International Airport kwa sababu mara nyingi...

MHE. NEEMA G. MWANDABILA: Mheshimiwa Mwenyekiti, Taarifa.

MWENYEKITI: Mheshimiwa Suma kuna taarifa, taarifa Mheshimiwa Neema.

T A A R I F A

MHE. NEEMA G. MWANDABILA: Mheshimiwa Mwenyekiti, nilitaka nimpe taarifa dada yangu Mheshimiwa Suma Fyandomo Ikenda kwamba suala la uwanja wa Songwe siyo uwanja wa Mkoa wa Mbeya, na ni uwanja wa kanda ya Nyanda za Juu Kusini. Kwa hiyo, wanapotafakari na kusemea uwanja ule wakumbuke kwamba siyo wa kwao Mbeya, ni wa kwetu wote, ahsante. (Makofi)

MWENYEKITI: Mheshimiwa Suma Fyandomo unapokea hiyo taarifa?

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, hiyo taarifa siipokei, ule uwanja ni uwanja wa Mkoa wa Mbeya uko ndani ya Mkoa wa Mbeya na hauko Mkoa wa Songwe, sasa hivi Songwe ni Mkoa.

MHE. STELLA S. FIYAO: Mheshimiwa Mwenyekiti, Taarifa.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ni vile ambavyo mimi...

MWENYEKITI: Mheshimiwa Suma subiri kidogo.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: ...naweza nikajidanganya kwamba mabasi ya Shabiby ni yangu mimi, badala ya kuanza kutafuta mabasi ya kwangu ambayo…

MWENYEKITI: Mheshimiwa Suma kuna Taarifa kidogo.

T A A R I F A

MHE. STELLA S. FIYAO: Mheshimiwa Mwenyekiti, nashukuru kwa kunipa nafasi naomba tu kumpa taarifa mzungumzaji kwamba ule uwanja siyo wa Mkoa wa Songwe, siyo wa Mkoa wa Mbeya ni uwanja wa kanda, kwa hiyo kuuita ule uwanja kwamba jina liwe Mkoa wa Mbeya ni ubinafsi. Nakushukuru. (Kicheko)

MWENYEKITI: Mheshimiwa Suma.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ninachosikitika hapa hawa ndugu zangu wa Mkoa wa Songwe wanajichelewesha kwa sababu wanajidanganya, ule uwanja ninaomba uitwe Mbeya International.

MHE. CONDESTER M. SICHWALE: Mheshimiwa Mwenyekiti, Taarifa.

MWENYEKITI: Taratibu, kama ni suala la uwanja naomba tumuachie Waziri atakapokuja atajibu kwa sababu limeshakuwa kubwa.

Mheshimiwa Suma endelea. (Makofi)

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ninakushukuru sana, taarifa zao nazidi kutokuzipokea na hata ukiangalia hapa wanaelezea kwamba uwanja ule ni wa Kanda, lakini wanaokanusha hili ni Wabunge wa Mkoa wa Songwe. Hivyo, ninasisitiza ninaomba Serikali ule uwanja uandikwe Mbeya International Airport. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, mara nyingi tumekuwa na wageni…

MHE. ESTHER N. MATIKO: Mheshimiwa Mwenyekiti, Taarifa.

MWENYEKITI: Mheshimiwa Suma kuna Taarifa kutoka kwa Mheshimiwa Esther Matiko.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba unilindie muda wangu tafadhali maana nina mengi ya kuchangia, ahsante. (Makofi)

T A A R I F A

MHE. ESTHER N. MATIKO: Mheshimiwa Mwenyekiti, natoa tu taarifa maana yake ulizuia lakini nikaona anaendelea kuchakata kwamba uwe wa Mkoa wa Mbeya. Sasa kuondoa hii mikanganyiko na mgawanyiko na kuleta utofauti kwenye hii mikoa nilikuwa napendekeza huu uwanja ufikiriwe hata kupewa jina la kiongozi ili usiwe na majina ya mkoa ili kuleta umoja. (Makofi)

MWENYEKITI: Mheshimiwa Suma taarifa hiyo unaipokea?

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, taarifa inaweza ikanikuna kidogo ya Mheshimiwa Esther Matiko. Uwanja ule ninaomba kama mtafikiria kwamba muupatie jina la kiongozi maalum ninaomba basi uitwe Tulia International Airport. (Makofi/Kicheko)

MHE. CONDESTER M. SICHALWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, taarifa.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, hivi wewe mbona unaongea sana?

MWENYEKITI: Mheshimiwa Suma subiri kidogo.

T A A R I F A

MHE. CONDESTER M. SICHALWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, sipingani na hoja ya dada yangu Mheshimiwa Suma, lakini concept iliyopo kwenye uwanja wa Songwe ni umetolewa kama ambavyo Mkoa wa Kilimanjaro unaitwa kwa jina la Mlima Kilimanjaro, Mkoa wa Rukwa unaitwa kwa sababu ya Ziwa la Rukwa, Mkoa Ruvuma unaitwa kwa sababu ya Mto wa Ruvuma. Kwa hiyo, hata ule uwanja uliitwa kwa sababu kuna mto ambao unaitwa Songwe kama sehemu ya kutangaza kivutio. Kwa hiyo, hatumaanishi sisi Wabunge ambao tunatoka Mkoa wa Songwe tunataka uendelee uitwe kwa mkoa wetu. (Makofi)

MWENYEKITI: Umeeleweka, nimesema kwenye suala la jina la uwanja wa ndege hakuna tena taarifa. Tuendelee Mheshimiwa Suma.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ninakushukuru sana, ninaomba niseme hivi ninaongea haya kwa msisitizo, mimi binafsi nina wageni wangu walikuwa wanatoka Ulaya kuja kunitembelea, walibaki wanahangaika angani maana walikuwa hawaoni jina la Mbeya International Airport wanaona Songwe hawajui … (Makofi/Kicheko)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninaomba…

MHE. AHMED M. SHABIBY: Mheshimiwa Mwenyekiti, Taarifa.

MWENYEKITI: Mheshimiwa Suma, kuna taarifa kutoka kwa Mheshimiwa Ahmed Shabiby.

T A A R I F A

MHE. AHMED M. SHABIBY: Mheshimiwa Mwenyekiti, watu wa huko wanang’ang’ani uwanja uitwe Songwe na Songwe nao watakapopata uwanja wao utaitwa nani? (Makofi/Kicheko)

MWENYEKITI: Mheshimiwa Suma unaipokea taarifa hiyo?

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ninaipokea taarifa ya Mheshimiwa Shabiby kwa kukupiga magoti, ahsante sana. Nadhani nimeeleweka namna ambavyo wageni wetu wanakuwa wanasumbuka wanavyotaka kutua. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nitashukuru sana endapo Serikali italichukua hili kwa maana ya kuandika ule uwanja jina stahili Mbeya International Airport kama mnaona kwamba inafaa kuandikwa jina kwa sababu Mheshimiwa Tulia Ackson ni mwenyeji wa Mkoa wa Mbeya basi uitwe Tulia International Airport. (Makofi/Kicheko)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninaomba sana pale Mbeya sisi tuna tatizo kidogo. Tuna tatizo la usafiri…

MBUNGE FULANI: Toa hoja kuhusu jina la uwanja.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, natoa hoja, naomba uwanja uitwe Tulia International Airport, nimetoa hoja. (Makofi/Kicheko)

MWENYEKITI: Waheshimiwa naomba mkae. Mheshimiwa Suma endelea. (Kicheko)

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, kule kwetu Mbeya namna ya kusafiri kufika Dodoma tunazunguka sana, nilikuwa naomba nishauri Serikali watupatie ndege ambayo itatoka Mbeya kuja moja kwa moja Dodoma, maana sasa hivi tunazunguka ukitaka kupanda ndege upande ndege utue Dar es Salaam halafu Dar es Salaam ufike Dodoma. Nilikuwa naomba sana mlichukue hili ili mtuone na sisi wananchi wa Mkoa wa Mbeya. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa upande wa suala la airport nilikuwa naomba jambo moja ambalo hili jambo halihusu ndege za local kwa maana ndege za ndani ya nchi yetu sisi. Nilikuwa ninaomba sana uwanja wa ndege kwa maana ya ndege zinazotoka nje ya nchi ambazo zinashushia abiria terminal three nilikuwa naomba sana kule tuweke tozo la trolley kwa maana kwamba sisi tunaposafiri kwenda nchi za nje hasa Marekani ukitua pale kwa maana kwamba yaani ndiyo upo immigration huwezi kuruhusiwa kuchukua trolley bila kulipia na trolley lile ukilivuta halitoki mpaka uweke fedha. Kwa hiyo, sisi hii itatusaidia kama chanzo cha mapato ya ndani ya nchi yetu. Narudia kwamba naomba nieleweke ndege zetu za ndani hizi zisiingizwe kwenye hizo tozo. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninachangia barabara ya Wilaya ya Rungwe ambayo hii ni ya ahadi ya tangu kipindi cha Awamu ya Nne. Ile barabara ni barabara ya Masoko Road kwa maana inaanzia pale Tukuyu Mjini kwenda Luhangwa kupita Mwakareli kupitia Suma kuja kutokea Katumba; ile barabara niyamuda mrefu sana, ile barabara alipatikana mkandarasi, lakini mkandarasi yule anasuasua sana, anakwenda taratibu sana, sijajua tatizo lipo wapi! Sijajua tatizo ni fedha ama tatizo limekaa upande gani?

Mheshimiwa Mwenyekiti, wananchi wa Wilaya ya Rungwe wanahamu sana kuhakikisha ile barabara imekamilika ili waweze kujikwamua na kukwama kwama kwa magari, maana mvua ikinyesha ni tatizo kubwa sana. Nitashukuru sana endapo Serikali italichukua hili. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninaomba kwa dhati niliongea kwa uchungu sana kuhusu barabara ya kutoka Igawa mpaka Tunduma. Sasa basi ninaingia kwenye ombi maalum, nilielezwa hapa na Naibu Waziri kwamba tatizo ni mkandarasi hajapatikana, kwa maana hiyo fedha zipo. Nilisisitiza kumuomba mkandarasi apatikane mara moja. Ninaomba mnapokuja kuwasilisha hapa naomba sana nipate majibu kwamba mmeshampata mkandarasi wa kuijenga ile barabara ya kutoka Igawa mpaka Tunduma na kazi itaanza lini ya kujenga ile barabara. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninashukuru sana namna ambavyo Serikali inaendelea kufanyakazi yake, lakini watu wa TANROADS hawa wanafanyakazi nzuri, lakini wanakuwa wanajisahau wakati fulani. Madaraja haya zile kingo za pembezeni mwa barabara kukiwa na daraja zinakuwa zimebomoka, zinakuwa hazipo, wanajisahau sana kurudishia kiasi ambacho kule kwetu kwenye barabara ya uwanja wa ndege ukitokea Ntokela unakuja uwanja wa ndege ule uwanja wa ndege umeitwa uwanja wa ndege kwa sababu gari zinashindwa kukata kona zinapaa, zinapitiliza, zinadodondoka, lakini mbele yake kuna daraja lile daraja kingo ya upande mmoja imevunjika siku nyingi na juzi kati gari ilitumbukia ….

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha muda wa Mzungumzaji)

MWENYEKITI: Mheshimiwa Suma, nakuongeza dakika moja kwa sababu ya taarifa zile. Nakuongezea dakika moja, malizia.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa sababu ile kingo haipo tena, gari ilitumbukia matokeo yake ikalipuka ikawaka moto na watu waliteketea pale. Ninaomba sana hawa watu wa TANROADS wanapoona kwamba kwenye barabara ambako kuna madaraja kama kingo za daraja lile zimebomoka naomba wawe wepesi wakurudishia ili tuweze kuponya maisha ya Watanzania.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninakushukuru sana na naunga mkono hoja. Ahsante sana. (Makofi)

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Spika, ahsante kwa kunipa nafasi ya kuweza kuchangia. Kipekee nimshukuru sana Mwenyezi Mungu kwa kunipa afya njema na kunitia nguvu ili niweze kuchangia kwenye Bunge lako Tukufu.

Mheshimiwa Spika, ninaomba kuchangia kwa namna ambavyo mwenendo wa halmashauri zetu. Halmashauri zetu zina Wakurugenzi ambao ni wachapakazi kwelikweli na vile vile zina Wakurugenzi ambao sio waaminifu. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, Serikali ilianzisha utaratibu wa force account, kwa nia njema kabisa, lakini utaratibu huo kwa upande mwingine Wakurugenzi wanaosimamia hayo wanafanya vizuri sana, lakini kwa upande mwingine Halmashauri nyingine zinafanya vibaya sana. Hizi fedha ni za walipakodi masikini kabisa wa Taifa hili la Tanzania.

Mheshimiwa Spika, utakuta Mkurugenzi anakutwa na CAG kwenye ripoti zake, CAG anavyokwenda kukagua pale majengo ambayo yamejengwa kwa force account. Hayo majengo ni mapya, hayajaanza kutumika lakini wakati wa yalipokaguliwa yalikutwa na nyufa. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, majengo hayo milango inadondoka yenyewe, hayajaanza kutumika, lakini Mkurugenzi alikuwepo kuangalia na kuhakikisha, maana yeye ndiye msimamizi mkuu wa hiyo halmashauri, lakini anakuwa yupo kama hayupo. Inatia uchungu sana na inasikitisha sana. (Makofi)
Mheshimiwa Spika, utaratibu wa majengo ya Serikali; yanatakiwa kujengewa vifaa ama hivi vifaa vya ujenzi ambavyo ni standard, ni imara kabisa. Kabla ya Force Account, mzabuni aki-supply ama mkandarasi ambaye anapewa jengo kulijenga, kama hajafanya vizuri, ukaguzi ukipita basi mzabuni ama mkandarasi huyo anawajibika kufanya ujenzi mwanzo mwisho ili kuhakikisha anakabidhi jengo hilo likiwa katika hali inayotakiwa. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, sasa, ujenzi huu wa Force Account jengo ni bovu, unakuta fedha shilingi milioni 800,000/= ama shilingi bilioni 1.2, jengo ni bovu, lina nyufa nyingi. Analaumiwa nani? Matokeo yake ni hasara.

Mheshimiwa Spika, Mtendaji Mkuu wa PPRA alipotutembelea kwenye Kamati yetu, nilivyokuwa nikichangia juu ya Force Account, namna ambavyo majengo mengi yanakuwa mabovu mapema kabisa kabla ya kuanza kutumika, nilivyokuwa namhoji kwamba moja ya halmashauri imepewa fedha zaidi ya shilingi bilioni 3.0, lakini jengo sio imara. Jengo wakati fulani limeshaanza kujengwa, fedha zimeisha jengo halijakamilika na fedha hazijulikani zimekimbilia wapi. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, inasikitisha sana. Mtendaji Mkuu yule wa PPRA akanijibu akasema, Mheshimiwa Mbunge, unachoongea kuhusu Force Account ni tatizo kubwa. Anasema mahali pengine wamepita wamepewa fedha shilingi bilioni 8.0, jengo halijakamilika. Shilingi bilioni 8.0 jengo halijakamilika, tunakwenda wapi? Watanzania tunatakiwa tufike mahali uzalendo ujae ndani ya mioyo yetu. Hizi fedha zinalipwa na mlipakodi. Kwenye halmashauri kuna matatizo makubwa sana. Kwa kweli matatizo ni makubwa, ni makubwa, ni makubwa, sijui ni namna gani tufanye. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, hizo fedha nyingi sana zinakwenda mabilioni kwenye Force Account. Sioni kama inatusaidia. Natamani sana kuishauri Serikali, fedha za Force Account angalau basi tuweke limit. Kama ni mambo ya Force Account, basi isizidi shilingi milioni 100, lakini kwa mabilioni eti Force Account, usimamizi unakuwa sifuri kabisa. Hilo linakuwa ni tatizo kubwa sana, mioyo inauma. Tunatakiwa tuwaonee huruma hawa walipakodi.

Mheshimiwa Spika, nakwenda kuchangia eneo la madeni ya wazabuni na wakandarasi…

MHE. CHARLES M. KAJEGE: Mheshimiwa Spika Taarifa.

TAARIFA

SPIKA: Mheshimiwa Suma Fyandomo, kuna taarifa kutoka kwa Mheshimiwa Charles Kajege.

MHE. CHARLES M. KAJEGE: Mheshimiwa Spika, nakushukuru sana. Nataka nimuunge mkono msemaji. Force Account siyo kwamba tu miradi haikamiliki lakini hata ubora wake. Sehemu nyingi unakuta majengo yameshaharibika within mwaka mmoja. Kwa hiyo, nashauri kwamba ikiwezekana tuondoe kabisa mambo ya Force Account. (Makofi)

SPIKA: Sawa. Sasa, mwenye hoja yake alikuwa ameshatoa ushauri wake. Naona na wewe umeongeza wa kwako. Mheshimiwa Suma Fyandomo, endelea na mchango wako.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Spika, ahsante.

NAIBU WAZIRI OFISI YA RAIS, TAWALA ZA MIKOA NA SERIKALI ZA MITAA (MHE. DKT. FESTO J. DUGANGE): Mheshimiwa Spika, taarifa.

SPIKA: Inatokea wapi taarifa.

NAIBU WAZIRI OFISI YA RAIS, TAWALA ZA MIKOA NA SERIKALI ZA MITAA (MHE. DKT. FESTO J. DUGANGE): Mheshimiwa Spika, hapa.

SPIKA: Sasa, Mheshimiwa Waziri, ili nielewe taarifa unampa Mheshimiwa Kajege au Mheshimiwa Suma?

NAIBU WAZIRI OFISI YA RAIS, TAWALA ZA MIKOA NA SERIKALI ZA MITAA (MHE. DKT. FESTO J. DUGANGE): Mheshimiwa Spika, wote wawili. (Kicheko/Makofi)

SPIKA: Mheshimiwa Naibu Waziri wa TAMISEMI, wote wawili! Haya.

NAIBU WAZIRI OFISI YA RAIS, TAWALA ZA MIKOA NA SERIKALI ZA MITAA (MHE. DKT. FESTO J. DUGANGE): Mheshimiwa Spika, ahsante sana, naomba kuwapa taarifa Waheshimiwa wachangiaji kwamba, kimsingi ukifanya tathmini ya utekelezaji wa miradi kwa kutumia Mfumo wa Force Account, kuna faida kubwa zaidi kuliko hasara. Kwa mfano, zahanati ambazo tunajenga kwa takribani shilingi milioni 100, ukichukua nguvu za wananchi na shilingi milioni 50 inaongezwa na Serikali, ukipeleka kwa mkandarasi zahanati ile siyo chini ya shilingi milioni 250 hadi shilingi milioni 300. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, vituo vya afya ambavyo tunajenga kwa shilingi milioni 500, ukipeleka kwa mkandarasi si chini ya shilingi bilioni 2.0 hadi shilingi 2.1/=. Sasa, kuhusu udhaifu wa ubora wa miradi inategemea. Si kwa sababu ya Force Account, ni udhaifu wa usimamizi ambayo lingeweza kutokea pia, hata mkandarasi asiposimamiwa kuna miradi inakuwa na udhaifu wa aina hiyo. Kwa hiyo, naomba niwape taarifa Waheshimiwa Wazungumzaji kwamba, jambo la msingi ni usimamizi wa wataalam wanaokuwa katika maeneo yale badala ya mfumo kuwa Force Account au kuwa Contractor. Ahsante. (Makofi)

SPIKA: Mheshimiwa Naibu Waziri, tutatamani baada ya huo uzembe au udhaifu wa usimamizi, ni hatua gani zinachukuliwa ili wengine sasa wasiendelee na huo uzembe. Kwa sababu, haya yanayosemwa ya mabilioni hakuna mtu anayefurahi pesa iende halafu jengo lisikamilike. Pesa iende halafu jengo liwe halina viwango. Kwa hiyo, lazima tuone Serikali inachukua hatua gani kwa hao waliozembea ili huu mfumo uzuri wake uendelee na ule ubaya wake uondolewe kwa kuondoa hawa watu ambao wanaufanya mfumo mzima uonekane uko vibaya. (Makofi)
Mheshimiwa Suma Fyandomo, endelea na mchango wako.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Spika, nilidhani kwamba unaniuliza kama napokea taarifa ama sipokei, ama maamuzi yameshatolewa. (Kichecho)

SPIKA: Nimeshindwa kukuuliza hilo swali, kwa sababu taarifa ya kwanza iliyotolewa ulikuwa umeshaingia kwenye hoja nyingine. Halafu Mheshimiwa Naibu Waziri amekuja baada ya ile taarifa nyingine na ushauri wa yule mwingine lakini naona kama wewe unakusudia kuipokea, basi nikuulize. Mheshimiwa Suma Fyandomo, unaipokea taarifa ya Mheshimiwa Naibu Waziri Kwa sababu, mchango ulikuwa wa kwako? Ahsante sana. (Kicheko)

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Spika, naongea kwa uchungu mkubwa kwenye hili Taifa, nina uchungu moyoni. Siwezi kuipokea taarifa hii. Siwezi kuipokea kwa namna ambavyo Mheshimiwa Naibu Waziri, ni kaka yangu, namheshimu sana, ameongea anasema inatakiwa utafutwe utaratibu wa watu wa kwenda kusimamia fedha hizi. Utafutwe na nani na lini? (Makofi)

Mheshimiwa Spika, tunatakiwa tuwe makini sana na hizi fedha, tuwe na uchungu. Natamani sana na natamani wanaonipa taarifa, kwa maana wanaguswa na ninachokisema, wajiorodheshe na wenyewe waingie kwenye michango, ilikuwa njema sana. (Makofi/Kicheko)

MHE. ENG. MWANAISHA N. ULENGE: Mheshimiwa Spika, taarifa.

TAARIFA

SPIKA: Mheshimiwa Fyandomo, kwa utaratibu wetu hii itakuwa ni taarifa ya mwisho. Mheshimiwa Mwanaisha, nimesikia kama sauti ya Mheshimiwa Mwanaisha Ulenge.

MHE. ENG. MWANAISHA N. ULENGE: Mheshimiwa Spika, ahsante sana. Naomba nimpe taarifa dada yangu Mheshimiwa Suma Fyandomo kwamba, maneno anayoyasema ni sahihi na ni kwa mujibu wa tafiti. Aliyoyazungumza hapa Mheshimiwa Naibu Waziri, atuletee tafiti. Tafiti zimefanywa na PPRA ambaye ndiyo mwenye dhamana ya kusimamia manunuzi ya umma. Tafiti zimefanywa na Bodi ya Wahandisi. Tafiti zimefanywa na Baraza la Ujenzi Nchini kwamba, Force Account hazina tija kwa Taifa hili. Kwa nini tunaendelea kung’ang’ania? (Makofi)

Mheshimiwa Spika, hiyo ndiyo taarifa ambayo nataka kumwongezea dada yangu Mheshimiwa Suma. (Makofi/Kicheko)

SPIKA: Haya. Mheshimiwa Waziri kaa kidogo. Mheshimiwa Suma Fyandomo, unaipokea taarifa hiyo ya Mheshimiwa Mwanaisha?

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Spika, ndiyo, naipokea kwa mikono miwili kabisa.

SPIKA: Ahsante sana. Sasa, kaa kidogo, nakulindia muda wako. Mheshimiwa Waziri wa Fedha naona umesimama, sijui umesimama kwa taarifa, utaratibu ama?

WAZIRI WA FEDHA: Mheshimiwa Spika, nilitaka kutoa taarifa na ufafanuzi. Pamoja na kuheshimu…

SPIKA: Sasa, ngoja tuliweke vizuri. Ufafanuzi utapata nafasi ya wewe kuchangia, ila kama unatoa taarifa, unaruhusiwa kuitoa sasa. (Makofi)

WAZIRI WA FEDHA: Mheshimiwa Spika, natoa taarifa.

TAARIFA

WAZIRI WA FEDHA: Mheshimiwa Spika, pamoja na maoni haya yanayotolewa na Waheshimiwa Wabunge, kuanzia mtoa hoja pamoja na Engineer ambayo yanalenga kusimamia rasilimali fedha za walipa kodi na value for money. Naomba tu kutoa taarifa kwamba, si kweli kwamba jambo hili halina tija yoyote. PPRA pamoja na Bodi ya Wahandisi waliishauri Serikali kuendelea kulifanyia maboresho na hicho ndicho tulichofanya, hata kwenye sheria tuliyoipitisha. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, niwakumbushe Waheshimiwa Wabunge, utaratibu huu wa Force Account unatusaidia kujengea uwezo wananchi wetu kule majimboni. Utaratibu wa kutumia wakandarasi hata kwenye shughuli zinazotokea kwenye grassroot, unawafanya wananchi wetu wa kawaida wakose kazi. Utaona tulivyotumia Force Account kwenye fedha zile takribani shilingi trilioni moja, tuliweza kutengeneza mgawanyo wa fedha ziende kwenye kila wilaya. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, utaratibu wa kutumia wakandarasi, kuna baadhi ya maeneo huwa inaweza ikatokea mkoa mzima, wakandarasi wanaofanya shughuli hata za kujenga vyoo, hata za kujenga madarasa wanatoka mikoa mingine. Ni lini utajenga nguvu ya kazi na sasa hivi tumeshasomesha vijana karibu kila kata? Kwa hiyo, tutaendelea kuboresha na kusimamia mapungufu, lakini tutaendelea kuwatumia pia mafundi kujenga majengo yanayopatikana katika maeneo kule wanakoishi. (Makofi)

MHE. TABASAM H. MWAGAO: Mheshimiwa Spika, Taarifa.

SPIKA: Mheshimiwa Tabasamu, Mheshimiwa Mwigulu Nchemba alikuwa anatoa taarifa. Kwa hiyo, taarifa haiwezi kuwa juu ya taarifa nyingine. Muda wako Mheshimiwa Suma naulinda. Taarifa ya LAAC ukurasa wa 38 mpaka 39 unaonesha changamoto za matumizi ya Force Account na huku mbele umeeleza kuhusu maazimio, wanapendekeza nini kwa Bunge. Kwa hiyo, tunaweza kupitia hayo maeneo halafu tuone nini tunataka kufanya. Kwa sababu, ni kweli kwa upande mmoja kama alivyosema mchangiaji, inafanya vizuri. Kwa upande mwingine kuna changamoto. (Makofi)

Hizi changamoto siyo kwamba ni ndogo, ndiyo maana zinasemwa ili zifanyiwe kazi. Hakuna namna itaonekana huu mfumo uko vizuri kwa sababu tu maeneo yetu yale kuna watu wanaguswa, hapana. Tunataka tija kwenye matumizi ya huu mfumo. Nadhani ndicho ambacho Kamati inajaribu kusema kwenye hii taarifa yake. Kwa hiyo tupitie hayo maeneo ambayo taarifa ya Kamati imeyasema ili tuweze na sisi kujielekeza vizuri kwenye yale mapendekezo yetu kwa Serikali. (Makofi)

Kwa sababu, maeneo mengine inajengwa shule, Mwalimu Mkuu sijui Mkuu wa Shule ndiyo msimamizi. Sasa, yule siyo mtaalam. Kwa hiyo, mazingira kama hayo kidogo ni changamoto kubwa, kwa sababu, hata yeye ukisema unataka kumwajibisha unamwajibisha vipi? Yeye siyo mtaalam wa hilo jambo. Yeye kazi yake ni kufundisha lakini umempa kazi ya ziada. Kwa hiyo, kidogo inakuja hiyo changamoto kwa sura hiyo. (Makofi)

Kwa hiyo, katika yale maboresho itazamwe kwa sura hiyo pana anayochangia Mheshimiwa Mbunge. Mheshimiwa Suma Fyandomo, malizia mchango wako. Kwa maana ya kwamba muda wako ulikuwa umelindwa. Kwa hiyo, endelea kwenye hoja yako nyingine. Ahsante. (Makofi)

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Spika, nashukuru. Mheshimiwa Waziri wa Fedha Mwigulu Nchemba, ilitosha kabisa ile aliyoniambia kwamba wanafanya maboresho. Sasa, kwa sababu amejazia kitu kingine kaka yangu Mheshimiwa, basi naomba nimwambie. Unajua vifaa mfano vifaa vya bomba, inatakiwa kama ni koki ile ya bomba inunuliwe kifaa halisi. Sasa, hawa watu wakitumia Force Account kwenda kununua vifaa vya bomba, wananunua local kabisa, kiasi kwamba maji yanaanza kumwagika hovyo, mipira inapasuka na kila kitu. Ndiyo maana ya msisitizo kwamba, kwa sababu umesema maboresho boresheni kwa uhakika na kwa uhalisia. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, hili suala lichukuliwe kwa uharaka sana na kwa umakini. Lichukuliwe kwa uharaka kwa sababu, kama ni maboresho watuambie ni lini ukomo wake wa maboresho kwamba, kufika kipindi fulani tutakuwa tumeshakamilisha maboresho, kila kitu kitakuwa sawa. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, kuna upande wa madeni ambayo wazabuni wanadai. Inasikitisha sana na inatia uchungu sana. Kuna wazabuni ambao wali-supply vifaa vya ujenzi ama makandarasi kwa miaka mingi. Wengine miaka 10, miaka mitano na miaka 15, fedha zao mpaka sasa hawajalipwa. Ukimuuliza Mkurugenzi, kwa nini unadaiwa mpaka shilingi bilioni 4.0 na wazabuni pamoja na wakandarasi, tatizo ni nini? Kwa nini usilipe fedha zao na ni muda mrefu umepita? (Makofi)

Mheshimiwa Spika, anakujibu kirahisi kabisa anasema mimi sikuwepo kipindi hicho. Sasa kama ulikuwa haupo kipindi hicho, wanavyokabidhiana ofisi wanakabidhianaje? Yaani kwamba hawakai wakakabidhiana haya madeni wanadai hawa, haya wanadai hawa, haya anadai huyu? Siyo tu madeni, kwa utaratibu mzima wa kila kitu kilichoko pale. Kukabidhiana kwao ni kama vile, akifika Mkurugenzi mwingine anamwambia hii ndiyo ofisi karibu, kwa heri naondoka. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, haya madeni, hawa wazabuni wa Taifa letu la Tanzania wataendelea kuwa maskini, maskini, mpaka kwa sababu fedha zao hawalipwi. Halafu Mkurugenzi anakujibu swali lingine ukimuuliza. Kwa nini imefikia hapa shilingi bilioni tano au shilingi bilioni tatu? Anasema, unajua hapa Mheshimiwa Mbunge, mimi hapa upande wa hizi fedha shilingi bilioni tatu kama halmashauri, natakiwa nilipe shilingi bilioni mbili ama shilingi bilioni moja, shilingi bilioni mbili inatakiwa illipe Serikali ama Wizara husika. Huyu mkandarasi au mzabuni anajua wapi pa kuingilia Wizarani au huko kwenye ofisi anakosema kwamba, wafuate kwenye Serikali, anafuta wapi? (Makofi)

Mheshimiwa Spika, naomba tuokoe maisha ya wazabuni na wakandarasi, kwa sababu fedha hizo wanakuwa wamekopa, fedha hizo mwisho wa siku wanauziwa nyumba zao, wanakuwa hawajui wataishi vipi, hela za kwenda kupanga hawana, wanabaki wanapigwa stroke, wanabaki wana presha, mwisho wake unakuwa ni kifo. Tuwanyanyue hawa wakandarasi wa Taifa hili la Tanzania lakini tuwanyanyue hawa wazabuni ma-supplier. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, nakushukuru sana kwa kunipa nafasi, naunga mkono hoja kwa asilimia mia moja, lakini naomba haya wayatendee kazi. Ahsante. (Makofi)

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante kwa kunipa nafasi nami niweze kuchangia bajeti ya Mheshimiwa Waziri Mkuu. Kwanza namshukuru sana Mwenyezi Mungu mwingi wa Rehema amenipa kibali nami niweze kusimama kuchangia kwenye Bunge hili Tukufu. Awali ya yote ninamshukuru sana Mheshimiwa Rais Mama Samia Suluhu Hassan na Amiri Jeshi Mkuu, ambapo ametusaidia sana kwenye Hospitali ya Mkoa wa Mbeya. Kwenye hospitali ile ametupatia fedha kiasi cha shilingi bilioni tano kwa ajili ya kujenga jengo la upasuaji, lakini pia ametoa milioni 800 kwa ajili jengo la emergence.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwenye jengo lile tuna upungufu. Nilikuwa naomba sana, jengo lile halina wodi ya wanawake. Ninaomba sana kwenye bajeti hii tusiache kuweka fedha kwa ajili ya kujenga jengo la wodi ya wanawake, ni matatizo. Hii ni kwa sababu wanawake wanapata tabu sana maana wakiuguwa sehemu ya kuwalaza wanawake inakuwa ni tatizo.

Mheshimiwa Mwenyekiti, napenda pia kuchangia suala la TASAF. Ninaishukuru sana Serikali kwa sababu inatoa fedha kwa ajili ya watu wasiojiweza na wazee. Ninaishukuru na kuipongeza sana na Serikali.

Mheshimiwa Mwneyekiti, hata hivyo hatujaiangalia kwa mapana. Nimejaribu kupita kwenye kaya tofautitofauti ambazo zinasaidiwa na hizi fedha za TASAF; unapita kwenye kaya unamkuta bibi ama babu amekaa upenuni hawezi kutafuta hata kuni hawezi kuwasha moto hawezi kufanya chochote. Fedha wanaweze wakawa wamemfikishia, lakini anaweza akaa upenuni kwakwe anavizia either apite kijana ambaye akimuona ampatie fedha akamsaidie akanunue sukari. Sasa inawezekana akapita kijana ambaye ni mcha Mungu, wakati huo huo anaweza akapita kijana ambaye si mcha Mungu; hiyo pesa imeondoka anabaki tu kusikitika.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninaomba kuishauri Serikali ninaomba sana hizi fedha TASAF ninaomba kila wilaya wafanye mpango wa kujenga hostel kwa ajili ya kutunza hawa wazee wetu. Itawasaidia sana hawa wazee. Naamini wakikaa kwenye hostel watapata huduma zote, na fedha hizi zitakwenda moja kwa moja kwenye vituo vya hosteli ili wazee wetu waweze kupata huduma stahiki.

Mheshimiwa Mwenyekiti, juzi nimeuliza swali, lakini katika kuuliza lile swali nilijibiwa. Kwenye Wizara ya Ujenzi kuna sehemu ambayo sikuielewa vizuri, sehemu yenyewe ninaomba sana tuchukulie kwa uzito. Ni kuhusu hii barabara ya kutoka Igawa mpaka Tunduma hapa ninachangia, ninaomba sana hiyo barabara mtu anapotoka Dar es Salaam, anatoka Dodoma akifika Igawa kuanza safari ya kuelekea Mbeya Mjini mpaka Tunduma moyo lazima ulipuke, moyo unafanya fya’ fya’ kwa sababu anakuwa hana uhakika wa kufika salama nyumbani kwake. Yaani hakuna alama za barabarani, barabara ni finyu na ina mashimo. (Makofi/Kicheko)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nataka nikwambie hali ni mbaya sana. Mtu akitoka Mbeya Mjini anakwenda Mbalizi ni lazima aage, amuage mtu yeyote, kama mke wake hayupo ama mume wake ametoka anampigia simu, hata kama yuko Dar es Salaam amesafiri anasema natoka kidogo hapa Mbeya Mjini naenda Mbalizi. Hii ni kwa sababu ile barabara haamini kama anaweza kurudi salama.

Mheshimiwa Mwenyekiti, lakini wakati huo huo hiyo barabara ya kutoka Mbalizi kuelekea Tunduma ni finy, ajali zimekuwa nyingi sana, ndugu zetu wanakufa wengi sana kwa sababu ya barabara finyu. Ninaomba tuchukulie kwa uzito. Bunge la Bajeti ya mwaka jana nilisikitishwa sana kwamba ilitengwa bajeti ya km tano za lami; km tano kutoka wapi mpaka wapi?

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninachoomba hapa…

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MWENYEKITI: Ahsante!

MHE. SUMA I. FYANDOMO: …dakika moja tafadhali. Walisema kwamba wanatafuta mkandarasi; ninaomba tuchukulie serious sana, mkandarasi atafutwe haraka ili ile barabara ianze kujengwa Mbeya tunalia jamani, Mbeya tunateseka sana na ile barabara. Madereva wanajua lakini na sisi tunaosafiri tunajua kwa sababu mioyo yetu haikai sawasawa tunapopita zile barabara. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana, nashukuru sana.

MWENYEKITI: Umemaliza ee!

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, naunga mkono hoja.

MWENYEKITI: Umemaliza maana nilikuwa nimekuongeza dakika moja.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante.

MWENYEKITI: Si unaongelea Mbeya Mjini!

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Ninakushukuru sana.

MWENYEKITI: Nilikuwa nimekuongeza dakika moja kwa sababu nimeona pale bosi wangu naye anapiga makofi, na mimi napenda kibarua changu.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ninashukuru sana, hata Mheshimiwa mwenyewe akifika maeneo yale lazima ashike kiti sawasawa kwamba nitafika salama, na ndiyo maana na yeye inamgusa sana ile barabara ya kutoka Igawa hadi Tunduma. Ninaomba sana; wananchi wa Mkoa wa Mbeya tuna kilio, na machozi. Naomba Serikali ichukulie kwa uzito sana, tafadhali sana sisi kule Mbeya hatuko mikono salama kwa sababu maisha ya watu wengi sana yanaathiriwa na barabara, watu wanakufa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, tafadhali sana, naomba sana, ninaunga mkono hoja juu ya hili; lakini pia ninaomba kwa upande wa Serikali.

MWENYEKITI: Ahsante.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante ninakushukuru sana.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante kwa kunipa nafasi ili niweze kuchangia mchango kwenye Bajeti Kuu ya Serikali. Awali ya yote namshukuru Mwenyezi Mungu kwa kunipa nafasi na afya njema na imempendeza muda huu kusimama mbele ya Bunge lako Tukufu.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwanza kabisa nampongeza sana Mheshimiwa Waziri wa Fedha, kaka yangu Mwigulu amekuwa akifanya kazi kubwa na nzuri sana ambapo mambo yote kwenye upande wa Wizara ya Fedha yanakwenda vizuri pamoja na Kaka yangu Naibu Waziri Mheshimiwa Chande wanafanya vizuri sana, nikisema wanafanya vizuri ni pamoja na Wizara yote ya Fedha wanafanya kazi nzuri, Katibu Mkuu na Naibu Makatibu Wakuu wanafanya vizuri sana. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, mchango wangu, nikiwa ni mwakilishi wa wananchi wote wa Mkoa wa Mbeya, nampongeza Kaka yangu Profesa Kitila Mkumbo anafanya kazi nzuri sana. Hotuba yake niliisikiliza vizuri sana imesheheni mambo mazuri ya mipango mingi ambayo Serikali inafanya, nampongeza sana pamoja na Naibu Waziri wake kwa nafasi hiyo. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, mara nyingi sana nimekuwa nikimshukuru Mwenyezi Mungu kwa ajili Mheshimiwa Rais wetu Dkt. Samia Suluhu Hassan kwa namna ambavyo Mwenyezi Mungu anaendelea kumpatia macho ya rohoni kwa wateuzi wake wote anaowapa nafasi za kusimamia Serikali yake na kazi nzuri wanazozifanya.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nasimama hapa nikiomba sana Barabara ya njia nne ya Mkoa wa Mbeya na barabara hiyo iko kwenye Ilani ya Chama Cha Mapinduzi, barabara hiyo ya kutokea Igawa mpaka Tunduma. Kwa mapenzi mema na makubwa sana ya Mheshimiwa Rais wetu Dkt. Samia Suluhu Hassan alisikia maombi ya wananchi wa Mkoa wa Mbeya, alisimama akaeleza kwamba wananchi wa Mkoa wa Mbeya kwa kuanzia naomba tuanze na kilomita 29 ambazo zinaanzia Nsalaga mpaka Ifisi, kwa kuliona hili barabara hiyo ambapo Mheshimiwa Rais alisema ianzie, barabara hiyo inapita katikati ya Jiji la Mbeya.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa mapenzi mema hayo ya Mheshimiwa Rais ninachoelewa mimi na wananchi wa Mkoa wa Mbeya Mheshimiwa Rais atakachokisema hayo ni maagizo na hayo ni maelekezo kinachosubiriwa ni utekelezaji. Wananchi wa Mkoa wa Mbeya wanampenda sana Mheshimiwa Rais wetu Dkt. Samia Suluhu Hassan na wana mapenzi mema sana naye, lakini sasa sijui ni kwa nini, sijui ni watendaji, sijui ni watumishi, wanataka kumchonganisha Mheshimiwa Rais na wananchi wa Mkoa wa Mbeya, wananchi wa Mkoa wa Mbeya wamemkubali sana Mheshimiwa Rais.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninachoomba barabara ile imetengewa kiasi cha shilingi bilioni 138, mpaka sasa zimetolewa fedha kiasi cha shilingi bilioni 17 ndizo alizopewa mkandarasi, ambapo barabara hiyo mkataba wake ni wa miaka miwili. 14% ndiyo fedha iliyotolewa bado 86. Kati ya hiyo miezi, miezi 16 ndiyo 14% bado miezi nane. Nina wasiwasi na wananchi wa Mkoa wa Mbeya, tuna wasiwasi kwamba je, ndani ya hii miezi nane mkataba unavyoonesha hiyo barabara itakuwa tayari?

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba sana kaka yangu hapo Profesa Mkumbo nakuomba mipango yako unayoipanga kuhusu maendeleo ya Taifa hili la Tanzania, naomba sana uelekeze pale Mkoani Mbeya, kwa sababu tunakokwenda sasa tunaelewa kabisa pale barabara zinapotakiwa zipite barabara nne tunaelewa kabisa kwamba pale ndipo Jiji lilipo na Jiji hilo linaeleweka ni Jimbo la nani.

Mheshimiwa Mwenyekiti, pamoja na hayo, maeneo yale yote tunayoyaongelea, Mbeya ni lango la biashara. Nchi ya Zambia, Malawi na Congo wanategemea sana pale, lakini ukiangalia magari makubwa yote yanayopita kwenda nchi zote jirani na Tanzania magari yale yanapita pale. Ninaiomba sana Wizara ya Fedha tuelekeze kibubu chote cha fedha kwenye barabara zile njia nne za Mkoa wa Mbeya.

Mheshimiwa Mwenyekiti, tunapata shida sana wakati tukiwaeleza wananchi na kuwaaminisha, barabara ya njia nne iko kwenye Ilani ya Chama Cha Mapinduzi, ambapo tumeambiwa kwamba kufikia 2025 barabara itakuwa imekamilika. Sasa je, kwa mambo kama haya yanavyoendelea kwa fedha zinavyotolewa kidogo kidogo, je, hii barabara itakamilika?

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa mapenzi makubwa ambayo tunaheshimu kiti na viti alivyonavyo Mheshimiwa Dkt. Tulia, tunaheshimu sana nafasi alizonazo kuwa yeye ni Spika wa Bunge la Jamhuri ya Muungano wa Tanzania na Rais wa Mabunge ya Dunia, lakini sasa pale usoni kwake barabara ile inasuasua sana. Naomba sana barabara ile Serikali iitizame kwa umakini sana ili kuhakikisha inakwenda kufanikiwa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, wakati nachangia kwenye Wizara ya Ujenzi majibu niliyopata hapa wananchi wa Mkoa wa Mbeya wakasikia kwamba barabara ile ya Mkoa wa Mbeya kilichokuwa kikiichelewesha ni miundombinu kwa maana kwamba kuhamisha mabomba ya maji, sijui mambo ya umeme na nini. Sasa hivi ile imefanyika na imekuwa tayari, sasa mkandarasi anachoomba ni kuelekezwa fedha za kutosha ili aendelee kufanya kazi aweze kukamilisha barabara hii.

Mheshimiwa Mwenyekiti, Wanyakyusa tabia yao kubwa ni huruma na upendo, ndiyo maana wakipita mahala akasikia kuna msiba anakatisha anaanza kulia kwenye ule msiba, akilia saa nzima anaanza kuuliza aliyekufa hapa ni nani, wakimwambia aliyekufa ni nani anaanza upya msiba mzito. Sasa ule ni msiba wa mtu hata hamfahamu. Sasa wananchi wa Mkoa wa Mbeya wana msiba wao wenyewe, wanalia juu ya barabara, kwa sababu ni tatizo kubwa sana. Unategemea wanalia kiasi gani kwa sababu msiba ule ni wa kwao wenyewe wanalia ndani ya nyumba yao wenyewe. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba hili mlichukulie kwa uzito sana, lakini najua Wizara yote ya Afya, Wizara ya Mipango pamoja na Mheshimiwa Rais Dkt. Samia Suluhu Hassan na Serikali yote kwa ujumla inaitazama kwa jicho la huruma na upendo barabara hiyo. Kwa hiyo, tunategemea sana kwamba barabara ile ikamilike kwa wakati kama mkataba unavyoonesha, kwa sababu ya kusema ratiba zote zilizokuwa zimepangwa kwa ajili ya uendeshaji wa ile barabara zimekamilika, sasa ninachotegemea kwamba pale patakwenda kushambuliwa kama mpira wa kona ili kuhakikisha barabara ile inakwenda kukamilika. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nachangia sehemu moja kwenye Wizara ya Habari, kwenye Wizara hii Wilayani Kyela kuna Kata nane ambazo baadhi ya maeneo ukifika kwenye zile Kata unaambiwa tu karibu nchini Malawi, yote hiyo ni kwa sababu ya minara ya kule inaonekana kwamba ni hafifu. Kwa hiyo, naiomba Serikali iweke utaratibu wa kujenga minara kule na Kata zenyewe nazitaja hapa. Kata zenyewe ni Kata ya Matema, Kajunjumele, Ngana, Njisi, Ibanda, Ngonga, Ikimba na Katumba Songwe. Kwa maana hiyo wananchi wanaoishi maeneo yale hawaweki vocha kupitia huku kwetu Tanzania, ina maana vocha wananunua za kule. Mapato inapata nchi nyingine wakati wao ni Watanzania na mapato hayo yanatakiwa yaingie kwenye Taifa letu hili la Tanzania. (Makofi)

MHE. SOPHIA H. MWAKAGENDA: Mheshimiwa Mwenyekiti, taarifa.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba sana Serikali iliangalie hili.

MWENYEKITI: Mheshimiwa Suma Ikenda samahani, Mheshimiwa Sophia Mwakagenda, taarifa.

TAARIFA

MHE. SOPHIA H. MWAKAGENDA: Mheshimiwa Mwenyekiti, nampongeza sana Mheshimiwa Suma Ikenda Fyandomo, anachokisema ni sahihi kabisa. Siyo tu kwamba wananunua vocha za Malawi, pia wanasikiliza Redio Malawi kwa sababu tayari kila kitu kinakuwa nje. Kwa hiyo, tunaomba waliangalie kwa umakini. Anachokisema nakiunga mkono na nakisisitiza zaidi.

MWENYEKITI: Mheshimiwa Suma Ikenda, unaipokea taarifa ya Mheshimiwa Sophia Mwakagenda?

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, naipokea taarifa hiyo kwa mikono miwili. Nakushukuru sana Mheshimiwa Sophia kwa taarifa hiyo.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ni kweli kabisa, kwa hiyo nchi yetu ya Tanzania wananchi wale ambao wanaishi kwenye hizo Kata kule Wilayani Kyela wanakwama kabisa kusikiliza wakati fulani hata taarifa ya habari ya Taifa lao la Tanzania kwa maana muda wote wanasikiliza Redio Malawi, nitashukuru sana kwenye hili kama wamelifanyia kazi.

Mheshimiwa Mwenyekiti, mchango wangu mwingine ni pale ambapo wakandarasi wa Taifa hili la Tanzania wanafanya kazi kwa kujitoa sana wanapokuwa wamekabidhiwa mikataba katika kazi zao maana mikataba inawaamuru wafanye kazi kwa wakati, lakini wakimaliza kufanya kazi kwa wakati hawalipwi kwa wakati.

Mheshimiwa Mwenyekiti, Wakandarasi wengi sana, wazabuni na ¬suppliers wa Taifa hili la Tanzania wakipewa order ama wakapewa kazi ya kufanya, siyo kwamba wanapewa advance kwanza Serikali, wao wanachukua jukumu, wengine wana mitaji, lakini katika mitaji hiyo wanatakiwa wazungushe, lakini walio wengi wanakwenda kukopa fedha benki ili waendeshe kazi hizo wakitegemea kulipwa, matokeo yake hawalipwi kwa wakati na hatimaye wanakwenda kuuziwa dhamana zao na watu hao hao wanakwenda kupata stroke kwa ajili ya mshtuko na wengine wanapoteza maisha.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kama mtu kwa sababu alikuwa ameweka dhamana nyumba anayoishi lakini inakwenda kupigwa mnada, anaanza kwenda kupanga, matokeo yake anapigwa stroke na wengine wanapoteza maisha. (Makofi)
Mheshimiwa Mwenyekiti, katika jambo hilo hilo hapo, kinachoonekana ni kwamba mkandarasi huyu ama mzabuni ama supplier kama hajafanya kwa wakati, Serikali inampiga penalty aanze kuilipa Serikali, lakini mkandarasi huyu ama supplier na mzabuni wao wakicheleweshewa fedha zao hakuna chochote ambacho wanapewa kwamba ni nyongeza zaidi ama kwamba wataifanyia sasa kwenye ule mpango kwamba na sisi sasa hivi tuanze kulipwa fidia ya kucheleweshewa fedha zetu. Kama ali-supply vifaa miaka mitano iliyopita au miaka 10 matokeo yake anakwama, anaanguka mtaji na anapata shida sana. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, mwisho, namwomba sana kaka yangu, Mheshimiwa Waziri Dkt. Mwigulu na kaka yangu Mheshimiwa Prof. Kitila, wanapokuja hapa kuhitimisha watuambie sana wananchi wa Mkoa wa Mbeya kuhusu ile barabara wana mpango gani na barabara ya Mbeya Jiji? (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, tunataka majibu hayo yatukolee sana, yasiwe ya juu juu tu. Yawe ya uhakika kwamba barabara ile ya njia nne ambayo tunaiongelea kila siku, mambo hayaendi kama inavyotakiwa. Kila wakati barabara ile imeleta shida, ni kwamba haina hata service road, tunapita sehemu moja. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, tunaomba sana Mheshimiwa Waziri Dkt. Mwigulu na Mheshimiwa Waziri Prof. Kitila wanapokuja hapa ku-wind-up watuambie wananchi wa Mkoa wa Mbeya kitakachoendelea juu ya barabara ile ya wananchi wa Mkoa wa Mbeya tunayopiga kelele kila siku ukizingatia nimepata ajali juzi, wiki mbili zilizopita wamekufa watu wengi sana kwenye ile barabara. Magari matatu yamegongana kwa sababu ya ufinyu wa barabara…

MWENYEKITI: Ahsante Mheshimiwa.

(Hapa Kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, wananchi wengi wamekufa na wengine wamebaki walemavu. Tafadhali sana, nakushukuru sana kwa nafasi. Naomba kuwasilisha, na ninaunga mkono hoja kwa 100%. (Makofi)

MWENYEKITI: Ahsante sana. Kwa ajili ya Hansard, nafikiri Mheshimiwa Suma Ikenda alipotamka Wizara ya Afya alimaanisha Wizara ya Fedha.

Nadhani ndivyo hivyo, Mheshimiwa Suma?

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, nadhani ulimi uliteleza, ninaongelea Wizara ya Ujenzi, lakini tunaongelea hapa Wizara ya Fedha ambayo ndiyo imeshika kihenge chote cha nchi hii ya Tanzania. (Makofi)

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa kunipa nafasi na mimi niweze kuchangia kwenye Wizara hii ya Maji. Kwanza ninamshukuru sana Mwenyezi Mungu mwingi wa rehema ambaye amenipa afya njema niweze kusimama hapa kuchangia jioni hii ya leo. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninampongeza sana Mheshimiwa Waziri wa Maji Jumaa Aweso kwa kazi nzuri anayoifanya na ni Kijana mahiri kabisa. Mheshimiwa Waziri Aweso una nidhamu kiasi kwamba wewe ni kijana rijali hata siku hii ya leo umekuja kututambulisha mawifi zetu. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, awali ya yote kwanza nimpongeze Mheshimiwa Naibu Waziri wa Maji Maryprisca Mahundi, Mheshimiwa huyu wa Naibu Waziri wa Maji sisi hapa wote ni mashahidi. Wabunge wa Majimbo wanapokuwa wakiomba aweze kuwafikia Majimboni mwao amekuwa hasiti kufika anawaahidi na anafika, nakupongeza sana Mheshimiwa Naibu Waziri Maryprisca Mahundi. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nina mchango mkubwa sana kwenye Mkoa wetu wa Mbeya. Kwanza kabisa lengo kubwa la Mheshimiwa Rais wetu Mama Samia Suluhu Hassan ni Kumtua Ndoo Mama Kichwani, na mama yetu huyu amekuwa na juhudi kubwa sana juu ya hilo. Lakini kwetu Mbeya kuna Mradi wa Kiwira ni Mradi mkubwa sana ambao utalisha Mkoa mzima wa Mbeya, mradi ule ni wa fedha kiasi cha shilingi bilioni 200. Cha kusikitisha mradi ule umetengewa fedha kiasi cha shilingi bilioni tano, napata wasiwasi sana bilioni tano kwa kugawa hiyo bilioni 200 ina maana ni miaka 40 ijayo ndipo mradi huo uje ukamilike nikiwa tayari nimekuwa kikongwe kabisa. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, wanawake wa Mkoa wa Mbeya wako busy sana kutafuta fedha kwa ajili ya kulisha familia zao. Wanawake wa Mkoa wa Mbeya huwezi ukamkuta mwanamke wa Mkoa wa Mbeya yuko kibarazani anapiga story, anacheza draft, anacheza sijui miboi sijui vitu gani. Wanawake wanatafuta pesa, sasa wanaacha kutafuta pesa kwa ajili ya kulisha familia zao wanahangaika kwenda kutafuta maji. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, hata akina baba hapa ni mashahidi kwenye hili siyo Mbeya peke yake ni Tanzania nzima wanawake ndiyo wanahangaika na familia. Sasa wanawake wanabadilika kuacha kutafuta fedha za familia wanahangaika kwenda kutafuta maji. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninaongea hili kwa uchungu sana, Wilayani Rungwe kuna Mradi wa Maji ambao una thamani ya 4,500,000,000.00 niliongea hapa ule Mradi mabomba peke yake kwenye kutandaza kutoka kwenye chanzo cha Mto Mbaka inatakiwa fedha shilingi 1,800,000,000 ilitolewa 5,000,000,000. Lakini wakati huohuo Serikali ikatoa shilingi milioni 200 hiyo shilingi milioni 200 hata Kiwandani kwa ajili ya kwenda kuongeza mabomba haifai, wamekataa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nilikuwa naiomba sana Serikali naomba sana kwa dhati, ninaomba hii fedha kwa ajili ya mabomba ni force account inatumia nilikuwa naomba kwenye suala la kujenga tenki la maji, wamtafute Mkandarasi ili aanze kujenga tenki la maji. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, Kata za Tukuyu Mjini ni za kwanza kuathirika juu ya kutokupata maji, Kata ya Bagamoyo, Kata ya Msasani, Kata ya Makandana kwenye Kata ya Makandana eneo la Kioski ndiyo shida kabisa. Kuna Kata ya Kawetere, kuna Kata ya Idigi, kwa masikitiko makubwa hata kata ambapo anatoka mama mzaa chema nako maji hakuna ni tatizo kubwa sana. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninaomba sana tuchukulie serious suala hili, sasa hivi kwenye hiyo bajeti imetengwa shilingi milioni 500 peke yake, milioni 500 itasaidia nini. Mabomba yale ile fedha mliyotota kwanza ile milioni 700 ya awali ni kilomita tatu tu kati ya kilometa 9.5. Mheshimiwa Waziri ninakuomba sana, sina lengo hata kidogo la kusema naweza kushika shilingi yako kwa sababu natambua wewe ni msikivu sana. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ni msikivu na hapa utakuja kuongea hiyo siku ya kesho wakati unavyohitimisha kwamba utapeleka fedha kwenye Wilaya ile ya Rungwe ili mradi uendelee. Narudia kukuomba tena kuhusu suala la kujenga tenki, kuhusu kujenga ninaomba atafutwe Mkandarasi ninashauri Serikali, naomba suala la fedha ya mabomba iongezeke.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kuna Halmashauri ya Busokero ninazidi kumshukuru Mheshimiwa Rais Mama Samia, nilikuwa nikiwalaumu watumishi kwamba hawafanyi kazi ipasavyo. Lakini fedha Busokero kule kulikuwa na changamoto mwaka jana kulitokea mafuriko kwenye Kata ya Isange na Kata ya Lwangwa. Lwangwa ndiyo halmashauri ndiyo mjini pale, watumishi wa Serikali na wananchi wote wanasumbuka na maji. Fedha ipo lakini utendaji wa kazi haupo, nawapongeza sana na mlipeleke. Kilichosikitisha zaidi Watendaji kwenye halmashauri kumbe wanatakiwa watoke kwenye Wilaya ya Rungwe. Lakini Watendaji hawa wa Wilaya ya Rungwe hawana usafiri wa kufika kule. Hawa watu wa RUWASA fedha za kununulia magari waliomba Benki Kuu ya Dunia walipewa fedha.

Mheshimiwa Mwenyekiti, katika kupewa fedha zile hawa watu wa GPSA ndiyo walipewa fedha miezi mitano iliyopita mpaka sasa hivi hawajaleta magari yale. Kwa hiyo, nilikuwa naomba Ofisi ya Waziri Mkuu iingilie kati kutoa kibali ili magari yale yaweze kufika na Watendaji wale wapate magari ili waweze kufika site kwa wakati.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nitashukuru sana kama hili litachukuliwa kwa uzito. Kwenye Mkoa wetu wa Mbeya nilikuwa naomba sana kuna fedha ambazo zinatoka Benki Kuu ya Dunia kwa mkopo nafuu, kuna Mikoa nane tu ambayo imeingizwa humo kwenye orodha. Ninaomba na Mkoa wa Mbeya uingizwe kwenye P4R ninaomba sana. Mheshimiwa Aweso ni msikivu sana wewe kaka, ninakuomba wakati unakuja kuhitimisha naomba nisikie kwamba Mbeya imeingizwa kwenye utaratibu wa P4R nitashukuru sana. Kwa sababu nitajua kwamba matatizo ya maji Mbeya yanaenda kuisha. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kuna Kata ya Rujewa kwa maana ya Mbarali pale kuna Mradi ambao umejengwa miaka ya 80 wananchi wameongezeka na sasa hivi ni maendeleo zamani tulikuwa tunakimbilia tukienda washroom nitakimbilia huko nje sasa hivi ni ndani, huko ndani kunatakiwa maji. Pale kile chanzo cha maji sasa hivi kinauwezo wa kutoa lita milioni 200 kwa siku, wakati mahitaji ya watu wa Mbarali kwenye Kata husika ya Rujewa pale wanataka kutumia maji lita milioni 700 kwa siku. Sasa uone ni namna gani upungufu wa maji upo kwa kiasi kikubwa kwenye maeneo yale.

MWENYEKITI: Mheshimiwa Suma muda wako umeisha ulipigiwa kengele nilikuachia dakika moja zaidi.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante. Dakika moja eeh.

MWENYEKITI: Malizia hiyo sentensi yako Mheshimiwa.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, naishukuru sana Serikali walitoa wazo zuri sana wananchi wanaoishi Wilaya ya Chunya, Wilaya ile ya Chunya walijenga kisima, walichimba kisima lakini kisima kile hakijakamilika kwa sababu ya fedha. Kile kisima kilikuwa na thamani ya shilingi milioni 199 zilizotolewa fedha shilingi milioni 100 peke yake ambapo wamefanikiwa sawa kuweka mabomba. Lakini mambomba ya kuwasambazia wananchi kuwafikishia kwenye nyumba zao ni changamoto kwa sababu fedha hazijakamilika. Ninaomba sana hiyo fedha kiasi cha shilingi milioni 99 ziwafikie wenyeji wa Chunya ili Chunya pale mjini waweze kukomboka waweze kunufaika na maji yale. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana, ninakushukuru sana. Ninaunga mkono hoja, ahsante.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Spika, ahsante sana kwa kunipa nafasi niweze kuchangia Wizara hii ya TAMISEMI. Kwanza kabisa nimshukuru Mwenyezi Mungu mwingi wa rehema ambako ameniwezesha kuwa mzima na kunipa afya njema, ni jambo la kumshukuru Mwenyezi Mungu kwa sababu tunavuta na kupumua hewa yake bure. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, kwanza kabisa nimpongeze Mheshimiwa Rais kwa kazi nzuri anazozifanya. Kazi hizo zinaonekana kiuhalisia, nimshukuru sana kwa sababu Mkoani kwetu Mbeya amekuwa akitutumia fedha za maendeleo. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, kipekee nimpongeze sana Mheshimiwa Mkuu wa Mkoa wetu Juma Zuberi Homera pamoja na timu yake namna ambavyo wanasimamia vizuri sana shughuli za maendeleo kule Mkoani kwetu Mbeya. Na kupitia Mheshimiwa Mkuu wetu wa Mkoa Zuberi Homera, Mkoa wetu sasa hivi unakwenda kwa kasi na umetulia kweli kweli kama jinsi ambavyo Mbunge wa Mbeya Jiji anaitwa Mheshimiwa Dkt. Tulia na Jiji letu la Mbeya limetulia kweli kweli. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, niipongeza sana TAMISEMI, TAMISEMI ambapo wanafanya vizuri wakiongozwa na Mheshimiwa Waziri Kairuki pamoja na Manaibu Waziri wake. Nawapongeza hawa vijana wetu wa TARURA wanafanya kazi nzuri, TARURA Mkoa wa Mbeya ni wachapakazi na wanajituma. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, bajeti inakuja hapa Bungeni tunaipitisha na tunaamini kwamba fedha zile tunapitisha, zinakwenda kufanya kazi zilizolengwa. Mwaka 2022/2023 tulipitisha hapa kazi za maendeleo matengenezo bilioni 8.4 zimepokelewa bilioni 4.2 sawa na asilimia 51. Fedha za jimbo bilioni 3.5 zimepokelewa bilioni 2.1 sawa na asilimia 60, fedha za tozo bilioni 7.5 zimepokelewa bilioni 4.3 sawa na asilimia 60. Maendeleo bilioni 1.7 zimepokelewa milioni 968 sawa na asilimia 56. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, sasa hivi mwaka unakwendakwisha imebaka kama miezi wiwili tu, fedha zile hazijafikishwa kule TARURA, ambapo wazabuni nikimaanisha makandarasi
wanafanyakazi kwa kujituma kuhakikisha wasikwamishe maendeleo ambayo ni ya mkoa, hasa kwa barabara na wakandarasi hawa fedha wakati fulani wanakua wanakopa na zingine wanachukua fedha za moto. Wanaishia kuuziwa nyumba zao ama mashamba yao waliowekewa rehani. Sasa tunatakakujua Wananchi wa Mkoa wa Mbeya, fedha zinakuwa zinakwenda wapi? Na kwa nini zisifike kwa wakati kule? Zile ambazo tumeshazipitisha hapa. Nini kinasumbua? (Makofi)

Mheshimiwa Spika, sambamba na hilo, sasa hivi mwaka kesho tunakwenda kwenye uchaguzi wa Serikali za Mitaa. Mkoa wetu wa Mbeya unatatizo kubwa sana la Maafisa Watendaji, wamekuwa ni shida hawapo. Ukienda Wilaya ya Rungwe hatuna Maafisa Watendaji 48, Mbeya Jiji Maafisa Watendaji 60 hawapo, Chunya 10 hawapo, Mbeya DC 16 hawapo, Busokelo 12 hawapo. Jumla Mbeya tuna upungufu wa Maafisa Watendaji 146 na sasa mwaka kesho tu tunakwenda kwenye chaguzi za Serikali za Mitaa, tunaomba sana mliangalie hili. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, sambamba na hilo nimeongea kuhusu TARURA. Sasa hivi vyakula vipo bei juu, wazabuni ambao wanapeleka vyakula kwenye shule za kwetu kwa maana shule za Serikali. Fedha zilizokuwa zikipelekwa zimepunguzwa sana. Chakula kipo bei juu, chakula kipo baharini kabisa kule bei zake lakini fedha zinapelekwa kidogo. Sasa hivi Serikali inatengeneza madeni kwa mazabuni. Mazabuni wanapata shida sana namna ya kuendesha biashara zao namna ya kuendesha kazi zao.

Mheshimiwa Spika, tulikuwa tukiongelea sana kuhusu mabweni ya watoto wa kike. Kwa namna ambavyo walikuwa wakipata changamoto huko mitaani lakini sasa hivi ninaomba sana Serikali iwekee mkazo hili, ione jicho la huruma. Sasa hivi changamoto iko kwa watoto wa kike, ipo kwa watoto wa kiume. Naomba sana tunapoelekeza kuendelea kujenga mabweni tuelekeze kujenga mabweni kwa ajili ya watoto wa kike na watoto wa kiume. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, ninaipongeza sana Serikali ninampongeza sana Mheshimiwa Rais wetu, Samia Suluhu Hassan, amesema kazi iendelee na nimefanya msisitizo hata kuvaa nguo hii ambayo niivaa mitaani kote kuonyesha kazi iendelee na kweli kazi itaendelea. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, tunafanya kazi nzuri naipongeza Serikali kwamba wamejenga zahanati, vituo vya afya lakini watumishi wamekuwa ni changamoto nikimaanisha kwamba vile vituo vya afya vimejengwa lakini madakatari ni tatizo. Tunaomba sana mpeleke madaktari, mmpeleke manesi lakini pia hata vitendea kazi vimekuwa ni duni. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, naiomba Serikali iweke jicho la huruma juu ya haya ninayoyaongea hapa. Naomba sana jambo lingine kwa upande wa ndugu zetu hawa wa TAMISEMI. Nimeongelea suala la barabara, naomba nijaribu kuongelea kwa upana wake. Safari hii tunamshukuru sana Mheshimiwa Rais kwa fedha ambazo amezipelekea TARURA, lakini hazijafika zote ila barabara zile ambazo zilifikiwa kiukweli zimekuwa nzuri na mafuriko kidogo yamepungua hata usumbufu umepungua.

Mheshimiwa Spika, kipekee…

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

SPIKA: Mheshimiwa kengele imegonga ya pili.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Spika, nakushukuru kwa nafasi hii lakini ningependa sana kujua anavyokuja kuhitimisha hapa Mheshimiwa Waziri atuambie fedha zile ambazo zinacheleweshwa nini kinasababisha zicheleweshwe hizi fedha
badala ya kwenda kwa muda muafaka ili makandarasi waache kusumbuliwa? (Makofi)

Mheshimiwa Spika, ahsante sana kwa kunipa nafasi hii. (Makofi)

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana. Kwa kunipa nafasi niweze kuchangia hii Wizara ya Elimu. Kwanza kabisa nipende kumshukuru Mwenyezi Mungu kwa namna ambavyo amenipa afya njema nimeweza kupata nguvu ya kusimama, kuchangia wizara hii. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naipongeza sana Serikali kwa namna ambavyo inafanya kazi vizuri ya kuboresha mambo ya elimu kwenye nchi yetu hii ya Tanzania. Mheshimiwa Rais, Mama yetu Dkt. Samia Suluhu Hassan, anafanya kazi nzuri amekuwa akitenga fedha nyingi sana kwa ajili ya elimu na mambo mengine mbali mbali. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, mchango wangu ninaomba kabla sijaanza kuchangia nimpongeze sana Mheshimiwa Waziri, kaka yangu Mheshimiwa Mkenda pamoja na Naibu Waziri, Katibu Mkuu na watumishi wote, wanafanya vizuri sana kusimamia elimu kuhakikisha inakwenda. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kuna tatizo kubwa sana kwenye shule za msingi. Shule za msingi zipo lakini ni kama tumezisahau kidogo, shule za msingi madarasa yamekuwa ni machakavu kwelikweli. Madarasa ni machakavu halafu wakati huo huo wanaweza yakawa hayatoshelezi.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa mfano pale Wilaya ya Rungwe, Kiwila kuna shule ya Mpandapanda ile shule ina wanafunzi jumla ya 1,380 ina vyumba vya madarasa saba kiasi kwamba darasa moja wanakaa wanafunzi 197 hiyo inapelekea shida kweli kweli namna gani ya kukaa wakiwa madarasani ili watoto waweze kuelewa wanavyofundishwa na walimu. Msongamano huo ni mkubwa sana, wakati huo huo kuna shule ambazo zina hali mbaya sana. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ukienda Wilaya ya Kyela kuna shule moja ya msingi inaitwa Makwale ina hali mbaya sana. Lakini wakati fulani hata ofisi zinakosena, wanachukua darasa wanaweka kama ndiyo ofisi, ambapo inaendelea kupungu zaidi idadi ya madarasa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, napenda kuiomba Serikali, naomba itizame kwa upya, maana elimu ya msingi ina matter sana kwa sababu bila msingi hawajafika watoto sekondari, hawajafika chuo, hawajafika maprofesa wanakuwa hawapo wala madaktari bila shule ya msingi. Kwa hiyo, nilikuwa napenda kushauri Serikali shule za msingi hizi tuzitazame ziboreshwe, ziwe mkazo wa kuboreshwa kwa sababu elimu yote inaanzia huku chini ndipo madarasa na vidatu vingine vinaendelea. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nilikuwa naomba nishauri Serikali pia, nishauri Serikali kwa upande wa wahasibu. Ninaipongeza Serikali imeweka wahasibu lakini kwenye shule zile kongwe Sekondari ya Rungwe, Iyunga Sekondari, Loleza kuna wahasibu kule na zingine nyingi tu ambazo zina wahasibu. Hizi shule zetu za kata za sekondari zilizo nyingi hazina wahasibu, anateuliwa mmoja wa walimu kwa ajili ya kwenda kufuatilia fedha kwenye halmashauri na mifumo inakuwa inasumbua, anaweza akaenda kwa siku nne mfululizo na mwalimu yule ana vipindi darasani anatakiwa afundishe kwa hiyo, watoto wanakosa vipindi. Kwa sababu mwalimu anaenda kufatilizia mambo ya kiuhasibu kwenye halmashauri na si kwamba halmashauri wanafanya makusudi, hapana ni kwa sababu mifumo inakuwa inasumbua. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, hivyo basi nilikuwa natamani serikali kama itaona inafaa basi watafutwe ama waajiriwe wahasibu siyo kwa kila shule, anaweza akawa muhasibu mmoja, ambaye anaweza akawa ana shughulikia shule tano mambo ya kifedha nadhani hilo litatusaidia kuiweka elimu yetu katika utaratibu mzuri. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, mifano ipo hai kabisa, mtu anatoka Kata ya Nzovwe kule Mbeya Jiji au Iziwa nauli ni zaidi ya shilingi 5,000 anakwenda mjini Mbeya Jiji pale kwa ajili ya huduma. Mfumo umegoma basi anarudi kama alivyo kesho hivyo hivyo lakini bado mambo yanakwama kwa sababu vipindi ambavyo alitakiwa afundishe watoto wale wanakwama kupata masomo. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninaomba kuchangia kwenye upande wa vyuo. Serikali inafanya vizuri sana kule Mbeya, Wilaya Rugwe tumebarikiwa, tuna vyuo viwili vya walimu, kuna chuo cha Mpuguso. Chuo cha Mpuguso Serikali imekitizama kwa jicho zuri, imefanya vizuri kwa maana imeboresha majengo lakini pia imeongeza mabweni lakini iliweka lami pia japo kwa sehemu lakini kuna changamoto. Chuo cha Mpuguso cha Ualimu kina wanachuo 670, wapishi wapo wawili, kiuhalisia walitakiwa wapishi wawe watano mpaka sita.

Mheshimiwa Mwenyekiti, hicho ni chuo cha Mpuguso nakisema kwa mfano halisia si mfano ni halisia ya hao watumishi hawapo ila na vyuo vingine yamkini vina mapungufu kama haya. Kwa hiyo, nilitamani sana kuhusu upande wa vyuo Serikali itizame watumishi namna ambavyo wapo na wanatakiwa kufanyaje. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia chuo hicho kina wakufunzi wa sayansi wawili tu. Kiuhalisia walitakiwa wakufunzi wawe wanne kwa hivyo chuo kina upungufu wa wawakufunzi hao ninaomba sana Serikali itizame upungufu huo wa wawakufunzi kwenye vyuo, ili iweke uhalisia na mambo mengine yaweze kwenda sawa sawa na vile mpango unavyoenda. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pamoja na mambo mazuri Serikali inavyofanya uchakavu wa nyumba za watumishi. Kuna nyumba za watumishi lakini ni chakavu sana. Hivyo basi, nilikuwa naomba sana Serikali itazame hili namna ya kuboresha, kufanyia ukarabati nyumba za watumishi. Lakini pia bado azitoshelezi kuna uhaba, kuna uhaba wa nyumba za watumishi pale Chuo cha Walimu Mpuguso. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, tunaipongeza Serikali namna ambavyo imeweka vyuo vya VETA. Haijatusahau hata pale Iyunga kuna chuo cha VETA lakini pia kuna Sekondari ya Iyunga, Sekondari ya Iyunga ni sekondari ya muda mrefu sana ni ya tangu mwaka 1925 lakini miundombinu yake si rafiki sana kwa sababu haijafanyiwa ukarabati. Najua hili ninaweza kwenda moja kwa moja TAMISEMI lakini kwa sababu tunaongelea mambo ya elimu na pale ni elimu inapatikana ya sekondari. Ninaomba sana, sana muiangalie shule ya sekondari ya Iyunga ambayo ni shule bora sana kati ya shule nyingi ambazo ziko vizuri. (Makofi)

MWENYEKITI: Ahsante sana. Mheshimiwa Suma, kengele imeisha lia.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba kuunga mkono hoja hii ya Serikali. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, Ahsante kwa kunipa nafasi ya kuongea. (Makofi)

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, nashukuru sana kwa kunipa nafasi nami niweze kuchangia kwenye Wizara hii ya Ujenzi. Awali ya yote, napenda kumshukuru Mwenyezi Mungu kwa kunipa afya njema na uzima ambao nipo nao sasa hivi, nimepata nguvu ya kusimama, kuongea kwenye Bunge hili Tukufu. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwanza nimpongeze Waziri wa Ujenzi, Mheshimiwa Mbarawa pamoja na Naibu Waziri, kaka yangu Kasekenya; Mheshimiwa Naibu Waziri, kaka yangu Fredy Mwakibete; nawapongeza kwa kazi nzuri mnazozifanya na namna ambavyo mnazipitiapitia hizi barabara zetu.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ukiomba kitu ukapewa unapaswa kushukuru. Nimshukuru sana Mheshimiwa Rais, Mama Samia Suluhu Hassan kwa namna alivyoguswa na barabara yetu ya Inyala. Ajali zilikuwa nyingi sana, akatutumia fedha kiasi cha shilingi 6,998,000,000 tunamshukuru sana Mheshimiwa Rais kwa kuokoa uhai wa watu wengi pale Inyara. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kuna ahadi ya awamu ya nne, ahadi ile ni ya barabara ya kutoka Katumba kupita Suma kwenda Mwakaleli, Ruangwa, Mbwambo mpaka Tukuyu Mjini. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ile barabara ni muhimu sana, kwa sababu inapita barabara inatokea Rungwe inatokea Busekelo kule halafu inarudi tena Tukuyu Mjini. Naiomba sana Serikali, sijasikia hapa kwamba kuna fedha yoyote ambayo imetengwa kwa ajili ya barabara hiyo ya kutoka Katumba Suma - Mwakaleli kutokea Tukuyu Mjini. Hivyo, naomba kwenye mipango yenu ya bajeti msiisahau barabara hiyo kwa sababu tumeiomba kwa muda mrefu. Naishukuru sana Serikali kwa kipande kwa sehemu kuanzia Tukuyu Mjini kule imeanza kufanya kazi nzuri ya kuweka lami, ninaishukuru Serikali. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kuna barabara ambayo ilikuwa ni korofi sana Barabara ya Ibanda kwenda Itungi Port. Barabara hiyo ni muhimu sana ambayo inapitia Kyela Mjini. Naishukuru Serikali ya Mheshimiwa Rais Samia Suluhu Hassan ni Sikivu, hiyo barabara mkandarasi yuko site inafanya kazi. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kuna barabara ya kutoka Igawa kwenda Tunduma Mkoa wa Songwe. Ile barabara ni barabara muhimu sana. Zinapita gari ambazo zinakwenda kwenye border mbili; border ya kwenda Malawi na border ya kwenda Zambia. Ile barabara ni barabara ambayo ninaiongelea kila wakati hapa Bungeni. Ile barabara ni nyembamba ambayo inapitisha makontena ya 40ft, 20ft, pamoja na petrol-tank, lakini na mabasi yote yanapita hapo.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ile barabara ni nyembamba halafu ina corrugation ajali kila siku. Wananchi wa Mkoa wa Mbeya kwa tatizo la barabara ile, wengi wamekuwa walemavu, lakini wengi wamepoteza familia zao kwa ajali zinazotokea kutokana na barabara ile.

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba sana Serikali ilipokuwa inawasilisha hapa sijasikia hizo kilometa 181 kwamba ni lini itaanzwa kujengwa hiyo barabara. Namwomba sana Mheshimiwa Waziri, hiyo barabara ni barabara ambayo ina misiba, kila siku tunalia wananchi wa Mkoa wa Mbeya. Tumechoka kulia misiba. Pia walemavu wengi wanapatikana kupitia barabara ile.

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba sana, sijajua kwamba Mheshimiwa Waziri ile misiba ungekuwa unaona namna tunavyolia, ni kwa sababu huoni. Ungekuwa unaona, nakwambia ungepata uchungu kwamba ile barabara uipe kipaumbele. Naongea kwa uchungu kiasi kwamba natamani hata misiba wakati fulani tukiihamishia humu Bungeni kupiga yowe labda ndiyo Serikali itasikia. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naipongeza Serikali kwa namna ambavyo imetenga fedha, ile barabara ya kilometa 29 ya Mbeya Mjini barabara nne. Pia namshukuru Mheshimiwa Rais, katuongezea kilometa nne zingine za kuanzia pale Uyole kwenda mpaka Mlima Nyoka. Mheshimiwa Waziri akiwasilisha hapa ameongea kwamba mkandarasi yupo ameishafika na andaa utaratibu. Wananchi wa Mkoa wa Mbeya hatuona kwamba ameshaanza huyo mkandarasi, kwa sababu hatuoni mitambo yoyote, tungeanza kuona mitambo imefika, hekaheka zimeishaanza za kuandaa juu ya barabara ile basi tungejua barabara ile imeshaanza rasmi. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninakushukuru sana kwa namna ambavyo umenipa hii nafasi, Kkuna barabara ya kutoka Makongorosi – Lupa mpaka Rungwa ile barabara ni kilometa 356 ni barabara muhimu ambayo inakwenda kuunganisha Mkoa wa Singida na Tabora. Ningeiomba sana Serikali angalau kwa kilometa 100 ingewekea bajeti ya kuanza kujengwa kwa kiwango cha lami. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kuna barabara ya Rujewa – Madibila; barabara ya Rujewa – Madibila ni kilometa 92, ni barabara muhimu sana kule kuna mazao mengi, mazao ya kutosha ile barabara ni mbaya. Ninaomba sana Serikali kwa matamko mliyotamka hapa kwamba mnaitambua, naomba muiwekee bajeti ya fedha ile barabara ikikamilika kilometa hiyo 92 inakwenda kuunganisha na barabara kilometa 60 kutoka Madibila mpaka Mafinga. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninakushukuru sana kwa namna ambavyo unavyoendesha Bunge letu hapa mbele.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kuna wastaafu ambao walistaafishwa Air Tanzania, wana kilio kikubwa sana, mwaka jana kuna fedha za waastafu ambazo tulipitisha hapa Bungeni, wastaafu wale wana kilio kikubwa sana, wafanyakazi ambao walikuwa wakifanyakazi ATC. Ninaomba usikie kilio cha wale watumishi wa Air Tanzania tangu walivyostaafishwa wengine miaka kumi mbili imepita hawajapewa mafao yao, wengine miaka sita na wengine wamekufa bila kupata fedha zao, ninaomba hili ulichukulie kipaumbele. Hawa watu mkiwafuta machozi yao, mkawapatia fedha zao za kustaafu basi watawashukuru sana, lakini sijajua ni nini kina zuia kama mwaka jana tulipitisha bajeti hapa mlisema ni za wastaafu ni kwa nini hamjawafikishia fedha zao? (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kipekee nimshukuru na kumpongeza sana Engineer wa TANROADS wa Mkoa wa Mbeya Engineer Masige, amekuwa akisimamia vizuri sana hizi barabara za mkoani kwetu Mbeya, pongezi nyingi sana zimuendee Mheshimiwa Engineer Masige chini ya kiongozi mkuu ambaye ni Mkuu wa Mkoa wetu Homera.

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MWENYEKITI: Mheshimiwa Suma ahsante sana. Muda wako umeisha.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ninakushukuru sana kwa kunipa nafasi ya kuchangia.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante. Awali ya yote nipende kumshukuru Mwenyezi Mungu kwa kunipa afya njema nami niweze kuchangia Wizara hii ya Fedha kwa maana ya Bajeti Kuu ya Serikali.

Mheshimiwa Mwenyekiti, napenda kumpongeza sana Mheshimiwa Rais Dkt. Samia Suluhu Hassan ambaye amekuwa Rais mwanamke wa kwanza East Africa. Ninampongeza sana hiyo ni heshima kubwa sana kwetu lakini pia amekuwa Makamu wa Rais wa kwanza Tanzania. Pongezi nyingi sana kwa Mheshimiwa Rais Mama Dkt. Samia Suluhu Hassan. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nimshukuru sana Mheshimiwa Rais kwa kuridhia kuwa Dkt. Tulia Ackson agombee nafasi ya Urais IPU. Pongezi nyingi sana kwako Dkt. Tulia namna ambavyo unakwenda kugombea hii nafasi tunakuombea sana kwa Mwenyezi Mungu na Mwenyezi Mungu atasimama na wewe atakwenda kutimiza haja ya moyo wako. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nimpongeze sana Mheshimiwa Waziri Mkuu Kassim Majaliwa Majaliwa. Alifanya kazi kubwa sana pale Dar es Salaam, alisimama kwa muda mrefu sana akiongea na wafanyabiashara. Yote hiyo ni kwa ajili ya kuweka nchi sawa sawa, kutengeneza amani, upendo na mshikamano. Alituliza mioyo ya wafanyabiashara wa Tanzania. Pongezi nyingi sana kwako Mheshimiwa Waziri Mkuu Kassim Majaliwa Majaliwa Mwenyezi Mungu aendelee kuwa nawe katika majukumu yako popote unapokuwa awe pamoja na wewe. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninaingia kuchangia kwenye Mpango huu wa Serikali. Nipongeze TRA, TRA wanafanya kazi nzuri ya kukusanya kodi ndipo ambapo maeneo mengi wanatimiza malengo yao ni kwa sababu ya utiifu na nidhamu waliyonayo wafanyabiashara kuchangia ama kulipa kodi kwa sababu wanajua kodi ndiyo maendeleo ya Taifa letu la Tanzania. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, wakati fulani wafanyabiashara hawa wanapata changamoto hasa pale wanapokuwa wamejipanga na kujiandaa kwa ajili ya kwenda kulipa kodi kuna tatizo kubwa la mtandao kwa maana ya control number. Control number ni tatizo kubwa. Serikali kwa maana ya TRA wanakuwa na operation ya kukamata vyombo vya moto. Utakuta wamekamata bajaji, magari na wafanyabiashara wale wako tayari kulipa lakini anafika TRA mtandao unasumbua uko chini, wanakwama kulipa kwa wakati lakini bado wanaendelea kushikiliwa vyombo vyao kiasi kwamba wanashindwa kuendelea kufanya biashara kwa ufanisi. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, na wakati huo kwa wafanyabiashara hawa wadogo wa bajaji inawezekana kabisa amekopa hiyo fedha kwa ajili ya kwenda kulipa. Sasa pale akikwama kulipa mtandao uko chini, control number inakwama kutolewa ndipo ambapo shida inapoanzia. Anauhitaji kwa ajili ya kutumia fedha kwa ajili ya familia yake lakini inashindikana sijajua, tatizo liko wapi.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ukiangalia Jeshi la Polisi, Jeshi la Polisi akikamata gari akiona lina makosa, control number inatoka hapo hapo kwa kosa alilonalo anatakiwa alipie lakini nikiangalia na tukiangalia Watanzania kwenye Wizara hii ndiyo wenye kihenge, ndiyo mmeshika fedha zote za nchi. Mnashindwa nini kuboresha utaratibu TRA wa control number kutoka kwa wakati ili Watanzania walipe wakaendelee kufanya majukumu yao? Ni nini kinakwamisha hili? (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ni Mbunge wa Wanawake wa Mkoa wa Mbeya. Wakati fulani napata simu za malalamiko hata nje ya Wananchi wa Mkoa wa Mbeya. Nataka nitoe jambo hili ambalo nilipigiwa simu kutoka Dar es Salaam ni kero za wananchi. TRA wanakuwa na operation, siku moja walisimama TAZARA pale wakakamata gari ya mfanyabiashara, ile gari ilikuwa inaenda kupakia mzigo kwa bahati mbaya sana tajiri alikuwa hana taarifa kwamba ile gari inadaiwa kumbe kuna makosa ameyasababisha dereva ambaye wakati huo hakuwa kwenye hiyo gari. Tajiri yuko tayari kulipa hiyo fedha, anamwambia kwamba natuma hiyo fedha ilipwe sasa hivi muachie gari ikafanye kazi, TRA wanamwambia wanasema, “Hiyo gari lazima iende yard Tabata, ikipaki Tabata urudi hapa uende Vingunguti ndipo ukalipie kodi.”

Mheshimiwa Mwenyekiti, sasa kwa muda wa nani, kwa gharama za nani na kule yard inatakiwa ikalipe kodi? Sasa mfanyabiashara huyu anachelewesha muda, yuko tayari kulipa na pale siyo majembe wapo ni wahusika wa TRA, maafisa wa TRA wako pale wanasema hawawezi kutoa control number kwa wakati, tatizo linakuwa wapi? Mbona Jeshi la Polisi linafanya haya? (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa sisi wenye kihenge ambao ndiyo mnashika fedha za nchi kunakuwa na tatizo gani kulipa, kutoa control number papo kwa papo ili kazi zingine ziendelee? Nashauri sana Serikali mlitazame hili la ukusanyaji kodi, yamkini mapato mengine yanapotea kwa sababu ya kutokupokea fedha kwa wakati, kutokupokea mapato kwa wakati. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kuna jambo moja ambalo kidogo imekuwa changamoto. Wafanyabiashara hawa ni wasikivu kwa kulipa kodi. Kuna tatizo moja, kaka yangu pale Mheshimiwa Waziri anafanya kazi nzuri sana. Mheshimiwa Dkt. Mwigulu anafanya kazi nzuri sana, kuna kipengele kimoja kaka yangu ninaomba sana utazame hili. Kuna hii service levy; service levy inakwenda kukata mtaji wa mfanyabiashara. Wafanyabiashara hawakatai kulipa service levy kwa sababu wanajua kodi ndiyo kila kitu. Ninaomba sana service levy mfanyabiashara analipa 0.3. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ombi, tunaomba yaani ingefaa angalau basi iwe 0.1 kulipa ni ndani ya Wizara yako hizo fedha zinakusanywa zinakwenda zote kwenye kihenge kimoja. Mkiliangalia hili kwa undani tunaomba msaidie hawa wafanyabiashara najua hili liko ndani ya TAMISEMI ndani ya upande wa leseni lakini hili jambo kwa sababu ni Serikali na huu ni mchango wa Bajeti ninaomba mkalitazame. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nimpongeze sana Mheshimiwa Waziri Mwigulu Nchemba amefanya kazi nzuri sana pale alipokuwa akisoma na ipo kwenye maandishi.

Mheshimiwa Mwenyekiti, amewaonea huruma sana, amewajali sana wafanyabiashara ameamuru wasifungiwe maduka yao badala yake wanatakiwa waelimishwe ili waende kulipa kodi. Kwa sababu mfanyabiashara huyu akifungiwa duka lake atatafuta fedha wapi za kwenda kulipa kodi.

MBUNGE FULANI: Mheshimiwa Mwenyekiti, Taarifa.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, nimeliona hili kwa undani sana.

MBUNGE FULANI: Mheshimiwa Mwenyekiti, nina taarifa hapa.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ninaendelea nimekatishwa kidogo hapa maana mimi nilikuwa naendelea kufafanua namna gani umewatendea haki wafanyabiashara wa Tanzania. Mheshimiwa Mwigulu Nchemba umewatendea haki sana. Na mimi kwa niaba ya watanzania, wafanyabiashara ninakupongeza na kukushukuru kwamba hili umefanya vizuri hasa wafanyabiashara wa Mkoa wa Mbeya wanakwenda kufanya kazi zao bila kutishwatishwa bila vitisho…

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MWENYEKITI: Ahsante sana Mheshimiwa Suma Ikenda Fyandomo, na muda wako umekwisha.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ninakushukuru sana kwa muda ulionipatia lakini niseme kwamba Mungu abariki sana mpango huu, na ninaunga mkono hoja, ahsante sana, nakushukuru. (Makofi)

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Spika, ahsante sana kwa kunipa nafasi nami niweze kuchangia kwenye Bunge lako tukufu kuchangia kwenye Wizara hii nyeti, Wizara muhimu sana ya akinamama. Awali ya yote ninamshukuru sana Mheshimiwa Rais mama Samia Suluhu Hassan kwa kuunda hii Wizara muhimu sana kwa ajili ya wanawake. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, wanawake wa Tanzania nzima wanatambua sana na wanalijua hili, wanapokuwa wajawazito wanajua Serikali ipo, watajifungua salama na bila gharama yoyote. Kwa bahati mbaya sana kumezuka tatizo ambapo wanawake wanajifungua siyo wote, wanawake wengine watapata bahati mbaya ya kujifungua watoto wakiwa na mgongo wazi, wanawake wale wanakuwa hawajajiandaa chochote kuhusu masuala ya fedha kwamba watatokewa na hilo tatizo.

Lakini tatizo hilo mtoto akizaliwa ana mgongo wazi anapelekwa hospitali, anafanyiwa operation kwa gharama ya shilingi 500,000 mpaka shilingi 1,000,000 wanawake wale uwezo huo wanakuwa hawana. Ninaomba sana Mheshimiwa Waziri alichukue hili kwa umakini sana, hili tatizo ni la Tanzania nzima hasa wanawake wa Mkoa wa Mbeya wamepata matatizo makubwa sana juu ya kujifungua watoto wenye mgongo wazi. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, nitafurahi sana na nitashukuru endapo Mheshimiwa Waziri atalizingatia hili kuangalia namna gani watapunguziwa gharama ama kuimaliza kabisa gharama za matibabu hayo ya kutibu watoto hao. Ninaipongeza sana Serikali na ninaishukuru sana kwa namna ambavyo wametoa fedha kwenye halmashauri zetu zile asilimia 10. Ile asilimia 10 ni kwa ajili ya wanawake 4%, vijana 4% na kundi la walemavu 2%.

Mheshimiwa Spika, nilikuwa naomba kuishauri Serikali juu ya hili, ninaomba sana kwenye 10% ile iongezwe iwe 15%. Asilimia 15 kwa maana ipi? Asilimia 15 ili kwa wanawake maana wanawake wana majukumu mengi sana, wana mzigo mkubwa sana wa kutunza na kulea familia, ninaomba kwenye 15% hiyo 9% iende kwa wanawake, 3% iende kwa vijana, 3% iende kwenye kundi la walemavu. Ninamaanisha kwamba mwanamke hata mtoto mdogo maadamu amezaliwa ni mwanamke ni kama anaanzia majukumu yake hapo.

Mheshimiwa Spika, ninamaanisha kwamba kundi la vijana watoto wa kike nilikuwa naomba hao waingie kwa upande wa wanawake, nina maana kwamba mabinti hao wakiingia kwenye kundi la wanawake mpaka sasa hivi hiyo fedha inaonekana kama ni ya 4% ni ya wanawake, lakini pia tunakuwa na mabinti huko ndani, kwa hivyo wasichana waingie kwenye kundi la wanawake kwenye mkopo huo ambapo 9% iwe wanawake wakijumuisha na mabinti, vijana lakini vijana ambao ni wa kiume wapate 3% ninamaanisha kwamba mama endapo atasikia mtoto wake anaumwa ambaye ni kijana, mama ndiyo anashughulikia mwanzo mwisho, siyo kwamba atam-charge kijana kwamba nipe fedha zako....

SPIKA: Mheshimiwa Suma kuna taarifa kutoka kwa Mheshimiwa Jackson Kiswaga.

T A A R I F A

MHE. JACKSON G. KISWAGA: Mheshimiwa Spika, ninapenda kumpa taarifa mzungumzaji kwamba katika lile kundi kubwa la vijana, pia wapo akinamama humo na nina wasiwasi aina ya mchango huu wakati mwingine unaweza ukatugawa namna unavyowasilishwa kwa sababu pia kundi la vijana ni kubwa, lakini ndani ya vijana pia wapo wakinamama humo. Kwa hiyo ndiyo hiyo nilipenda kumpa taarifa ahsante sana.

SPIKA: Ndiyo maana niliacha amalizie ile hoja yake kama umemsikiliza vizuri anataka hiyo asilimia iongezeke halafu hao mabinti waondolewe kwenye hiyo 4% wanayopewa pamoja na vijana wengine waingie kwenye wanawake. Kwa hiyo, ukitaja wanawake wote wawe kundi moja, ndiyo hoja yake ndiyo maana nilitaka umsikilize amalize halafu ndiyo umpe taarifa.

Kwa hiyo, hoja yako wewe ndiyo ambayo kidogo inaweza ikaleta mushkeli yeye anaenda na hoja yake ya kuongeza asilimia.

Mheshimiwa Suma Ikenda Fyandomo.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Spika, ahsante sana kwa ufafanuzi huo na hilo ndiyo lilikuwa lengo langu sana kwamba vijana wa kiume watakapokuwa wamebakiwa na hiyo 3% naamini itawatosheleza sana kwa sababu tutakuwa tumeondoa kundi kubwa la vijana kwa maana mabinti zetu kuingia kwenye kundi la akinamama.

Ninasema hivi kundi la wanawake liongezewe asilimia hizo kwa sababu mama anabeba majukumu mengi sana. Anabeba majukumu ya baba, anabeba majukumu ya hao vijana, anabeba majukumu ya watoto wote kwa ujumla.

Mheshimiwa Spika, mama ana huruma sana kwa watoto kwa baba kwa wamama na kwa kila mtu hivyo basi nitashukuru sana hili likichukuliwa uzito kwamba wapewe akinamama kwa maana ya 15%; ninaomba sana mumshawishi, mshauri hizo halmashauri iongezeke iwe asilimia 15 nasisitiza 9% iwe kwa wanawake, 3% kwenye kundi la vijana wetu lakini 3% kwenye kundi la walemavu nitashukuru sana hili kama litabebwa kwa uzito.

Mheshimiwa Spika, kuna tatizo kubwa sana hapa nchini hasa kwetu mkoa wa Mbeya, anapokuwa akiishi ama wakioana baba na mama wanaishi pamoja, wanaanza kutafuta tangu shilingi moja pamoja baba na mama, lakini mwisho wa siku ikatokea mama ametangulia mbele ya haki baba atasononeka yeye pamoja na familia, lakini maisha yataendelea atakuwa tu burudani raha mustarehe hasumbuliwi na mtu yoyote.

Mheshimiwa Spika, lakini ikatokea amefariki baba ghafla kwa maana ya mume shida inaingia kwenye familia, shinda inaingia kweli kweli, anajitokeza baba hafahamiki kwenye hiyo familia anasema mimi ndio baba mkubwa, mimi ni mdogo wake, mimi ndio natakiwa niwasimamie, kwenye kusimamia mali kuzitafuta walikuwa tu baba na mama na watoto wao wakimuomba Mungu wafanikiwe kwenye hiyo familia. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, lakini watu wanajitokeza from nowhere, watoto hawa hawawajui wanasema unasikia mimi ndio baba yako mkubwa, mimi ndio baba yako mdogo hawawafahamu wametokea wapi? Mbona akifariki mama hawa watu hawajitokezi kuja kumbuguzi baba kwenye hiyo familia. (Makofi)

Nilikuwa ninaomba sana kule kwetu Mkoa wa Mbeya wanawake wajane wanasumbuliwa sana na haya, hivyo basi nilikuwa naomba sana kushauri Serikali ijaribu kuweka kama sio kuweka moja kwa moja kwa maana ya kutokujaribu, iweke mawakili kila Halmashauri ambao watakuwa wanawasaidia wanawake wajane ambao wanapatwa na matatizo kama haya. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, hii sheria naona iliangalia upande mmoja, unajua kwenye familia yamkini mama ndio mtafutaji mkubwa, baba ni msimamizi sawa kama kiongozi mkubwa kwenye hiyo familia, lakini akifariki baba ni shida, ni shida ni shida. Hivyo basi hiyo sheria kama ilikuwa imewekwa miaka ya nyuma sana kwamba baba ndio hatakiwi kusumbuliwa endapo mke atakuwa ametangulia mbele ya haki, hiyo sheria naomba ibadilishwe, hiyo sheria naomba ibebe uzito kote kote kwamba mama na baba wanakuwepo pale wanakuwa wanatafuta fedha pamoja, kwa ajili ya familia hivyo basi asisumbuliwe mwanamke yeyote pindi baba atakapokuwa ametangulia mbele ya haki. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, wanawake wana majonzi makubwa sana, naona taa umeiwasha.

SPIKA: Muda umeisha.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Spika, nilikuwa nimalizie kidogo.

SPIKA: Sekunde 30 malizia.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Spika, ahsante sana hivyo basi nitashukuru sana kama Serikali italichukulia hili kwa uzito mkubwa kuangalia mama anavyoteseka, mama anavyosumbuliwa na Mheshimiwa Rais ameunda hii Wizara kwa makusudi mazima kabisa ili tuendelee kuwatetea wanawake hapa ndani na katika kuwatetea hawa wanawake ninaomba mlibebe muwasaidie wanawake wanaoonewa pindi wanaume zao wanapokuwa wamekufa…

SPIKA: Haya ahsante sana.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Spika, maana analia mara analia mara mbili analia msiba wa baba/wa mme wake analia msiba wa kupokonywa mali zake zote. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, ninakushukuru kwa kunipa nafasi, ahsante sana. (Makofi)

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante kwa kunipa nafasi ya kuweza kuchangia kwenye Bunge lako tukufu.

Mheshimiwa Mwenyekiti, awali ya yote ninapenda sana kumshukuru Mheshimiwa Rais kwa mara nyingine tena, kwa namna ambavyo aliweza kuunda Wizara ya wanawake, jinsi na watu ambao hawajiwezi, ninamshukuru sana Mheshimiwa Rais. Nimesimama hapa kuomba kuongezewa fedha kwenye asilimia 10. Mheshimiwa Dkt. Mwigulu, Kaka yangu, ‘Kalumbu’ ulikuwepo nilipochangia hapa kwamba ninaomba sana ile asilimia 10 niliyoiweka kwa ajili ya kusaidia, asilimia Nne wanawake, asilimia Nne vijana na asilimia Mbili watu wenye ulemavu. Niliomba sana kwa dhati ya moyo wangu, kwamba wanawake wana majukumu mazito sana. Majukumu mazito kwa maana ipi?

Mheshimiwa Mwenyekiti, hata wewe naamini ni shahidi, mtoto akizaliwa wa kike kitu cha kwanza unamuita mama, umekuja, unamfurahia unamuita mama. Tayari ameshajiunganisha kwenye majukumu, nilitegemea hapa ombi langu la kuongezewa asilimia nyingine badala ya asilimia 10 waweke 15 ambapo asilimia tisa iende kwa wanawake kulingana na majukumu yao, kwenye asilimia hizo ni kwa sababu wanawake hao ndiyo hao hao wajasiriamali, ndiyo hao hao machinga, ndio haohao ambao wanatunza familia.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninakuomba sana Mheshimiwa Waziri anavyokuja hapa kuhitimisha alichukulie uzito sana suala la wanawake. Wanawake wana majukumu mazito. Vijana hapa ambapo wanakuwa wanapata hiyo mikopo, akipata tatizo wa kwanza kuhangaika ni mwanamke ambaye ni ama mama yake au dada yake, lakini hatamwambia kwamba naomba fedha ya kukuuguza hospitali, hatamwambia hivyo.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninaomba sana Mheshimiwa Waziri utakapokuja hapa kilio cha Wabunge wote amekisikia, kuhusu kutokuondoa asilimia tano kwenye asilimia 10. Naomba iongezeke, badala ya asilimia 10 iongezeke iwe asilimia 15, Tisa kwa wanawake, Tatu kwa vijana, Tatu kwa watu wenye ulemavu kulingana na majukumu waliyonayo wanawake. Hata mabinti hawa niliomba kwamba mpaka sasa hivi kwa sababu ni wanawake wameshaunganishwa huko, wanakopa fedha kupitia Mfuko huo wa Wanawake.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nitashukuru sana endapo hapa Mheshimiwa Waziri atalisemea hili, kwamba amebadilisha msemo wake ule wa kuondoa hata asilimia tano, bali ataongeza asilimia nyingine tano ili asilimia tisa iende kwa wanawake. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, wanawake wa Tanzania hasa wanawake wa Mkoa wa Mbeya Wilaya za Kyela, Rungwe, Mbarali, Chunya, Mbeya Mjini na Mbeya Vijijini, wanawake wajane wa Taifa hili wanasumbuliwa sana. Ninaomba sana kwenye hili Serikali iwaone wanawake. Wanapokuja kuhitimisha ninatamani kama inawezekana ile sheria ya kusema mama anapofiwa na mume anasumbuliwa sana.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nilisema hapa juzi, imenipasa nirudie kwa sababu baada ya mchango ule nilipotoka nje hapa kumbe kulikuwa na wageni wengi sana wanawake na kati ya wale wengi sana walikuwa ni wajane. Walijitokeza wanawake kuja kunisalimia na kunishukuru sana juzi nilivyowasemea wanawake wajane wa Tanzania hii. Mama mmoja nilipata uchungu sana, kati ya wale wanawake waliokuja kunishukuru, wanawake Wanne walikuwa na kesi Mahakamani za kudhulumiwa zao. Mmoja akaniambia, Mheshimiwa naomba samahani namba yako ya simu, mimi mume wangu nimeishi nae miaka 16 lakini amefariki, kesi ninayo Mahakamani. Baada ya kufariki anakuja Baba yake mdogo anasema mimi hii nyumba lazima iwe mali yangu niimiliki kwa sababu mume wako mimi ndiye liyemtafutia kazi! Ni uonevu wa hali ya juu sana. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninaomba Serikali ichukulie kwa uzito kilio cha wanawake Tanzania nzima, hasa Mkoa wa Mbeya. Wanawake wengi sana hata kabla ya nafasi hii mimi kuwa Mbunge, walikuwa wakija kulia getini kwangu wakiniomba msaada, nilikuwa nikiwasaidia ili wapate haki zao waweze kusaidia watoto wao na familia zao. Nitashukuru sana kama nimeeleweka juu ya hili. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kuna hili jambo la TCRA. Kwenye Nchi yetu ya Tanzania tumeendelea sana kwa mawasiliano. Sasa hivi mfanyabiashara anakuwa yuko Mbeya, ameingia mteja dukani anahitaji kifaa yeye hana, anapiga simu dukani, anapiga simu Dar es Salaam anakipiga picha anauliza kama kifaa hicho kipo. Ni ndani ya dakika moja jawabu limepatikana na anaweza kukiuza kifaa kile. Mtu anasafiri anaweza akawa yuko Uturuki, anapiga picha vitu ambavyo amevikuta, mali mpya kule Uturuki, anauliza huku maduka ya Dar es Salaam; Je, nikileta hivi ili tuweze kuuza, je tutauza? Ndani ya dakika moja jibu vinapatikana, lete kwa wingi sana.

Mheshimiwa Mwenyekiti, sasa hivi vifungu wanavyosema viondolewe kwenye TCRA, hivyo vifungu vitaturudisha nyuma, mawasiliano yatapotea, yataisha, tutarudi nyuma. Ishu ya kidigitali hii itakuwa ni historia. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, maana yake tumeingia kwenye mfumo wa kidigitali lakini matokeo yake tunaambiwa kwamba hivi vifungu viondolewe; TCRA watakuwepo kama nani, watakuwa wanafanya shughuli gani? Tutakuwa tumewaondolea kufanya kazi watu wa TCRA. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, sijui mlikaa na TCRA lini na wapi mkafikia mwafaka wa haya, lakini kwa vifungu vya sheria jinsi ambavyo tumevichanganua haitawezekana TCRA ikafanya kazi kwa ufanisi endapo vifungu hivi vitaondolewa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, mawasiliano sasa hivi kwa jinsi ambavyo yamekuwa yametuletea, wakati fulani unaweza ukawa una mawazo yako, una mambo mengi kichwani kulingana na hali ya maisha, lakini wakati mwingine unaona kwamba hebu nishike hii simu nijaribu kupata furaha yangu. Ukishika simu utacheka wakati umekasirika, utapata furaha pale, utapunguza stress, utapunguza maradhi, utatoa sumu ya mawazo kwenye mwili wako kwa kucheka.

Mheshimiwa Mwenyekiti, sasa hivi tunakotaka kwenda, tukitoa vifungu hivi vya TCRA, vifungu vya sheria, tunakwenda kupoteana. Tutarudi kulekule, ukitaka kufungua mtandao ndiyo ukae baada ya siku moja, mbili au tatu, hatupendi Watanzania turudi nyuma, tunahitaji tusonge mbele kwa ajili ya maendelea ya nchi yetu ya Tanzania. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninamshukuru sana Mheshimiwa Rais, Mama Samia Suluhu Hassan, kulikuwa na kilio kikubwa sana cha wazabuni ambao ni ma-supplier Serikalini, wengine walikuwa wanadai madeni ya hata miaka 20 iliyopita, lakini Mheshimiwa Rais, Mama Samia, baada ya kuliona hili alituma fedha na baadhi yao walipunguziwa mzigo, nadhani yuko kwenye mchakato, ataendelea nalo hili. Ninampongeza sana Mheshimiwa Rais kwa haya anayoyafanya. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kuna baadhi ya Watumishi wa Serikali ni wazembe, wanatengeneza madeni wao wenyewe kwa uzembe wao. Baadhi yao wanafanya kazi nzuri, baadhi yao ni wazembe wanaiangusha Serikali. Fedha zinakuwepo kwenye akaunti, wanaagiza vifaa kwa supplier, akishaagiza fedha zipo lakini anafanya uzembe wa kumlipa supplier, mwisho wa siku zile fedha unaingia mwaka mpya wa Serikali zinavutwa zinakwenda Hazina, kuja kurudi ni ndoto. Hilo linakuwa linaunda madeni.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninampongeza sana Mheshimiwa Rais, Mama Samia Suluhu Hassan nilimsikia hapa akisema Mheshimiwa Waziri wa Fedha, Dkt. Mwigulu, alieleza kwamba wameacha utaratibu kuanzia sasa hakutakuwa na kurudishwa fedha. Fedha zilizoingizwa kwenye Halmashauri zetu, zilizoingizwa Serikalini kwa ajili ya kazi, zitabaki huko bila kurudi kule Hazina. Ninamshukuru sana Mheshimiwa Rais kwa sababu ameondoa kilio cha wafanyabiashara walio wengi ndani ya hii nchi. (Makofi)

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Spika, ahsante kwa kunipa nafasi nami niweze kuchangia jioni ya leo. Awali ya yote napenda kumshukuru Mwenyezi Mungu kwa namna ambavyo ameniwezesha kwa kunipa afya njema. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, nampongeza sana Mheshimiwa Halima Mdee ambaye ndiyo Mwenyekiti wangu wa Kamati ya LAAC kwa namna ambavyo amewasilisha vizuri hoja ya Kamati, lakini pia nampongeza Mheshimiwa Kaboyoka, Mwenyekiti wa PAC, mmewasilisha vizuri sana hoja za Kamati. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, kwenye mchango wangu mimi ninajikita kuchangia kwenye eneo la force account na niliwahi kuchangia mchango hapa unaohusu force account, naongea kwa uchungu sana, kwenye force account kuna fedha nyingi sana zinapelekwa kwa ajili ya miradi. Ni mabilioni ya pesa, lakini cha kusikitisha ukiangalia hapa kutoka kwenye Taarifa ya CAG kati ya miradi 175, miradi 24 ndiyo majengo ambayo yamejengwa vizuri. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, kuna wazalendo ndani ya Taifa letu la Tanzania, lakini wakati huo huo kuna watu wengine ambao si wazalendo, yaani baadhi ya watumishi sio wazalendo.

Mheshimiwa Spika, hili Taifa la Tanzania litajengwa na sisi wenyewe Watanzania, haiwezekani tufikirie kwamba kuna watu watatoka nchi za Ulaya waje watujengee Taifa letu la Tanzania. Uzalendo unatakiwa ujae ndani ya mioyo yetu ili kusimamia fedha hizi za walipa kodi ambazo zinapelekwa kwenye hii miradi. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, kati ya miradi 175, ni miradi 24 kwa maana ya majengo ambayo yamepelekewa fedha nyingi za Serikali, ukitoa hapa majengo 24 tu ina maana majengo 151 hayako kwenye ubora. Ni nini maana yake? Majengo haya ndiyo ambayo wanapokuwa wanakwenda kukagua sasa kwamba hili jengo limesimamiwa na viongozi husika ambao walikuwa wanasimamia hayo majengo, matokeo yake mnakwenda kukagua hayo majengo tiles zinabomoka zenyewe, bado halijaanza kutumika. Mnaenda kukagua hayo majengo, maji yanamwagika, kwa sababu vifaa vile ambavyo wamefungia siyo high quality. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, nilichangia hapa kuhusu force account, nilipata simu tofauti tofauti hata voice notes niko nazo kwenye simu ambazo hata mafundi ambao wanawatumia huko kwenye mambo ya force account hata wao hawapendi haya. Walikuwa wananipongeza kwamba umesimama kuongelea force account, sisi kama mafundi utakuta tunawaambia kwamba hapa inatakiwa tuweke nondo milimita 16, wanasema tuweke nondo milimita 12. Sasa ubora utapatikana kutoka wapi? Lakini wakati huo huo kama itawekwa nondo milimita 16, kama zilitakiwa nondo nane sehemu husika zinawekwa nondo nne au tano, uimara utatoka wapi? (Makofi)

Mheshimiwa Spika, ninaongea kwa uchungu sana, mimi nikiwa Mjumbe wa Kamati ya LAAC, hawa ma-engineer wa Tanzania wengi ni wazalendo na ni watenda haki, kama wapo ni wachache sana. Kwa nini nasema hivi, hawa ma-engineer ambao wanatakiwa wawekwe, ambao ndio wataalam, kati ya 859 wanakuwepo wataalam 213, nini maana yake? (Makofi)

Mheshimiwa Spika, katika miradi utakuta Halmashauri moja ina miradi 150, ndani ya hiyo Halmashauri yupo Engineer mmoja na wakati huohuo Engineer mwenyewe hata usafiri wa kwenda kukagua hizo site kwamba basi ndiyo aweze ku-move aende hapa, aende hapa gari hakuna la kwenda kukagua miradi. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, Serikali ilikuwa na nia njema kabisa ya kuanzisha force account lakini matokeo yake sasa yamkini walianza vizuri lakini kadri siku zinavyozidi kwenda force account inakuwa ni tatizo ni ugonjwa mkubwa sana. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, hili linajieleza wazi taarifa ya CAG ya Ukaguzi wa hayo majengo, kama ndani ya majengo 175, majengo 151 hayafai, unategemea nini baada ya miaka 10 ijayo, si yatakuwa ni magofu tu? Hayo majengo yatakuwa magofu tayari tumepata hasara ambapo hizo ni fedha za walipa kodi pia tunatakiwa kuwa na uchungu wa haya majengo. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, natamani sana kuishauri Serikali kama watadhani force account iendelee kuwepo basi miradi ama kama ni ukarabati, fedha isizidi milioni 50 ikizidi sana milioni 100, akini haya majengo tunayojengewa bilioni tatu, bilioni nne kwa force account. Juzi nilikuwa nasikiliza Tunduma kwenye ziara ya Mheshimiwa Makonda, shule ambazo zinakwenda kujengwa shule hii ni shule mpya, anapewa bilioni tatu, shule moja imejengwa kwa bilioni tatu, lakini ramani ni hiyo hiyo, shule nyingine wamejenga bilioni tatu zimekwisha na bado wanaitaka Serikali ipeleke fedha nyingine bilioni zaidi ya mbili ili wakamilishe shule.

Mheshimiwa Spika, wakati huohuo fedha zinaingizwa kwenye akaunti za shule, Mwalimu anaambiwa fedha zinaingizwa kwenye account yako usimamie shule mpya ndiyo inaenda kuanza kujengwa. Huyo Mwalimu lini amesomea Ukandarasi kwamba sasa Mwalimu anaacha kufundisha anaenda kuwa Engineer anaenda kusimamia majengo, wataandaa saa ngapi, maana Mwalimu wanamwambia yeye aunde Kamati, akiunda Kamati ambayo itakuwa inasimamia ujenzi huo kwa fedha mabilioni. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, si tu Mkuu wa Shule hata wakati fulani fedha zinaingizwa kwenye account anaingiziwa DMO. DMO inabidi aunde kamati ya kusimamia majengo ya hospitali, sasa hawa wagonjwa watasimamiwa na nani, watatibiwa saa ngapi wakati wako busy kuangalia huku? (Makofi)

Mheshimiwa Spika, ukizingatia kwa upande wa mashule hizo Kamati, wanashirikisha na wanakijiji ama wana mtaan pale wao ni wataalam hao unaowashirikisha na ukizingatia hawana posho, kwa hiyo hawawezi kuweka mkazo, kwamba lazima waende kule kusimamia, wanasimamia kwa posho ipi? Kwa maana bajeti hapa haipo. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, ninaishauri Serikali na ninaishauri haya ninayoyaongea hata Wakurugenzi, wakija mbele si lugha nzuri sana, wakija mbele ya Mheshimiwa kwenye Kamati yetu pale tunavyowahoji, tunavyowabana, Mkurugenzi anaweza akawa ana miezi miwili tu hapo hajui chochote. Hawa wataalam ambao wapo wakiambiwa elezeni kuliendelea nini, wanakuwa hawana majibu, hawajui chochote yaani hata mimi ambaye si fani yangu ile najua hapa ningetakiwa nijibu nini, najua hapa nilitakiwa niongee nini, si fani yangu, lakini wenyewe ambao ndiyo wamesomea hawawezi kujibu, hawajui chochote. Pale kwenye Kamati ya LAAC, kwa kweli kwa wazalendo wa kweli pressure zinapanda kila siku unasikia uchungu moyoni jinsi fedha za Serikali zinakwenda ndivyo sivyo.

MHE. HUSSEIN N. AMAR: Mheshimiwa Spika, Taarifa.

SPIKA: Mheshimiwa Suma Ikenda Fyandomo kuna taarifa kutoka kwa Mheshimiwa Hussein Amar.

MHE. HUSSEIN N. AMAR: Mheshimiwa Spika, nataka nimpe taarifa mzungumzaji haya anayozungumza ni kweli, kwa sababu tumeona hata kwenye ukaguzi wakati wa Mbio za Mwenge miradi mingi inakutwa ni mibovu na kuna wataalam.

SPIKA: Mheshimiwa Suma Ikenda Fyandomo malizia mchango wako dakika moja, unaipokea taarifa hiyo.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Spika, ninaipokea hiyo taarifa. Katika kuipokea taarifa kwa majengo hayo tunayosema ni mabovu yaani ukilinganisha tu 175 ripoti ya CAG majengo 24 ndiyo salama tunakwenda wapi, baada ya miaka 10 ijayo majengo yatabaki magofu. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, ninakushukuru sana kwa kunipa nafasi ya kuchangia ninaunga mkono hoja, ila naomba Serikali ilichukulie kwa uzito sana kwamba force account isiendelee, ama sivyo kwa bajeti isiyozidi shilingi milioni 100, ahsante. (Makofi)

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana kwa kunipa nafasi nami niweze kuchangia kwenye Wizara hii ya Kilimo. Kwanza kabisa, namshukuru Mwenyezi Mungu wa Mbinguni kwa kunipa uzima na afya njema hatimaye imempendeza siku hii ya leo kusimama kwenye Bunge lako hili Tukufu.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nampongeza sana Mheshimiwa Rais Dkt. Samia Suluhu Hassan na Amirijeshi Mkuu. Ninampongeza kwa kazi kubwa na nzuri ambayo ameifanya kwa kuwaona wakulima. Wakulima walikuwa katika kipindi kigumu sana ambapo mbolea ilikuwa na bei kubwa sana, lakini aliweza kutoa fedha za ruzuku kutoka Mfuko wa Mbolea wa kilo 50 ambao ulikuwa unauzwa kwa shilingi 150,000, umeshuka bei mpaka shilingi 60,000 na shilingi 70,000. Pongezi nyingi sana kwa Mheshimiwa Rais. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninampongeza sana Mheshimiwa Bashe ambaye ndiye Waziri wa Kilimo. Mheshimiwa Rais kwa kumteua Mheshimiwa Bashe kuwa Waziri wa Kilimo, naona kabisa jinsi ambavyo Mwenyezi Mungu anamwongoza kumpa macho ya rohoni kwa kumwona Mheshimiwa Bashe anafaa na anastahili sana kwenye Wizara hii ya Kilimo, kwa bajeti hiyo ambayo ameisoma Mheshimiwa Bashe hapa ya shilingi trilioni 1,200 kuomba ipitishwe. Naiunga mkono kwa asilimia mia moja.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nilikuwa kwenye ziara kule Kanda ya Ziwa mwezi wa tatu, nampongeza sana Mheshimiwa Waziri Bashe, aliweza kufanya jambo kubwa sana kwenye Taifa hili la Tanzania mara baada ya kusikia kuna mchele umeingia kutoka Marekani, kwamba mchele ule unakwenda kupelekwa kwenye shule za watoto wetu ambao ni wadogo, ambao ni malaika wa Mungu, mchele ule bila kujua una virutubisho gani na utakwenda kuathiri nini kwenye afya za watoto wetu. Nampongeza sana Mheshimiwa Bashe kwa kusimamia afya za watoto wetu. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, Taifa hili la Tanzania tuna maeneo mengi sana. Mikoa mingi inalima mpunga na mpunga huo ambao ndiyo unasababisha mchele, kule Mbeya, Kyela tunalima mpunga, Mbarali mpaka kuna Kapunga Rice, ni mpunga upo kule. Pia kule Kanda ya Ziwa nilipokuwa, kila mkoa ninakopita, ninaona barabarani mchele, ninaona mpunga umeshamiri sana ambapo ndani huko kwenye mashamba yamkini ndiko umeshamiri zaidi. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa maana hiyo ndani ya Taifa letu hili la Tanzania, kama mpunga mwingi kiasi hicho, kule Rukwa na mahali pengine unalimwa mpunga wa kutosha sana, iweje mchele ukatoka Marekani uje kwenye Taifa letu hili la Tanzania? Wizara ya Kilimo ikiongozwa na Mheshimiwa Waziri Bashe ninawapongeza sana kwa kusimamia hili. Sisi kama viongozi, watetezi na wasimamizi wa wananchi wa Taifa hili la Tanzania, tunampongeza zaidi Mheshimiwa Bashe kwa nafasi hii kwa kuwa anatambua majukumu yake. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, hili jambo la kuleta mchele kutoka kwenye nchi ya Marekani, mwaka 2023 pia tuliletewa dawa za meno kwa ajili ya watoto wetu wapelekewe kule mashuleni. Lazima tuogope na tushtuke kwamba hiki kitu kinalenga nini? Sisi kama viongozi ndiyo wasimamizi wa Taifa hili la Tanzania, hasa kwa vizazi vyetu ambavyo ndiyo Taifa la kesho.
Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba sana Mheshimiwa Waziri Bashe anisikilize, Wilaya ya Rungwe wananchi wale wanategemea sana kilimo, wanalima mazao mengi sana, lakini wazazi wengi wanategemea sana chai. Kuna Kiwanda cha Chai cha Chivanje, kile kiwanda kimefungwa. Kuna wananchi wa Kayuki, Nsekela, Katonya, Ruwalisi, Ndende na Kiganga wale wote wamelima chai za kutosha. Wao wanajihimu kuchuma chai wakitegemea watapata fedha mwisho wa mwezi ili waendeleze maisha yao na ndiyo maisha yao siku zote. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa kufungwa kiwanda kile, namwomba Mheshimiwa Waziri Bashe akawatazame wananchi hawa wa Wilaya ya Rungwe aone namna ambavyo watafanya na kilimo kile cha chai watakifanya nini? Maana kiwanda kimefungwa, wakichuma chai wanaipeleka wapi? Naomba sana Mheshimiwa Waziri Bashe alitazame hili na kuwasimamia hawa wakulima wa chai. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pamoja na hayo, kuna wakulima wa chai ambao wako kwenye Wilaya hiyo hiyo ya Rungwe, wakulima hawa wanapeleka chai kwenye Kiwanda cha Chai cha Katumba, ambao wako maeneo ya Rungwe, Kapugi, Masege, Segera, Mwakaleli, Mano, Lupa, Itete, Kimo, Suma na Nditi.

Mheshimiwa Mwenyekiti, wakulima hao wanafanya vizuri, lakini hawapati fedha kwa wakati. Wanazidishiwa sana muda. Sijajua kwenye hili hawa wakulima wa Mheshimiwa Bashe anawasimamia kwa namna gani? (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pamoja na kwamba muda ni mchache sana, naongea kwa sehemu. Mheshimiwa Waziri, kule Mufindi, Mkoa wa Iringa, Serikali iliahidi mwaka 2022 kujenga kiwanda cha kuchakata maparachichi. Eneo lile ambalo mlikuwa mmeomba lipatikane ndipo mjenge kiwanda cha kuchakata maparachichi, limepatikana. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kiwanda hicho cha kuchakata maparachichi ni cha kusaidia wananchi wa Nyanda za Juu Kusini ikiwemo Njombe, Mbeya, Iringa, Songwe na maeneo mengine. Kule Tukuyu Wilaya ya Rungwe, Mkoa wa Songwe wamejitahidi sana kupanda maparachichi baada ya kusikia kauli hii ya Serikali. Hivyo basi, tunaomba sana wakati wa kuja kuwasilisha hapa, Mheshimiwa Waziri atuambie ni lini kiwanda hicho kitaanza kujengwa ili wananchi waweze kupona kwa ajili ya kuendeleza ulimaji huu wa parachichi? (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nampongeza sana Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, Rais wetu wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, kwa namna ambavyo anaendesha Wizara zote. Katika kumpongeza huko, kule Mbarali na Kyela zilitolewa fedha kiasi cha shilingi bilioni 79 kwa ajili ya skimu za umwagiliaji. Namwomba sana Mheshimiwa Bashe, kule Mkoa wa Mbeya bado kuna Wilaya nyingine ambazo zina uhitaji wa skimu hizo ikiwa ni pamoja na Mbeya DC, Busokelo, Chunya, Mbeya Mjini na pia kuna maeneo pamoja na Rungwe yenyewe, wana uhitaji wa skimu hiyo sana. Wanawake wale pamoja na vijana wanajituma sana kwenye mambo ya mashamba na ndiyo kazi yao kubwa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, hili jambo la BBT ambalo limeanzishwa ni jambo jema na zuri. Tumeona hapo jinsi ambavyo linafanikiwa. Pongezi nyingi sana kwa Mheshimiwa Waziri kwa namna ambavyo unayaona haya yote kwa ajili ya ajira ya kujiajiri wanawake na vijana. Kwenye hili, Mwenyezi Mungu aendelee kukusimamia. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nakwenda kumalizia kwamba Mheshimiwa Rais Dkt. Samia Suluhu Hassan…

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MWENYEKITI: Naomba uhitimishe.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, nakushukuru. Namtia moyo Mheshimiwa Rais Dkt. Samia Suluhu Hassan kwa kazi kubwa, nzuri anayoifanya. Narudia kwamba, Mwenyezi Mungu anamwongoza, anampa macho ya rohoni hatimaye akamteua Naibu Waziri Mkuu, Mheshimiwa Dkt. Doto Biteko ambaye ana hofu ya Mungu, aendeshe mambo vizuri. Kila kitu kinakwenda sawa, Mawaziri wake wako vizuri, Makatibu Wakuu, Wakuu wa Wilaya, Wakuu wa Mikoa pamoja na Wakurugenzi wako vizuri. Mwenyezi Mungu ambariki sana Mheshimiwa Rais na ninaomba Mwenyezi Mungu aendelee kumpa macho ya rohoni

Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana kwa kunipa nafasi. (Makofi)

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Naibu Spika, ahsante kwa kunipa nafasi ili nami niweze kuchangia.

Mheshimiwa Spika, nimepigiwa simu mara kadha wa kadha na wananchi ambao ni wafanyabiashara wa Mkoa wa Mbeya na mahala pengine. Nimepigiwa simu, wanalalamika kwa namna ambavyo Serikali imeeleza kuhusu faini ya milioni 15, na kama siyo faini ya milioni 15 basi mtu anakwenda kutumikia kifungo jela.

Mheshimiwa Naibu Spika, wafanyabiashara wetu hawa walio wengi mitaji yao inaweza ikawa milioni nne, milioni tano. Hata hivyo, kwa sababu na wao wanajua na kutambua kwamba wanatakiwa kutoa kodi, risiti na yote hiyo ni kwa ajili ya manufaa ya ujenzi wa Taifa letu hili la Tanzania.

Mheshimiwa Naibu Spika, mara nyingi sana hizi mashine za EFD zinaweza zika-stuck. Hizo mashine zikigoma wanapeleka kwa wahusika ili wawarekebishie na hivyo waweze kutoa risiti. Utakuta mtoaji ama mtengenezaji wa mashine hiyo anakuwa hayupo yuko safarini anasema atarudi baada ya siku mbili au siku tatu.

Mheshimiwa Naibu Spika, hawa watu hizo fedha wanakuwa wamekopa. Kwa namna ambavyo wanataka maisha yaweze kuendelea akimpatia mfanyabiashara risiti ya mkono ili kama anakaa maeneo ya jirani aje kuchukua risiti ya EFD pale ambapo EFD machine itakapokuwa imetengemaa.

Mheshimiwa Naibu Spika, sasa hapa katikati mfanyabiashara huyu akipatikana na tatizo la kutotoa risiti inakuwa ni tatizo kubwa sana. Sasa hapa kama anachukuliwa hatua ya faini ya milioni 15, mtaji wake ni milioni nne au milioni tano hizo fedha atazitoa wapi? Wananchi wetu wa Tanzania tunawajua kabisa jinsi ambavyo wanajihangaisha kwenye shughuli hizi za biashara. Tutalundika wafanyabiashara wangapi kwenye magereza?

Mheshimiwa Naibu Spika, hii Serikali yetu ya Awamu ya Sita ya mama yetu Dkt. Samia Suluhu Hassan, Mheshimiwa Rais wetu, ni mama mwenye hekima, ana busara, upendo na ana mapenzi mema kwa Watanzania wake. Hapendi kuona Watanzania wanapata matatizo au wanaingia kwenye shida.

Mheshimiwa Naibu Spika, ninadhani na ninatumaini kwamba inawezekana hili jambo ni Wizara ya Mipango na Wizara ya Fedha ndio ambao wamelileta. Mheshimiwa Rais mama yetu kipenzi ambaye anawapenda sana Watanzania wake na wao wanampenda sana tunaomba aliangalie na kulirekebisha jambo hili la faini za milioni 15 ili wafanyabiashara hawa waweze kuendelea kufanya biashara zao kama jinsi ambavyo walikuwa wakiendelea kufanya kama nchi ilivyotengemaa.

Mheshimiwa Naibu Spika, Watanzania wetu hawa walio wengi ni wazalendo. Maana tunajua kwamba nchi bila kodi hakuna kinachoendelea. Nchi bila kodi hatujengi hospitali, barabara, hatufanyi chochote, na kwenye masuala ya elimu kutakuwa kumelala.

Mheshimiwa Naibu Spika, ninashauri sana Serikali iliangalie kwa umakini suala hili la faini ya milioni 15 ama kifungo cha kwenda jela kulingana na sisi wenyewe Watanzania tulivyo. Wafanyabiashara wa Mkoa wa Mbeya na baadhi ya mikoa mingine; na bahati mbaya sana nilipita hata Dar es salaam; maduka yamefungwa. Nilishangaa kwa nini nikaambiwa ni kwa sababu ya hii faini na kwamba hawataweza kulipa faini hiyo.

Mheshimiwa Naibu Spika, mimi nashauri kwamba, Serikali mkae vizuri sana na hawa wafanyabiashara kurekebisha utaratibu ili kufikia mwafaka na kazi ziweze kwenda. Pia, ukizingatia kwa mfano pale Dar es salaam nchi nyingi zilifika ili kununua mizigo ili wapeleke kwenye nchi zao, wanabaki wameduaa na wanashangaa. Hii siyo sawa, kiasi kwamba tunaweza tukapoteza mapato mengi ambayo yangetakiwa kuingia Serikalini kutokana na mauzo yale, lakini sasa ilishindikana.

Mheshimiwa Naibu Spika, ninaomba sana na ninamwomba sana Mheshimiwa Rais wetu, Dkt. Samia Suluhu Hassan, mama yetu huyu ambaye ana hofu ya Mungu; siamini sana kwamba hili jambo alikuwa analielewa vizuri; ninamwomba sana Mheshimiwa Rais, Dkt. Samia Suluhu Hassan, mama yetu tunayemwombea kila siku kwa Mwenyezi Mungu namna anavyoiongoza nchi yake hii ya Tanzania na Serikali yake yote kwa ujumla kuwaangalia hawa wafanyabiashara wa Taifa hili la Tanzania hususani wafanyabiashara wa Mkoa wa Mbeya ambao hawana mitaji mikubwa kiasi hicho. Tunamshukuru sana kwa sababu tunaamini atakwenda kufanya vizuri vile ambavyo anawajua Watanzania wake, kwamba ni masikini.

Mheshimiwa Naibu Spika, nakushukuru sana kwa kunipa nafasi, ahsante sana.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante kwa kunipa nafasi nami niweze kuchangia kwenye Wizara hii ya ujenzi. Kwanza kabisa nimpongeze Mheshimiwa Waziri Bashungwa namna ambavyo anafanya kazi kubwa na nzuri sana, anaitendea haki Wizara yake. Mheshimiwa Waziri Bashungwa endelea na moyo wako huo unaokutuma kufanya kazi za Watanzania. Sina mashaka na wewe unafanya kazi nzuri sana Mwenyezi Mungu aendelee kukusimamia.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nimpongeze sana Mheshimiwa Naibu Waziri kaka yangu Kasekenya, unafanya kzi nzuri sana. Yaani wewe umekuwa unaifahamu Tanzania karibu yote. Maana hata maswali unayojibu hapa unajibu kwa uhakika kabisa na kujiamini. Pongezi nyingi sana kwako kaka yangu Kasekenya.

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia nipongeze Wizara yote kwa ujumla wakiongozwa na Katibu Mkuu kwa kazi nzuri wanayoifanya hawa viongozi wa Wizara hii ya Ujenzi.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nimpongeze Mkuu wa Mkoa wangu wa Mbeya kaka yangu Juma Zuberi Homera, yeye pamoja na Kamati ya ulinzi na usalama anafanya kazi nzuri ndiyo maana Mkoa wetu kwa sasa uko shwari kabisa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, Mkoani Mbeya tuna Meneja wa TANROADS Engineer Matari Masige, huyu engineer anafanya kazi nzuri sana pale Mkoani kwetu Mbeya. Yeye pamoja na watumishi wote wa TANROADS wa Mkoa wa Mbeya, mara tu wakisikia kwamba kingo ya barabara au kwenye Daraja imebanduka, imechomoka au gari imegonga, anaposikia yeye na timu yake wanakwenda haraka sana kurudishia kingo zile kwa ajili ya usalama wa Watanzania wanaopita na magari. Nakupongeza sana Mheshimiwa Masige, kazi yako na timu yako ni nzuri sana. endelea kufanya vizuri. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, lakini naamini Mtendaji Mkuu wa Taifa wa TANROADS anasimamia vizuri sana hawa Ma-engineer wa mikoa maana nimeona Wabunge wengi sana wanaposimama hapa wanawapongeza mameneja wao wa Mikoa wa TANROADS.

Mheshimiwa Mwenyekiti, pamoja na pongezi hizo, barabara ya kwetu Mkoani Mbeya tunaishukuru sana Serikali kwa kumleta Mkandarasi na kuanza kazi pale. Wananchi wa Mkoa wa Mbeya tuna imani na matumaini makubwa sana kwamba, barabara ile itakwenda kukamilika.

Mheshimiwa Mwenyekiti, wananchi wa Mkoa wa Mbeya kwa kweli mara baada ya kusainiwa barabara ile ambayo Mkandarasi alisaini 14 Februari, 2023 mkataba ule unaonesha barabara ile ikamilike 14 Aprili, 2025. Barabara ile nimeona hapa mmeeleza kwamba asilimia 14 imekamilika. Hofu na mashaka ya wananchi wa Mkoa wa Mbeya ni kwamba, ile barabara hatuna uhakika kama itakamilika. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwanza kabisa yule mkandarasi fedha ambazo aliomba za awamu ya kwanza kiasi cha shilingi bilioni 13.6 alikabidhiwa kwa wakati. Awamu ya pili aliomba bilioni 6.8 hajapewa, awamu ya tatu aliomba bilioni 4.3 alipewa bilioni nne pekee, milioni 300 hajapewa, awamu ya nne ameomba fedha bilioni 2.8 hajapewa kabisa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, tuna mashaka sana, sasa mkandarasi anahitaji fedha, hapewi kwa wakati ile barabara inakwenda kwa kusuasua na ile barabara ni ya muhimu sana. Watanzania kwa maana ya wananchi wanaoishi Mkoa wa Mbeya ni ya muhimu sana.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ile barabara Wilaya zote iwe Rungwe, Kyera, Mbalali, Mbeya Vijijini wote wanaitegemea barabara ile. Lakini mpaka sasa ile barabara inakwenda kwa kusuasua. Kama ni asilimia 14, sasa ni miezi 16 imepita na barabara ile haileti matumaini kwamba hiyo miezi kumi iliyobaki itakamilika? Kwa sababu kama ni asilimia 14 bado asilimia 86 ili barabara ile ikamilike. Je, ile barabara itakamilika lini?

Mheshimiwa Spika, ninamuomba sana Mheshimiwa Waziri, unapokuja hapa naomba sana, kwa sababu Mheshimiwa Rais, Dkt. Samia Suluhu Hassan, alisema kwamba barabara ile inatakiwa ikamilike na barabara ile kwa kuanzia kutoka Uyole mpaka Ifisi ilitakiwa itumike kwa kilometa 23. Lakini Mheshimiwa Rais kwa mapenzi yake mema akasema kwa kuanzia muanzie na kilometa 29, kama ni kilometa 29, mpaka sasa hivi hapaeleweki.

Mheshimiwa Mwenyekiti, mimi ninachoelewa na Watanzania, atakachosema Mheshimiwa Rais hayo ni maagizo inatakiwa utekelezaji. Sasa ni kwa nini hampeleki fedha kwa wakati? Mpaka sasa hivi mkandarasi yule anadai shilingi bilioni 9.9 ambapo mngekuwa mmempa, barabara ingekuwa inakwenda kwa kasi, sasa inakwenda taratibu inasuasua. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, ile barabara ni ya muhimu sana, ukizingatia kule Mkoani Mbeya kiuchumi ukienda kwa maana ya Nyanda za Juu Kusini ile barabara pale Mkoa wa Mbeya ni kitovu cha wafanyabiashara kwa Nyanda za Juu Kusini lakini haitiliwi maanani hofu ya Wananchi wa Mkoa wa Mbeya. Wananchi wa Mkoa wa Mbeya wanataka kujua ile Barabara kwenye hii miezi kumi itakamilika? Katika fedha kwa sababu fedha za ujenzi ule ni shilingi bilioni 138 mpaka sasa hivi ni shilingi bilioni 17 tu zilizotolewa. Je, hiyo barabara itakamilika? Tuna mashaka makubwa sana sijajua mnafikiria kitu gani na tunalia kila siku juu ya ile barabara.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ile barabara ya kutoka Uyole kwenda Ifisi ni barabara muhimu sana iko tu moja hatuna service road pembeni ni pamoja hapohapo makontena yanapita hapo, petrol tank hapohapo, magari ya mizigo hapohapo, mabasi makubwa hapo, daladala hapo baiskeli, bajaji, bodaboda. Sasa kama kuna mgo njwa anatoka kwenye wilaya nyingine zile za Rungwe, Kyela, Mbarali au Mbeya Vijijini anapitapitaje sasa kwa sababu pamebanana ili wamuwahishe mgonjwa rufaa ukizingatia hospitali ya rufaa iko mbali kabisa kule, wanamfikishaje kwa haraka? Kusema apae haiwezekani.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ninaiomba sana Serikali na Wizara ya Ujenzi naomba itazameni kwa makini sana ile barabara. Ile barabara yenyewe iko Mbeya Jiji, Jiji lenyewe ndio la Dkt. Tulia Ackson ambaye ndiye Spika wetu hapa. Dkt. Tulia Ackson kwa mapenzi mema Mheshimiwa Rais akampa ruhusa ya kwenda kugombea kuwa Rais wa Mabunge ya Dunia kule, amekuwa Rais wa Mabunge ya Dunia kwenye njia za watu kule akifika kule duniani tumeona anapita na ving’ora kwa usalama kabisa wanamtembeza yeye kwenye barabara yake anapita wapi? Wakimtembelea atapita wapi? (Makofi)

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MWENYEKITI: Ahsante.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ninaiomba sana sana Serikali tuna kilio kikubwa sana Mbeya …

MWENYEKITI: Ahsante sana.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: ...ni kweli kabisa mawasiliano Mbeya ni shida maendeleo yamekwama unapokwenda mjini lazima utumie masaa mawili unavyorudi tena masaa mawili masaa manne yanapotea huko barabarani…

MWENYEKITI: Ahsante Mheshimiwa Suma.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: ...wakati tunajua kabisa wakati ni mali time is money. Tunaomba sana Mbeya jamani barabara ile tuna kilio kikubwa sana Mkoa wa Mbeya tunaomba mtupe heshima. (Makofi)
MWENYEKITI: Mheshimiwa Suma tafadhali.

MBUNGE FULANI: Mheshimiwa Mwenyekiti, Taarifa.

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Mwenyekiti, ninaunga mkono hoja. (Makofi)

MHE. SUMA I. FYANDOMO: Mheshimiwa Spika, ahsante kwa kunipa nafasi ili niweze kuchangia kwenye Wizara hii muhimu ya Ardhi. Kwanza, napenda kumshukuru Mwenyezi Mungu kwa kunipa nafasi ambapo amenipa afya njema nimeweza kusimama kwenye Bunge hili Tukufu. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, kwanza kabisa nampongeza Mheshimiwa Rais, Dkt. Samia Suluhu Hassan ambapo Mwenyezi Mungu alimpa macho ya rohoni kumteua Mheshimiwa Waziri wa Wizara ya Ardhi, kaka yangu hapa na aunt yangu hapa Silaa, ambaye kwa kweli anaitendea haki sana hii Wizara ya Ardhi. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, ninampongeza Mheshimiwa Waziri Silaa kwa namna ambavyo anafanya vizuri. Anawatetea wananchi na amesimama kwenye haki. Nami namtia moyo kwa namna anavyofanya Mwenyezi Mungu asimpungukie, amsimamie kwenye majukumu yake, asiwe na hofu wala wasiwasi Watanzania wote wanamfurahia kwa kazi nzuri hii anayoifanya kwa sababu anawasaidia hata wale wanyonge ambao hawana uwezo kabisa. Maana mara nyingi inaonekana kama haki haipo; haki inapatikana kwenye fedha, lakini wewe hilo kwako halipo. Ninampongeza sana pamoja na Wizara yake yote ya Ardhi, Mwenyezi Mungu aendelee kuwa pamoja nao. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, baada ya kusema hayo naishukuru sana Serikali kwa kuleta fedha kupitia Mradi wa World Bank katika Mkoa wa Mbeya ambapo fedha hizo zimewezesha kuandaa mpango wa matumizi ya ardhi katika Wilaya ya Chunya ambapo kwa ujumla wa vijiji 21 vimeandaliwa mpango wa matumizi ya ardhi na pia migogoro ambayo ilikuwepo kati ya mipaka ya Songwe na Mbeya imeweza kutatuliwa na migogoro 18 ya mipaka na vijiji pamoja na Mbeya yenyewe Chunya na Songwe imekwenda kutatuliwa.

Mheshimiwa Spika, hivyo naipongeza sana Serikali na naishukuru kwa kufuatilia haya na kutuletea fedha hizo ambazo zinakwenda kufanya na kutenda haki. Pia, naishukuru sana Wizara kwa kutuletea mradi katika Halmashauri za Rungwe, Kyela na Busokelo ambapo zaidi ya vijiji 250 vinaenda kuandaliwa ambapo inakwenda kumaliza migogoro yote katika halmashauri hizo.

Mheshimiwa Spika, kwa shukrani hizi; unajua Mkoani Mbeya kesi zinakuwa nyingi sana kwa ajili ya kung’ang’ania ardhi wakati fulani hata ikizidi futi moja mtu anaweza asikubaliane na ile futi moja anakwenda Mahakamani kesi zinaenda kurundikana. Sasa kwa kutuleta fedha hizi tunaamini kwamba tunakwenda kupona kwa kesi hizi ambazo zinakuwa zinajitokeza.

Mheshimiwa Spika, utekelezaji wa mpango kabambe wa Jiji la Mbeya kwa maana ya masterplan, Jiji la Mbeya ndiyo jiji pekee nchini ambayo sehemu yake kubwa katika kitovu cha jiji ina makazi yaliyo chakaa sana yenye ujenzi holela. Kutokana na hali hiyo masterplan ya jiji ambayo imeanza kutekelezwa mwaka 2022 ilikuja na mwongozo wa utekelezaji upya wa makazi yaliyochakaa ya Kata ya Maanga, Sinde, Ruanda na Mabatini.
Mheshimiwa Spika, Jiji la Mbeya kama nilivyoeleza hapa awali, Jiji la Mbeya ni jiji kongwe, ni jiji ambalo jina lake ni kubwa sana lakini jiji lile huwezi kusema sasa hivi unaingia hapa, kwamba hapa ndiyo mjini. Mji upo wapi? Mji ni Manga? Haiwezekani, Mji ni Sinde? Haiwezekani, Mji ni Mabatini? Pamejengwa kiholela hakuna mpango wa masterplan. Hivyo naiomba sana Wizara ya Ardhi iliangalie hili kwa macho yote kwenye Mkoa wa Mbeya katika mpango huu ambao unaendelea pale Mkoani Mbeya uliyoandaliwa tangu mwaka 2022 ili kuweka sura ya mji pale Mbeya iwe sawa sawa na majiji mengine.

Mheshimiwa Spika, wananchi wa Mkoa wa Mbeya kiu yao kubwa ni kuona jiji lile la Mkoa wa Mbeya linafanana na majiji mengine. Sawa kuna nyumba zipo pale lakini ni chakavu sana, nyumba zimechakaa lakini pia popote unapopita unaangalia hivi nakwenda mjini, ni wapi? Mjini ni Posta, Mafiati, Mwanjelwa ama mjini ni wapi? Kwa hiyo naomba sana Serikali tuangalieni sana wananchi wa Mkoa wa Mbeya ili na sisi pale pawe na sura nzuri inayofanana na majiji mengine. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, swali kwa Wizara, Wizara ina mkakati gani wa kusaidia utekelezaji wa uendeshaji upya wa makazi yaliyochakaa na yenye ujenzi holela katika kitovu cha Jiji la Mbeya? Kama kuna jambo Wananchi wa Jiji la Mbeya wanatamani ni uendelezaji mpya wa maeneo yaliyochakaa katika Jiji la Mbeya pamoja na centre inayokuwa na hadhi ya jiji kama yalivyo kwenye maeneo mengine.

Mheshimiwa Spika, upangaji na upimaji kwenye maeneo yote ambayo barabara ya mzunguko wa ring road na barabara ya mchepuko by pass maeneo hayo yanakwenda kutengenezwa ama yanakwenda kujengwa, hizo barabara ni mpango kwa sababu barabara hizo zinapita kwenye ardhi. Wakati Wizara inaendelea kujipanga kwenye ujenzi wa hiyo barabara tulitamani sana fedha ziende kwenye Wizara hiyo kwa maana ziende Jiji la Mbeya ili wakati wa mpango wa zile barabara ambazo zinakwenda kujengwa sasa kuwe tayari kumeshapimwa.

Mheshimiwa Spika, kwa namna ambavyo Mbeya ilivyokaa tunaomba sana ionekane ni jiji la kisasa. Ni jiji ambalo limeonekana na kwamba hilo jiji linakwenda kuonekana kama majiji mengine. Jiji kama jiji kwa maana Halmashauri ya Mbeya Mjini haiwezi kuwa na fedha ambazo zitaweza kutengeneza ama kuweka majengo ambayo yanatakiwa kwenye Jiji hilo la Mbeya. Tunaitegemea sana Wizara iangalie macho yote pale kwenye Jiji la Mbeya na mkiangalia jiji lenyewe hilo mnaona kabisa na mnajua kabisa mwenye jiji lake ni Mheshimiwa Spika wa Bunge la Jamhuri ya Muungano wa Tanzania na bado ni Rais wa Mabunge ya Dunia - IPU linatakiwa lifanane pamoja na yeye mwenyewe kwa nafasi zake alizokuwa nazo. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, Wizara ikifanya hivyo itakuwa imetuheshimisha sana wananchi wa Mkoa wa Mbeya, lakini pia imekupa heshima kubwa sana kulingana na nafasi zako ulizonazo. Kwa kusema haya nishukuru sana kwa kunipa nafasi nami kuongea juu ya hili jambo. Mwisho Mheshimiwa Waziri Jerry Silaa Mwenyezi Mungu aendelee kumsimamia na kumwongoza kwenye majukumu yake kila anapopita anaombewa kwa Mwenyezi Mungu kulingana na unyenyekevu wake. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, nasisitiza Mheshimiwa Rais, Dkt. Samia Suluhu Hassan tunamshukuru kwa sababu sisi wazalendo tunaomwombea mema kwenye Taifa hili la Tanzania Mwenyezi Mungu anakubali na anampa macho ya rohoni anakwenda kuwateua watu muhimu kama hawa akina Mheshimiwa Jerry Silaa. Mwenyezi Mungu aendelee kusimama na Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan pamoja na Serikali yake yote, tunaikabidhi mikononi mwa Mwenyezi Mungu kwa jina la Yesu Kristo, Amina. (Makofi)