Bunge Polis

Contributions by Hon. Mohammed Said Issa (20 total)

Mapendekezo ya Mpango wa Maendeleo ya Taifa Unaokusudiwa Kutekelezwa na Serikali kwa Mwaka wa Fedha 2022/2023 pamoja na Mwongozo wa Kuandaa Mpango wa Bajeti ya Serikali kwa Mwaka wa Fedha 2022/2023

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, kwanza nakushukuru sana kwa kunipa nafasi hii adhimu kuweza kusimama leo katika Bunge lako Tukufu hili, ikiwa ni mara ya kwanza kwangu mimi kuweza kusimama na kuzungumza na mimi kutoa mchango wangu. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, awali ya yote ningependa kuanza na kutoa shukurani kwa sababu, mimi ni mara yangu ya kwanza kuzungumza katika Bunge hili. Ningependa kuwashukuru kwanza wapiga kura wangu wa Jimbo la Konde kwa kunichagua kwa kura nyingi sana, walinipa ushindi wa asilimia 72 katika uchaguzi ambao ulifanyika wa marudio nawashukuru sana. Pia ningependa kushukuru chama changu, Chama cha ACT-Wazalendo kwa kuniamini na kuni- support mpaka kufikia ushindi huo ambao leo nimepata heshima kubwa ya kuwa Mbunge katika Jimbo la Konde, nashukuru sana. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, zaidi ya yote mimi nimekaa hapa kwenye kiti baada ya msiba wa marehemu Kaka yangu Khatib Said Haji, Mwenyezi Mungu ailaze mahali pema roho yake peponi. (Makofi)

MBUNGE FULANI: Amina.

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, nikushukuru wewe pia kwamba ulikuwa unawasiliana na familia kwa ajili ya kusimamia matibabu ya Mheshimiwa Marehemu Khatib Said Haji. Yale mawasiliano uliyokuwa unafanya ulikuwa unafanya na mimi na niliziona juhudi zako. Kwa niaba ya familia tunakushukuru sana. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia niishukuru Serikali mbali ya juhudi ulizozifanya wewe, tulikuwa tukipata mawasiliano kupitia Serikali. Kwa ajili ya kuhakikisha mpendwa wetu yule maisha yake yanaokoka lakini kwa mapenzi ya Mwenyezi Mungu ilikuwa bahati mbaya Mwenyezi Mungu alimuhitaji zaidi. Kwa hiyo, kwa hali hiyo nawashukuru sana. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia ningependa kuishukuru Serikali kwa kuendesha uchaguzi wa marudio wa Jimbo la Konde. Uchaguzi ambao ulikuwa ni mfano wa kuigwa, uchaguzi ambao ulionesha kwamba Tanzania tunaweza kufanya uchaguzi wa demokrasia, demokrasia ikashika nafasi yake na watu wote wakafurahia matunda ya demokrasia. Kwa kweli naipongeza sana Serikali kwa kufanya uchaguzi ule ambao hata kunguni hakuuliwa wala hakuguswa. Ahsanteni sana Serikali kwa kufanya hivyo. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia ningependa kumshukuru pia Mheshimiwa Rais Mama Samia Suluhu Hassan na kumpongeza sana, katika hotuba yake ambayo alionesha dhahiri ana nia ya kusimamisha demokrasia katika nchi yetu pale alipokuwa kwenye kumbukizi ya maisha ya Marehemu Maalim Seif Shariff Hamad. Namshukuru sana na ninamuomba, aendelee na nia hiyo hiyo ya kusimamisha demokrasia ili Tanzania tusiwe ni wahanga wa demokrasia tuwe tunafurahia matunda ya demokrasia. Kwa hiyo, ningependa kushukuru sana. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, zaidi ya hapo nije kwenye mpango. Mimi natoka Visiwa vya Zanzibar ni Mbunge kutoka visiwani. Ukisikia Visiwa ni kwamba tumezungukwa na bahari. Bahari sasa hivi imekuwa ikimeza visiwa kila uchao, visiwa vimekuwa vikimegwa kupitia bahari. Hili lipo katika sehemu ya mazingira. Ukija kwenye Jimbo langu la Konde nimezungukwa na bahari kupitia sehemu zangu za Msuka, Makangale, Tondooni, Mnarani kote ni bahari tupu. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, bahari imeshakula karibu nusu kilomita ya eneo la ardhi katika Jimbo langu. Sasa, nikija kwenye mapendekezo ya mpango napendekeza kwamba, katika Jimbo langu kuna kilimo kikubwa sana cha mwani, kilimo hiki mwenzangu Mheshimiwa Omar alikizungumzia jana lakini mimi nitakizungumzia katika eneo tofauti. Nitazungumzia katika maeneo mawili. Eneo la kwanza ni kwamba, kilimo cha mwani ni kilimo ambacho kinalimwa baharini na unapolima kilimo cha mwani maana yake bahari unaifanya ikimbie katika eneo la ardhi.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa maana hiyo hiki kilimo ni kilimo ambacho Serikali inatakiwa kukiangalia sana na kukipa nguvu kubwa ili kuokoa ardhi kuliwa na bahari. Lakini lingine katika kilimo hiki unapolima kilimo hiki maana yake kunapatikana mazalia ya samaki, pia ni faida kubwa sana nimeona katika mpango, tunategemea kupata meli nane za uvuvi pia kama tutakuwa tuna mazalia wengi sana ya samaki, maana yake hizo meli za uvuvi ndio zitaweza kupata kazi. Kwa hiyo, ushauri wangu ni kwamba Mheshimiwa Waziri katika mpango wako uweke kipaumbele katika kilimo cha mwani. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nikihama katika sehemu hiyo nakuja katika kukuza mapato. Katika mpango umetueleza kwamba mapato yameendelea kukua kwa asilimia 7.2 ni kweli kwa data ulizonazo wewe ni hivyo, kama tunavyojua njia kuu ya mapato ya Serikali ni TRA, TRA ndiyo wanakusanya mapato kwa asilimia kubwa ya Serikali.

Mheshimiwa Mwenyekiti, Bunge lililopita TRA walilalamikiwa sana kwa kufanya makadirio ambayo yalisababisha wafanyabiashara wengi kufunga biashara zao. Sasa hawa TRA wamekuwa kama vile sijui nisemeje mimi. Maana yake wakati ule walilalamikiwa kwa kutoa makadirio makubwa, kuwalazimisha wananchi kodi ambazo hazina msingi, sasa wamehama katika stage ile wamewachenga kidogo wafanyabiashara, sasa hivi wameleta e-filing. E-filing maana yake mfanyabiashara atapeleka ripoti zake kwa kutumia mfumo.

Mheshimiwa Mwenyekiti, lakini e-filing tuelewe kwamba wafanyabiashara wengi hawana uelewa wa mambo ya mitandao. Wafanyabiashara wetu ni wale ambao wameshindwa na maisha wakaamua kujiingiza katika biashara. Sasa basi e-filing walivyoileta wameweka mambo ambayo ni ya ajabu ambayo hayamsaidii mfanyabiashara. Kwa sababu, kama walikuwa na shida ya kukusanya mapato kwa kutumia system hii ni sawa, lakini kwanza wangetoa elimu kwa wafanyabiashara hili halikufanyika. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, jambo la pili wameingiza…

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MWENYEKITI: Ahsante sana.

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, haya, ahsante sana.

Muswada wa Sheria ya Uchaguzi wa Rais, Wabunge na Madiwani wa Mwaka 2023.

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Spika, nakushukuru kwa kunipa nafasi hii ili na mimi niweze kuchangia katika Miswada hii mitatu ambayo imeletwa leo hapa Bungeni. Mimi binafsi Miswada hii kwa kweli imenifurahisha sana leo. Kwanini niseme imenifurahisha, kwa sababu Miswada hii sasa kimaandishi inakuja kujibu hoja ambazo wadau wengi au wananchi wengi walikuwa wanazihitaji katika Sheria zetu za Uchanguzi.

Mheshimiwa Spika, nilikuwa na mchango mkubwa sana nimeangalia vifungu vingi sana lakini baada ya kuletwa na kusoma Sheria hii vifungu vingi ambavyo nilikuwa nimevitayarisha nimeona vimeingizwa katika Sheria hizi zote tatu. Kwanza ningependa kuwashukuru Kamati kwa kuliona hili pamoja na Wizara ili kuwajengea mustakabari Watanzania, isiwe sasa kila tunapoingia kwenye uchaguzi kunakuwa na malalamiko mengi mno, naamini sasa Sheria hizi zinakuja kupunguza yale malalamiko. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, kwanini nimeanza kimaandishi, nafikiri uliniangalia niliposema kimaandishi kwa sababu gani, amechangia Mheshimiwa Mbunge mmoja hapa akasema majirani zetu walitengeneza Katiba nzuri ambayo ilisifiwa sana lakini mwisho ikaonekana kuna malalamiko makubwa kwa sababu ya kanuni.

Mheshimiwa Spika, maandishi haya yanaweza kuwa mazuri mno lakini nia na imani thabiti katika utekelezaji ndiyo jambo la msingi. Kwa hiyo, mimi niwaase wasimamiaji wa sheria hizi wawe na nia thabiti katika kuwaondolea Watanzania kero ambazo walikuwa wanaziona kwamba zinawasumbua katika nchi hii, siyo maandishi yawe mazuri lakini vitendo viwe vibaya.

Mheshimiwa Spika, mfano mzuri tuna dini zetu hapa kuna Quran kwa Waislamu inaeleza vizuri sana lakini pia kuna Bible kwa Wakristo lakini watu wanapindisha sheria hata kwenye chaguzi zile za Makanisani na Misikitini, Baraza Kuu la Waislamu pale kunakuwa na shida kwenye uchaguzi, sasa jambo hili natoa angalizo kwamba, wale wasimamizi wa sheria wasipindishe pindishe sheria, sisi sote ni Watanzania hakuna haja ya kupindisha, mwenye haki apate…

MBUNGE FULANI: Haki. (Makofi)

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Spika, baada yakuleta utangulizi huo, ningetamani kidogo, kwanza kuna kifungu hapa Na.10(1), mwanzo kilikuwa kinampa Mheshimiwa Rais mamlaka ya kuteua Mwenyekiti na Makamu Mwenyekiti tu, lakini kimerekebishwa vizuri na sasa kitaanzia na Kamati ya Usaili ambayo Mheshimiwa Rais atachagua kupitia majina matatu kila nafasi ambayo imepelekwa.

Mheshimiwa Spika, kwenye kifungu hiki sina hoja kubwa, ila nilitamani kwenye Kifungu Na.10(1) kiongezwe Kifungu Na.10(2) kitakachosema, kwa kuzingatia usawa wa jinsia katika kutekeleza mamlaka yake kwa mujibu wa Kifungu Na.10(1), Rais atateua Mwenyekiti na Makamu Mwenyekiti kutoka miongoni mwa majina matatu katika kila nafasi iliyopendekezwa na Kamati ya Usaili.

Mheshimiwa Spika, niendelee na kifungu kingine; Kifungu Na.7(1) na Kifungu Na.7(2). Sifa ambazo zimeelezwa katika kuteua wajumbe hawa hazitoshelezi kwa sababu hazikueleza kwamba asiwe ameingia kwenye mchakato wowote wa kisiasa au ni mwanachama wa chama cha siasa. Mimi nilikuwa natamani jambo hilo liongezwe ili kuleta raha katika sheria hii.

Mheshimiwa Spika, Kifungu Na. 6 (1) na Kifungu Na. 6 (2), bado kinampa Mkurugenzi wa Jiji mamlaka ya kuwa msimamizi wa uchaguzi. Jambo hili kwa kweli limekuwa linasumbua sana na limelalamikiwa sana. Naamini mambo mengi yamechukuliwa, lakini hili limeachwa na ndiyo mwarobaini wa kuondoa tatizo kwenye chaguzi zetu.

Mheshimiwa Spika, hawa Wakurugenzi, kwanza tumewaajiri, wana nafasi Serikalini ambapo chama tawala ndiyo kinawalipa mishahara, sasa leo wanaendelea kuwa Wakurugenzi wa Uchaguzi katika maeneo hayo. Hili jambo siyo sawa. Ilipaswa Tume ya Uchaguzi ichague wafanyakazi wa uchaguzi ambao watasimamia hapa, lakini sio tena wakurugenzi. Tumeona hapa katika kurugenzi zetu, ukiangalia kwenye ripoti ya CAG, imeeleza madudu mengi ya Wakurugenzi katika kusimamia uchaguzi.
MHE. ELIBARIKI I. KINGU: Mheshimiwa Spika, taarifa.

SPIKA: Mheshimiwa Mohamed, kuna taarifa kutoka kwa Mheshimiwa Kingu.

TAARIFA

MHE. ELIBARIKI I. KINGU: Mheshimiwa Spika, ahsante sana. Naomba nimpe taarifa kaka yangu ninayemheshimu na anazungumza vizuri sana, kwamba kwa mujibu wa mapendekezo ya mabadiliko ya sheria hii, sheria inapendekeza kwamba watakaosimamia uchaguzi ni Maafisa Waandamizi wa Serikali. Hilo ni la kwanza. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, la pili, kwa sababu nchi hii ni nchi inayotawaliwa kwa misingi ya kisheria, Mahakama Kuu ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania ilipopitia kesi ya rufaa ambayo ilikatwa Mahakama ya Rufaa, ilitoa ruling ya kuona hakuna tatizo la Wakurugenzi kushiriki katika kusimamia uchaguzi. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, kwa heshima zote naomba nimpe msemaji taarifa kwa sababu nchi hii inaongozwa kwa misingi ya kisheria na utawala bora. Tusijadili mambo ambayo mahakama zetu zimeyatolea ruling, tutakuwa hatuitendei haki mahakama yetu. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, pia bado Muswada huu pia umetaja watakaosimamia jambo hili ni Maafisa Waandamizi. Sasa hilo tulizingatie.

Mheshimiwa Spika, naomba nimpe kaka yangu taarifa.

SPIKA: Haya. Sasa ngoja niliweke sawa. Waheshimiwa Wabunge watasema mbona Spika huwa anasema taarifa moja lakini huyu amesema mbili?

Jamani tuko kwenye kutunga sheria, kwa hiyo, lazima iwe kamilifu. Kwa hiyo, lazima umsikilize mtu hoja yake anataka kutufikisha wapi? Kwa hiyo, sura ni hiyo, hakuna mabadiliko yoyote, isipokuwa wakati wa Miswada, mjadala huwa unakuwa tofauti kidogo kwa sababu tunatunga sheria na tunataka iwe kamili. (Makofi)

Mheshimiwa Kingu, hayo unayoyasema kwamba Muswada ndivyo unavyosema, nadhani ni mapendekezo ya Kamati kwamba kile kifungu namna kilivyoandikwa, sasa kibadilishwe. Nafikiri kwenye upande wa Serikali wakati wanasoma ile taarifa yao, wameonesha kwamba wamekubaliana na Kamati. Kwa hiyo, wanaleta marekebisho. Nadhani ndiyo taarifa anayopewa, lakini kwa maana ya Muswada, anavyochangia yeye, ndivyo Muswada unavyosomeka.

Waheshimiwa Wabunge, kwa hiyo, kama yale marekebisho bado hajayaona pengine ndiyo unampa hiyo taarifa, lakini Muswada unasomeka yeye anavyosema. Isipokuwa Mheshimiwa Mohamed, nilikuwa naiweka hiyo sawa ili taarifa zetu zikae sawa. Kwa hiyo, Muswada unasema hivyo, lakini Kamati imependekeza na wametoa taarifa yao hapa kwamba Serikali ilisikiliza kwenye hoja hiyo. Kwa hiyo, liko kwa sura hiyo.

Mheshimiwa Mohamed.

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Spika, nakushukuru kwa kutoa ufafanuzi, lakini Mheshimiwa Kingu ajue tu kwamba Mahakama hizo hizo zinatumia Katiba na sasa tunalilia kuibadilisha Katiba.

Mheshimiwa Spika, nikiendelea na mchango wangu, Muswada huu unajumuisha uchaguzi wa Rais, Wabunge na Madiwani, unakuja kufuta Sheria Na. 292 ya Madiwani na Sheria ya Uchaguzi Na. 343. Sasa basi, nilivyoona hapa katika jambo hili, ni kwa nini Sheria ya Uchaguzi ya Madiwani inakuja kufutwa na keshokutwa tunakuja kwenye uchaguzi huo?

Mheshimiwa Spika, maana yake Serikali za Mitaa zilitakiwa zijumuishwe hapa. Sasa sijui tunaogopa nini? Kwa sababu tungezitumia tu sheria zetu. Leo tunajadili, baadaye tutapitisha itakuwa sheria, na tutaendelea na sheria zetu. Kwa hiyo, hapa kulikuwa hakuna cha kuogopa, ilikuwa ni kujumuisha pamoja na Serikali za Mitaa, Vijiji na Vitongoji.

Mheshimiwa Spika, mchango wangu namba tano ni suala la eneo la ulinzi katika chaguzi zetu. Naona sheria hii haikutamka. Katika chaguzi zetu, mimi ninayetokea Pemba, wakati mwingine naona kama vile kuna double standard, kwa sababu kule Pemba hasa, nazungumzia Pemba, kunakuwa na wasimamizi ambao ni watu wa usalama, wa kusimamia usalama wa uchaguzi; kunakuwa na Jeshi, Mgambo, Polisi, wale KMKM, yaani inakuwa ni vurugumechi.

Mheshimiwa Spika, mgombea ukifika pale unataka kuingia, unakuta KMKM amekuzuia. Tumezoea kuona kwamba Polisi ndio wanasimamia, lakini sheria haikutamka vizuri hapa. Sasa kwa kweli tunapata ukakasi kwamba ni nani anapaswa kusimamia huu usalama wa uchaguzi? Kwa sababu unaweza kukuta kwenye Kituo cha Uchaguzi kuna jeshi, kuna KMKM, kuna Mgambo, kuna Askari Katuni, hujui ni nani ambaye anapaswa kusimamia. Kwa hiyo, hili tunaona kuna haja ya kulirekebisha. (Kicheko/Makofi)

Mheshimiwa Spika, mwisho kabisa kwenye chama cha siasa, hii sheria ambayo imesema kwamba chama cha siasa kiendelee ku-sustain walau kiwe kimeshiriki chaguzi mbili za Taifa. Sheria hii ningependelea isonge mbele zaidi, kwa sababu chama hiki kitashiriki, lakini hata wale wadhamini wake ambao walimdhamini kuwa chama cha siasa hawakumpigia kura, maana yake hana tena deposits. Kwa hiyo, itamke wazi, ipate deposit walau ya wale wadhamini. Maana yake kama hana wadhamini, siyo chama cha siasa tena. Kwa hiyo, mapendekezo yangu ni hayo.

Mheshimiwa Spika, mwisho kabisa ni suala la kwamba kama ikitokea mgombea amekuwa mmoja, apigiwe kura, ni sawa kabisa, lakini suala hili linaonekana ni sawa lakini siyo sawa, kwa sababu lina viashiria vya rushwa na mambo mengine ya utekaji. Kwa hiyo, jambo hili naona halikukaa vizuri. Inawezekana wagombea wakawa watatu, mwingine akapewa rushwa, mwingine akatekwa, akabakia mmoja, akipigiwa kura atapata kura kupitia chama chake.
Mheshimiwa Spika, katika jambo hili, Tanzania sote tunaijua, hakuna sehemu chama kinaweza kukosa kuweka mgombea japo vyama viwili, kwa hiyo kama kuna mgombea mmoja katika chama amebakia, basi uchaguzi huo uahirishwe mpaka wapatikane wagombea watakaoshindana na mgombea mwingine, ahsante.

Muswada wa Sheria ya Tume ya Uchaguzi wa Mwaka 2023.

Muswada wa Sheria ya Marekebisho ya Sheria za Vyama vya Siasa wa Mwaka 2023

The Fair Competition (Amendment) Bill, 2024.

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Spika, nakushukuru kwa kunipa nafasi ili nichangie katika Miswada hii miwili ambayo iko hapa mbele yetu leo. Nitachangia sehemu moja tu ya Muswada wa Fair Competition Amendments Act ya 2024. Ibara ya 4 na ya 5 imerekebishwa katika Muswada huu katika Kifungu cha 5, 6 na 8(3) ambapo katika kuunganisha biashara, muunganiko wa makampuni ulikuwa una ukomo wa 35% ndio ambao wa kuhodhi soko. Katika amendment hii mimi kama mjumbe wa Kamati tulishauriana na tukaona kwamba sisi tuko nyuma ukilinganisha na mataifa ambayo yametuzunguka. Hivyo, makampuni yale makubwa ambayo yanataka kuhodhi soko ambayo yanataka kufanya biashara na sisi tukaona kwamba haivutiki kuja kuwekeza Tanzania.

Mheshimiwa Spika, kwa hiyo sisi tuliishauri Serikali na tunashukuru Mheshimiwa Waziri na timu yake walivyokuja walitukubalia kwamba 35% ipande mpaka 40% ambayo sasa wawekezaji kutoka nje, kwa sababu tujue kwamba wawekezaji wanapokuja sio wote wanakuja na kitu kipya. Wakati mwingine wanakuja kuungana na makampuni mengine kufanya biashara na wengine wananunua makampuni. Sasa wakiona kwamba ile kampuni ambayo tayari ilikuwa ina soko yaani ina good will katika masoko yaani iko zaidi ya 35% wanakuwa hawawezi kuingia pale kwa sababu watakutana na hii sheria. Tukaona kwamba tusogee mbele mpaka 40% ili kuvutia wawekezaji wetu waweze kufanya biashara vizuri.

Mheshimiwa Spika, niende kwenye Ibara ya 13. Hii inaelezea suala la price indicator and display. Wajumbe wengi wamechangia hapa na mimi kama mjumbe wa Kamati nilikuwepo kwenye majadiliano na Serikali na jambo hili tulilijadili vizuri.

Mheshimiwa Spika, kwanza ieleweke wazi Sheria hii ilikuwepo kama ilivyo. Wakati ule ilikuwa inatekelezwa lakini baada ya kuonekana kwamba haina uhitaji tena, utekelezaji wake ukawa hauna nguvu; wakati ule tunapanga mawe kutafuta sukari, mchele na vitu vingine muhimu. Kwa hiyo, Sheria hii inalenga zaidi kwanza kwa vile vitu muhimu, bidhaa adimu lakini pia kwa wale wenye biashara kubwa kubwa.

Mheshimiwa Spika, Sheria hii sio kwamba inamlinda mlaji tu, Sheria hii pia inamlinda hata owner wa biashara kwa sababu, nitoe mfano mmoja. Mwenye biashara hayupo amemuachia mtu labda anauza nguo, amemwachia uza shilingi 10,000 anauza shilingi 15,000; biashara haiendi na biashara pia zinakufa. Kwa hiyo, jambo hili tukaona kwamba ni vizuri liwepo la price display. Wakati tunajadili jambo hili la biashara ndogondogo lilikuja na sisi tuliishauri Serikali kwamba biashara hii ndogondogo kama mamantilie, machinga na watu wengine ambao wana mitaji midogo itakuwaje katika ku-display jambo hili? Hili litakuwa sio sahihi.

Mheshimiwa Spika, hata hivyo, tulikubaliana na Serikali kwamba katika Sheria huwezi ku-exclude hii, awemo huyu, huyu asiwemo. Sheria ni msumeno inakata huku na huku. Kwa maana hiyo tukakubaliana iwepo hii lakini kwa haraka sana Waziri atunge kanuni ambayo itakuja kumweka kwamba mfanyabiashara mwenye mtaji kuanzia zero mpaka shilingi milioni tano awe haguswi na Sheria hii, ndivyo tulivyokubaliana. Serikali ilivyokuja hapa ilikubali na wakasema watatunga Sheria hii.

Mheshimiwa Spika, sasa ni jambo la kushangaza kwamba watu wanafikiria kwamba mpaka machinga ambaye ameshika vitu vyake kule. Hivi Mama Samia ameamua kumtua mwanamke ndoo kichwani leo aje alete disaster kwa mamantilie na kwa machinga ambao hao ndio anawalenga kuwaletea maisha mazuri? Jambo hili siamini kwamba hata Mama Samia angeweza kwenda kusaini Muswada huu. Naamini kwamba Serikali yetu hii ina mpango bora wa kumlinda mlaji pamoja na…

MHE. SALOME W. MAKAMBA: Mheshimiwa Spika, Taarifa.

SPIKA: Mheshimiwa Mohamed Said Issa, kuna taarifa kutoka kwa Mheshimiwa Salome Wycliffe Makamba.

TAARIFA

MHE. SALOME W. MAKAMBA: Mheshimiwa Spika, nakushukuru. Naomba nimpe taarifa kaka yangu, pamoja na mchango mzuri anaoendelea nao. Kwanza, taratibu za utungaji wa kanuni hazimruhusu Waziri kuanzisha jambo ambalo halijaanzishwa kwenye sheria mama. Kwa hiyo, anavyosema kwamba wafanyabiashara wataenda kuwa categorized kwenye kanuni, kama sheria mama haijawa-categorize kwamba hawa hawatakuwemo, Waziri hawezi kuwa na mamlaka ya kuwaondoa wafanyabiashara baadhi akawaacha wengine. Kwa hiyo, kama hilo ndio lilikuwa wazo lao kama Kamati, lilitakiwa liwe established kwenye sheria mama ambayo ndio tunaipitisha leo.

SPIKA: Mheshimiwa Mohamed Said Issa, unaipokea taarifa hiyo?

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Spika, nashukuru kwa kupata taarifa hii, lakini hii taarifa siipokei, kwa sababu hii taarifa inajibiwa na mchango wa Mwenyekiti wangu pale, Deo kwa kuonesha kwamba tayari Serikali imeshaleta Schedule of Amendments ambayo inakuja kuingia sasa kwenye sheria mama. Inawezekana hakuwepo au alikuwa hasikilizi wakati Mheshimiwa Deo anachangia. Kwa hiyo siipokei ili muda wangu usiende kule.

Mheshimiwa Spika, kiukweli jambo hili lina mawazo mazuri na ku-display, kwa mfano kuna bidhaa kama sukari, tunategemea kutakuwa na price indicator ya bidhaa muhimu. Sasa kama tukimkuta mtu ana biashara pale hakufanya indicator na ukisema anafanya ulanguzi utakuwa huwezi kumkamata yule. Hata hivyo tunasema kwamba kuna bidhaa muhimu lazima ziwe na price indicator and display na ndio kinafanyika, lakini kwa hawa wafanyabiashara wadogo wadogo kama Machinga, mamantilie na bodaboda, hawa Schedule of Amendments itakuja kuwa-exclude hapo ambayo ni sheria mama kama alivyosema Mheshimiwa Salome Makamba.
Mheshimiwa Spika, jambo lingine ambalo nataka nichangie ni kwenye Ibara ya 17 katika Kifungu cha 59 na 60. Hiki kimeweka adhabu katika makosa ya biashara, masharti ya kukiuka biashara. Jambo hili…

Ni kengele ya ngapi hiyo?

SPIKA: Kengele ya kwanza.

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Spika, jambo hili sisi tuliliona na Serikali ilikuja na adhabu ya makosa haya kwamba kuna watu wa kawaida ambao ni wale wafanyabiashara wa kawaida ambao hawakuwa registered au hata kama ni registered kama sole proprietor, lakini ni mtu wa kawaida wakaleta mapendekezo yao. Sisi kama Kamati tukaona kwamba mapendekezo ya mtu wa kawaida, adhabu ya shilingi 10,000,000 mpaka shilingi 30,000,000 ni sahihi kabisa na wale wa kampuni shilingi 30,000,000 mpaka shilingi 50,000,000.

Mheshimiwa Spika, kwa nini tunasema hivyo? Kwa sababu hii kazi ya kuharibu biashara za watu wengine ni biashara ambayo inaua biashara kubwa. Hata tulivyokuwa kwenye Kamati walikuja wauzaji wa bia wanasema mtu amekamatwa, wao wamepeleka kesi, lakini mwisho wamekuja kutozwa fine ya shilingi shilingi 5,000,000 wakati yeye faida yake tu ni zaidi ya shilingi shilingi 50,000,000 ya ile biashara. Kwa hiyo, wakaona kwamba ni lazima kwanza adhabu iwe kubwa, lakini pia kuna kipengele mwisho kule kinaendelea; asilimia 1.5 ya gharama ambayo atatozwa mtu. Sasa jambo hili tukaona kwamba ni sawa na ninashukuru Serikali ilikubaliana nalo.

Mheshimiwa Spika, hata hivyo, kuna kitu hapa ambacho mwathirika huwa hashirikishwi kwenye ile plea bargaining. Jambo hili liingizwe kwenye sheria au kanuni kwamba mwathirika ashirikishwe kwenye ile plea bargaining kwa sababu inapofanyika mwathirika hajui kwamba nini kimeonekana, haonyeshi kile ambacho yeye amepata athari gani ya jambo hilo.

Mheshimiwa Spika, pia, katika jambo hili kuna suala ambalo lilitokea hapa mwaka wa nyuma kwamba makampuni haya ya simu, sisi hatuna makampuni ya simu tuliyochukua agent. Kwa mfano hatuna Nokia hapa lakini walikwenda kukamatwa watu Kariakoo pale, hii fair competition ni ya nini ukasema hii ni copy, hii ni nini? Sisi hatuna. Kwa hiyo, zikachukuliwa simu za watu na hazikujulikana zimekwenda wapi. Mambo haya Fair Competition watende haki wasijiingize katika mitego ya biashara za watu wengine.

Mheshimiwa Spika, wakija tutalinda biashara zao, lakini kwa vile hawapo, kwa nini unaenda kuwasumbua watu pale Kariakoo wanauza biashara zao na wao wenyewe wamenunua huko nje? Waende wakakamatwe huko, lakini sio hapa kwa sababu jambo hili wamenunua wamelipa kodi na wao wanalipa kodi.

Mheshimiwa Spika, mchango wa mwisho, naomba nimalizie kidogo tu hapa, kwenye hili suala la Tume ya Haki Shindani, tunaipongeza Serikali kwa kutusaidia kurekebisha hii kwa sababu mwanzo ilikuwa ndiyo yenyewe tu inatoa adhabu lakini sasa tumebadilisha kwa sababu Katiba ya Tanzania, Ibara ya 107A ndiyo ambayo inampa mtu haki asiporidhika aende akakate rufaa, sasa ilikuwa hakuna haki hiyo. Kwa hiyo, sisi tulipendekeza hiyo na Serikali imekubaliana nalo kwa hiyo tunaishukuru Serikali kwa kuleta Muswada huu.

Mheshimiwa Spika, sasa katika jambo hili, hii Tume ilisema kuna jambo ambalo lilikuwa ni mwiba sana ambao ilikuwa inapendekeza kusiwe na ukomo wa kushughulikia jambo hili. Kwa mfano, kama kampuni imenunua hisa lakini baada ya miaka 100 ikaonekana ile hisa alinunua kimakosa zichukuliwe zirudishwe kule ambayo ilikuwa sio sahihi. Sasa sisi kama Kamati tulipendekeza na tunashukuru Serikali walilipokea kwamba kuwepo na interval, mwanzo ilikuwa ukomo ni miaka mitatu lakini tukasema tuongeze mpaka miaka 10 na hilo limekubalika.

Mheshimiwa Spika, naipongeza Serikali kwa kulipokea hili na naunga mkono hoja. (Makofi)

The Written Laws (Miscellaneous Amendments) (No. 2) Act, 2024

Muswada wa Sheria ya Fedha wa mwaka 2024

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Spika, nakushukuru kwa kunipa nafasi ili na mimi niweze kuchangia katika Muswada huu wa Sheria ya Fedha (Finance Bill). Mimi michango yangu leo itakuwa ni midogo tu, nitaanza na suala la sukari, jambo hili napenda sana kuipongeza Serikali kwa kuleta Sheria hii. Kwa mtu yeyote ambaye alikuwepo Tanzania miezi sita iliyopita, lazima akubaliane na hoja hii. Kwa nini nasema hivyo? Ni ile shida ambayo waliipata Watanzania katika upatikanaji wa sukari.

Mheshimiwa Spika, tungekosa soda, usingesikia chochote hapa, tungekosa maji, usingesikia hapa, lakini tumekosa sukari, kelele nchi nzima zilikuwa kubwa, maana yake ni nini? Bidhaa hii ni muhimu sana.

Mheshimiwa Spika, kwa hiyo kuingizwa katika National Food Reserve Agency (NFRA) ni jambo la lazima na siyo option kwa sababu, jambo hili tusingeliingiza humu maana yake siku yoyote likitokea tena tunaweza kuona hata Serikali inaanguka. Kwa hiyo, mimi naipongeza sana Serikali kwa kuleta Muswada huu.

Mheshimiwa Spika, pamoja na pongezi hizo ninapenda kuchangia kwa kutoa mapendekezo. Jambo la kwanza ni suala la costs of production; mimi naona kwamba, hii bidhaa ya sukari mpaka sasa hivi bado haijatutendea haki Watanzania. Kwa nini nasema hivyo? Kwa nini sukari tunayoagiza kutoka nje, kwanza kule tunanunua halafu kuna logistics nyingi, hapa tuna freight, insurance, duties zote na tukifika hapa bei ambayo tunauziwa ni sawa na ile ambayo inazalishwa hapa, kwa nini sasa?

Mheshimiwa Spika, kule inakozalishwa formula za kuzalisha ni zile zile, viwanda vya kisasa tunavyo, kama Bagamoyo Sugar tunaoneshwa kwenye TV kila siku, yaani ni cha kisasa kabisa. Kwa nini sasa kule tunanunua sukari ya Brazil au Italy, lakini pamoja na gharama zote hizo ikifika hapa tuna uwezo wa kununua kwa bei nzuri na wananchi wakaridhika?

Mheshimiwa Spika, sasa mimi napendekeza kwamba, suala hili, viwanda hivi, vipewe formula maalumu ya kutuletea costs analysis zao kwenye Serikali yetu, ili kuweza kujua price ambayo watauziwa wananchi, ili tuweze ku-benefit. Ukienda kwenye nchi za jirani hapo unaweza kukuta sukari ni shilingi elfu moja mia tano tu, sisi tunafika eti Serikali inapendekeza shilingi elfu mbili mia sita, ambayo kule nje unaweza kuinunua kwa shilingi elfu moja mia tano, ambayo uzalishaji procedure ni zile zile au kuna kiini macho? Kwa hiyo, mimi napendekeza costs analysis iwepo na sisi sukari ishuke. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, la pili. Kuna Ibara ya 76, Kifungu cha 11 kinachozungumzia kwamba, kuwepo na agencies kila Mkoa. Kwenye Kifungu hiki mimi nilipendekeza kwamba, iongezwe kwenye majiji yale makubwa ya kibiashara kama vile Dar es salaam, Mwanza, Mbeya na Arusha wawepo agents zaidi ya mmoja. Kwa sababu, yale ni majiji yanahitaji huduma kubwa siyo kupeleka agent mmoja mmoja, hapo ninapendekeza iongezwe. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, jingine ni suala la Wizara zetu hizi mbili. Tunapokuwa na sugar gap ni lazima kuwe na mashauriano ya hali ya juu kati ya Wizara ya Biashara na Wizara ya Kilimo, ili kuona kwamba, kile kinachokwenda kufanyika ni sahihi. Siyo kwamba, Wizara ya Kilimo iamue kwa sababu, tumepeleka NFRA hapana, kuwe na mchakato mzuri ambao mwisho utafikia kwamba, itapewa ruhusa. Kwamba, sasa kuna sugar gap, kulingana na yale mazingira ambayo yameonekana pamoja na ripoti za wenye viwanda, ili kuweza kuona kwamba, viwanda hivi vimetendewa haki na hawakuchukua tu mchakato wa kubumba.

Mheshimiwa Spika, jambo jingine ni suala la viwanda vyetu hivi. Ni bora kuwepo na kipengele kwamba, kila miezi minne vitoe ripoti ya production, ili Serikali ifahamu mapema kama kutakuwa na sugar gap. Kwa sababu, wakichelewa kutoa taarifa inawezekana hata hiyo NFRA ikaja kufeli na hatutegemi ije ifeli. Hapa tunajua sheria hii hairuhusu NFRA kuagiza tu bila gap kwa hiyo, jambo hili ni muhimu kutoa taarifa mapema, ili Serikali iweze kuchukua wajibu wake. (Makofi)
Mheshimiwa Spika, naenda kwenye mchango wangu wa pili, kwenye suala la faini. Kwanza mimi naipongeza Serikali kwenye angle moja, kutusikiliza sisi Wabunge ambao ni wawakilishi wa wananchi. Sisi watu 393 hatuongei tu hapa Bungeni kwa matashi yetu binafsi, sisi tunawakilisha wananchi, wanatupa mawazo yao, ndiyo maana tuna kuja hapa tunasema.

Mheshimiwa Spika, ingawa mengine tunayasema, kama sisi, lakini ni kwa kuiangalia jamii. Kwa hiyo, tunaipongeza Wizara ya Fedha kwa kuondoa Muswada ule na kushusha faini ya juu shilingi milioni nne na faini ya chini shilingi milioni moja na nusu. Sasa hapa, mimi napendekeza suala la faini si suala ambalo kwanza lilitakiwa liingie kwenye vichwa vya Watanzania.

Mheshimiwa Spika, kwa sababu, suala la faini ni baada ya kutenda kosa, sasa kwa nini hawa TRA wanawasababishia wafanyabiashara watende kosa? Ninamaanisha ninavyosema hivyo, kwa nini?

Mheshimiwa Spika, mimi nimekuwa nikisafiri na Wabunge wengi humu huwa wanasafiri, nimeishakwenda nchi zaidi ya thelathini au zaidi. Sijawahi kukutana na kadhia ya kudaiwa risiti, tuseme wale hawakusanyi kodi? Bila shaka wanayo formula ya ukusanyaji wa kodi.

Mheshimiwa Spika, kwa hiyo, mimi napendekeza wenzetu hawa, Wizara ya Fedha, waende wakasome, wakajifunze kwenye nchi kama hizi ambazo ukienda kule huulizwi risiti. Tena cha ziada zaidi ni kwamba, unaponunua bidhaa, unapotoka pale border, yaani airport, unapeleka zile risiti wanaangalia kodi uliyolipa kule ndani, unarejeshewa, wana comfort ya juu kabisa. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, lakini hapa kwetu eti unadaiwa ni lazima uwe na risiti. Hebu twende Dubai pale, twende Indonesia, kila sehemu hata wenzetu majirani zetu Zambia hapo. Ukienda Zimbabwe uchumi wao upo chini, lakini hakuna jambo kama hilo. Jambo hili linawanyong’onyesha Watanzania na lina wafanya wasiwe na comfort ya kufanya biashara na tena tumezungumza hapa kwamba, wafanyabiashara tunaowatoza kodi ni wale wa hali ya kati ambao wanahangaika sana. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, kama alivyosema Mheshimiwa Musukuma pale, mfanyabiashara yule anaweza kufilisika. Hata mara tano anakopa anarudi, mara kachukua Kahama, mara kaingia mlango huu, sasa kwa nini hatuwafikirii watu kama hawa? Tuje na formula ambayo tutakusanya kodi zetu kubwa, kubwa kabisa, jambo hili halikubaliki.

MHE. ESTHER N. MATIKO: Mheshimiwa Spika, Taarifa.

SPIKA: Mheshimiwa Mohamed, kuna Taarifa kutoka kwa Mheshimiwa Esther Matiko.

TAARIFA

MHE. ESTHER N. MATIKO: Mheshimiwa Spika, nakushukuru. Nataka nimpe Mheshimiwa Mohamed, kama alivyosema ni kweli amezunguka nchi nyingi, lakini kwa wenzetu kule kile unachokinunua imekuwa ni desturi kwao hauwezi ukaondoka kama hawaja-punch risiti na wakupe, wewe uichukue uitupe nje, lakini ni lazima wakupe risiti. So definitely wao, labda useme tuendelee kuelimisha Watanzania, wawe na desturi kila mtu anaponunua kitu lazima atoe risiti na wasiwe na room ya negotiations kwamba, ukinunua kwa kiasi fulani nitakupunguzia sitakupa risiti.

SPIKA: Mheshimiwa Mohamed Said, unaipokea taarifa hiyo?

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Spika, Taarifa hiyo siipokei kwa sababu, haina afya na ninaweza kueleza ni kwa nini?

Mheshimiwa Spika, kule kwa wenzetu kwa mfano, nimetaja nchi kama Dubai hapa. Wao wanajua wenyewe wanavyotoza kodi huko kwenye mipaka na juzi nilichangia hapa nikasema TRA fanyeni calculation zenu mkusanye kodi kule kwenye border zetu. Hata kama mkituletea sheria hapa ya import duty kuwa, labda asilimia 30 so right, lakini mtakuwa mmeishakusanya kule.

Mheshimiwa Spika, kwa mfano, pale Dubai VAT yao ni asilimia tano tu na vile wame-encourage watu wanaingia kwa wingi, mapato yao wanayapata wapi? Kwenye VISA, kila dakika mbili ndege zinatua pale, VISA dola mia, dola themanini kwa hiyo, tunaweza tukapata fedha kupitia kila sehemu tusijikite tu kwenye kodi, kodi kila sehemu. Kodi kweli ni chanzo cha mapato, lakini wakati mwingine tusione kwamba, huu ndiyo mrahaba peke yake, twende tutanuke.

Mheshimiwa Spika, jingine ni point yangu ndogo tu kwamba, suala hili la cargo consolidation. Hili lilikuwa ni jambo ambalo linasuambua sana kwenye nchi hii kwa sababu, wafanyabiashara wetu ndiyo hawa tunaowazungumza, wengi sana hawana uwezo. Uwezo wao ni mdogo, wanakua wanajichanga, kontena moja lina watu ishirini, lina watu kumi, sasa ilikuwa wanapata shida sana wanapokwenda kuchukua bidhaa zao kule.

Mheshimiwa Spika, yule ambaye ana-clear ile mizigo anapata usumbufu anapokwenda kuwapelekea mizigo yao wale wateja wake. Wakati ule hawezi kuandika kwenye bill of lading majina ya watu ishirini na yeye kontena lina watu zaidi ya ishirini. Jambo hili mimi nalipongeza na ninaiomba TRA ifanye vizuri, ili wananchi wetu sasa walete mizigo yao kwa mujibu wa uwezo wao, mwenye dola elfu tano, elfu mbili afanikiwe tuendeshe Tanzania yetu. Nakushukuru. (Makofi)

Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Serikali kwa Mwaka wa Fedha 2022/2023 – Ofisi ya Waziri Mkuu

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, awali ya yote napenda nimshukuru Allah Subhanahu wa Ta’ala kwa leo kupata nafasi na mimi kuweza kuchangia katika Bunge hili tukufu katika Hotuba ya Waziri Mkuu. Lakini pia nikushukuru wewe kwa kunipa nafasi hii ambayo ni kwa ruksa yako ndiyo naweza kuzungumza hapa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, mimi mchango wangu kwanza utajikita katika biashara; na hii biashara ni katika nchi mbili hivi Zanzibar na Tanganyika, yaani Tanzania Bara.

Mheshimiwa Mwenyekiti, Zanzibar na Tanzania Bara tumekuwa tukitegemeana katika mambo mengine ikiwemo biashara. Tunatumia bandari zetu ya Zanzibar na Dar es Salaam.

(Hapa baadhi ya Wabunge walizungumza bila kufuata utaratibu)

MWENYEKITI: Waheshimiwa tumsikilize mchangiaji.

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, tunatumia bandari zetu ambazo zipo katika Zanzibar na Tanzania Bara katika kupitisha mizigo yetu, lakini mara nyingi biashara huwa inatokea Zanzibar kuja Dar es Salaam ama Tanzania Bara.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwenye biashara ambayo tunafanya sisi Wazanzibar au wananchi wa Zanzibar tumekuwa tukikutana na changamoto nyingi sana ambazo kwa kiasi kikubwa imeonekana inakuwa ni tatizo linalosababishwa makusudi lakini si mipango ya Serikali.

Mheshimiwa Mwenyekiti, mipango hii mara nyingi iko vizuri, lakini watendaji ndio wanaoiharibu. Nitoe mfano kidogo. Katika suala la declaration ya mizigo ambayo inasafiri kutoka Zanzibar kuja Tanzania Bara, mizigo ile mara nyingi meli yetu inakuwa ni za hapo kwa hapo siyo zile Meli ambazo tayari zina shadow. Kwa maana hiyo wafanyabiashara ambao wanaleta mizigo wanakuwa na mizigo ambayo ni ya kushtukizwa. Kwa mfano kama kipindi hiki cha mwezi wa Ramadhan, mfanyabiashara ananunua mzigo leo anataka apakie mzigo kwenye meli lakini kwa bahati mbaya ni lazima awe ametuma ripoti mapema ili mzigo ule uweze kupakiwa na kufika kule, nje ya hapo mzigo ule ukifika meli inapigwa faini na mzigo unapigwa faini.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa hiyo hii ni changamoto ambayo wafanyabiashara wa Zanzibar wanakutana nalo. lakini si hilo tu, wafanyabiashara wa Zanzibar tumekuwa tukikutana na changamoto ya mizigo ambayo inafika pale Dar es Salaam. Tunakutana na bei kubwa ya wharfage ambayo inakuwa inachajiwa mizigo ambayo inatoka Zanzibar. Kwa hiyo tungeomba bei ile iendane na hali halisi, hasa ukizingatia ile sehemu ambayo inashushwa ni sehemu ambayo fedha zake za kujengea pale zilitoka kwa Rais wa Kwanza wa Zanzibar Mheshimiwa Abeid Aman Karume, kwa ajili ya kuwasaidia Wanzazibar lakini leo imekuwa inawakwaza.

Mheshimiwa Mwenyekiti, lingine, baada ya kuyasema hayo, ningependa kwenda kwenye hilohilo la TRA. Mizigo inapotoka bandarini kwenda madukani imekuwa ikisumbuliwa na TRA haohao ilhali imeshafanyiwa inspection na kulipiwa kodi kama kawaida lakini ikifika njiani ikifika tu, ikitoka nje ya geti kuna TRA wengine wanajitokeza na kuwasumbua wafanyabiasha hawa na kushindwa kufanya kazi zao vizuri. Kwa hiyo hili naomba lifanyiwe kazi ili kuendeleza Muungano wetu. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, sasa nizungumzie suala la Muungano. Katika ukurasa wa 72 Mheshimiwa Waziri Mkuu ameelezea kuudumisha, kuuenzi na kuulinda Muungano na mimi naipongeza Serikali yetu hilo ndiyo tunalolihitaji kwa sababu Muungano huu ni tunu ya taifa na sote tunaupenda. Lakini kubwa zaidi nilitaka nichangie hapa; hizi kero za Muungano ambazo zimekuwa zikifanyiwa kazi, mimi nakubaliana nazo, ni nzuri na zinasaidia kuondoa changamoto lakini bado tunatakiwa tufike kwa wananchi kujua ni changamoto gani hasa zinaweza kuulinda Muungano? Kwa sababu wananchi bado wanasema kwamba hizi changamoto ni zile zinazoikabili Serikali ya Zanzibar na Serikali ya Tanzania, siyo zinazowakabili wananchi. Kwa hiyo, baada ya kutatua changamoto hizi 11 basi turudi kwa wananchi ili na wao waseme ni lipi hasa linaweza kuimarisha Muungano wetu huu na ukawa Muungano wa mfano kama ilivyosema Hotuba. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, baada ya kusema hapo, ahsante sana. (Makofi)

Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Serikali kwa Mwaka wa Fedha 2022/2023 – Wizara ya Nishati

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana kwa kunipa nafasi hii niweze kuchangia katika Wizara hii ya Nishati. Awali ya yote, niwapongeze Mheshimiwa Waziri wa Nishati Mheshimiwa January Makamba pamoja na Naibu wake, lakini pamoja pia na watendaji wake katika Wizara hii.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa kweli dira ambayo wameionesha ya kutuhakikishia Watanzania kupata umeme wa uhakika ni nzuri sana, mipango yao kwa kweli mimi binafsi naipongeza. Pia hii imeonesha, pale ambapo katika michango yetu ya leo Wabunge, baada ya kupata semina ambazo zimetupa uelewa mkubwa, nimeona pia Wabunge wengi sana wameelewa mipango ya Wizara. Kwa hiyo, hongera sana kwa Mheshimiwa Waziri pamoja na timu yake. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, mchango wangu nitaanza kwa sehemu ya Umeme wa Joto Ardhi yaani geotherm. Mheshimiwa Waziri katika hotuba yake hapa ameonesha kwamba tutapata umeme wa megawatt 195 ya Umeme wa joto ardhi, lakini mimi kama Mjumbe wa Kamati tulivyofuatilia tumeona kwamba bado Sheria ya JotoArdhi haijawa sawasawa, haijatekelezwa. Sasa najiuliza maswali, ni wapi hasa Waziri anaweza kuja kutekeleza kuzalisha umeme wa jotoardhi wakati bado haijatambulika kwamba bado ni sehemu ya madini ama ni sehemu ya nishati.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa hiyo, naomba Waziri anapokuja ku-windup atueleze tayari amefikia wapi kwanza sheria haijaletwa, lakini la pili hakuna miundombinu na la tatu pia bado fidia kwa wanaomiliki maeneo haya yenye jotoardhi haijafanyika. Kwa hiyo, tunakujaje kuzalisha umeme huu wakati haya mambo ya msingi bado. Tunaomba anapokuja ku-windup atufahamishe.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa upande wa REA, tunawapongeza sana mpango wao ni mzuri kwa kuhakikisha kila kijiji, kila kitongoji kinapata umeme unaostahiki, lakini kuna tatizo kidogo ambalo limejitokeza. Tulivyofanya ziara Kamati tuliona kwamba REA imepeleka umeme kijijini lakini nyumba zilizounganishwa ni mbili. Ina maana hapa hakuna maandalizi mazuri, watu hawakuandaliwa na pale tayari kuna mkandarasi tayari ameshalipwa, waliopata umeme ni watu wawili ama watatu, lakini zipo nyumba za jirani hazipata kwa sababu hawakuandaliwa. Nashauri kabla ya kufika pale wananchi waandaliwe, wafanye fitting ili wote wa-enjoy ule umeme wa REA unaokwenda pale. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, lingine pia ni hili suala la ujazilizi; naona REA kwanza tulianza mita moja, halafu tukaenda mita mbili, halafu tunaenda ujazili, yaani tunakwenda mwisho tutafika hata majina mengine hatuyafahamu. Kwa hiyo, nashauri kwamba sisi lengo letu si mita moja, si ujazili lengo letu ni kuwapa umeme wa uhakika wananchi. Kwa maana hiyo tuhakikishe ile sehemu ambayo tuna deal nayo, basi wapate umeme wote sio tunarudia, hili jambo linatutia hasara kama Taifa, kesho tunarudia, kesho mkandarasi huyu, kesho mkandarasi huyu, linatutia hasara. Kwa hiyo, naomba Mheshimiwa Waziri alichukue hili pamoja na timu yake waliangalie ili kuondoa hasara kwa Taifa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, lingine niende kwenye suala la bei za umeme; hili suala la bei za umeme, nazungumzia umeme wa mijini, sizungumzii umeme wa vijijini ambao huo tumeshaujua ni Sh.27,000. Mheshimiwa Waziri watu wa mijini ambao tayari wana umeme, wale wenye uwezo tayari wameshaweka umeme kwa maana hiyo watu ambao hawajaweka umeme, hawana uwezo kwa nini sasa tumekwenda kuweka bei ya shilingi 320,000; shilingi 500,000 au shilingi 600,000 bila kuangalia hawa maskini ya Mungu, watu wanaishi mjini wanasaidiwa na watu wa vijijini. Kwa maana hiyo lazima hizi bei za umeme kwa sehemu za mijini bado tuziangalie, hii shilingi 320,000 ni kubwa mno, maskini ni wengi pale, tuna umaskini mkubwa katika nchi hii hata kama watu wanaishi mjini.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nashauri kwamba bei hii ya shilingi 320,000 ni kubwa sana, hata kama hawatalipa shilingi 27,000 lakini iangaliwe ilipwe ya nafuu ameshauri hapa Mbunge wa Manonga kwamba wao walikuwa wanalipa shilingi 170,000, hiyo kidogo ni affordable, lakini huwezi ukalipa 320,000 hata kazi huna na wewe unataka umeme, unataka kuuza ice-cream, unataka kuuza biashara ndogondogo, lakini hamna. Kwa hiyo, Mheshimiwa Waziri naomba aliangalie hili ili tupate bei nzuri.

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia pale ambapo mwananchi ameshalipa kuunganishia umeme, kunakuwa na muda mrefu anafuatilia muda mrefu, tunaomba Waziri aje na commitment hapa baada ya kulipa atachukua muda gani kuunganishiwa umeme kwa sababu watu wanachukua mpaka miezi miwili, mitatu, tayari wameshalipa lakini hawapati umeme. Kwa hiyo, Waziri atuambie muda halisi hasa baada ya kulipa ni shilingi ngapi na baada ya hapo nini kitafuata kama mwananchi hakupata umeme. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, lingine katika hotuba ya Mheshimiwa Waziri hapa sikuona sehemu ambayo kutakuwa na ukarabati wa mabwawa kama vile Hale, Kidatu, Nyumba ya Mungu, Rusumo ambayo haya ni mabwawa yetu ambayo sasa hivi yanatuzalishia umeme, hakuna ukarabati, kwa maana hiyo anapokuja ku-windup atueleze kwamba haya mabwawa ambayo sasa hivi ndiyo tunafaidi keki yake, kuna mpango gani wa kuyaendeleza kwa sababu sasa hivi unapokwenda pale ukiangalia ile mitambo imechakaa. Kwa nini tusiipangie mipango ili ikawa nayo ni mazuri iendelee kutupa umeme wa uhakika.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nije kwenye suala la mafuta; kwa kweli suala la mafuta napongeza bei ambazo zimetangazwa kwa sababu zimekuja kuleta unafuu mkubwa kwa Mtanzania. Kwa mfano, Dar es Salaam imepata ruzuku ya kila lita ya petrol Sh.306 lakini diesel Sh.320. Hii ni nafuu kubwa Mheshimiwa Rais anapaswa kupongezwa, lakini pia Wizara imefanya kazi nzuri, tunategemea kwamba huu mpango utakuwa ni endelevu na wananchi wapate nafuu waweze kufaidika na hii hali nzuri ya mafuta.

Mheshimiwa Mwenyekiti, lingine, nataka kuzungumzia hii TPDC. Hii TPDC ina mchango mkubwa kwa Taifa, tuliiunda wenyewe na kwa ajili ya kufanya biashara ya mafuta, lakini cha kushangaza mtaji wake wote umemegwa na TANESCO na sababu ni nini? TANESCO wanauziwa umeme kwa kutumia gesi, lakini hawalipi, sasa leo unakuja kutuambia unaanzisha vituo vya TANOIL, yaani unaandaa nguo za mtoto lakini mama unampiga viboko atazaaje huyu mama… (Makofi)

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana. (Makofi)

Taarifa ya Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Ustawi na Maendeleo ya Jamii kuhusu Shughuli za Kamati kwa Mwaka 2023 na Taarifa ya Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Elimu, Utamaduni na Michezo kuhusu Shughuli za Kamati kwa Mwaka 2023

MHE. MOHAMMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, nianze kwa kumshukuru Mwenyezi Mungu ambaye amenifanya leo hapa nikasimama mbele ya Bunge lako Tukufu na kuweza kupata nafasi hii ya kuchangia. Pia, nikushukuru wewe kwa kunipa nafasi ya kuweza kuchangia katika wasilisho letu hili la Wizara ya Elimu pamoja na Mihezo na Sanaa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nitaanza na elimu na nitachangia sehemu zote mbili. Mchango wangu, lolote lile nitakalolizungumza litaelekea kwenye bajeti ndogo lakini pia hata hiyo ndogo kutokufikia kwa wakati na wakati mwingine hata kutokufikiwa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, mimi ni Mjumbe wa Kamati ya Elimu pamoja na Michezo. Katika kuhudumu katika Kamati hii, nilikuwa kwenye Wizara nyingi. Nilianzia kwenye Nishati na Madini kule mambo ni safi, Wizara ya Biashara, Kilimo na Mifugo, kule bajeti zao zinakwenda vizuri. Huku kwenye Elimu, huku kwenye Michezo, kwa kweli hali ni mbaya. Kama Mheshimiwa Spika, alitaka nije kuangalia Wizara ambazo zinapokea fedha hizi na kuweza kuzifanyia kazi, basi huku kwa kweli fedha haiendi na hiyo inayokwenda ni ndogo mno. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nianze kwa kuangalia hapa, naanzia kwa upande wa elimu ya watu wenye mahitaji maalum. Nimeona hapa sisi tunajikaza kupeleka mahitaji ya wanafunzi wote, mashuleni kote, vyuoni kote lakini kuna kundi muhimu la watu wenye mahitaji maalum, hili tumelisahau. Kundi hili ni muhimu sana kwa sababu tunataka twende nao kwa pamoja. Sasa jambo la kusikitisha, mambo yaliyoko huko kwa watu wenye mahitaji maalum, unaweza kulia wakati unapokea mawasilisho.

Mheshimiwa Mwenyekiti, mapungufu yaliyopo kwa upande wa vifaa vya kufundishia, vitabu hakuna walimu wanalalamika. Jana nilikuwa naangalia TBC hapa nikamuona mwalimu ambaye anafundisha watu wenye mahitaji maalum na yeye mwenyewe akiwa anahitaji hayo mahitaji maalum, analalamika kupata yale material ya kufundishia. Zile karatasi ambazo zinafaa kwa nukta nundu kufundishia, vitabu hamna, nikashangaa sana.

Mheshimiwa Mwenyekiti, mimi ni Mjumbe wa Kamati hii nikaona hii nayo ni point. Wanalalamika hawa hawana vitabu, hawana printer, hawapati yale mafunzo ya kitaalamu. Kwa hiyo, wao kama alikuja na utalaamu wake ndiyo wamebakia hivyo. Mimi natoa hayo lakini lengo langu Wizara iongezewe bajeti ili vitu hivi vipatikane. Kwa sababu tukiuliza Wizara wanasema bajeti ni ndogo na hiyo hiyo ndogo yenyewe bado haijafika.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa upande wa wanafunzi, kwanza hawa walimu, walimu hawa wenye mahitaji maalum naamini wana kazi kubwa. Tumchukulie mtu ambaye anafundisha mtu ambaye hasikii, hivi ni sawa na mtu ambaye anamfundisha anayesikia? Ana kazi kubwa huyu kubwa lazima tumhurumie leo tunauliza hapa, hana posho lakini ana mshahara sawa na yule anayefundisha mtu wa kawaida. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, hebu fikirini kama unamfundisha mtu mwenye mahitaji maalumu, mtu asiyesikia, mtu asiyeona, kazi yake ikoje?

NAIBU WAZIRI, OFISI YA WAZIRI MKUU, SERA, BUNGE NA URATIBU (MHE. UMMY H. NDERIANANGA): Mheshimiwa Mwenyekiti, taarifa.

MWENYEKITI: Mheshimiwa kuna taarifa kutoka kwa Mheshimiwa Naibu Waziri.

TAARIFA

NAIBU WAZIRI, OFISI YA WAZIRI MKUU, SERA, BUNGE NA URATIBU (MHE. UMMY H. NDERIANANGA): Mheshimiwa Mwenyekiti, nashukuru kwa namna anavyochangia lakini nilitaka nirekebishe kidogo maneno; haitwi mtu asiyesikia, anaitwa Kiziwi, mtu asiyesikia kwa tafsiri ya Kiswahili ni mtukutu au mjeuri.

Vilevile unaposema mtu mzima na huyu kwa tafsiri mtu mzima ana umri wa miaka 18 kwenda juu lakini kuna mtu aliyehai na aliyekufa, sasa, tafsiri hapa usiseme mtu mzima na huyu siyo, ni mtu asiye na ulemavu na huyu ni mtu mwenye ulemavu. Nashukuru. (Makofi)

MWENYEKITI: Mheshimiwa Mohammed Issa, unaipokea taarifa hiyo?

MHE. MOHAMMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, nakushukuru mtoa taarifa kwa kunielimisha, sijabobea kwenye hizi lugha ambazo ni za kuficha ukakasi. Lengo langu ni kupeleka ujumbe, sasa nimepokea taarifa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, lakini la pili hilo Serikali ilitakiwa ilizingatie kwa sababu hawa wanafundisha watu ambao wana mahitaji maalum. Kwa hiyo, ni lazima wawe na ziada kazi yao ni kubwa na ni tofauti.

Mheshimiwa Mwenyekiti, lakini upande wa wale wanafunzi, mimi nilitamani wawe na vile vitu ambavyo vinasaidia. Tumeuliza hapa wheelchair tu hawana, zile fimbo za kutembelea hawana. Watafikaje shuleni? Pia, hawana wasaidizi wa kuwafikisha pale. Inachukua wiki haji shuleni, wiki anakuja, anasomaje huyu? Kwa nini hatuwapi nafasi?

Mheshimiwa Mwenyekiti, napendekeza bajeti yao hawa, walimu wapandishiwe mishahara ama posho lakini wale wanafunzi wapewe hivi vitu vya kusaidia.

Mheshimiwa Mwenyekiti, niende kwa upande wa Wizara ya Michezo. Mimi nilibahatika kufika kule Ivory coast, lengo kubwa ni kwenda kuangalia miundombinu ili kuja kuishauri Serikali.

Mheshimiwa Mwenyekiti, sisi tuko nyuma kwa asilimia karibu 80, wenzetu wamewekeza kwenye miundombinu hii. Sisi tunajiandaa kufanya hii AFCON 2027 lakini naona bado hatuko serious. Hatuko serious kabisa kwa sababu mpaka sasa hivi tunacho kiwanja kimoja tu ambacho tunakikarabati. Lakini viwanja viwili ambavyo tayari kule bajeti imetengwa havijaanza mpaka leo mwaka wa fedha unakwisha, sijui tuko serious kiasi gani.

Mheshimiwa Mwenyekiti, sasa mimi nishauri juu ya yale ambayo nimeyaona kule. Wenzetu kule kwanza katika maandalizi yale wamejenga Kijiji cha Michezo ili kuepuka gharama za timu zile kuziweka kwenye mahoteli pamoja na Maafisa wale. Kwa hiyo kuna kijiji cha michezo maalum ambacho baada ya kumaliza michezo hii kitafanyiwa shughuli nyingine; pengine ni nyumba zitauzwa kwa watu binafsi ama kwa mashirika. Napendekeza ipatikane bajeti maalum kwa ajili ya kufanya miundombinu itumike kwa ajili ya kufanya mashindano yetu haya. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia suala hili la mapato, huu Mfuko wa Maendeleo ya Michezo tumekwenda kutenga five percent kwenye sport betting wakati hilo ilikuwa tupate sehemu zote. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, naomba dakika moja nimalizie kwa sababu ni muhimu sana. Hii hata Mheshimiwa Rais anakuwa na ukakasi wa kutoa fedha huku kwa sababu fedha hizi zinakwenda kwenye miundombinu ya Serikali. Sheria zetu hazionyeshi kwamba tunapata vipi mapato, BMT hawa wanapata huku lakini ukija kwenye TFF hawapati. Kwa hiyo sheria hizi zote zingaliwe upya. TFF wachangie kule, michezo ile ya kukimbia wachangie kule na kila sehemu ili Mheshimiwa Rais awe na nguvu ya kutupa fedha. Tunamuona Mheshimiwa Rais ana nia ya dhati, ametoa bilioni 31 kwa kukarabati Uwanja wa Taifa na ninaamini atatoa nyingi zaidi ya hizo…

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MWENYEKITI: Ahsante sana.

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, nakushukuru kwa kunipa nafasi, ahsante. (Makofi)

Mapendekezo ya Mpango wa Maendeleo wa Taifa unaokusudiwa kutekelezwa na Serikali kwa Mwaka wa Fedha 2024/2025 na Mapendekezo ya Mwongozo wa Maandalizi ya Mpango na Bajeti ya Serikali kwa Mwaka wa Fedha 2024/2025

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, nakushukuru kwa kunipa nafasi ili nami niweze kuchangia katika hotuba hii ya mpango. Kwa kuanzia, napenda niwapongeze Mawaziri wetu wote wawili kwa kazi nzuri ambayo wameifanya, kazi ambayo inakuja kuleta dira ya nchi yetu kwa kipindi cha mwaka mmoja.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nimesoma vizuri hotuba zote mbili, nimeangalia sehemu za vipaumbele, kwa upande wa Wizara ya Fedha wameandika vipaumbele 12, Wizara ya Mipango wameandika vipaumbele nane, kidogo nilishituka, lakini nilipofanya uchunguzi wa kina nikaona vile vipaumbele vyote ni sawa. Huku wamechanganua, huku wameunganisha, lakini vyote ni sawa. Hii ni kuonesha kwamba Serikali iko katika single unit, yaani ni ya aina moja. Kwa hili, nawapongeza sana.

Mheshimiwa Mwenyekiti, mchango wangu utaanza sehemu ya biashara. Nimeona hapa wamesema kwamba katika mpango watasimamia One Stop Center. Kwanza napongeza. Hili jambo ni zuri ambalo linasababisha kufanya biashara vizuri na nchi ambazo zimetuzunguka. Hiki ni kilio cha Watanzania wengi, wanapofika kwenye mipaka yetu wanakwama sana na wakati mwingine wanatumia gharama kubwa kuweza kuvuka border nyingine, kwa hiyo, naipongeza Serikali kwa kuja na mpango huu. Napenda sana mpango huu usije ukakwama, tumalize mwaka huu na mwaka unaokuja tusizungumzie kabisa Mpango huu wa One Stop Center.

Mheshimiwa Mwenyekiti, katika jambo hili, nasisitiza Zanzibar nayo inahitaji kuwa na One Stop Center kwa sababu nayo ni border. Kwa hiyo, katika mpango huu nayo ije; Waziri akiwa ana-wind up, atuambie kwamba biashara kati ya Zanzibar na Tanzania Bara zimepewa kipaumbele gani? Kwa sababu gani nasema hivyo? Ni kwa sababu biashara inapotoka Zanzibar kuja Tanzania Bara, ama inapotoka Bara kwenda visiwani kunakuwa na stop nyingi. Kule kuna stop na huku kuna stop, kwa hiyo, hii One Stop Center, tunataka biashara inapoondoka Tanzania Bara kwenda Zanzibar ikifika kule iwe ni kulipa handling charge siyo jambo lingine, na vile vile ikija huku iwe ni kulipa handling charge.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kuna kasumba hapa inasemwa kwamba ushuru wa Zanzibar ni mdogo, jambo hili siyo kweli. Maana yake ushuru wa Zanzibar kweli uko chini, lakini ukiangalia gharama za Wazanzibar wanazolipa, ni zaidi ya ushuru unaotozwa Tanzania Bara. Nichukue mfano mmoja, freight charge kutoka nchi za nje, mfano kutoka Dubai kuja Zanzibar kontena moja ni dola 8,000 lakini kuja pale Dar es Salaam ni dola 2,600. Kwa hiyo, hii difference tu tayari inaleta gharama kubwa. Vile vile kutoa mzigo Zanzibar kuuleta Dar es Salaam kuna handling charge pia, kuna transport. Kwa hiyo, gharama ni za juu. Kumtoza mfanyabiashara differential tax, siyo halali. Jambo hili liondolewe.

Mheshimiwa Mwenyekiti, jambo lingine ninalotaka kuzungumza, tumesema One Stop Center, hii ni kwa upande wa borders. Tunataka kujua, wakati Mheshimiwa Waziri unakuja ku-wind up hapa, Mheshimiwa Waziri wa Biashara, alisema kwamba leseni zote zitakuwa na mfumo wa aina moja. Maana yake, ukiomba leseni hii utakuwa umemaliza shughuli. Kwa hiyo, mara hii kwenye mpango tuje tuambiwe kwamba jambo hili limeanza katika mwaka unaokuja.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nizungumzie suala la usafiri kwa upande wa nchi zetu hizi mbili, Zanzibar na Tanzania Bara. Usafiri siyo rafiki. Usafiri uliopo ni wa watu wenye uwezo. Wananchi hawana uwezo wa kulipa nauli ya shilingi 30,000 kwenda Zanzibar ama kurudi. Napenda hasa Serikali ichukue jukumu la kuleta public transport ambayo itakuja kuwa na gharama ya chini ili wananchi wetu hawa wasafiri.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nitoe mfano mmoja, Serikali haituambii hapa, lakini ndugu zetu wanaotoka Tanga kwenda Pemba ama wanaotoka Tanga kwenda Unguja pale, wengi sana wanakufa ndani ya Mitumbwi. Sasa Serikali hailioni hili? Naomba mpango huu utuelezee kupata public transport ili kuokoa maisha ya wananchi wetu. Tusiwe kila siku tunapuuzia jambo hili.

Mheshimiwa Mwenyekiti, niende kwenye upatikanaji wa dola. Naipongeza Serikali kwa kutuambia kwamba wana dola za kutosha na benki zetu zinapata dola, lakini cha kushangaza wafanyabiashara wadogo wadogo hawapati hizo dola kule benki. Kwa hiyo, tunataka Mheshimiwa Waziri anapokuja hapa atueleze upatikanaji wa dola na wananchi watazipata vipi? Kwa sababu inawezekana benki zinafanya ulanguzi, sasa itueleze kwamba itafuatilia vipi? Pia kila mfanyabiashara au anayehitaji dola azipate vipi.

Mheshimiwa Mwenyekiti, mfano mzuri, leo nilikuwa nahitaji dola mia tano kwa kumchangia jamaa yangu alikuwa anakwenda kupata matibabu, nimekosa. Mpaka nimekwenda kumuomba mtu ambaye anasafiri anipunguzie. Dola mia tano anakosa basi Benki? Basi hili naomba kama Serikali ilisimamie. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nizungumze suala la mkataba wa bandari ambao umezungumzwa hapa katika Mpango. Mkataba wa Bandari mimi binafsi naupongeza, ilikuwa ni mkataba mzuri na ninaipongeza TPA kwa kuingia huu mkataba wa utekelezaji. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, hapa katika Mpango nimeona huu mkataba kutoka batch zero mpaka batch three, batch four mpaka batch seven. Naona kwamba, mkataba huu ni mzuri na unakuja kuleta tija. Mpango haujatueleza. Tuliambiwa hapa kwamba, kwa sasa bandari inakusanya asilimia 10 ya bajeti lakini tukishaingia mkataba huu tutakuja klukusanya asilimia 62. Sasa, Mpango utueleze, je, ni mwaka huu au mwaka unaokuja? Hili napenda kwenye mpango huu mje mtueleze. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, suala lingine ambalo ningependa kulichangia ni suala la Liganga na Mchuchuma. Suala hili ni suala ambalo tumeona Mheshimiwa Rais, kwanza tunapongeza sana kwa kuweza kulipa fidia kule kwa wenzetu ambako iko miradi hii. Hata hivyo, ningependa kujua sasa huu mpango umetaja jambo hili, tunakweda kwenye step gani? Kwa sababu tuliambiwa kuna Mkataba wa wale wenzetu wa kampuni ya kachina. Tunalipa hili ili kuwaokoa watanzania. Je, nataka kujua sasa status ya mkataba ule sasa utakuwa umekufa au tunakwenda kwenye mpango kwa kujisukuma ili baadaye tuje tushitakliwe ama tutakuwa kuwalipa share hawa wachina? Tunataka kujua katika Mpango huu tuje tuelezwe. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa kumalizia, nataka nimalizie suala la utawala bora. Naomba Mheshimiwa Waziri atakapokuja ku-wind up hapa, aje aeleze huo utawala bora tunaoufuata ni wa aina gani? Kwa sababu bila utawala bora hata huo Mpango hautafanikiwa.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nasikitika sana, katika Jimbo langu, juzi watu wameshukiwa wanafanya Magendo ya Karafuu bila kukamatwa na bidhaa yoyote. Cha kushangaza wamekamatwa, wamepigwa mpaka mimi nikawajibika kwenda kuwaomba polisi kwenda kuwafanyia matibabu. Jambo hili haliwezekani.

Mheshimiwa Mwenyekiti, napenda sana Wizara au Serikali itueleze kwa uyakini kwamba utawala bora umekaaje ili kusiwe kuna kunyanyasa wananchi. Nakushukuru.

Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Ofisi ya Waziri Mkuu kwa Mwaka wa Fedha 2024/2025

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Naibu Spika, nakushukuru kwa kunipa nafasi. Awali ya yote namshukuru Mwenyezi Mungu kwa kunipa kibali hiki cha kusimama mbele ya Bunge lako Tukufu.

Mheshimiwa Naibu Spika, leo nitamalizia mchango wangu kwa mambo machache tu. Jambo la kwanza ni suala la Tume Huru ya Taifa ya Uchaguzi. Tulipitisha Sheria hapa, Sura namba 343 na 292 ambayo inahusiana na uchaguzi wa Wabunge, Madiwani na Uchaguzi wa Mheshimiwa Rais. Kwa kweli jambo hili lilikuwa ni jambo jema sana. Sasa basi, naomba, vyombo vinavyohusika tufanye utekelezaji wa jambo hili. Ni jambo la kufurahisha na la kupendeza, Mheshimiwa Rais ameshasaini sheria hii. Sasa, kwa sasa hivi chaguzi zinazokuja tuendelee na hii sheria kwa sababu juzi tumefanya chaguzi ndogo katika Kata 22, yaliyotokea ni yale yale ambayo yalinung’unikiwa kwenye chaguzi zilizopita kama ya 2020.

Mheshimiwa Naibu Spika, sasa ni wakati wa kuwaondoshea wananchi kero zile ambazo walikuwa wanahitaji ziondolewe. Kwa hiyo, napendekeza tuendelee katika uchaguzi utakaokuja wa Serikali za Mitaa na hii Tume Huru iundwe kabisa isiwe tu tumepitisha jina. Iundwe kabisa, iendelee kufanya kazi ili tuweze kuwapatia wananchi haki waliyokuwa wanaitaka. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, jambo lingine, tumepitisha Tume Huru ya Taifa ya Uchaguzi, sasa basi kule Zanzibar, Tume Huru hii ya Taifa ya Uchaguzi ilikuwa inawakilishwa na Tume ya Taifa ya Zanzibar (ZEC). Kwa hiyo sasa kule hakuna Tume Huru ya Zanzibar. Sasa iwe ni marufuku kutumia wakala yule kwa sababu wale siyo huru, tunataka huru. Kama ikiwa hapa ni huru, Tanzania ni huru basi na Zanzibar iwe huru. Kwa vile haijawa huru basi uchaguzi unaokuja, ZEC isiwe ni wakala. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa kumalizia mchango wangu, naomba niguse suala la Bwawa la Mwalimu Nyerere...

WAZIRI WA NCHI, OFISI YA WAZIRI MKUU, SERA, BUNGE NA URATIBU: Mheshimiwa Naibu Spika, taarifa.

NAIBU SPIKA: Taarifa.

TAARIFA

WAZIRI WA NCHI, OFISI YA WAZIRI MKUU, SERA, BUNGE NA URATIBU: Mheshimiwa Naibu Spika, naomba nimhakikishie Mheshimiwa Mbunge kwamba, Uchaguzi unaofanyika upande wa pili wa Muungano ili kuthibitisha uhuru wake ni pamoja na yeye kuwepo ndani ya Bunge la Jamhuri ya Muungano wa Tanzania. Kwa hiyo, sioni sawa kama Mheshimiwa Mbunge anatoa tuhuma kwamba uchaguzi uliofanyika kule siyo huru na Tume kule siyo huru. Misingi ya sheria iliyobadilishwa na Bunge la Jamhuri ya Muungano wa Tanzania inahusu Tume ya Uchaguzi ya Tanzania. (Makofi)

NAIBU SPIKA: Mheshimiwa, taarifa hiyo.

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Naibu Spika, taarifa yake siipokei...

NAIBU SPIKA: Ukiendelea sana utakuwa unajitoa kwenye Kiapo cha Bunge hili...

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Naibu Spika, sipokei taarifa na ndiyo maana tulibadilisha sheria ya kuwa Tume Huru ya Uchaguzi. Kama na yeye anakataa siyo Tume Huru ya Uchaguzi, tungebakia kule kule kwenye Tume ya Taifa ya Uchaguzi. Kwa maana hiyo, kule Zanzibar wakitaka iwe Tume huru na wao wabadilishe. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, naendelea na mchango wangu. Jambo la pili ni suala la Bwawa la Mwalimu Nyerere. Wananchi wa...

NAIBU SPIKA: Ahsante. Mheshimiwa, dakika tano zako zimekwisha.

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Naibu Spika, aaaahhha, haijafika. (Vicheko)

NAIBU SPIKA: Sasa Sheikh...

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Naibu Spika, haijafika mbona nimeangalia.

NAIBU SPIKA: Sasa una...

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Naibu Spika, naomba basi nimalizie mchango wangu kidogo dakika moja...

NAIBU SPIKA: Mheshimiwa Mohamed, mimi nakwenda kwa mujibu wa kanuni. Dakika tano zako ulizoziomba zimekwisha.

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Naibu Spika, naomba nimalizie mchango wangu dakika moja.

NAIBU SPIKA: Mheshimiwa Mohamed, kaa chini tafadhali. (Makofi)

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Naibu Spika, ahsante. (Makofi)

Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Ofisi ya Rais, Menejimenti ya Utumishi wa Umma na Utawala Bora kwa Mwaka wa Fedha 2024/2025

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Naibu Spika, nakushukuru kwa kunipa nafasi ya kuchangia katika Bajeti ya Wizara ya Utumishi na Utawala Bora. Mimi nitazungumzia mambo matatu tu kwa leo. La kwanza, ni suala la ajira. Ajira za Muungano utaratibu wake siyo sawa. Kwa nini nasema hivyo? Siku nyingi huwa nasikia kuna kero za Muungano, lakini sijui zimepatikana vipi, kwa sababu kuna mambo mengi ambayo ni kero. Moja ni suala hili la ajira za Muungano katika Serikali ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania.

Mheshimiwa Naibu Spika, la kwanza ninalotamani hasa, kama kuna jambo la kutatua, basi Wizara ya Utumishi nayo ingekuwa ni Wizara ya Muungano. Kwa nini nasema hivyo? Ajira ambazo zinatoka kwenye Serikali ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania na kwenda Zanzibar hazina mfumo sahihi. Wazanzibari hawazifahamu, wanasikia tu zimekwenda na watu wameajiriwa. Sasa jambo hili siyo zuri.

Mheshimiwa Naibu Spika, sisi Wazanzibari tunahitaji mfumo huu wa ajira utokee huku huku Wizara ya Utumishi ili Wazanzibari wajue tuna mfumo fulani ambao unatokea Wizara ya Utumishi Tanzania ambao tunaomba kuliko kwenda kule, watu wanachaguana, hajulikani nani kapata, unasikia tu ajira zimetoka, siyo sahihi. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, nahamia suala lingine. Mwishoni mwa mwaka huu tunakwenda kwenye Uchaguzi wa Serikali za Mitaa na mwaka kesho Mungu akipenda tunakwenda kwenye Uchaguzi Mkuu. Suala la Utawala Bora hapo litatamalaki. Kwa nini nasema hivyo?

Mheshimiwa Naibu Spika, tunapokuwa kwenye uchaguzi sheria nyingi zinakandamiza na siyo kwamba sheria ni mbaya, ila watendaji. Natoa mfano mmoja; wakati wa uchaguzi watu wengi sana wanakamatwa na wanapelekwa Mahakamani. Kadhia inayotokea ni kwamba, watu wanaokamatwa ni wa vyama vya upinzani. Sasa nauliza, hawa watu wa CCM ni Malaika? Hawafanyi makosa? (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa kweli jambo hili siyo sahihi kwa wananchi wote. Watu wanauawa, watu wanapigwa wakati wa uchaguzi. Suala la Utawala Bora linatakiwa lifanye kazi yake, kuwe na mizani sawa, isiwe huku ni hivi na huku ni hivi, hasa hili suala la kwamba sisi upande wa Zanzibar tunakuwa na vikosi vingi sana. Juzi Mheshimiwa Waziri wa Ulinzi amesema kwamba, Jeshi linalinda mipaka, lakini wakati wa uchaguzi, hasa kwenye Jimbo langu la Konde, wanakuwepo. Sasa sijui wanakuja kwa mantiki gani? Ni mpaka au wanalinda uchaguzi? Jambo hili liwekwe sawa. Kama huku wanaolinda ni Polisi na sisi kule tusimamiwe na Polisi. Isiwe kwamba, hapa kuna kikosi kimoja, kule kuna vikosi 70, jambo hili siyo sawa. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, ikitokea mtu ameuawa, wanaambiana aah, siyo Polisi, siyo Jeshi, siyo KMKM. Sasa tunashindwa kuelewa. Jambo hili ni lazima Serikali ibebe lawama na ituwekee mfumo kamili ambao utatufanya sisi Wazanzibari na Watanzania kwa ujumla tusione kwamba uchaguzi ni balaa. Ninavyosema sasa hivi wananchi wa Tanzania wamevunjika moyo wa kuingia kwenye uchaguzi. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, naomba mfanye tathmini, mtaona watu ambao wanajiandikisha kwa uchaguzi kama itafikia ile asilimia ambayo ilitokea mwaka wa kwanza ule wa 1995 na 2000. Naomba mfanye tathmini hiyo halafu mje mlieleze Bunge hapa, kwa sababu watu wamekosa imani na Serikali juu ya usimamizi wa uchaguzi.

Mheshimiwa Naibu Spika, naenda kwenye suala lingine la hawa wanaomtukana Mheshimiwa Rais. Kwa kweli jambo hili mimi binafsi nalichukia sana. Ningetamani sana sasa hivi ningesikia kwamba kuna hatua ambazo zimechukuliwa kwa watu hawa. Kwa sababu huyu ni Rais wetu wote, huyu ni mama wa watu, ukimtukana Rais umetutukana sote. Sasa sisi tunashangaa mtu anatokea huko kwenye mitandao anamtukana Rais, halafu hatuoni hatua ambazo zinachukuliwa. Kwa kweli jambo hili siyo sahihi. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, niwaambie wazi, mimi ni mpenzi mkubwa wa Mheshimiwa Rais na kama chama changu hakitasimamisha mgombea na hakuna maelekezo, basi nampa kura yangu Mheshimiwa Rais. Pamoja na kwamba CCM siipendi, lakini nitampa kura Mheshimiwa Rais kwa sababu anafanya kazi nzuri, anawatumikia Watanzania. Mambo aliyofanya sasa hivi sijaona Rais yeyote ambaye amefanya. Mheshimiwa Rais anafanya kazi nzuri. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa hili lililotokea, napeleka lawama kwa kijana wa CCM, Mwenyekiti wa UVCCM kule Kagera. Kwa kweli matamshi aliyoyasema kama utawala bora upo, ningetamani awe ameshachukuliwa hatua. Ni jambo la kufurahisha Katibu Mkuu wa CCM amelitolea maelekezo jambo hili…

MHE. JANEJELLY J. NTATE: Mheshimiwa Naibu Spika, Taarifa.

NAIBU SPIKA: Taarifa.

TAARIFA

MHE. JANEJELLY J. NTATE: Mheshimiwa Naibu Spika, napenda nimjibu mwongeaji na nimpe taarifa kwamba Katibu Mkuu wa Chama cha Mapinduzi amelikemea, huo ni uzembe wa kijana mwenyewe na siyo wa Chama cha Mapinduzi. (Makofi)

NAIBU SPIKA: Taarifa hiyo.

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Naibu Spika, mimi nilikuwa naelezea hivyo hivyo, kwamba tunamshukuru Mheshimiwa Katibu Mkuu wa CCM kwa kulikemea jambo hili. Sasa ilikuwa ni nafasi ya vyombo vyetu vya ulinzi na usalama kuchukua hatua. Kwanza wameshapata kibali kwamba hakuna mkubwa. Maana yake tunajua Serikali ya CCM ndiyo inatawala. Sasa kama kuna hofu kidogo, basi hofu ya nini tena hapa?

Mheshimiwa Naibu Spika, huyu kijana ni wa kuchukuliwa hatua tukaona mfano, kwa sababu mambo haya haya ndiyo yanamchafua Mheshimiwa Rais. Mheshimiwa Rais amefanya kazi kubwa, amewatoa watu magerezani, amewasaidia matibabu. Sasa leo huyu anakuja kutamka maneno haya. Huyu ni mtu ambaye inatakiwa alaaniwe katika nchi hii na achukuliwe hatua. Nakushukuru. (Makofi)

Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Wizara ya Uchukuzi kwa Mwaka wa Fedha 2024/2025

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Spika, nakushukuru kwa kunipa nafasi ya kuchangia katika bajeti ya Wizara hii ya Uchukuzi. Kwanza leo nimefurahi upo hapo kwa sababu naamini dakika zangu nitazipata zote kwa sababu wewe ni mlezi wa wana kweli kweli. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, kwanza nianze kwa kukipongeza Chama changu cha ACT-Wazalendo kwa kutimiza miaka 10 toka kuanzishwa, lakini kutimiza miaka kumi bila migogoro, lakini kuwa ni chama ambacho kinakua kwa kasi sana, ni chama ambacho kitakuja kuiondoa CCM madarakani. (Kicheko/Makofi)

Mheshimiwa Spika, naanza kuchangia sasa. Kwanza naanza na suala la uwekezaji wa kampuni binafsi katika Bandari yetu ya Dar es Salaam. Ni jambo jema sana…

MHE. HAMISI S. TALETALE: Mheshimiwa Spika, Taarifa.

SPIKA: Mheshimiwa Mohammed subiri kidogo, kuna Taarifa. Nani anasema Taarifa?

MHE. HAMISI S. TALETALE: Mheshimiwa Taletale.

SPIKA: Mheshimiwa Hamisi Taletale.

TAARIFA

MHE. HAMISI S. TALETALE: Mheshimiwa Spika, nampa Taarifa muongeaji, inawezekana akawa anaota, aamke. Hakuna chama kinachoweza kukitoa Chama Cha Mapinduzi madarakani. (Makofi)

SPIKA: Mheshimiwa Mohamed, umeipokea Taarifa hiyo? (Makofi)

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Spika, Taarifa yake siipokei kwa sababu, hata yeye aliota kuja kuwa Mbunge na leo ni Mbunge kwa hiyo, chama nacho ni hivyo hivyo. Siipokei. (Kicheko)

Mheshimiwa Spika, naendelea na mchango wangu, tena sijui mnapata tabu ya nini, mimi nawapongeza. Ni very rare kumkuta mpinzani anapongeza, lakini kwa vile nimeona kuna jambo zuri, nawapongeza.

Mheshimiwa Spika, kuna hili suala la uwekezaji wa kampuni binafsi katika Bandari yetu kutoka Gati Na.1 mpaka Na.7 pale. Kwa kweli, jambo hili nimekuwa nalifuatilia kwa ukaribu nimeona kwamba, hii kampuni ambayo imepewa, naamini itakuja kuiokoa nchi hii.

Mheshimiwa Spika, nakumbuka wakati tunaleta mijadala ya kumweka DP World Mheshimiwa Waziri wa Fedha alisema kuwa, hii inakuja kuchangia 62% ya bajeti yetu. Sasa Watanzania tunataka nini?

Mheshimiwa Mwenyekiti, tunaona hapa Mwaka 2023 makasha 600,000 ndiyo ambayo yalikuwa yanapata huduma, lakini sasa hivi yamefikia makasha 800,000. Ni jambo jema na ni jambo la kupongeza.

Mheshimiwa Spika, tuna imani kwamba, ikiingia kampuni binafsi haya mapato yatakuja kufikia kama alivyosema Mheshimiwa Waziri wa Fedha. Kwa hiyo, jambo hili ni jambo jema, tumuunge mkono Mheshimiwa Rais ili awatumikie Watanzania. Pia, nasema kwamba, kwa sifa nilizoziona hawa DP World natamani wafike Zanzibar ili waende wakahudumie Bandari za Zanzibar. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, naacha sehemu hiyo, nakuja kwenye mizigo inayotoka Zanzibar kuja Tanzania Bara. Jambo hili linawakwaza Wazanzibari ama wafanyabiashara wote kwenye upande wa wharfage. Utaratibu ambao una-charge wharfage kwenye mizigo inayotoka Zanzibar tunaona kwamba, siyo sahihi.

Mheshimiwa Spika, tunawashukuru wenzetu wa TRA wao wana differential tax. Maana yake ni ukilipia tax kule Zanzibar ambako tunalipa half of ile duty, ukija hapa unalipa tofauti yake. Hata hivyo, hawa upande wa wharfage mpaka leo wameshindwa kuwasikiliza wafanyabiashara wanaotoka Zanzibar, kwa nini? Kwa hiyo naomba Wizara hii ilichukulie serious jambo hili ili hii wharfage ipungue kwa wale wenye mizigo inayotoka Zanzibar. Hata hivyo, pamoja na hayo sisi watu tunaotoka Zanzibar ambao tunaleta biashara zetu Tanzania Bara tuna jambo lingine ambalo linatusumbua, hili ni jambo la storage.

Mheshimiwa Spika, storage kwa mizigo inayotoka Zanzibar inapewa 24 hours, lakini kwenye charge inakuwa charged sawasawa na ile charge iliyopo kwenye sheria. Jambo hili ni la kutungiwa Kanuni tu kwa sababu, hii mizigo ni loose cargo. Tunaweza tukapunguza wharfage, lakini wakati huo huo saa 24 hazitoshi.

Mheshimiwa Spika, nimezungumza na Wabunge wengi humu, wakiwemo wa CCM, wamesema leo watanisaidia kushika shilingi kwa hiyo, nitashika shilingi, sawa eeh? Nitashika shilingi kwa hili kama Waziri hatatoa kauli ya kuwasaidia wafanyabiashara kati ya Zanzibar na Tanzania Bara. Hili jambo siyo sahihi. Haiwezekani watu wanaotoka nchi za jirani wanaopitisha hapa wanapewa siku saba, siku 14 hadi siku 21, halafu sisi watu wa Zanzibar, nchi ambayo tumeungana kwa Muungano wa mfano, leo tunaonekana mzigo ni saa 24 na charge ni ileile. Namwomba Mheshimiwa Waziri na timu yake waliangalie jambo hili ili kuwapa comfort Watanzania wote. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, naendelea na suala la hizi meli za abiria. Sasa hivi meli za abiria zinafanya kazi nzuri sana hapa kwetu kati ya Zanzibar na Tanzania Bara, lakini jambo la kushangaza na kusikitisha ni hizi meli zetu hazina afisa wa afya au daktari mle ndani. Tunabeba abiria zaidi ya 600 kwa muda wa saa tatu, wanaingia wagonjwa na wazazi, lakini hakuna daktari.

Mheshimiwa Mwenyekiti, siku moja imenitokea ambapo alitokea mzazi anataka kujifungua na ndani ya boti hakuna daktari, bahati nzuri nilikuwa nimefuatana na ndugu ambaye ni daktari nikamwomba aende akasaidie. Kama asingekuwepo ingekuwaje? Kwa hiyo, jambo hili namwomba Waziri alichukue ili kila boti au meli ya abiria, kuwe na afisa afya.

Mheshimiwa Spika, jambo lingine ni suala la ma-container yetu ya biashara ya Zanzibar na Tanzania Bara. Kipindi cha nyuma ma-container yalikuwa yanapitia Kenya yanakuja Zanzibar. Sasa hivi tumekuwa tunaleta ma-container hapa Dar es Salaam, tunafanya transshipment kule, ili kupeleka Zanzibar. Jambo la kushangaza ni kwa nchi nyingine transshipment gharama zinakuwa chini, lakini kwa sisi Wazanzibari gharama ziko juu, sijui ni kwa nini?

Mheshimiwa Spika, lingine ni kwamba, ukishafanya assessment ya yale ma-container kwamba, yanakwenda Zanzibar yanapangiwa kwenda ICD ili kuongezewa gharama na muda, mwisho wake unakutana na vikwazo vingi. Jambo hili siyo sahihi. Tunaiomba Wizara ya Uchukuzi kwa upande wa TPA waliangalie hilo na wasiyapangie haya ma-container yanayokwenda Zanzibar kuyapeleka ICD. Hii ni kero kwetu sisi na biashara zinakwama.

Mheshimiwa Spika, nataka kuzungumzia pia suala la usafiri na upepo huu uliotokea juzi. Huu upepo umeleta janga kwa sisi wasafiri wa kutoka Tanga kwenda Pemba na pia, nataka kuwapa pole wananchi wangu wa Jimbo la Konde. Boti ambayo walikuwa wameweka mizigo yao ilipotea mpaka Nchi ya Kenya na ile mizigo ikapotea. Hivi sasa hawana mtaji tena. Kwa nini Serikali mpaka leo inashindwa kuunda meli ambayo itatoa usafiri wa uhakika kati ya Zanzibar na Tanzania Bara ili kuepusha jambo hili? Hili jambo kwa kweli, linatakiwa lizingatiwe. Kuna wakati fulani nilisema na wananchi wa Tanga walinipongeza sana, siyo jambo la Zanzibar peke yake, ni jambo la nchi nzima.
Mheshimiwa Spika, naenda kwenye suala la kuwapa maisha rahisi wananchi, kwanza narudi kwenye TASAC. Hii TASAC nimeona kwenye Taarifa ya Kamati wamesema kwamba, haifanyi kazi vizuri, pia naunga mkono kwa sababu, hivi vyombo vyetu vilivyosajiliwa kati ya Bara na Zanzibar, kule Zanzibar kuna ZDMA na hapa kuna TASAC. Ukienda upande wa Zanzibar kuna sheria ambazo wanazisimamia vizuri, lakini ukija huku bara TASAC wamefanya ni chanzo cha uchumi, kila wakienda kwenye meli wanaikagua na kuitoza faini. Kwa nini wakati mwingine wasiweze tu kutoa maelekezo kwamba, boresha hiki na hiki? Wao wakishakagua wanatoza faini. Jambo hili siyo zuri. Tunamwomba Mheshimiwa Waziri hizi faini zipungue, wawe wanatoa maelekezo. Wao ni walezi na wazazi, sisi tuko tayari kushirikiana na wao kufanya biashara kati ya Zanzibar na Tanzania Bara.

Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana. (Makofi)

Hali ya Uchumi wa Taifa kwa Mwaka 2021 na Mpango wa Maendeleo wa Taifa kwa Mwaka wa Fedha 2022/2023 na Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Serikali kwa Mwaka wa Fedha 2022/2023

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana na mimi kunipa nafasi hii niweze kuchangia katika Bajeti Kuu ya Serikali.

Mheshimiwa Mwenyekiti, mchango wangu nitajielekeza katika sehemu kuu tatu, kwanza nitakwenda kwenye uchumi wa bluu, lakini pia rushwa, mwisho nitamalizia na sehemu ya mapato.

Mheshimiwa Mwenyekiti, katika ukurasa wa 75 wa hotuba hii ya Mheshimiwa Waziri wa Fedha ameelezea suala la uchumi wa bluu. Mimi kwanza nimpongeze kwa sababu sehemu hii ya uchumi wa bluu ni sehemu moja potential sana ambayo inaweza kusaidia kukuza uchumi wa nchi lakini pia uchumi wa wananchi wetu hasa wanaoishi maeneo ya pwani. Kwa maana hiyo, Serikali imeona ni jambo jema sana kulifuatilia suala hili na kulipa kipaumbele.

Mheshimiwa Mwenyekiti, mimi nina masikitiko makubwa sana kwamba, Serikali imekuja na jambo jema, lakini bila kuja na mkakati ambao utaleta ufanisi katika jambo hili! Kwa nini nasema hivyo? Nasema hivyo kwa sababu, imefikiria tu zaidi kununua meli na kuwafundisha wale wajasiriamali ama wananchi ili kuwapa uwezo wa ku-deal na hili suala la uchumi wa bluu, lakini kuna mambo mengi katika uchumi wa bluu.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kuna suala la kuwapa elimu, kuandaa viwanda kwa ajili ya yale mapato yanayopatikana kutokana na kule baharini, lakini pia uchumi wa bluu kuna aina nyingi zinazopatikana mle za mazao, kuna Samaki aina ya kamba, samaki aina tofauti, hivi ni vitu ambavyo vinaleta fedha nyingi za kigeni, lakini Serikali haijaandaa wananchi katika kutafuta soko la ndani lakini pia soko la nje. Hili ni suala ambalo bado naona Serikali haijawa sawasawa.

Mheshimiwa Naibu Spika, pia kuna suala la kutengeneza gati, kutengeneza freezing depot, pia namna gani zitagawa hizi boti 250 ambazo imeziandaa? Bado hawajatuandalia, kwa hiyo hatujui kwamba keki hii itagawanywa vipi? Tunamwomba Mheshimiwa Waziri atakapokuja hapa atupe mchakato mzima ambao utafanya zao hili la uchumi wa bluu liwe ni nguzo ya Taifa. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, lambo la pili nirukie kwenye suala la rushwa. Suala la rushwa kwenye nchi yetu ni gonjwa sugu. Gonjwa ambalo sisi sote kama Wabunge ama nchi tunakubaliana kwamba ndilo linayodumaza maendeleo ya nchi yetu. Umesema katika hotuba yako hapa ukurasa wa 25 kwamba, Mheshimiwa Rais, Mheshimiwa Samia Suluhu Hassan, anakerwa sana na suala la rushwa. Ni kweli Mheshimiwa Rais anakerwa sana na suala hili, lakini pia hata sisi wananchi tunaumia sana kwa sababu maendeleo yanadumaa hatupati stahiki za maisha yetu. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia umeeleza kuanzia mwanzo rushwa inaanzia pale ambapo mpaka ilitungwa Sheria ya Monitoring and Evaluation, lakini kuanzia pale sasa rushwa imeanza, kwa hiyo, mpaka kufikia mwisho huko hakuna kinachofanyika. Ushauri wangu kwa Serikali ni kwamba Serikali inapaswa kutekeleza majukumu yake ili kuondoa rushwa;

(i) Jambo la kwanza, kuwahakikishia wananchi wa Tanzania makazi ya bei nafuu,
(ii) Kuweka public transport ili wananchi wasifikirie kupata mahitaji haya kiziada,
(iii) Ajira ya uhakika,
(iv) Kuwa na bima ya afya,
(v) Elimu bora ya bei nafuu.

Mheshimiwa Mwenyekiti, vitu hivi vikipatikana hatutakuwa na shida ya kusema tumuongeze CAG pesa kwa ajili ya kwenda kukagua, hii kuongeza pesa kwa ajili ya kukagua ina maana tuna imani kwamba, rushwa bado itaendelea kukua na hatuna la kuifanya. Mbaya zaidi CAG anaonesha orodha, lakini hakuna hatua hasa ambazo wananchi zinawafurahisha, zinachukuliwa ili kuondosha rushwa. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, napendekeza hayo mambo matano yakifanyiwa uhakiki, yakifanywa sawasawa rushwa katika nchi hii itakuwa ni hadithi. Hivi ndivyo ilivyo katika nchi zilizoendelea. Tukiangalia Marekani, Uingereza, hivi vitu vinapatikana vizuri na ndiyo maana rushwa kule unaisikia, lakini ni ile kwa watu wakubwa siyo watu wa chini. Kwa hiyo, mimi napendekeza mambo hayo yafuatiliwe.

Mheshimiwa Mwenyekiti, mwisho nakuja kwenye suala la mapato. Kwa kweli, suala hili la mapato ni suala ambalo kwa kweli, sisi kama wananchi tunaona aibu kuishi kwenye nchi hii. Kwa sababu tuna bahati ya kupata vyanzo vingi vya mapato lakini nchi hii inaonekana kama tumerogwa! Inaonekana kama vile hatufikiri vizuri! Kwa sababu tuna bandari, tuna mipaka, kwa nini tushindwe? (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, bandari peke yake inaweza kutuendesha katika maisha yetu na kutupa maisha mazuri. Tunashangaa, leo tunafikiria tozo, hii tozo ni kuwauwa tu wananchi, tukiendesha vizuri mambo yetu, hasa kutumia mapato, kwa mfano TRA wanakuja na mifumo ambayo kwa kweli siyo rafiki, kwa mfano inakuja inaleta hii e-filing, e-filing wananchi hawajaandaliwa, hawajui kutumia e-filing, matokeo yake ni kuwaletea ma-penalty ambayo mwisho wa siku wanafunga biashara. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, pia, tumeleta hii EFD machine, ni jambo zuri ni lengo la kukusanya kodi, lakini sasa kwa nini wananchi hawakupewa elimu? Lakini jingine kwa nini sasa EFD machine ukitoa risiti, miezi mitatu tu imefutika, hamna kumbukumbu, eeh? Kwa hiyo, hili suala linahitaji kuboreshwa ili zisifutike risiti.

Mheshimiwa Mwenyekiti, alichangia hapa Mbunge mwenzangu, mifumo ya TRA inakinzana. Kwa mfano, napenda kuwaambia huu mfumo wa TANCIS kuna mfumo mwingine ambao uliletwa mwaka juzi hapa unaitwa Single Window, mfumo wa TANCIS umefanya vizuri, watu wamefanya kazi vizuri, mapato yamepatikana vizuri hakuna tatizo. Imeletwa Single Window sasa hii Single Window imekuwa balaa wafanyabiashara wa sehemu za nchi za wenzetu wamekimbia kwa sabahu, huu mfumo wa Single Window huu unakutaka uweke requirement zote kabla ya kufanya declaration, sasa container hujalifungua, unapataje kuangalia mionzi? Unapataje kuangalia vitu ubora wake? (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa hiyo, kabla ya hapo inapokuja hivi ina maana zile logistic za ku-clear mzigo zinakuwa ngumu, maana yake mtu ambaye anaweza kufanya clearance ni yule mwenye TANCIS, sasa hivi TRA wanalazimisha nenda kwenye Single Window, sijui kuna shida gani kuwalazimisha watu waingie kwenye Single Window wakati TANCIS imefanya vizuri? Mimi nashauri kwamba, huu mfumo haufai huu wa Single Window, turudi kwenye TANCIS ambayo tutapata mapato vizuri na clearance itakuwa nzuri. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, niendelee kwenye suala hili la bandari. Bandari zetu ndiyo ambazo zinaweza kutupa mapato. Kwa mfano, sasa hivi kuna changamoto za wafanyabiashara na wale taasisi nyingine. Mimi nashauri Mheshimiwa Waziri wa Fedha pamoja na Mheshimiwa Waziri wa Mawasiliano wakae pamoja na wadau ambao ni TRA, Clearing, Transporters, TASAC, TICTS, kuziangalia changamoto hizi ili kuangalia hawa watu wanakwama wapi kwenye ku-facilitate huu utoaji wa mizigo na kupata mapato?

Mheshimiwa Mwenyekiti, jingine ni kwamba, hapa tuna shida nyingine, upande wa Zanzibar, Zanzibar mizigo ambayo inakuja kutoka Zanzibar kwa kweli tunasumbuka sana sisi wafanyabiashara wa Zanzibar, mfano mzuri ni kwamba, unapoleta mzigo pale Dar-es-Salaam, umesha-clear mzigo wako, umetoa, umelipia ushuru, huku nje wanakuja TRA wanakufuatilia kwa ajili ya income tax, sasa bandarini kinachokuleta pale ni import duty na VAT na nimelipa. Sasa wewe subiri mfanyabiashara auze, hakutoa risiti, ndiyo utajua kwamba huyu kakwepa kodi. Unakwenda kum-harass mfanyabiashara, hatuwezi tena kuleta mizigo, imekuwa biashara Zanzibar na Dar-es-Salaam ni ngumu, tunaona ni shida, hata wafanyabiashara ambao walipendelea kufanya biashara zao pale imekuwa ni ngumu. (Makofi)

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, lakini siyo hilo tu suala lingine ni suala la…

MWENYEKITI: Mheshimiwa kengele ya pili imelia.

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante sana. (Makofi)

Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Ofisi ya Waziri Mkuu kwa Mwaka wa Fedha 2024/2025

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, nakushukuru kwa kunipa nafasi hii. Naanza kwa kumshukuru Mwenyezi Mungu kwa kunipa kibali cha kuweza kusimama katika Bunge lako hili Tukufu.

Mheshimiwa Mwenyekiti, naanza kwa kupeleka salamu za shukurani kutoka kwa wananchi wa Jimbo la Konde kwa Mheshimiwa Waziri Mkuu. Katika Jimbo la Konde, vikosi vya KMKM Askari wake walipoteza silaha. Kadhia iliyowakuta wananchi wa Jimbo la Konde ni kukamatwa, kupigwa na kuzuiwa kufanya shughuli zao za kijamii ikiwemo kuvua na kulima. Namshukuru Mheshimiwa Waziri Mkuu pamoja na Mheshimiwa Makamu wa Pili wa Rais, Mheshimiwa Hemed Abdalla Suleiman na Mkuu wa Mkoa wa Kaskazini Pemba kwa jinsi walivyolishughulikia suala hili likaweza kutulia kwa vile suala hili la kupotea silaha siyo suala ambalo lilikwenda kwa wananchi. Nawashukuru sana na salamu ziwafikie Mheshimiwa Waziri Mkuu. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nikianza kuchangia, kwanza ni kuhusu upatikanaji wa fedha za kigeni. Fedha za kigeni imekuwa ni suala gumu sana katika nchi hii kupatikana. Kwa kweli suala hili napenda linapokuja kuhitimishwa hapa tupate maelezo ya kina kwamba fedha za kigeni zinapatikana vipi?

Mheshimiwa Mwenyekiti, ukienda benki unataka dola 1,000 hakuna, ukitaka dola 500 hakuna. Tunajiuliza, biashara zinafanyika lakini benki hakuna. Hii inaonesha kwamba kuna udalali wa fedha za kigeni. Kwa hiyo, hapa tunataka kujua kwamba je, ni BoT wanaofanya udalali huu au ni benki? Kwa sasabu biashara zinaendelea kama kawaida, lakini fedha za kigeni hazipatikani. Tunataka Serikali ituambie, je, fedha hizi za kigeni zinapatikana kwa njia gani?

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa mfano, Zanzibar sasa hivi biashara imedumaa, lakini wenzetu huku Tanzania Bara makontena yanashuka kama kawaida. Hatuelewi ni lipi hapa liko nyuma ya pazia? Tunataka maelezo ya kina kuhusu upatikanaji wa fedha za kigeni. Ni nani dalali wa fedha hizi? La kwanza hilo.

Mheshimiwa Mwenyekiti, la pili, napenda kuchangia suala la upungufu wa sukari. Upungufu wa sukari umekuwa ni jambo ambalo limetikisa nchi mpaka imeonekana Mheshimiwa Rais hafai, kumbe Mheshimiwa Rais anafanya kazi nzuri tu. Mheshimiwa Rais anafanya kazi nzuri ya kujenga nchi, kuwatumikia wananchi na kwa kweli anahitaji kupongezwa. Sasa jambo hili kwa kweli limeleta taswira mbaya katika nchi. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nawaambia wahusika hawa wafanyabiashara wa sukari wame-switch tu tukifika 2025, hapo ndipo mtajua wamejipanga vipi. Nashauri sheria ya kuwapa vibali wenye viwanda ifutwe na iletwe sheria nyingine ambayo itaruhusu wafanyabiashara wote wenye uwezo waweze kuleta ama sivyo, hawa wafanyabiashara wenye viwanda wametengeneza syndicate ambapo wanaamua tu kulangua sukari. Kuna baadhi ya maeneo sukari ilifika shilingi 6,000 kwa kilo na wengine wameshindwa kupata sukari. Kwa hiyo, nashauri sheria hii haifai, irudishwe hapa Bungeni tuichakate ili mwenye uwezo yeyote aweze kuleta sukari kuondokana na tatizo hili ambalo limejitokeza. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, suala lingine ni Bwawa la Mwalimu Nyerere; Bwawa la Mwalimu Nyerere limetengeneza disaster kule Rufiji. Mimi na-declare interest…

Makadirio ya Mapato na Matumizi ya Wizara ya Mambo ya Ndani ya Nchi kwa Mwaka wa Fedha 2024/2025

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, nakushukuru kwa kunipa nafasi ili na mimi nitie neno kwenye Wizara hii ya Mambo ya Ndani ya Nchi. Sitapoteza muda kwanza nianze kwa Kituo cha Polisi Jimbo la Konde kilichopo pale Konde Mjini.

Mheshimiwa Mwenyekiti, tayari nimeshapata kuungwa mkono kwa sababu nitashika shilingi na watu wataniunga mkono. Hii ni kwa sababu Mheshimiwa Waziri katika bajeti tatu zilizopita zote ameniahidi kwamba kituo kile kinakwenda kujengwa pamoja na nyumba za makazi wa polisi pale. Kwa hiyo leo nitamshikia shilingi Mheshimiwa Waziri. Sasa nimwombe tu kabla sijashika shilingi leo alielezee Bunge hapa kwamba kituo kile kinakwenda kutengenezwa na isiwe tena ni hadithi. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, nikiendelea, mchango wangu wa pili nataka nizungumzie suala zima la ubaguzi. Leo Vyombo vya Ulinzi na Usalama vipo hapa kwa hiyo ningetamani sana kulielezea jambo hili. Sisi Wazanzibar tumekuwa tukibaguliwa kwenye mitandao, kwenye vyombo vya habari, kwenye mikutano hatujui sababu ni nini? Sasa jambo hili nilitamani nilichangie mimi leo ili Vyombo vya Ulinzi na Usalama vijue.

Mheshimiwa Mwenyekiti, hapa tumekuwa tukisikia Mheshimiwa Rais akibaguliwa kwa Uzanzibar wake na mwisho anaambiwa kwamba amekopeshwa kutoka kule Zanzibar. Hili jambo si sahihi, mimi kama Mzanzibar kwa sababu siku yoyote naweza kuwa Rais wa nchi hii. Sasa naweza kuja kubaguliwa kama anavyobaguliwa Mheshimiwa Rais jambo hili si sahihi, naomba vyombo vyetu hivi vikemee siyo jambo sawa. (Makofi/Kicheko)

Mheshimiwa Mwenyekiti, kama anavyobaguliwa Mheshimiwa Rais kwa kuambiwa kwamba anatawala nchi ambayo siyo ya kwake, amekopeshwa hivihivi ndio anaweza kubaguliwa na mtu mwingine yoyote. Sasa jambo hili kama Mzanzibar anachaguliwa na hii ni Serikali ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania…

MBUNGE FULANI: Mheshimiwa Mwenyekiti, Taarifa.

MWENYEKITI: Taarifa Mheshimiwa Anatropia.

TAARIFA

MHE. ANATROPIA L. THEONEST: Mheshimiwa Mwenyekiti, nakushukuru sana. Nataka nimpe taarifa mchangiaji anayeongea vizuri sana. Sisi tunaamini ni raia wamoja, ni nchi moja ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania lakini katika hali ya kusikitisha Mheshimiwa Mbunge alisimama hapa Bungeni akisema; “Wanaotoka Bara wapatiwe passport ya kwenda Zanzibar.” Sasa nataka kusema sisi ni nchi moja hatuhitaji passport ya kwenda Zanzibar au kuja Tanganyika, hiyo ndiyo taarifa yangu. (Makofi)

MWENYEKITI: Ahsante Mheshimiwa Mohamed.

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, hiyo Taarifa siipokei.

MWENYEKITI: Subiri kwanza sijakuuliza. Unaipokea hiyo taarifa?

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, Taarifa hiyo siipokei kwa sababu jambo hilo liko hadharani kila mtu amesikia kuna kikundi cha watu akiwemo Mwenyekiti Mbowe amekuwa akimbagua Rais pamoja na na kikundi chake. Sisemi CHADEMA ndiyo wanaofanya hivyo lakini wako watu hawa wamekuwa wakimbagua Rais pamoja na mimi mwenyewe kwa kuweka hii hoja ya passport…

MBUNGE FULANI: Mheshimiwa Mwenyekiti, Taarifa.

MHE. MOHAMED SAID ISSA: … Hii ni hoja yangu mimi Mbunge huku nililetwa kuchangia kwa ajili ya wananchi wa Jimbo la Konde…

MHE. GODWIN E. KUNAMBI: Mheshimiwa Mwenyekiti, Taarifa.

MHE. MOHAMED SAID ISSA: …Wananchi wa Zanzibar lakini na Watanzania sasa jambo hili si sahihi…

MHE. GODWIN E. KUNAMBI: Mheshimiwa Mwenyekiti, Taarifa

MWENYEKITI: Mheshimiwa Mohamed Issa, kuna Taarifa.

TAARIFA

MHE. GODWIN E. KUNAMBI: Mheshimiwa Mwenyekiti, nataka nimpe Taarifa Mheshimiwa Mbunge anayezungumza sasa yeye siyo Mzanzibar yeye ni Mtanzania. (Makofi)

MWENYEKITI: Mheshimiwa Mohamed Issa unaipokea Taarifa kutoka kwa Mheshimiwa Kunambi?

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, siipokei, Tanzania ni Muungano wa nchi mbili…

MHE. CONDESTER M. SICHALWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, Taarifa.

MHE. MOHAMED SAID ISSA: …Zanzibar imeungana na Tanganyika ikiwa ni nchi mbili huru na mimi naamini kwamba ndani ya Tanzania kuna Tanzania bara (Tanganyika) na Zanzibar kwa hiyo siipokei. (Makofi/Kicheko)

MHE. CONDESTER M. SICHALWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, taarifa

MHE. MOHAMED SAID ISSA: …Niacheni niendelee na hili suala la passport naomba mnipe muda niwaelezee vizuri sina nia ya kuvunja Muungano, sina nia ya kero za Muungano.

MHE. CONDESTER M. SICHALWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, Taarifa.

MHE. MOHAMED SAID ISSA: …jambo hili mnalichukulia kama mzaha…

MHE. CONDESTER M. SICHALWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, Taarifa.

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, Taarifa zinatosha.

MWENYEKITI: Mheshimiwa Mohamed Issa, kwa mujibu wa Kanuni Taarifa mwisho ni tatu. Taarifa ya mwisho Mheshimiwa Condester.

TAARIFA

MHE. CONDESTER M. SICHALWE: Mheshimiwa Mwenyekiti, ahsante, tunataka kumweleza mwenzetu kwamba sisi Watanganyika na Wazanzibar ni kitu kimoja toka tumepata uhuru na wakati mwingine watu wakikosa hoja wanatafuta hata ambacho hakina sababu kusema. Kwa hiyo yule alikosa hoja na Watanzania wote tunajua alikuwa anasema hayo. Kwa hiyo yeye aridhie kwamba yeye ni Mtanzania mwenzetu hayo mambo yeye atulie tu.

MWENYEKITI: Mheshimiwa Mohamed Issa unapokea Taarifa hiyo?

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, siipokei. Kwanza hili suala la kumbagua Rais huyu kwa sababu eti amekuwa Rais kutoka Zanzibar, nataka nitoe mfano mmoja CHADEMA kilimweka mgombea hapa Hayati Edward Lowassa na mgombea mwenza alikuwa ni Babu Juma Duni Haji. Tuseme leo angekuwa Rais Babu Juma Duni Haji wangesema wamemkopa?

MBUNGE FULANI: Mheshimiwa Mwenyekiti, Taarifa.

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, hili jambo siyo sahihi ubaguzi huu hatuutaki na suala hili nililosema la passport nifuateni niwape clarification mtaelewa tu. Sikuwa na nia ya ubaguzi Wazanzibar waingie huku kwa passport Watanzania Bara waingie kule kwa passport na hakuna tatizo ni suala tu la kulinda visiwa. (Makofi)

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MBUNGE FULANI: Mheshimiwa Mwenyekiti, Taarifa.

MWENYEKITI: Mheshimiwa Mohamed Issa Said muda wako wa kuchangia umekwisha

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, nakushukuru. (Makofi)

Mapendekezo ya Mpango wa Maendeleo wa Taifa unaokusudiwa kutekelezwa na Serikali kwa Mwaka wa Fedha 2025/2026 na Mapendekezo ya Mwongozo wa Maandalizi ya Mpango na Bajeti ya Serikali kwa Mwaka wa Fedha 2025/2026

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Mwenyekiti, na mimi nakushukuru kwa kunipa nafasi ili nichangie katika Mpango huu wa mwaka 2025/2026. Nimejaribu kusoma Mpango huu, hotuba zote nimeona ni nzuri na zinatupeleka pale ambapo Watanzania wengi watakuwa na matumaini.

Mheshimiwa Mwenyekiti, nimeona kwenye vipaumbele kuna vipaumbele vitano ambavyo ni kuendeleza miundombinu, kusimamia huduma za jamii, mazingira na tabianchi, usimamizi wa utawala bora na kugharamia uchaguzi wa mwaka 2025.

Mheshimiwa Mwenyekiti, mimi hapa ningetamani ingekuwepo pia kusimamia na kuimarisha biashara za ndani na nje, sikuiona katika kipaumbele, hayo ndiyo maisha ya watu. Tumeona kwamba hizi zote zinakwenda katika Serikali, katika utoaji wa huduma kwa wananchi, ni jambo jema sana, lakini biashara ndiyo ambazo zinawafanya wananchi wanakuwa na fedha mifukoni ambazo zinawasababisha kuwa na umaliziaji wa mahitaji yao kama chakula na afya.

Mheshimiwa Mwenyekiti, jambo hili nilitamani sana liwepo katika kipaumbele chetu katika mpango huu. Sasa tukisema biashara, nilitamani kwamba sehemu zetu za Wamachinga hawa zipewe kipaumbele na siyo kama hivi tunavyofanya sasa hivi. Tunawajengea Wamachinga nje ya mji matokeo yake wanakimbia.

Mheshimiwa Mwenyekiti, mimi natoa mfano pale Kariakoo, nchi nyingi tunavyokwenda hatukuti vurugu kama zile, lakini katikati ya nchi, katikati ya mji, unakuta kuna mall kubwa sana la Wamachinga peke yao ambalo linaweza kwenda ghorofa kumi na kwa upana, zaidi ya ekari mbili. Utakuta kwamba wameingizana humo wanafanya biashara na watu wanakwenda maalumu kwa ajili ya kufanya biashara.

Mheshimiwa Mwenyekiti, leo tunawatoa nje, jambo hili nilitamani Serikali ilipe kipaumbele. Mfano mzuri ni pale Kariakoo, sasa hivi tunajenga majumba yale, kwa nini tusichukue nyumba hata 20 tukajenga hiyo mall kubwa wakaingizwa Wamachinga, naamini wasingefanya vurugu na kila mtu angetamani kwenda Kariakoo. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, lingine ni kwenye suala la kuimarisha TEHAMA kwa ajili ya makusanyo ya nchi. Mimi nilitamani Bodi ya TTB, hawa TTB na watu wa maliasili wawe ndiyo pilot wetu kwa sababu wenyewe kwenye Ripoti ya CAG kule wamesema hawajaanza na wataanza. Sasa wawe pilot kwa sababu mapato makubwa hapa yanapotea, sasa TEHAMA ikaanzie huku.

Mheshimiwa Mwenyekiti, lingine ni suala la kipaumbele cha mwisho, kugharamia uchaguzi wa mwaka 2025. Zanzibar kule kulitokea mauaji kwenye uchaguzi na mwanzo wake ulianzia kwenye gharama za uchaguzi, sababu kubwa ilikuwa ni uchaguzi wa mara mbili. Sasa sisi kama Wazanzibar hatuhitaji uchaguzi wa mara mbili, uchaguzi uwe ni wa pamoja na kwa nini nasema hivyo?

Mheshimiwa Mwenyekiti, waliopiga mwanzo walikuwa ni Watendaji wa Sekta za Muungano na kwa hiyo, bila shaka Serikali ya Muungano inahusika na hili. Kwa hiyo, tunahitaji tufanye uchaguzi, usiwe na malalamiko na usiliingizie Taifa hasara.

Mheshimiwa Mwenyekiti, lingine nitachangia kwenye suala la connection ya umeme. Mimi siku zote nimekuwa nikichangia suala la umeme, kutenganisha mijini na vijijini katika connection fees, hili si muumini nalo kwa sababu wananchi hata kule mjini kuna maskini wengi na hawana uwezo, lakini hata connection kwa sehemu za mijini ni rahisi kwa sababu ukiutoa nyumba hii unaingia nyumba hii, lakini vijijini ni lazima unapata nguzo mbili, tatu, gharama ni kubwa. Sasa wanapokuja na mpango wao, wanapokuja kwenye bajeti, wamshauri Mheshimiwa Rais naye alikubali hili kwa sababu yeye ndiye walimweleza, wakamdanganya Mheshimiwa Rais, akakubali.

Mheshimiwa Mwenyekiti, kwa hiyo, tunavyohitaji ni kwamba wananchi wote connection fee hii iwe moja, kwa sababu tariff za umeme ndiyo zinaweza kurudisha gharama za connection, siyo hii connection. Wananchi wa mijini sasa hivi hawana umeme, unakuta nyumba tano, sita, ambao gharama zake ni ndogo. Kwa hiyo, ushauri wangu ni huo.

Mheshimiwa Mwenyekiti, lingine la mwisho ni suala la afya; suala la afya bado tunalichezea, tumepitisha Sheria hapa ya Bima ya Afya kwa Wote tunaimba, lakini utekelezaji wake haufanyiki, mwisho tunasikia utafanyika mwaka 2026. Wananchi wanaumia, sasa hivi wanakufa, hawaendi hospitali kwa sababu hawamudu gharama za kwenda hospitali. Kila siku tunapiga blabla tu, leo mara unasikia sijui kuna kongamano, kuna nini, lakini hakuna.

Mheshimiwa Mwenyekiti, tunataka bima ya afya ya wote na ambayo kila mtu ambaye atakuwa amekata huduma hii, basi apatiwe, siyo kuchagua aina ya magonjwa. Jambo hili si zuri na halikubaliki, tunahitaji anayeumwa kansa atibiwe, anayeumwa figo atibiwe, tuna anayeumwa homa atibiwe, mwisho Watanzania wote wawe na afya njema na bora na wawe wazalishaji mali wanaoipenda nchi yao. (Makofi)

Mheshimiwa Mwenyekiti, baada ya kusema hayo naunga mkono hoja. (Makofi)

Muswada wa Sheria ya Bima ya Afya kwa Wote wa Mwaka 2022

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Naibu Spika, nakushukuru kwa kunipa nafasi hii na mimi kuweza kuchangia katika Muswada huu, ambao kwa mimi binafsi naunga mkono kuletwa hapa Bungeni leo na kuweza kuujadili ili kwenda kumsaidia Mtanzania.

Mheshimiwa Naibu Spika, Muswada huu kama walivyotangulia kusema wenzangu, ni Muswada ambao umekuja Bungeni mara nyingi lakini tukawa tunaurudisha kutokana na mapungufu mengi yaliyokuwepo.

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa kweli naipongeza Wizara pamoja na Kamati hii ya Afya na Masuala ya UKIMWI kwa kuweza kupitia Muswada huu vizuri na kuweza kuuleta sasa ukiwa walau una sura nzuri, ambao utakwenda kumkomboa mtanzania.

Mheshimiwa Naibu Spika, mimi binafsi nimefarijika sana kuja kwa Muswada huu kwa sababu sasa Watanzania watakwenda kupata huduma ya afya ambayo ni ya uhakika. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, pamoja na kupongeza Muswada huu lakini mimi ambaye ni Mbunge wa Jimbo la Konde kuna mambo ningependa kushauri. Naona kuna baadhi ya sehemu hazijakaa sawa katika Muswada huu. Kwa mfano, katika ukurasa wa kumi pale namba 8(d) inayosema kwamba huduma za afya zitatolewa kulingana na michango; mimi ninaona suala hili la kusema kwamba zitatolewa kutokana na michango bado linaonekana kama kuna utofauti wa wananchi.

Mheshimiwa Naibu Spika, tunajua kwamba huduma hii ya afya inatakiwa iende kwa wananchi wote bila kuleta ubaguzi, kusiwe na kwamba mwenye kutoa mchango mkubwa ndiye atapata huduma hii na mchango mkubwa hivi. Huduma za afya tunajua kwamba kuna viwango tofauti, hii ni namna ya utoaji wa huduma lakini siyo zile huduma za afya zenyewe; huduma za afya zenyewe kwa magonjwa yote ziwe ni kwa yote.

Mheshimiwa Naibu Spika, na huduma hii inapaswa kuwa siyo ya hiari, ni kwa wote, kwa sababu gani nasema hivyo? Ni kwa sababu, wananchi wote wanahitaji hii huduma. Sasa tukisema ni ya hiari itakuwa kwamba baadhi ya wananchi wanaweza kuamua wasiingie lakini wakakutana na hii shida.

Mheshimiwa Naibu Spika, mimi napendekeza huduma hii ya kuingia kwenye bima ya afya iwe kwa wote na isiwe kwa hiari. Kwa nini nasema hivyo? Nasema kwa sababu ni jukumu la Serikali na Taifa kuweza kutoa huduma sahihi kwa wananchi wote kwa magonjwa yote.

Mheshimiwa Naibu Spika, mimi kwa kweli nimeona hapa vyanzo vya kupata fedha kwa ajili ya kaya masikini. Kwa kweli, mimi bado haijaniingia vizuri, sijafahamu vizuri, naona kama jambo hili kweli wamejitahidi kufikiri lakini wamezungumza fedha ambazo zitasaidia kaya maskini ni zile zinazotokana na kodi ambazo zitatozwa kwenye vinywaji vikali, michezo ya kubahatisha (betting) n.k.

Mheshimiwa Naibu Spika, sasa hivi kwanza ni vya mapato vya nchi kwenye Bajeti yetu Kuu. sasa leo tunavipeleka moja kwa moja huku. Na tunapokuja na bajeti hapa huwa tunaona ndivyo vyanzo vya mapato. Kwa nini tunavipeleka kwenye mfuko huu? au tume-change gear sasa tunavipeleka moja kwa moja?

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa mapato haya hii ni njia moja ya kuwakataza watu wasifanye betting. Unapotoa kodi kubwa kwenye betting maana yake unazuia betting. Unapotoa kodi kubwa kwenye vinywaji vikali maana yake unazuia. Je watu wakiacha kunywa pombe kali, wakiacha kucheza hii michezo, fedha hizi za mfuko zitapatikana wapi? (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, mimi nashauri Mifuko ya Hifadhi ya Jamii iwe ni chanzo cha fedha hizi. Mimi nimefuatilia kwa makini suala hili, nachukulia mfano wenzetu nchi ya Uingereza, kule ni watu wote wanatibiwa kwa Mfuko wa Afya. Mwenye kazi na asiyekuwa na kazi lakini michango yao inakuja pale mwenye kipato officially kinakatwa moja kwa moja, yule ambaye hana michango, hana kipato, ambaye anapokea fedha za msaada wa Serikali yeye anatibiwa bure na anapata huduma zile zile za yule mtu aliyechangia. (Makofi)

Mheshimiwa Naibu Spika, kwa hiyo mimi nashauri bima hii iwe kwa wote, kwa lazima lakini vyanzo hivi viwe ni vya uhakika; ikiwemo kuingizwa katika bajeti kabisa bila kuangalia kwanza tunakwenda kupata vyanzo hivi vya michezo ya betting na nini. Hilo ni moja.

Mheshimiwa Naibu Spika, pia Mheshimiwa Waziri hapa kabla ya kuja na huu Muswada aliwahi kusema kwamba Mfuko wetu wa Bima ya Afya, umechoka. Sasa leo hakuja kutueleza kwa nini sasa unakuja kupata msuli?

Mheshimiwa Naibu Spika, jambo hili tulitakiwa tutafute kwanza tiba ya kwa nini huu mfuko ulichoka? Lakini hakuja kutueleza. Tuliangalia hapa Ripoti ya CAG ilisema kwamba fedha nyingi zimechukuliwa ndani ya mfuko huu kutokana na Hospitali za Binafsi. Fedha nyingi wamelipwa ambazo zimekuja kufanya mfuko huu kuwa dhaifu.

Mheshimiwa Naibu Spika, mimi nashauri Serikali isiogope kazi yake ichukue bima hii ya afya kwanza kufanya pilot kwenye Serikali yenyewe bila kuingiza kwenye private. Iende moja kwa moja kwa wananchi kwenye Shughuli za Serikali, halafu wakiona kwamba imefanikiwa ndipo viingie vituo vya private kwa sababu tunaogopa tunaweza kuja kukwama tena. Hili jambo ni zuri ni jambo jema, nampongeza Mheshimiwa Rais kwa kulileta kwa wananchi. Kwa kweli huo ni ushauri wangu…

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

NAIBU SPIKA: Ahsante, kengele ya pili.

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Naibu Spika, ahsante.

The Finance Bill, 2022

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Spika, ahsante sana kwa kunipa nafasi ya kuweza kuchangia hoja iliyopo mezani, Mmarekebisho ya Muswada wa Sheria ya Fedha ya mwaka 2022.

Mheshimiwa Spika, kwa kuanzia mchango wangu nitajielekeza kwenye Sheria ya Kodi ya Mapato, Cap. 332. Hapa sheria ambayo inataka kubadilishwa inakuja kuleta kodi ya mfuto, kodi ambayo kwa upande wa Zanzibar na bara itakuwa ni sawa. Hii kodi pamoja na kwamba Mheshimiwa Waziri wa Fedha atakuwa ameshauriana na Waziri wa Fedha wa Zanzibar, lakini bado suala hili utekelezaji wake utakuwa ni mgumu na itawaletea shida kubwa sana Wazanzibar. Kwa nini nasema hivyo? Kwa sababu hapa suala hili la mapato pia linakwenda kwenye mtambuka wa Wizara ya Biashara. Mikakati ya biashara ambayo ndiyo inapelekea mapato kwa pande zote mbili huwa ni suala la Wizara ya Biashara ambapo sasa Wizara ya Fedha kwa kutumia TRA wanakwenda kukusanya kodi.

Mheshimiwa Spika, sasa hapa inavyoonekana ni kwamba kwa upande wa Zanzibar, sera za Zanzibar za biashara zinakuwa zipo tofauti, lakini hata hivyo wananchi wake asilimia kubwa sana wanakipato cha chini ukilinganisha uchumi wa Zanzibar na uchumi wa Tanzania Bara ni mbingu na ardhi, vitu hivi si sawa kabisa kwenda kuweka kodi sawasawa ni sawa na kuwasema Wazanzibar wawe katika hali duni zaidi. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, nataka lifanyiwe uchunguzi suala hili kwamba hali ya maisha ya watu wa Zanzibar hasa wafanyabiashara ni ile kwamba hawana jinsi ya kufanya, lakini kwa kweli biashara wanafanya kwa kujilazimisha; mitaji hawana na asilimia kubwa ya wananchi wa Zanzibar wanategemea wale wafanyabiashara kidogo kuwasaidia ili kuendesha maisha yao. Kama si hivyo ningesema asilimia 80 ya Wazanzibar tungeingizwa kwenye mpango wa TASAF ili kusaidiwa kwenye kaya maskini. Sasa sheria hii naona ingefanyiwa mabadiliko viwango vikabakia kuwa tofauti. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, mchango wangu wa pili nakwenda kwenye Sura Na.438 kwamba Wizara ya Fedha ama TRA itatambua walipakodi waliosajaliwa Zanzibar sawa na walipakodi waliosajiriwa Tanzania bara. Suala hili pia ni sawa na lile ambalo limepita kwa sababu hii database ya TRA katika mfumo wa kupata TIN Zanzibar ipo kivyake na bara ipo kivyake. Hii inasaidia sana kwa maana ya kwamba sasa unapokwenda kuweka sasa ya aina moja maana yake ni nini? Itawafanya wafanyabiashara wale wa Zanzibar ambao kule kodi zake zinakuwa, kwa kweli kwanza uelewa wenyewe wa kutunza zile hesabu maana yake sisi kwa kweli kule kwetu biashara tunafanya kwa shida tu, hatufanyi kwa mitaji, hatufanyi kwa elimu, tunafanya kwa shida. Kwa maana hiyo, bado kwanza tunatakiwa sisi kama wafanyabiashara wa Zanzibar tubakie katika database yetu ile ile ya Zanzibar na database ya bara iwe vilevile na hakuna tatizo kwa sababu hata kwenye michango yetu ya bajeti hatukuchangia suala hili kwamba ni tatizo. Kwa maana hiyo mimi nashauri ibakie vilevile ili twende sawa. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, suala lingine pia katika sheria hii hii imesema kwamba ZRB itasaini makubaliano. Sasa haya makubaliano sasa mimi yananipa ukakasi kwasababu ZRB haina nafasi ya kufanya kazi Tanzania Bara, sasa makubaliano haya ndiyo yanatupa direction kwamba yanakwenda kuifanya TRA kule ifanye kazi zake lakini huku bara ZRB haina nafasi kabisa. Kwa maana hiyo bado nasema sura hii isiwe na mabadiliko. (Makofi)

Mheshimiwa Spika, nikiendelea kwenye kifungu cha 32; kuzuia kodi ya mapato ya mlipakodi wa pango la nyumba. Hili suala limekuwa likifanyika na sijui ni kwa nini hii sheria imekuja au lilikuwa linafanyika bila sheria lakini ninachoweza kusema ni kwamba mwenye majengo anafahamika na mfanyabiashara anafahamika kwa maana hiyo mfanyabiashara alitakiwa aachwe kuwa na kodi yake inayomuhusu na yule mwenye kodi ya majengo yaani mwenye nyumba basi naye afuatwe kwa namna Serikali itakavyojua kuliko kumwongezea mzigo mfanyabiashara kwenda kulipa kule na mara nyingi wale wenye nyumba huwa hawataki kulipa ile capital gain tax ama ile kodi ya zuio. Kwa maana hiyo, nashauri kwamba bado kila mmoja aachiwe majukumu yake ya kulipa kodi.

Mheshimiwa Spika, pia nikija kwenye rufaa za kikodi kifungu cha 22 kimeelezea hivyo, kifungu hiki ni kifungu kandamizi, nakiita kifungu kandamizi kwa sababu hapa wanataka watoza kodi kusiwe na msuluhishi, maana yake mtoza kodi na mlipakodi wao kwa wao wamalizane. Sasa hakiwezekani kitu kama hiki, kwa maana ya kwamba huyu mlipa kodi kukiwa na fault yoyote hawezi kwenda popote kwenye chombo cha kisheria atamalizana na yule ambaye amemkosea. Sasa inakuwaje kwamba yule ambaye umemkosea, yeye ndiyo mkae pamoja na kusuluhisha hili haliwezekani, bado sheria hii nayo itakuwa haiwezekani kwa sababu bado sheria hata katiba inaruhusu chombo cha mwisho cha kutoa maamuzi ni mahakama, kwa maana hiyo bado iruhusu TRA kama kutakuwa na tatizo, basi mfanyabiashara anaweza kwenda mbele kutafuta haki yake.

Mheshimiwa Spika, mwisho nikimalizia ni katika Sura ya 394 kuhusu suala la Bima. Sura hii imeelezea kwamba kutoza Bima ya lazima kwa sehemu ya biashara, vivuko na mizigo inayotoka nje…

(Hapa kengele ililia kuashiria kwisha kwa muda wa Mzungumzaji)

MHE. MOHAMED SAID ISSA: Mheshimiwa Spika, samahani, naomba nimalizie hii point.

Mheshimiwa Spika, ni kwamba mizigo inayotoka nje, tayari kule inakotoka ina insurance. Maana yake hata kodi zenu mnavyozifanya ni Cost Insurance and Freight (CIF). Sasa kwa nini leo unakuja kusema ikatiwe insurance hapa ya lazima? Ina maana itakuwa ni double insurance, ni kumwongezea mzigo mfanyabiashara. Nadhani suala hili pia halifai kwa sababu mzigo tayari umeshakuwa na insurance, ahsante sana. (Makofi)